Το χαμένο οθωμανικό Τέμενος της Αγοράς στην Αρκαδιά/Κυπαρισσία
-The lost ottoman mosque of the agora in Arcadia/Kyparissia
Η ύπαρξη του ερειπωμένου τεμένους αποκαλύφθηκε την δεκαετία του 1980 κατά τη διάρκεια εργασιών φωτογραφικής και σχεδιαστικής τεκμηρίωσης του παραδοσιακού οικιστικού συγκροτήματος που βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του φρουρίου της Άνω Πόλης της Κυπαρισσίας, στα πλαίσια της εκπόνησης της διπλωματικής μεταπτυχιακής εργασίας της γράφουσας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.
Το τέμενος, χωρίς τον τρούλο του, κατείχε τη θέση υπερυψωμένου αίθριου της κατοικίας του Παναγιώτη Αντωνόπουλου, που ήταν γνωστός ως «Κάμπρας» στη μικρή κοινωνία της Άνω Πόλης. Από το εσωτερικό του αιθρίου καθίσταντο ορατά τα σωζόμενα αρχιτεκτονικά στοιχεία και τα ίχνη επί των τοιχοποιιών που ήταν αρκετά για να καθοδηγήσουν τη γραφική αποκατάσταση του τεμένους.
Η θέση του τεμένους είναι χαρακτηριστικής σημασίας για την πολεοδομική ανάπτυξη του οικισμού της Αρκαδιάς.
Το τέμενος της αγοράς προβαλλόταν στο ψηλότερο σημείο της μεσαιωνικής αγοράς και μετέπειτα παζαριού της οθωμανικής περιόδου,που αναπτυσσόταν με γραμμική σταυροειδή διάταξη διατρέχοντας το κέντρο του οικισμού.
Το τέμενος της αγοράς προβαλλόταν στο ψηλότερο σημείο της μεσαιωνικής αγοράς και μετέπειτα παζαριού της οθωμανικής περιόδου,που αναπτυσσόταν με γραμμική σταυροειδή διάταξη διατρέχοντας το κέντρο του οικισμού.
Ενταγμένο στο πλάτωμα όπου ανοίγεται η είσοδος στο μεσαιωνικό φρούριο ,την γνωστή ως «πλατεία Ελένης Χαμέρη» με τον πλάτανο και την περίοπτη κρήνη, επί της κεντρικής οδού που οδηγούσε στην πίσω ρούγα και τους Μύλους αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα τοπόσημα του οικισμού.
Η κατασκευή του τεμένους χρονολογείται στους πρώτους μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Τούρκους καθώς διακρίνεται σαφώς στην γνωστή γραφική απεικόνιση της πόλης της Αρκαδιάς από τον Coronelli που δημοσιεύτηκε το 1685 στη Βενετία (εικ.1)
Πρόκειται για μία τυπική διάταξη τεμένους εξωτερικών διαστάσεων 11,00Χ11,00 μ. με πάχος λιθοδομής 1,20μ.και άφθονη χρήση κεραμιδιών στους αρμούς της τοιχοποιίας του.
Στη διαμόρφωση των τόξων των ημιχωνίων στήριξης του σφαιρικού τρούλου, του «μιχράμπ» και των τοξωτών φεγγιτών χρησιμοποιούνται λαξευτοί λίθοι. Το «μιχράμπ» έχει κωνική προς τα άνω απόληξη , είναι ημικυκλικό σε κάτοψη και φέρει ανατολίτικο διάκοσμο με πρισματικά ανάγλυφα στοιχεία.
Τα ορθογώνια ανοίγματα του τεμένους έφεραν ανακουφιστικό χαμηλωμένο τόξο και τύμπανο σε ελαφρά εσοχή πιθανότατα διακοσμημένο.
Στη δυτική του όψη διακρίνονται ίχνη προστώου στον όροφο με τρείς τρουλίσκους υποβασταζόμενους με κίονες. Στο ισόγειο της δυτικής κύριας όψης του υπήρχαν τρία καταστήματα, διάταξη την οποία ευνόησε η επικλινής διαμόρφωση του εδάφους και ήταν αρκετά διαδεδομένη στην αρχιτεκτονική τεμενών ιδίως σε κεντρικούς χώρους των πόλεων και σε αγορές.
Η ιδιοκτησία στην οποία περιλαμβάνεται το ιδιαίτερα σημαντικό αυτό μνημειακό κτίσμα δωρήθηκε από τον ιδιοκτήτη της μετά θάνατον στον Δήμο Κυπαρισσίας , προκειμένου να στεγάσει το Λαογραφικό Μουσείο της Άνω Πόλης.
Η μελέτη αποκατάστασης του κτιριακού συγκροτήματος ολοκληρώθηκε από την γράφουσα το 1995.
Ως γενική αρχή που τέθηκε από την μελέτη ήταν η επιλογή της δεύτερης οικοδομικής φάσης του ως κυρίαρχης στη σημερινή κατάσταση , κατοχυρωμένης στη συνείδηση των πολιτών.
Τα στοιχεία της πρώτης οικοδομικής φάσης και ιδιαίτερα των ερειπίων του τεμένους διατηρούνται και αναδεικνύονται αφού ολοκληρωθεί η αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του με σχολαστικούς καθαρισμούς, καθαιρέσεις ευτελών προσθηκων και αρχαιολογική διερεύνηση του χώρου.Στόχος είναι να συμπληρωθεί ο τρούλος ώστε να αναδειχθεί το τέμενος ως κεντρικός πυρήνας του μουσείου με δυνατότητα πολλαπλών χρήσεων.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΝΟΥΣΟΥ-ΝΤΕΛΛΑ
