Βασικές φιλολογικές πηγές για τn γεωγραφική θέση τns Κορώνns, την ιστορική τηs πορεία και τα μνημεία τns παραμένουν ο Στράβων (8.4.6, σελ. 361), ο Πτολεμαίος (3.14,31) και κυρίως ο περιηγητής Παυσανίαs. Ο περιηγητής μαs, φεύγοντας από τn Μεσσήνη πήρε αρχικά βορειοδυτική κατεύθυνση και έφτασε στο Δώριο (Μάλθη), σε συνέχεια προχώρησε νότια προς τις εκβολές του Παμίσου για τον οποίο αναφέρει ότι έχει διαυγή νερά, ότι είναι πλωτός μέχρι δέκα περίπου στάδια (δύο χιλιόμετρα περίπου) από την ακτή, και ότι τα ψάρια προχωρούν αντίθετα στο ρεύμα του, ιδιαίτερα την άνοιξη. Συνεχίζει την αφήγησή του ωs εξής:
"Η Κορώνη είναι πόλη ευρισκόμενη στα δεξιά του Παμίσου, παραθαλάσσια και κάτω από το βουνό Μαθία. Στο δρόμο προς την Κορώνη, υπάρχει θέση κοντά στη θάλασσα που τη θεωρούν ιερή, της Ινούs (Λευκοθέας), Προχωρώντας κανείς, όχι πολύ πιο πέρα, συναντά τις εκβολές του ποταμού Βίαντα. Το όνομα λένε ότι προήλθε από τον Βίαντα, γιο του Αμυθάοντα. Η πηγή Πλατανιστών βρίσκεται σε απόσταση 20 σταδίων (4 Χλμ.) από το δρόμο. Το νερό βγαίνει από χοντρό πλατάνι, κούφιο μέσα, με διαστάσεις μικρήs σπηλιάs, από όπου κατεβαίνει το πόσιμο νερό στην Κορώνη. Το παλιό όνομα τηs πόληs είναι Αίπεια. Όταν οι Θηβαίοι επανέφεραν στην Πελοπόννησο τουs Μεσσήνιουs (το -369, όταν ίδρυσαν και τη Μεσσήνη), λένε ότι ο Επιμηλίδης, που είχε σταλεί ως οικιστής την ονόμασε Κορώνεια, γιατί ο ίδιος καταγόταν από τn βοιωτική Κορώνεια. Οι Μεσσήνιοι στην αρχή δεν κατάφεραν να συνηθίσουν το νέο όνομα, με τον καιρό όμως επικράτησε η νέα λαθεμένη ονομασία. Υπάρχει και μια άλλη παράδοση για το όνομα Κορώνη, που λέει ότι, σκάβοντας οι νέοι Μεσσήνιοι κάτοικοι για τα θεμέλια του τείχους, βρήκαν μια χάλκινη κορώνη (κουρούνα). Υπάρχει εδώ ναόs τηs Αρτέμιδος, που ονομάζεται παιδοτρόφος, ναόs του Διόνυσου και του Ασκληπιού. Στην αγορά υπάρχουν αγάλματα για τον Ασκληπιό και για το Διόνυσο μαρμάρινα, και για το Δία Σωτήρα χάλκινο. Χάλκινο είναι και το άγαλμα τηs Αθηνάς στην ακρόπολη, στημένο στο ύπαιθρο. Στο χέρι κρατεί η Αθηνά κορώνη. Είδα και τάφο του Επιμηλίδη. Για ποιο λόγο το λιμάνι το ονομάζουν των Αχαιών δεν γνωρίζω".
Έτσι τελειώνει ο περιηγητής μας και συνεχίζει το δρόμο του για το ιερό του Κορύθου Απόλλωνα, ογδόντα στάδια από την Κορώνη, για τις Κολωνίδες και τέλος την Ασίνη, τη σημερινή Κορώνη. Ο γεωγράφος Στράβων σημειώνει ότι την ομηρική Αίπεια, την τοποθετούσαν άλλοι στη Θουρία και άλλοι στη Μεθώνη, ενώ την Κορώνη την ταύτιζαν με την "αμπελόεσσαν Πήδασον", τns Ιλιάδας (Ι, 152). Ο Παυσανίας από τη μεριά του πιστεύει ότι n ομηρική Πήδασος βρισκόταν στη Μεθώνη, ενώ n Αίπεια στην Κορώνη.
Η ταύτιση τns αρχαίας Κορώνnς με το σημερινό Πεταλίδι θεωρείται οπωσδήποτε βέβαιη, μολονότι δεν υπάρχει σαφής επιγραφική μαρτυρία, δεν έχει δηλαδή έλθει μέχρι σήμερα στο φως στην περιοχή του Πεταλιδίου επιγραφή, n οποία να αναφέρει το όνομα τnς Κορώνns. Η σημερινή πόλη του Πεταλιδίου είναι κτισμένη στην ακροθαλασσιά, στις υπώρειες ενός λόφου, όπου βρισκόταν η οχυρωμένη αρχαία ακρόπολη. Από τα τείχη που έκτισε ο βοιωτός Επιμελίδης, ήρωας οικιστής της Κορώνης, το -369 (σύγχρονα δηλαδή με τα τείχη τns αρχαίας Μεσσήνης), ελάχιστα ίχνη διακρίνονται σήμερα μέσα στην πυκνή θαμνώδη βλάστηση του λόφου. Δεξιά: Κορμός γυναικείου αγάλματος που πιθανόν απεικονίζει την θεά Τύχη. Η μορφή κρατά το κέρας της αμάλθειας, σύμβολο αφονίας. Πεταλίδι -1ος αιώναςΣτην παραλία διακρίνεται τμήμα του αρχαίου μόλου. Λείψανα κατασκευών ρωμαϊκών χρόνων είναι εμφανή στις παρυφές του λόφου της ακρόπολης, πάνω από το σημερινό Γυμνάσιο. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα τους ανήκει σε βαλανείο, λουτρό.
Στην περιοχή τns κάτω πόλης, όπου βρισκόταν και η αγορά που μνημονεύει ο Παυσανίας, έχει ανασκαφεί από τουs αρχαιολόγους οικοδόμημα άγνωστης λειτουργίας. Στο χώρο της ανασκαφής έχουν συγκεντρωθεί και διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη από τη γύρω περιοχή. Δύο δωρικά κιονόκρανα ελληνιστικών πιθανότατα χρόνων, και ένα βάθρο ασβεστολιθικό με επιγραφή βρίσκονται στο προαύλιο του Σχολείου. Το μέγεθός τους δείχνει ότι προέρχονται μάλλον από κάποια στοά της αγοράς και όχι από ναό. Ρωμαϊκών χρόνων είναι και το άνω τμήμα ενός τραπεζοφόρου, στερεωμένου στον τοίχο του άνω διαδρόμου του ίδιου σχολείου. Εικονίζει τον Έρωτα και αποτελεί έργο αττικού εργαστηρίου των μέσων του +3ου αιώνα1 Από ορισμένους μελετητές ο τύπος αυτός του Έρωτα είναι πιθανό να σχετίζεται με τον μαρτυρημένο Έρωτα του Πραξιτέλη στο Πάριον της Προποντίδας, που εικονίζεται σε νομίσματα της ίδιας πόλης.
Βόρεια από τnν πόλη της Κορώνης, εκεί περίπου που θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι ο Παυσανίας είδε το ιερό της Ινώς Λευκοθέας, ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα εκτεταμένο συγκρότημα, που δίνει την εικόνα μιας αγροτικής έπαυλης ρωμαϊκών χρόνων, χτισμένης πάνω σε προγενέστερων εποχών λείψανα. Η έφορος αρχαιοτήτων της περιοχής κυρία Ξένη Αραπογιάννn θα μας δώσει πιστεύω περισσότερες πληροφορίες για την ανασκαφή αυτή.
Το άγαλμα τns Αθηνάς, που είδε ο Παυσανίας στην ακρόπολη της Κορωνης, παρουσιάζει τις εξής ιδιομορφίες:
α) ήταν χάλκινο και όχι μαρμάρινο,
β) ήταν στημένο στο ύπαιθρο και όχι στεγασμένο σε ναό, και
γ) κρατούσε αντί για τη συνηθισμένη γλαύκα, το ιερό πτηνό της Αθηνάς, μια κουρούνα (κορώνη).
Η εξήγηση, που θα μπορούσε να δώσει κανείς σε αυτές τις ιδιομορφίες είναι η εξήs: Το άγαλμα δεν ήταν λατρευτικό, αλλά αποτελούσε ανάθημα πιθανώς βοιωτικό του Επιμελίδη, το οποίο αναφερόταν στην Αθηνά Ιτωνία τns Κορώνειαs, καθώς και στο όνομα της νέας Κορώνειαs ή Κορώνns. Τα λατρευτικά αγάλματα ήταν κατά κανόνα από μάρμαρο και στεγασμένα στο σηκό των ναών, ενώ τα αναθηματικά χάλκινα και στημένα στο ύπαιθρο.
 |
| Αρχαία Κορώνη: Αριστερά: Επιτύμβια στήλη από γκρίζο λακωνικό μάρμαρο. Εικονίζετε η μορφή της νεκρής στον τύπο της "Μικρής Ηρακλειώτισσας", -2ος αι. Μέσον: Τμήμα σαρκοφάγου με ανάγλυφη διακόσμηση του Άττιδος, ασιατικής θεότητας, αντίστοιχης του Άδωνη, εραστή της Αφροδίτης. +2ος/ +3ος αι. Δεξιά διάφορα κεραμεικά ευρήματα, -3ος/ -1ος αι. |
Η λατρεία της Αρτέμιδος Παιδοτρόφου ή Κουροτρόφου (όπως ονομάζεται σε άλλες πόλεις) ήταν παρεμφερής με τn λατρεία τns Αρτέμιδος Ορθίας και Φωσφόρου στη Μεσσήνη, όπου λατρευόταν ως προστάτιδα των παιδιών, ιδιαίτερα των νεαρών κοριτσιών. Το ιερό της Ορθίας Μεσσήνης ήλθε στο φως με τις ανασκαφές του αείμνηστου Αναστάσιου Ορλάνδου στη δυτική πτέρυγα του Ασκληπιείου και είναι γνωστό ως Οίκος Κ2.
Ο Ασκληπιός λατρευόταν στην Κορώνη, αλλά και στη Μεσσήνη, όπου κατ' εξαίρεση δεν φέρεται ως γιός της Κορώνης, ερωμένης του Απόλλωνα, όπως στην Επίδαυρο, αλλά της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου. Η Αρσινόη ήταν αδελφή της Ιλάειραs και της Φοίβης, των γνωστών Λευκιππίδων που άρπαξαν οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης.3 Γιά το γενεαλογικό δέντρο του Ασκληπιού της Κορώνns δεν υπάρχουν μαρτυρίες, μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε ότι είχε και αυτός μητέρα την Κορώνn (ομώνυμη της πόλης) και όχι τnν Αρσινόη.
Λατρεία Διονύσου μαρτυρείται από τον Παυσανία στην Κορώνη, δεν έχει εντούτοις ωs σήμερα έλθει στο φως ιερό ή άγαλμα του θεού. Κατά τον Παυσανία, ο Διόνυσος λατρευόταν και στη Μεσσήνη πάνω στο βουνό Εύα έξω, ΒΑ από τnν πόλn, και όχι στην αγορά, όπως στην Κορώνn. Ο Παυσανίας σημειώνει ότι το όνομα δόθηκε στο βουνό από το βακχικό επιφώνημα "ευοί- ευάν" που εδώ, για πρώτn φορά, ακούστηκε να βγαίνει από το στόμα του Διονύσου και των μαινάδων του.
Άγαλμα Δία Σωτήρα είδε στην αγορά της Κορώνns, όπως και στην αγορά της Μεσσήνης, ο Παυσανίας. Εικονίζεται σε νομίσματα τns Ρωμαιοκρατίας.
Κορώνn και Μεσσήνη, όπως φάνηκε από τις παραπάνω συγκρίσεις, παρουσιάζουν αξιοσημείωτεs αντιστοιχίες, που δεν μπορεί να είναι συμπτωματικές. Αναλογία παρατηρείται και στο ιστορικό ίδρυσης της Κορώνns από τον Θηβαίο Επιμηλίδη, ο οποίος είχε τον τάφο του κοντά στην πόλη, σύμφωνα με τον Παυσανία, και λατρευόταν ωs ήρωας οικιστής. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και ο ιδρυτής της Μεσσήνης, Θηβαίοs στρατηγός Επαμεινώνδας, λατρευόταν ως ήρωας οικιστής της πόλης, ενώ χάλκινος ανδριάντας του ήταν στημένος στο Ιεροθύσιο της Μεσσήνης, δίπλα σε αυτά των δώδεκα θεών.
Ο Παυσανίας δεν μπόρεσε να εξηγήσει, γιατί οι κάτοικοι της Κορώνης ονόμαζαν το λιμάνι τους "Αχαιών λιμένα". Από τις διάφορες ερμnνείεs που έχουν προταθεί, πιθανότερη, φαίνεται, εκείνn που σχετίζει την προσωνυμία με την Αχαϊκή Συμπολιτεία4. Ο Παπαχατςής υποθέτει ότι, κατά την ρύθμιση των διαφορών των πελοποννησιακών πόλεων, που έγινε με τη μεσολάβnσn του Φλαμινίου το -169 από δέκα Ρωμαίους συγκλητικούς, πείστηκαν οι Αχαιοί της Συμπολιτείας να παραιτηθούν από τον έλεγχο των δύο σημαντικών λιμανιών, της Πύλου και της Ασίνης, όπως επιθυμούσαν οι Μεσσήνιοι (Πολύβιος 18,42,5-8). Χρησιμοποιούσαν έκτοτε ωs κύριο λιμάνι και ναυτική βάσn τους μόνο το λιμάνι της Κορωνης, που έτσι ξεχώρισε από τ' άλλα και ονομάστηκε λιμήν Αχαιών.
 |
| Αρχαία Κορώνη : Αριστερά άποψη των Ρωμαϊκών εγκαταστάσεων και δεξιά κλίβανος γυαλιού |
Το -196, με τη "Διακήρυξη της Ελευθερίας" των ελληνικών πόλεων από τον ρωμαίο στρατηγό Τίτο Κόϊντο Φλαμινίνο, στnν Κόρινθο (Πολύβιος 18.44, Πλούταρχος, Τίτος 9), οι Μεσσήνιοι βρίσκουν την ευκαιρία να ζητήσουν από τnν Αχαϊκή Συμπολιτεία τnν επιστροφή της Πύλου και της Ασίνης, που είχαν ενταχθεί στη Συμπολιτεία χωρίς τnν έγκρισή τουs. Η έκκλησή τους, εντούτοις δεν είχε αποτέλεσμα. Η Πύλος είχε συνάψει χωριστή συνθήκη συμμαχίας με τη Συμπολιτεία, ήδn από το -239. Το -208 στο Αίγιο, απεσταλμένοι του Φιλίππου Ε, οι Αιτωλοί και οι σύμμαχοι, συμπεριλαμβανομένων των Μεσσηνίων, συζητούν για ειρήνη. Οι Αιτωλοί υποστηρίζουν το αίτημα των Μεσσηνίων για τnν απόδοση της Πύλου, που είχε ακόμα υπό την κατοχή, της η Αχαϊκή, Συμπολιτεία.
Το -191, οι Μεσσήνιοι, σύμμαχοι τότε με τους ισχυρούς Αιτωλούs, απορρίπτουν την απαίτηση της Συμπολιτείας για ένταξη σε αυτήν και στέλνουν πρέσβεις στο Φλαμινίνο ζητώντας τnν υποστήριξή του. Αυτός συμβουλεύει το στρατηγό της Συμπολιτείας Διοφάνη, που είχε κηρύξει τον πόλεμο στους Μεσσήνιους, να λύσει την πολιορκία της πόλης, ενώ παράλληλα προσπαθεί να πείσει τους Μεσσήνιους να επαναπατρίσουν τους εξόριστους και να ενταχθούν στη Συμπολιτεία (Πολύβιος 22.10.6).
Οι Μεσσήνιοι, που είχαν στερηθεί της Ασίνης και της Πύλου, όπωs σημειώσαμε παραπάνω (Πολύβιος 18.42.7), χάνουν τώρα επιπλέον την Κορώνη, τις Κολωνίδες, τη Μεθώνη και τnν Κυπαρισσία, και είναι δικαιολογημένα αναστατωμένοι. Ολόκληρη η Πελοπόννnσος, με τnν ένταξη τότε και της Ηλείας, βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Συμπολιτείας η οποία, με επικεφαλής τον Φιλοποίμενα επιθυμούσε τnν αποκατάσταση των φυγάδων στη Σπάρτη και τn Μεσσήνη, προκειμένου να μειώσει το κύρος και την εξουσία των πόλεων αυτών. Μια επιγραφή, που βρέθηκε πρόσφατα στο Αίγιο, αναφέρει αξιωματούχους της Αχαϊκής Συμπολιτείας, εκπροσώπους των πόλεων, μεταξύ των οποίων αναφέρονται ένας Κυπαρισσεύς, ο Αριστομένης, δύο Μεσσήνιοι, ο Άριστις και ο Κλέϊππος, ένας Ασιναίος ονόματι Αριστόμαχος και ένας Κορωναίος, που φέρει το όνομα Καλλιάδας.5
Το -183, ενώ οι Σπαρτιάτες προσπαθούν να λύσουν τις διαφορέs τους με τη Συμπολιτεία, κυρίως σε θέματα αποκατάστασης φυγάδων καταφεύγοντας στη ρωμαϊκή σύγκλητο, οι Μεσσήνιοι στέλνουν τον πρεσβευτή τους Δεινοκράτη στη Ρώμη, για να ζητήσει εκ νέου τη μεσολάβηση του Φλαμινίνου στην επίλυση των δικών τους διαφορών με τη Συμπολιτεία. Ο Φλαμινίνος εντούτοις, μολονότι φιλικά διακείμενος προς τον Δεινοκράτη, ήταν αναρμόδιος πλέον να εμπλακεί στη διαμάχη, γιατί είχε αναλάβει θέματα τηs Βιθυνίας και ήταν έτοιμος να μεταβεί ως απεσταλμένος, στον Προυσία και το Σέλευκο, στη Μικρά Ασία. Ο Δεινοκράτης, που ήλπιζε ότι θα πετύχαινε τους στόχους του χάρη στο Φλαμινίνο, απατήθηκε οικτρά (Πολύβιος 23.5.1-, 14-18). Προς το τέλος του ίδιου χρόνου, ωθεί τους Μεσσήνιους να αποστατήσουν από τη Συμπολιτεία (Πλούταρχος, Φιλοποίμην 18), ενώ ο ίδιος, ωs στρατηγόs επικεφαλής μεσσηνιακού στρατεύματος, επιχειρεί να καταλάβει με τα όπλα την Κορώνη και τις γειτονικές Κολωνίδες. Ο γηραιός στρατηγός τηs Συμπολιτείας, Φιλοποίμην, ερχόμενος σε βοήθεια των πόλεων με λίγους ιππείς, συλλαμβάνεται, καθ' οδόν, αιχμάλωτος και φυλακίζεται στη Μεσσήνη. Χωρίς να έχει εκδοθεί επίσημη απόφαση για την τύχη του, ο Δεινοκράτης και οι ομοϊδεάτες του τον δηλητηριάζουν (Πολύβιος 23.12.3, Πλούταρχος, Φιλοποίμην 18-20, Παυσανίας 8.51.5-8).
Το -183/2 η Αχαϊκή Συμπολιτεία σε συμβούλιο στη Μεγαλόπολη αποφασίζει να κηρύξει τον πόλεμο στους Μεσσnνίουs και να ζητήσει τη βοήθεια της συμμάχου Ρώμης ή έστω την απαγόρευση εξαγωγής στη Μεσσήνη σιταριού και όπλων (Πολύβιος 23.9.12). Το -182 n Μεσσήνη καταλαμβάνεται, ο Δεινοκράτης εξαναγκάζεται σε αυτοκτονία, ενώ οι υπόλοιποι υπαίτιοι της αποστασίας παραδίδονται στη Συμπολιτεία και θανατώνονται με λιθοβολισμό κατά τnν κηδεία του Φιλοποίμενα (Πλούταρχος, Φιλοποίμην 21.2.9). Η Μεσσήνη εντάσσεται αναγκαστικά στη Συμπολιτεία και δέχεται φρουρά των Αχαιών στην Ιθωμη (Πολύβιος 23.16, Πλούταρχος, Φιλοποίμην 21, Παυσανίας 4.29.12). Πολλοί Μεσσήνιοι με πλούτη και επιρροή εξορίζονται. Το κοινό συμβούλιο των Μεσσηνίων επιτρέπει επιπλέον στην Αβία, τις Φαρέs και τη Θουρία να συνάψουν χωριστή συνθήκη με τη Συμπολιτεία (Πολύβιος 23.1 7). Ενδέχεται και n περιοχή της Ανδανίας, με το μεγαλύτερο μέρος της άνω πεδιάδας να δόθηκε τότε για νομή στους Μεγαλοπολίτεs.
Το -146 ο στρατός των Ελλήνων με στρατηγό της Αχαϊκής Συμπολιτείας το Διαίο, ηττάται κατά κράτος στον Ισθμό της Κορίνθου από τους Ρωμαίους υπό τον ύπατο Μόμμιο. Ολόκληρη n Αχαΐα κατακτάται, ενώ n Κόρινθος καταστρέφεται. Ο Διαίοs καταφεύγει στη Μεγαλόπολη και αυτοκτονεί, σκοτώνοντας προηγουμένως τη σύζυγό του ως νέος Γαλάτης, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Με απόφαση της ρωμαϊκής συγκλήτου και τη μεσολάβηση του Πολυβίου, τα πράγματα στην Ελλάδα άλλαξαν άρδην. Είναι αβέβαιο, αν οι παραλιακές πόλεις Κυπαρισσία, Πύλοs, Μεθώνη, Κορώνη, Θουρια και Αβία αποδόθηκαν τότε στους Μεσσnνίουs από τον Μόμμιο. Θεωρείται εντούτοις πολύ πιθανό.
Το -31 στη ναυμαχία του Ακτίου, όταν ο Αντώνιος τράπηκε σε φυγή, ο Λάκων Ευρυκλής, σύμμαχος του Αυγούστου, τον καταδίωξε επιδεικτικά (Πλούταρχος, Αντώνιος 67). Μετά τη νικηφόρο, για τον Οκταβιανό Αύγουστο, ναυμαχία που αποτελεί σταθμό για τιs μετέπειτα ιστορικές εξελίξεις (αρχή τns αυτοκρατορίας, αλλαγή χρονολογικού συστήματος κ.λπ.), οι Μεσσήνιοι υφίστανται τις συνέπειες της λανθασμένης πολιτικής επιλογής τουs. Οι πόλεις της μεσσηνιακής επικράτειας Θαλάμαι, Πέφνος, Καρδαμύλη, Γερηνία, Αλαγονία, Φεραί και Θουρία παραχωρούνται στους Σπαρτιάτες (Παυσανίας 7.8.11).
Το -21 ο αυτοκράτορας Αύγουστος επισκέπεται τη Σπάρτη. Τα όρια τns Λακωνικήε είχαν διευρυνθεί. Τότε επανιδρύεται και το Κοινόν των Αχαιών, στο οποίο οι Μεσσήνιοι εντάσσουν την Αβία, την Κορώνη και την Ασίνη, γεγονός που σημαίνει ότι βρίσκονταν τότε υπό τον έλεγχό τουs.
Το +14, με το θάνατο του Αυγούστου, ο Ευρυκλής στερείται των εξουσιών του. Αποστέλλεται πρεσβεία Μεσσηνίων στη Ρώμη, προκειμένου να συγχαρεί τον Τιβέριο, για την ανακήρυξή του σε "αυτοκράτορα του παντός κόσμου", και να τον συλλυπηθεί για το θάνατο του "θεού Αυγούστου". Ζητεί τη βοήθεια του Τιβερίου για την αποκατάσταση των "ατόπων", την αποκατάσταση δηλαδή των ζημιών που είχε προκαλέσει σεισμός σε αρκετά δημόσια οικοδομήματα της Μεσσήνης (SEG 41, 1991, 328). Τα κτίρια αυτά επισκευάστηκαν τότε και με εισφορές εύπορων Μεσσηνίων πολιτών. Η Δενθελεάτις, μαζί με τις Φαρές και τη Θουρία αποδίδεται και πάλι στους Μεσσnνίους μετά από παρέμβαση του Ατιδίου Γεμίνου, πραίτορα τns Αχαΐας (Τacίtus, Annales 4.43).
 |
| Αρχαία Μεσσήνη: Άποψη του Σταδίου |
Σε άλλο κατάλογο εφήβων αναγράφονται πέντε Ασιναίοι8. Ακολούθησε κατάλογος με "Κυπαρισσιείς" και πιθανόν και με εφήβους άλλων πόλεων, όπως της Κορώνης, στο τμήμα της επιγραφής που λείπει9. Γίνεται έτσι γνωστό ότι πόλεις της Μεσσηνίας, που σε άλλη επιγραφή (SEG23, 206 (ΑΕΜ1012) του +2/3 αποκαλούνται "αι κατά ταν επαρχίαν πόλεις", έστελναν τουs εφήβους τουs για άσκηση και εκπαίδευση στην πρωτεύουσα της επικράτειας. Στο Γυμνάσιο της Μεσσήνης θήτευαν οι έφηβοι επί τρία χρόνια (όπως δηλώνει ο όροs "τριετίρενες"). Δεν γνωρίζουμε, αν η τακτική αυτή ξεκίνησε να εφαρμόζεται πριν από την περίοδο του Αυγούστου - Τιβερίου, φαίνεται πάντως ότι διακόπηκε στα χρόνια της αυτονομίας, επί Τραϊανού για τη Μεθώνη και στις αρχές του +3ου αιώνα για τις υπόλοιπες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Κορώνης.
Τελειώνω με μια ερμαϊκή στήλη που φέρει πορτρέτο της εποχής του Αδριανού και εκτίθεται σήμερα στο Μπενάκειο Μουσείο της Καλαμάταs. Το κεφάλι βρισκόταν στην οικία του Βασιλείου Μουκάκου στο Πεταλίδι, κατά τον Kotbe (IG V 1 1399). Φέρει την εξής επιγραφή:
Άδε με τειχιόεσσα παρ' αγλαόv ιρόv Ιθώμns
Μεσσήvn ξυvοίs κύδεσιv nγλάϊσεv.
υιόv Αρίστωvοs Μεσσnvίον nδ' ερατειvής
Αγτiταs, Σπάρτnv η λάχεv εκ πατέρων.
Φαμέv δε Ελλάvεσιv γέvονs μέγα κύδοs αρέσθαι
εκ τε Διοσκούρωv εκ τε και Ηρακλέουs.
Τον Ηρακλείδnv Αρμόvεικοv n πόλιs.
(Μετάφρασn)
Τούτη δω η τειχισμένη, στο λαμπρό της Ιθώμης γύρω ιερό,
Μεσσήvn, με διπλές εμένα τιμές αγλάισε,
το γιο τον Μεσσήvιου Αρίστωvα και της αγαπημέvης του
Αγήτας, Σπαρτιάτισσας από το σόι τον πατέρα.
Και αναγγέλλομε στους Έλληvες ότι δόξα μεγάλη άvτλησε η γενιά μου
από τους Διόσκουρους και τον Ηρακλή.
Τον Ηρακλείδην Αρμόvεικον η πόλις
(των Μεσσnνίωv ανέθnκε)
Η ερμαϊκή στήλη πρέπει να ήταν στημένη σε ταφικό μνημείο, έξω από την Αρκαδική Πύλη της Μεσσήνης, και όχι στην αρχαία Κορώνη, όπου είχε μεταφερθεί, άγνωστο πότε10. Από το ταφικό του μνημείο ο νεκρός Αρμόνεικος μιλά, δείχνοντας τα ισχυρά τείχη της γενέτειράς του. Εκεί, έξω από την Αρκαδική έχει αποκαλυφθεί, τα τελευταία χρόνια, μια συστάδα υπέργειων ταφικών θαλάμων ρωμαϊκών χρόνων, όπου ενταφιάζονταν τα μέλη επιφανών οικογενειών της Μεσσήνης, μέσα σε μαρμάρινες σαρκοφάγους νεοαττικών εργαστηρίων, κατά την περίοδο +150/ 250. Στον προθάλαμο ενόs από αυτούς τουs ταφικούς θαλάμους ήλθε στο φως, μεταξύ άλλων, και το κάτω μέρος ερμαϊκής στήλης από μάρμαρο, παρόμοιας με αυτήν από το Πεταλίδι.
 |
| Αρχαία Μεσσήνη: Η Αρκαδική Πύλη και τα ταφικά μνημεία |
Ο Ηρακλείδης Αρμόνεικος είναι πιθανό να ταυτίζεται με τον Πόπλιον Αίλιον Αρμόνεικον, τον οποίο τίμησε, με ανδριάντα στημένο στην Ολυμπία, η πόλη της Μεσσήνης στα χρόνια του Αδριανού (IG Vl, 1399 ΙνΟΙ. 446). Ήταν ιεροφάντης των μυστηρίων της Αvδανίαs, ενώ διετέλεσε και στρατηγός του Κοινού των Αχαιώv11.
Το κείμενο τns επιγραφής αποτελείται από τρία ελεγειακά δίστιχα με ένα εξάμετρο και ένα πεντάμετρο το καθένα. Είναι γραμμένο σε μια τεχνητή ομηρική, άκρως αρχαϊζουσα γλώσσα, χωρίς ίχνος ποιητικής έμπνευσns, γεμάτο από κομπορρημοσύνη που αγγίζει τα όρια του γελοίου, πρακτική ωστόσο συνηθισμένη για την εποχή που συντάχθηκε.
Θέμελης Πέτρος
Πρακτικά του επιστημονικού συεδρίου: "Ομηρική Αίπεια- Αρχαία Κορώνη- Πεταλίδι, Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον" (Πεταλίδι 5-7 Αυγούστου 2005)
Για την Αρχαία Κορώνη: Αρχαία Κορώνη, Πεταλίδι Μεσσηνίας
1. Στ. Τιβερίου, Τραπεζοφόρα τον Μουσείον Θεσσαλοvίκης, Θεσσαλοvίκη 1985, 98-99.
2. Ρ. Themelίs, Artemίs Ortheίa at Messene, the Epίgraphίcal and the Archaeologίcal Evidence, ίn R. Hii.gg (ed), Ancίent Greek Cult Practίce from the Epίgraphical Evίdence, Internatίonal Semίnar at the Swedish Instίtute at Athens 22- 24 November 1991 (Stockholm 1994) 101-122.
3. Π. Θέμελnς, Ήρωες και ηρώα στη Μεσσήvη, Αθήvα 2000, 25-27. 4.Ν.Παπαχατζής, Μεσσηvιακά- Ηλειακά, Αθήvα 1979, 154, σnμ. 2.
5. Tnv επιγραφή, παν είναι αδημοσίευτη, είχε τηv καλοσύvη να θέσει υπόψη μου ο συvάδελφος Αθαvάσιος Ριζάκns.
6. Στηv επιγραφή τns οκτωβόλον εισφοράς IG Vl, 1433, στ. 8 αναφέρονται "Ξένοι και οι τετιμαμέvοι εν ται φυλαί Ρωμαίοι".
7. Πρβλ. IG Vl, 1417.
8. Ο Διοvύσιος Ξέvωvος ήταv πιθαvότατα σνγγεvής του Τίμαιου Ξέvωvος της IG Vl, 1407 από τηv Ασίvη, σημεριvή Kopώvη.
9.Πρβλ.ΙG Vl, 1408.
10. Το ίδιο είχε υποθέσει και ο Wίlhelm το 1905.
11. Α. Rίzakίs, S. Zoumbakί, Cl. Lepenίotί, Roman Peloponnese ΙΙ: Roman Personal Names ίn theίr Socίal Context, Μελετήματα 36, Αθήvα 2004, 481-482, αρ. 3.