Επαμεινώνδας (-420 έως -362 )

Σύμφωνα με την γνώμη του Κικέρωνα, ο Επαμεινώνδας ήταν ο μεγαλύτερος άνδρας που είχε αναδείξει η Ελλάδα. Γεννήθηκε στην Θήβα, το -418. Η οικογένεια του ήταν πολύ αρχαία και αριστοκρατική και ο πατέρας του Πολυμνήδας ανήκε στη φρατρία των Σπαρτών. Μάλλον διέθετε λιγότερους πόρους από τα άλλα μέλη της φρατρίας του αλλά δεν ήταν εντελώς άπορος. Έτσι εξηγήται πως έλαβε άριστη εκπαίδευση στη μουσική και τον χορό. Εκπαιδεύτηκε επίσης και στην γυμναστική στην οποία επροπονείτο για αντοχή και ευκινησία. Σπούδασε φιλοσοφία με τον Πυθαγόρειο Λυσία του Τάραντα, ο οποίος τότε διέμενε στην Θήβα και είχε συχνές φιλοσοφικές συζητήσεις με τον Θηβαίο Σιμία και τον Σπίνθαρο από τον Τάραντα, που ήταν μαθητές του Σωκράτη. Αν ήταν πάμπτωχος δεν θα μπορρούσε με τα μέτρα της εποχής να κάνει όλα τα προαναφερόμενα.

 Στη μάχη εναντίον των Αρκάδων (-385) δε δίστασε, αν και τραυματισμένος, να σώσει με κίνδυνο της ζωής του, το φίλο του Πελοπίδα, ο οποίος είχε δεχθεί επτά θανάσιμα πλήγματα, μετά από σκληρή πάλη, δεχόμενος ο ίδιος πολλά τραύματα και βάζοντας την ζωή του σε μεγάλο κίνδυνο. Λίγο πριν να πέσει από τα πλήγματα και αυτός ο ίδιος, ο βασιλιάς της Σπάρτης, Αγεσήπολις, έτρεξε και πέρα από κάθε προσδοκία, έσωσε τις ζωές και των δύο!
 Όταν η Καδμεία καταλήφθηκε από τους Σπαρτιάτες (-382), ο Επαμεινώνδας εγκατέλειψε τη δημόσια ζωή και προτίμησε να ζήσει ως απλός πολίτης. Εργάστηκε μυστικά για την ανεξαρτησία της πατρίδας του και για τη συναδέλφωση του διαιρεμένου λαού, αποφεύγοντας να αναμειχθεί στη δολοφονία των ολιγαρχικών. Αν και μεγάλος στην ηλικία δεν ήταν γνωστός στην Θήβα, ούτε είχε παίξει κανένα ουσιαστικό ρόλο στις υποθέσεις της. Ήταν μετά την επανάσταση εναντίον της Σπάρτης, που η Θήβα του ανέθεσε διοικητικό ρόλο. Δεν είχε προσωπικές φιλοδοξίες, εκτός από το να υπηρετήσει την πατρίδα του, όσο καλύτερα μπορούσε. Ήταν αδιάφορος στο χρήμα ή στην δόξα και όταν ο άρχων της Θεσσαλίας του πρόσφερε πενήντα τάλαντα, αν και είχε ανάγκη από χρήματα για να χρηματοδοτήσει μία αποστολή στην Θεσσαλία, δεν τα πήρε, για να μη ντροπιάσει την πατρίδα του και τα δανείστηκε από φίλους του.

Αριστερά: Ο Επαμεινώνδας σώζει τον Πελοπίδα από τους Αρκάδες. Γερμανική γκραβούρα του 19ου αιώνα Δεξιά: Ο Εμαπεινώνδας πεθαίνει στη Μαντίνεια. Γερμανική γκραβούρα του 19ου αιώνα

 Εθεωρήτω ένας από τους πιο εύγλωττους Έλληνες, αν και ο Σπίνθαρος, έλεγε ότι δεν είχε συναντήσει κανένα άνθρωπο που γνώριζε τόσα πολλά και μιλούσε τόσο λίγο. Οι διανοητικές του ικανότητες εναρμονίζονταν με την ηθική του. Ηταν ένας θαρραλέος άνδρας, που αποστεφόταν κάθε σκληρότητα και άσκοπη αιματοχυσία. Έτσι όταν κατέλαβε την Σικυωνική πολίχνη της Φοιβίας, στην οποία είχαν συγκεντρωθεί πολλοί Βοιωτοί φυγάδες, δεν τους σκότωσε, σύμφωνα με τον Θηβαϊκό νόμο, αλλά τους εκχώρησε καινούργια ιθαγένεια και τους άφησε ελεύθερους.
 Όταν ο Αρταξέρξης του πρόσφερε χρήματα για να δεχθεί τις προτάσεις του, ο Επαμεινώνδας αρνήθηκε και είπε στον απεσταλμένο: 

“Αν οι προτάσεις του Αρταξέρξη είναι σύμφωνες με τα συμφέροντα της πατρίδας μου, δεν χρειάζονται χρήματα για να τις δεχθώ, αν όμως είναι αντίθετες με το συμφέρον και την τιμή της πατρίδας μου, όλο το χρυσάφι του βασιλείου του δεν θα με πείσει να προδώσω το χρέος μου προς την πατρίδα. Εσένα που προσπάθησες να με δωροδοκήσεις χωρίς να γνωρίζεις τον χαρακτήρα μου, σε συγχωρώ, αλλά πρέπει να φύγεις αμέσως από την πόλη, για να μη διαφθείρεις άλλους”.

 Το -371 στη μάχη των Λεύκτρων, νίκησε το βασιλέα των Σπαρτιατών Κλεόμβροτο, που είχε εισβάλει στη Βοιωτία κι έτσι η Σπάρτη έπαψε να ηγεμονεύει την Ελλάδα. Η νίκη οφείλεται στη στρατηγική της “λοξής φάλλαγγας“, που εφάρμοσε ο Επαμεινώνδας. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, η μεγαλύτερη δύναμη συγκεντρωνόταν στο ένα άκρο της παράταξης. Στη μάχη αυτή νικήθηκε και σκοτώθηκε ο βασιλιάς Κλεόμβροτος. Η μεγάλη αυτή νίκη εξασφάλισε την ηγεμονία των Θηβών στη Βοιωτία και οι υπόδουλες στη Σπάρτη πόλεις, ζήτησαν τη βοήθεια των Θηβαίων, για ν’ απαλλαγούν από το σπαρτιατικό ζυγό.

Αριστερά: Ο οφις – δράκων των Βοιωτών Σπαρτών. Ευγενική παραχώριση της Βρετανικής Ενωσης Οπλιτών Δεξιά: Ιππέας του -4ου αι. Μουσείο Πολυγυρου χαλκιδικής

 Το -367, τέσσερα χρόνια μετά την μεγάλη νίκη του στα Λεύκτρα, οι Θηβαίοι τον ανάγκασαν να υπηρετήσει ως απλός οπλίτης, σε μία εκστρατεία που έκαναν για να ελευθερώσουν τον Πελοπίδα, ο οποίος είχε αιχμαλωτισθεί από τον τύραννο των Φερών, Αλέξανδρο. Όταν η εκστρατεία βρέθηκε σε μεγάλες δυσκολίες, οι στρατηγοί τον έκαναν αρχηγό του στρατού και ο Επαμεινώνδας, αφού διέσωσε τον στρατό, γύρισε στην Θήβα, όπου και εξελέγη Βοιωτάρχης. Αμέσως επέστρεψε στην Θεσσαλία και απελευθέρωσε τον φίλο του.
 Κατόπιν φρόντισε να φτιάξουν οι Θηβαίοι ισχυρό στόλο και κατόρθωσε ν’ απομακρύνει τους Αθηναίους από τη Χίο, τη Ρόδο και το Βυζάντιο αναδεικνύοντας έτσι τη Βοιωτία πρώτη δύναμη ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Σε όλες τις εκστρατείες υπό την αρχηγία του, οι Θηβαίοι δεν λεηλάτησαν εχθρική πόλη, αν και οι σύμμαχοι τους το έκαναν. Οταν ένας από τους υπασπιστές του πούλησε έναν αιχμάλωτο για χρήματα, του είπε: “Δος μου πίσω την ασπίδα που κρατάς και φύγε μακριά,.Τα χέρια σου έχουν μολυνθεί από το χρυσάφι και δεν είναι άξια να την κρατούν και να υπερασπίσουν την πατρίδα”.

 Οι Αθηναίοι συμμάχησαν με τους Σπαρτίατες για να ανακόψουν την άνοδο των Βοιωτών. Έτσι ο Επαμεινώνδας εισέβαλε στη Λακωνία που δεν είχε πατήσει εχθρός από την εποχή των Δωριέων και οργάνωσε τους Μεσσηνίους και τους Αρκάδες κατά της Λακωνίας. Στην εκστρατεία αυτή, όταν ο Αγησίλαος τον είδε, στην γέφυρα του Ευρώτα, αναφώνησε με θαυμασμό στον άνθρωπο που ερχόταν να καταστρέψει την πατρίδα του: “Ω συ άνδρα των μεγάλων έργων”.
 Η κρίσιμη μάχη δόθηκε στη Μαντίνεια το -362, όπου οι Θηβαίοι συγκρούστηκαν με τους Σπαρτιάτες και νίκησαν. Ο Επαμεινώνδας όμως πληγώθηκε βαριά από ακόντιο. Λέγεται ότι πριν πεθάνει και με το ακόντιο στο στήθος, περίμενε την έκβαση της μάχης και όταν του είπαν ότι οι Θηβαίοι νίκησαν ρώτησε αν ορισμένοι από τους στρατηγούς ήταν ζωντανοί. Όταν του απάντησαν αρνητικά, τους είπε να κάνουν ειρήνη. Όλος ο λόφος στον οποίο τον είχαν εναποθέσει ήταν γεμάτος από στρατό. Οταν έδωσε την διαταγή να βγάλουν το ακόντιο για να πεθάνει, κάποιος του είπε: “πεθαίνεις Επαμεινώνδα χωρίς να αφήσεις παιδιά”, αυτός απήντησε: “Μα τον Δία, αυτό δεν είναι αλήθεια. Αφήνω δύο αθάνατες θυγατέρες, την νίκη στα Λεύκτρα και την νίκη στην Μαντινεία”.
Τα τελευταία του λόγια ήταν: “Έζησα αρκετά” και μετά “γιατί πεθαίνω ανίκητος”. Ετάφηκε στο πεδίο της μάχης και στον τάφο του έβαλαν στήλη, πάνω στην οποία τοποθέτησαν ασπίδα που απεικόνιζε τον δράκοντα, το έμβλημα των Σπαρτών. Η Θήβα όμως δεν μπόρεσε χωρίς αυτόν να διατηρήσει το μεγαλείο της. Ο Επαμεινώνδας αποτελεί μια από τις αξιολογότερες φυσιογνωμίες της αρχαίας Ελλάδας, αλλά και της ανθρωπότητας.

Πηγές:
Αθήναιος «Δειπνοσοφιταί» J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905
Διόδωρος Σικελός Ιστορίαι Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Κορνήλιος Νέπως Επαμεινώνδας Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Ξενοφών Ελληνικά Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις» Εκδοτική Αθηνών
Πλούταρχος Αγησίλαος Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Πλούταρχος Πελοπίδας Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Πολύαινου «Στρατηγήματα» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920

ΠΗΓΗ: Stefanos Karmintzos