1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ.
Πρώτη σοβαρή ενέργεια του Ιμπραήμ, μετά την απόβασιν εις Μεθώνην την 10-12 Φεβρουαρίου 1825, ήταν η προσβολή και καταδίωξις προς Βορράν των ελληνικών επαναστατικών σωμάτων που πολιορκούσαν το φρούριον της Κορώνης, διά την αποκατάστασιν της επικοινωνίας μεταξύ των δύο φρουρίων1. Μετά την επιχείρησιν αυτήν, κύριος αντικειμενικός σκοπός ετέθη η κατάληψις του κατεχομένου υπό των Ελλήνων Νεοκάστρου. Την 9 Μαρτίου λοιπόν ισχυρές δυνάμεις πεζικού, ιππικού και πυροβολικού προελαύνουν από Μεθώνην και πολιορκούν στενά το φρούριον αυτό2.
Έκτοτε επί δύο μήνες -μέχρι 11 Μαίου οπότε απεχώρησεν η φρουρά με συνθήκην και το φρούριον παρεδόθη3- οι προσπάθειες των Αιγυπτίων απέβλεπαν εις την εκπόρθησιν του Νεοκάστρου, και των Ελλήνων εις την ενίσχυσίν του δι’ επιτυχή άμυναν. Η περιοχή των αγώνων αυτών δεν περιορίζεται έξω από τα τείχη του φρουρίου, αλλ' εκτείνεται εις τον χώρον από όρμον Ναβαρίνου μέχρι διάβασιν Χανδρινού προς Ανατολάς, Πετροχώρι προς Βορράν καθώς και εις το νησί Σφακτηρία. Ιδιαίτερον ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συγκρούσεις εις το χωριό Σχινόλακκα και ανατολικά, την 15 Μαρτίου, τις οποίες θα μελετήσωμεν βάσει ανεκδότων εγγράφων και άλλων στοιχείων.
Διά να έχωμεν μίαν γενικήν εικόνα, αναφέρομεν την κατάστασιν εις την περιοχήν, ως είχε την 14 Μαρτίου, προηγουμένην των συγκρούσεων που θα εξετάσωμεν. Το Νεόκαστρον, όπου ευρίσκονται και αρκετοί άμαχοι, υπερασπίζουν 500 4 περίπου μαχηταί με φρούραρχον τον Δημήτριον Σαχτούρην. Εις τον όρμον του Ναβαρίνου ναυλοχεί το πλοίον των Σπετσών «Ποσειδών», όπου διαμένει και ο υπουργός του Πολέμου Αναγνωσταράς. Το φρούριον πολιορκείται στενά από το μεγαλύτερον μέρος των μέχρι τότε αποβιβασθέντων εις Μεθώνην 9-10 χιλ. Αιγυπτίων, η επικοινωνία του δε γίνεται μόνον από την θάλασσαν. Συνεχής βομβαρδισμός από το πυροβολικόν των πολιορκητών προξενεί σοβαρές καταστροφές εις τα τείχη και τα κτίρια, καθώς και απώλειες εις τους αμάχους και την φρουράν5.
Τα ελληνικά σώματα έξω από το φρούριον, αποτελούμενα κυρίως από Ρουμελιώτες και ολίγους Πελοποννησίους, είναι εγκατεστημένα σε διάφορα χωριά που απέχουν 3-4 ώρες και περισσότερον από το Νεόκαστρον, όπως Φουρτζί6, Χανδρινού7, Καλαμπρέζα, Λογκά κ.ά., με αρχηγούς τον Καραϊσκάκη, Τζαβέλλα, Γιολδάση, Γάτσο, Μαυροβουνιώτη, ΧηΧρήστο, Γιατρακαίους, Μαυρομιχαλαίους κ.ά. Πλησιέστερα ευρίσκεται το σώμα του Καρατάσου στο χωριό Σχινόλακκα, που απέχει μιάμιση ώρα από το φρούριον. Τα δυναμικώτερα σώματα της Πελοποννήσου -Αρκαδηνοί (Τριφύλιοι) και Ντρέδες της ορεινής Τριφυλίας- απουσιάζουν, διότι οι αρχηγοί των Κατσαρός, Αναστασόπουλος, Μητροπέτροβας, Γκρίντζαλης κ.ά. είναι φυλακισμένοι από την Κυβέρνησιν εις την Ύδραν μαζί με τον Κολοκοτρώνη8.
Ο Ιμπραήμ, επειδή αντιλαμβάνεται ότι τα ελληνικά σώματα, μολονότι ευρίσκονται αρκετά μακριά και εις αδράνειαν, αποτελούν μόνιμη και σοβαρή απειλή διά τα νώτα των στρατευμάτων που πολιορκούν το Νεόκαστρον, αποφασίζει να τα εξουδετερώση. Το πρωί λοιπόν της Κυριακής 15 Μαρτίου, ισχυρά δύναμις τακτικού πεζικού εξορμά από το πολιορκητικόν στρατόπεδον του Νεοκάστρου και προσβάλλει το σώμα του Καρατάσου εις Σχινόλακκα, Ταυτοχρόνως δύναμις ιππικού κινείται ανατολικά της Σχινόλακκας, δια να απαγορεύση τα δρομολόγια που οδηγούν προς το χωριό, και συγκρούεται με ελληνικά σώματα που σπεύδουν να ενισχύσουν τον Καρατάσο από Χανδρινού και Φουρτζί.
2. ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΚΑΡΑΤΑΣΟΥ - ΓΙΑΤΡΑΚΟΥ - ΓΑΤΣΟΥ.
Τις παραπάνω συγκρούσεις θα παρακολουθήσωμεν από ανέκδοτες εκθέσεις των αρχηγών που εδέχθησαν τις επιθέσεις. Διά την προσβολήν του χωριού Σχινόλακκα έχομεν την λιτήν έκθεσιν του Μακεδόνος αρχηγού Καρατάσου. Διά την προσπάθειαν των ελληνικών σωμάτων να βοηθήσουν τους αμυνομένους και την αναχαίτισίν των από το αιγυπτιακόν ιππικόν, έχομεν τις εκθέσεις του Γεωργάκη Γιατράκου δια τις δυνάμεις που εξώρμησαν από Χανδρινού, και του Αγγελή Γάτσου δι' αυτές που εξώρμησαν από Φουρτζί. Οι εκθέσεις δημοσιεύονται με σιωπηρή αποκατάστασι της στίξεως και ορθογραφίας, εκτός των υπογραφών, χωρίς καμμίαν άλλην επέμβασιν.
α) Έκθεσις Καρατάσου9
Υπερτάτη Διοίκησις,
Ευρισκόμενος άντικρυ του Νεοκάστρου εις έν μικρότατον χωρίον10 μόλις με διακοσίους στρατιώτας, επειδή έμβασα και εις το φρούριον Νεοκάστρου συμμαχίαν εδικούς μου στρατιώτας11, διό και ευρέθην με ολίγους, χθες λοιπόν βλέπων τους εχθρούς ερχομένους απάνω μου, αμέσως έγραψα εις τους πέριξ στρατηγούς ότι εγώ θέλω κλεισθή και να έλθουν εις βοήθειαν. Ευθύς λοιπόν εκίνησαν του ελθείν, πλήν δεν εδυνήθησαν επειδή εμποδίσθησαν από την των εχθρών καβελλαρίαν. Ημείς δε αρχίσαμεν τον πόλεμον από πρωί έως ενάτης ώρας12. Ο αριθμός των φονευμένων και πληγωμένων εχθρών εστάθη περίπου των πεντακοσίων. Επήραμεν λάφυρα αρκετά σολδάτα13 και φέσια έως τριακόσια και άλλα έτι πάμπολλα. Τοιούτος εστάθη ο πόλεμος. Η νίκη, τη του θεού δυνάμει, εστάθη εδική μας.
Προς τούτοις ευρίσκομαι εις μεγάλην λύπην, επειδή οι στρατιώται στενοχωρούνται διά τα μηνιαία εκ της ενδείας και δεν ημπορώ πλέον να τους κρατήσω, με το να παρήλθεν η προθεσμία, και παρακαλώ φροντίσατε το συντομώτερον διά να πληρωθώσι. Φροντίσατε έτι και διά τροφάς, επειδή και από αυτάς έχομεν έλλειψιν. Με όλον το σέβας μένω.
Τή 16 Μαρτ. 1825, Βλάση14. Εις τους ορισμούς της, Καρα Τάσιος
β) Έκθεσις Γιατράκου15
Προς το Εκτελεστικόν Σώμα
Αναφέρομαι προς την σεβαστήν Διοίκησιν φανερώνοντας τα έως ώρας τρέχοντα. Ο εχθρός εκατακυρίευσε όλας τας δυνατάς τοποθεσίας τριγύρωθεν του φρουρίου ευρισκομένας. Εως τρεις και τέσσαρας ώρας ευρισκόμεθα ημείς μακράν. Οι θέσες όπου εβαστούσαμεν, η πλησιεστέρα ήτον εκείνη την οποίαν εβαστούσε ο Καρατάσιος, η δε ετέρα ήταν όπου εβαστούσαμεν ο στρατηγός ΧηΧριστος, ο αρχηγός16 και εγώ με όλα τα στρατεύματα όπου έχομεν εις την οδηγίαν μας.
Εις τας 15 τρέχοντος την Κυριακήν το πρωί εβγήκεν η καβαλλαρία, όση και αν ήτοι, με όλας της τας δυνάμεις και με μίαν τακτικήν κολώνα πεζούς. Η κολώνα η τακτική επήγε και απόκλεισεν το Καρατάσιο, η δε καβαλλαρία ομού και ο Πραήμ πασιάς επίασαν όλας τας δυνατάς θέσεις διά να μην δυνηθώμεν να του δώσωμεν βοήθειαν. Hμείς, θεωρώντας ότι πολιορκούν τον αυτον Καρατάσιον, επήραμεν μέτρα με ό,τι τρόπον δυνηθώμεν διά να του δώσωμεν βοήθειαν. Εις την θέσι, όπου εβαστούσαμεν έμειναν οι στρατηγοί Χατζή Χριστος και Παναγιωτάκης. Εγώ όμως συμφώνως εδιάλεξα εκατόν πενήντα στρατιώτας και επήγαινα προς τους εχθρούς. Ομοίως εβγήκαν και από τες αλαργινές θέσες17 να έρθουν εις μιντάτι ο Γάτζος και Βάσιος και Γιολντασαίοι και λοιποί όσοι επροτιμήθησαν, και ούτως επλησιάσαμεν εις τον εχθρόν. Ο εχθρός ώρμησε με όλην τη καβαλλαρίαν, μελίζοντάς τους εις τρείς τάξες, και μας έζωσαν απ' όλα τα μέρη. Και προσώνοντας εις του Βάσιου τους ανθρώπους, βλέποντάς τους από μακρόθεν ατζάκισαν, δεν εύρον τόπου επιτήδειον διά να τους αντισταθούν, έσωσαν οι εχθροί και εσκότωσαν μερικούς και έπειτα τους διεσκόρπισαν, και εν ταυτώ μας επήραν και ημάς τες πλάτες. Ημείς, γνωρίζοντας ότι θέλει μας χαλάσουν και ημάς, επισωστρέψαμεν και ερχόμεθα να φθάσωμεν πάλιν εις το ίδιον χωρίον το όποιον ήτον οι εδικοί μας. Και ότι επλησιάσαμεν εις το χωρίου, μας έφθασαν και μας εθανάτωσαν έναν στρατιώτην. Και βλέποντας το επάπειρον ότι θα θανατώσουν αρκετούς, θεού δυνάμει επισωστρέψαμεν ορμώντας εναντίον τους πολλά ολίγοι, επειδή και τόπον δεν είχομεν να πιάσωμεν, και ηθέλησεν ο θεός και τους ετζακίσαμεν. Ήλθον και από άλλον μέρος του χωρίου οι εχθροί και εβγήκεν ο ΧηΧρίστος και αρχηγός να πισωστρέψουν τους στρατιώτας όπου έφευγαν, και απαντήθηκαν και τους εβάρεσαν και τους επισώστρεψαν οπίσω, χωρίς να μας κάμουν τίποτες.
Τον Καρατάσιο, όπου τον είχαν κλεισμένον, επολέμησεν ηρωικά και εσκότωσεν Τούρκους πολλούς, και εις τας 7 η ώρα18 έπιασεν ένας χειμώνας δυνατός και ετραβήχθησαν οι Τούρκοι εις τα τζαντήριά τους και αυτός εβγήκεν αβλαβής. Και μας έστειλεν γράμμα να αναχωρήσωμεν και ημείς από την θέσιν μας, ότι και αυτός ανεχώρησεν και εμεινέσχαμε μόνοι μας. Και με αυτό ανεχωρήσαμεν εις τας δώδεκα η ώρα19, διά να ενωθώμεν με τους λοιπούς όπου έστεκον εις τα έξωθεν μέρη.
Λοιπόν από τον χειμώνα όπου μας έτυχεν ταύτην την νύκτα, πόθε επήγεν το ένα και το άλλον στράτευμα δεν είδομεν. Λοιπόν σήμερον εις τάς 16 τρέχοντος εμαζώξαμεν τους στρατιώτας μας και εσυνάχθημεν να συνομιλήσωμεν, και είδα εις τους στρατηγούς πολλά ολίγους στρατιώτας. Οι δε στρατιώται, άλλοι από φόβον, άλλοι προφασιζόμενοι την κακοκαιρίαν, εσκόρπισαν εις Νησίον και Καλαμάταν και εις τα πέριξ χωρία να κάμνουν καταχρήσεις, ως ήτον συνηθισμένοι και το έκαμνον και εις άλλες ανάγκες.
Το φρούριον έμεινεν πολλά στενεμένον από τον εχθρόν, χωρίς να ημπορή τώρις ούτε να έμβη ούτε να έβγη τινάς ειμή διά θαλάσσης, αν και είναι τρόπος να του δοθή βοήθεια. Εγώ, ως βλέπω την δύναμίν μας, ότι πώς δεν θέλει ωφελήσωμεν εις το εξής παραμικρήν βοήθειαν, χωρίς να έλθουν στρατεύματα αρκετά και με δύναμιν μεγάλην. Τότες θέλει ωφελήσωμεν, Και αν δεν προφθάση δύναμις διά θαλάσσης, το φρούριον κινδυνεύει να το λάβη ο εχθρός, και τότες δεν θέλει ωφελήσωμεν τίποτες, ότι τα ξενικά στρατεύματα20 άρχισαν και ρεμπελεύουν, Πελοποννησιακά στρατεύματα δεν είναι τελείως, της Αρκαδίας21 τα στρατεύματα, τα οποία ήθελον μας ωφελήσει με το ηξεύρουν τους τόπους και όντες και άξιοι, δεν είναι ούτε ένας, μόνον επήραν τα βουνά από τας καταχρήσεις και ούτως δεν έχομεν ελπίδα από αυτούς.
Και μην παίρνετε θάρρος ότι έχετε διαταγές και ελπίζετε ότι είναι στρατεύματα, διότι εις σε αυτό απάνω έχετε λάθος μεγάλον, ότι πολλά ολίγοι κάμενουν το χρέος τους ως διατάττονται. Εγώ κάμνω το χρέος μου και ιδεάζω την σεβαστήν Διοίκησιν τα τρέχοντα και γράφω ορθά, και δεν συνηθώ να γράφω, ως συνηθίζουν μερικοί διά να γράφουν υποθέτοντας ότι είναι καλοί. Θέλει σας παραστήσει διά ζώσης τα τρέχον, διότι δεν δύναμαι να σας τα περιγράψω όλα, και βάλετε πίστιν εις τούς λόγους του, του αγιουτάντε22 μου. Προσκυνώντας σας με όλον το βαθύτατον σέβας.
Τη 16 Μαρτίου 1825, Καλαμπρέζα23,
Ο ευπειθής πατριώτης, γηοργακης γηατρακος
γ) Έκθεσις Γάτσου24
Πρός το σεβαστόν μοι Εκτελεστικόν Σώμα
Δεν λείπω να γνωστοποιήσω, κατά το χρέος μου, και το σεβαστόν μοι Εκτελεστικό Σώμα, τον πόλεμον οπού εις Σκινόλακκα εκάμαμεν. Την απερασμένην Κυριακήν, πολλά πρωί, εκίνησεν ο εχθρός με το τακτικόν σώμα και με όλον το ιππικόν εναντίον του στρατηγού Καρατάσιου, στρατοπεδημένου όντος εις το ρηθέν χωρίον Σκινόλακκα. Εν τώ μαθόντες ημείς από τα καραούλια μας, ετρέξαμεν μαζί με τους στρατηγούς Γ. Βαλτινόν και κ. Γιολντάσην εις βοήθειάν των. Μόλις λοιπόν εφθάσαμεν εις το ρηθέν χωρίον εναντίον του εχθρού, και ώρμησεν όλο το ιππικόν εναντίον μας. Δεν επρολάβαμεν λοιπόν να φκιάσωμεν τα αναγκαία ταμπούρια, διά να ματαιώσωμεν το σχέδιον του εχθρού, αλλ’ ευθύς με την πρώτην ορμήν ετζακίσθημεν και εσκοτώθησαν εδικοί μου στρατιώται τέσσαρις, από τους οποίους ο ένας ήταν ο εξάδελφός μου Χρύσανθος και ένας του κ. Δ(ημήτριο)ς Καλαμίδα. Από τους άλλους στρατηγούς δεν έχω ακόμη σωστήν πληροφορίαν πόσοι εσκοτώθησαν, με το να μην είναι εις το ίδιου χωρίον, στοχάζομαι όμως να είναι πολλά ολίγοι. Ημείς από την τρίχα εγλυτώσαμεν.
Ο στρατηγός Καρατάσιος, με το να ήτον μέσα κλεισμένος, έκαμε μεγάλην φθοράν εις το τακτικόν, καθώς και από τον ίδιον θέλετε πληροφορηθή. Το ιππικόν του εχθρού, όπου ώρμησεν εναντίον μας, ήτον υπέρ τους πεντακοσίους. Oλα τα σώματα κατά το παρόν ετραβήχθησαν εις τα υψηλότερα χωρία, και προσμένουν δευτέραν ικανήν ετοιμασίαν να κινηθούν.
Έμαθον ότι η σεβαστή Διοίκησις επλήρωσε και πληρώνει μισθούς των στρατιωτών, στέλλω λοιπόν και εγώ τούς ανθρώπους μου μαζί με τον υιόν του κ. Δς Καλαμίδα να παραλάβουν τους μισθούς κατά την καταγραφή του κυρίου Ν. Μπούφη..
Εν τοσούτω μην έχοντας έτερον, μένω με όλον το σέβας και την ευπείθειαν.
Tη 17 Μαρτίου 1825, Παιδεμένου25 1825, Ο πατριώτης Ας26 Γάτζος
3. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.
Οι παραπάνω εκθέσεις και άλλα συμπληρωματικά στοιχεία μας επιτρέπουν να αναπλάσωμεν τα γεγονότα με αρκετήν ακρίβειαν. Το πρωί της Κυριακής 15 Μαρτίου, 2-3.000 27 τακτικοί εξορμούν από το στρατόπεδον πολιορκίας Νεοκάστρου προς Σχινόλακκα, που απέχει μιάμισυ ώρα. Θα έφθασαν κατά τις 8, οπότε προσέβαλαν το σώμα του Καρατάσου, όπως αναφέρει ο ίδιος: Ημείς δε αρχίσαμεν τον πόλεμον από το πρωί. Τα πυρά των 200 στρατιωτών του Καρατάσου από τα σπίτια, που είχαν μετατρέψει σε μικρά φρούρια, ήταν εξαιρετικά φονικά κατά των τακτικών Αιγυπτίων στρατιωτών, καθώς επετίθεντο ακάλυπτοι εις συμπαγή παράταξιν. Οι απώλειές των ήταν τρομακτικές, ο Καρατάσος αναφέρει 500 28 νεκρούς και τραυματίες. Τέλος μας πληροφορεί ότι η μάχη διεκόπη την 3 μ.μ., χωρίς να αναφέρη την αιτίαν. Ο Γιατράκος όμως γράφει: Εις τας 7 η ώρα (1 μ.μ.) έπιασε ένας χειμώνας δυνατός -ραγδαία βροχή- και ετραβήχθησαν οι Τούρκοι... Την διακοπήν της μάχης εις Σχινόλακκα λόγω βροχής πληροφορούμεθα και από άλλες πηγές29. Η αποχώρησις των Αιγυπτίων οφείλεται εις τις τεχνικές ατέλειες των πυροβόλων όπλων της εποχής30 -τυφέκια, πιστόλια- που τα καθιστούσαν άχρηστα εις περίπτωσιν βροχής, όπως συνέβη με τα όπλα των τακτικών του Ιμπραήμ εις Σχινόλακκα. Αντιθέτως, τα όπλα των στρατιωτών του Καρατάσου, προφυλαγμένα μέσα εις τα σπίτια, δεν επηρεάσθησαν από την βροχήν. Οι Αιγύπτιοι λοιπόν, βαλλόμενοι χωρίς να δύνανται να αντιδράσουν, ηναγκάσθησαν να διακόψουν τον αγώνα και να επιστρέψουν εις το στρατόπεδόν των έξω από το Νεόκαστρον.
Δευτέρα σύγκρουσις είναι του αιγυπτιακού ιππικού, δυνάμεως 300-500 ιππέων, με τα ελληνικά σώματα που έσπευσαν να ενισχύσουν τον Καρατάσο. Τα περισσότερα σώματα ευρίσκοντο εις τα χωριά ανατολικά Σχινόλακκας. Από την περιοχήν αυτήν δύο δρομολόγια οδηγούν προς Σχινόλακκα (βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ ΙΗ'):
α) Χανδρινού - Λέζαγα (Στενωσιά) - Σχινόλακκα.
β) Φουρτζι (Βελανιδιές), Κρεμμύδι - Κουκουνάρα - Σχινόλακκα.
Ο Γεωργάκης Γιατράκος, που ευρισκόταν με τον αδελφό του Παναγιωτάκη και τον Χατζηχρήστο εις του Χανδρινού, τίθεται επί κεφαλής 150 στρατιωτών και σπεύδει προς Σχινόλακκα, ακολουθώντας το πρώτον δρομολόγιον. Δεν αναφέρει μέχρι που έφθασε, πιθανόν μέχρι Λέζαγα, όπου συνήντησε το ιππικόν του Ιμπραήμ. Οι πεζοί του Γιατράκου, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τους ιππείς, ανατρέπονται και επιστρέφουν διωκόμενοι προς Χανδρινού. Το ιππικόν τους καταδιώκει μέχρι το χωριό, όπου συγκρούεται με στρατιώτες του Χατζηχρήστου και αποχωρεί, αφού η αποστολή του, να μην επιτρέψη εις ενισχύσεις να βοηθήσουν τον Καρατάσο, έχει εκτελεσθή.
Εξ άλλου, οι ευρισκόμενοι εις Φουρτζί και γύρω συνοικισμούς Γάτσος, Βαλτινός, Μαυροβουνιώτης και Γιολδάσης31 κινούνται προς βοήθειαν του Καρατάσου από το δεύτερον δρομολόγιον. Και αυτοί όμως ευρίσκονται αντιμέτωποι με το αιγυπτιακόν ιππικόν, πιθανώς δυτικά Κουκουνάρας, ανατρέπονται και αποχωρούν με απώλειες.
Κατά τις απογευματινές ώρες, αφού η μάχη διεκόπη λόγω της ραγδαίας βροχής, οι Αιγύπτιοι επιστρέφουν εις το στρατόπεδόν των έξω από το Νεόκαστρον και τα ελληνικά σώματα μετασταθμεύουν εις μακρινότερες θέσεις απ’ αυτές που κατείχαν μέχρι τότε: Ο Καρατάσος εις Βλάση, ο Γάτσος εις Παιδεμένου (Φλεσιάς, βορείως Μανιακίου), οι Γιατρακαίοι εις Καλαμπρέζα (Καλοχώρι) κ.ο.κ.
4. ΚΡΙΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
Η επιτυχής άμυνα του Καρατάσου εις Σχινόλακκα ήταν η πρώτη ελληνική νίκη κατά των δυνάμεων του Ιμπραήμ. Οι επιτιθέμενοι είχαν εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες, εγκατέλειψαν δε άφθονα λάφυρα. Πολλά λογχοφόρα τυφέκια έστειλεν ο Καρατάσος εις την Κυβέρνησιν32.Ιδιαιτέρως πρέπει να τονισθούν: α) Η ηρωική απόφασις του Καρατάσου να αντιμετωπίση πανίσχυρον αντίπαλον, μη γνωρίζοντας αν θα του δοθή βοήθεια -όπως και δεν του εδόθη, β) Η θαυμαστή κατανομή των δυνάμεών του εις τα ολίγα σπίτια του χωριού και η οργάνωσις της αμύνης -τυφεκίθρες, πεδία βολής κλπ.- που είχαν αποτέλεσμα τις τρομακτικές απώλειες του αντιπάλου χωρίς καμμιαν σχεδόν ιδικήν του. γ) Η ψυχραιμία και ευστοχία των 200 σκληροτραχήλων και εμπειροπολέμων Μακεδόνων33 στρατιωτών του Καρατάσου κατά την 6/ωρη αμυντική μάχη εναντίον υπερδεκαπλασίων επιτιθεμένων τακτικών του Ιμπραήμ. Η επιτυχία του Καρατάσου είχε τότε εξαιρετικά ευμενή απήχησιν και αναφέρεται με εγκωμιαστικά σχόλια από τους περισσοτέρους απομνημονευτάς του Αγώνος και από τον Τύπον34.
Δεξιά: Αναστάσιος Καρατάσος (1764-1830)
Πρέπει να εξαρθή επίσης η προθυμία των ελληνικών σωμάτων να ανταποκριθούν αμέσως εις την πρόσκλησιν του Καρατάσου διά βοήθειαν. Η παρουσία όμως του αντιπάλου ιππικού δεν επέτρεψε να πραγματοποιήσουν την πρόθεσίν των.
Το ιππικόν τότε ήταν ακριβώς ό,τι τα άρματα μάχης σήμερα. Και τα δύο κυριαρχούν εις το πεδίον της μάχης και απαγορεύουν την κίνησιν πεζικού που δεν υποστηρίζεται.Το σχέδιον του Ιμπραήμ ήταν μελετημένο, όπως άλλωστε τα περισσότερα σχέδια επιχειρήσεών του35. Κατά των αμυνομένων εις Σχινόλακκα εξαπολύει συντριπτικώς ανώτερες δυνάμεις τακτικού πεζικού. Διά την κάλυψιν και ασφάλειαν των δυνάμεων αυτών αποστέλλει ανατολικά του χωρίου, ως τμήμα αποκοπής, ισχυράν δύναμιν ιππικού, με αποστολήν να απαγορεύση κάθε κίνησιν προς βοήθειαν των αμυνομένων. Το ιππικόν, όπως είδαμε, εξετέλεσε άριστα την αποστολήν αυτήν. Το σχέδιον παρουσίαζε την αδυναμίαν ότι δεν προέβλεπε την υποστήριξιν του πεζικού με πυροβολικόν, προφανώς επειδή δεν είχε προβλεφθή η άκαμπτη και αποφασιστική άμυνα εις Σχινόλακκα. Η βροχή κατά τις απογευματινές ώρες της 15 Μαρτίου ήταν ο μεγάλος σύμμαχος του Καρατάσου. Ενώ αχρήστευσε τα τυφέκια και πιστόλια των Αιγυπτίων, δεν επηρέασε καθόλου τα προστατευμένα μέσα εις τα σπίτια όπλα των αμυνομένων.
Η αποτυχία της Σχινόλακκας ήταν οδυνηρή εμπειρία διά τον Ιμπραήμ. Δεν θα επιχειρήση πλέον σοβαρή ενέργεια κατά των ελληνικών σωμάτων παρά ύστερα από 23 ολόκληρες ημέρες -την 7 Απριλίου- εις το Κρεμμύδι, αφού ενισχυθή, οργανωθή και σχεδιάση με επιμέλειαν την νέαν του προσπάθειαν.
KΩΝ. Λ. ΚΟΤΣΩΝΗ, Ταξιάρχου έ.α.
"Μάχη Σχινόλακκας. Έκθεσις Καρατάσου και άλλα στοιχεία (Μάρτ. 1825)"
Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 1982
Σημειώσεις:
1. Διά την ενέργειαν αυτήν, που διήρκεσεν από 19-21 Φεβρουαρίου, βλ. Κων. Κατσώνη, Απόβασις του Ιμπραήμ εις Μεθώνην και διεύρυνσις του αρχικού προγεφυρώματος, Πρακτικά Α' Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τ. Γ', Αθήναι 1976, σσ. 356-368.
2. Την ημερομηνίαν ενάρξεως πολιορκίας του Νεοκάστρου πληροφορούμεθα: α) Από αναφοράν τών προκρίτων του φρουρίου προς την Διοίκησιν: Οκτώ ημέρας σήμερον είμεθα πολιορκισμένοι εις το φρούριον από τον εχθρόν με μπαταρίες του, κανόνια και βόμβες. Οι εγκάτοικοι εις το φρούριον δημογέροντες και επιστάται Νεοκάστρου και Moθώνης, 16 Μαρτίου 1825, ημέρα 21ευτέρα, ενδοθεν του φρουρίου Νεόκαστρον, Ιωάνηης Γ. Οικονομίδης... ΓΑΚ, Εκτελεστικόν, φ. 72. β) Από επιστολήν του Ν. Γεωργακοπούλου από Νεόκαστρον την 18 Μαρτ, 1825 πρός Θ. Σκορδάκην εις Φιλιατρά: Δέκα ημέραι είναι σήμεραν όντας πολιορκισμένοι παρά τών ανδραπόδων... ΓΑΚ, Βλαχογ., φ. 9.
3. Αντ. Λιγνού, Αρχεία Λαζ. και Γεωρ. Κουντουριώτου, τ.Δ΄, εν Πειραιεί 1926, σ. 471.
4. ΓΑΚ, Βλαχογ., φ. 9, 19 Μαρτ. 1825, Α. Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς), Υπ. Πολέμου πρός Γ. Κουντουριώτην:... και ποσούνται έως τώρα πεντακόσιοι. ό φρούραρχος κύριος Σαχτούρης...
5. ΓΑΚ, Εκτελ φ. 72, 15 Μαρτ. 1825, Ι. Κορφιωτάκης έπαρχος Νεοκάστρου και Moθώνης πρός Διοίκησιν. ΓΑΚ, Εκτελ., φ. 72, 16 Μαρτ. 1825, δημογέροντες Νεοκάστρου και Moθώνης πρός Διοίκησιν.
6. Εις το Φουρτζι και πέριξ εστάθμευαν Ρουμελιώτες αρχηγοί με τα σώματά των, την 1 Μαρτίου δε έφθασε και ο διορισθείς αρχιστράτηγος Υδραίος Κυριάκος Σκούρτης. Αρχεία Κουντουριώτου, τ.Δ', σσ.217-219.
7. Εις του Χανδρινού εστάθμευαν οι Γιατρακαίοι και όΧηΧρήστος. ΓΑΚ, Συλλογή Γιατράκου, α.ά. 000489, 12 Μαρτ, 1825, XηΧρήστος Βούλγαρης πρός τους στρατηγούς τους ευρισκομένους εις Μεσσηνιακόν κόλπον. Εκθεσις Γεωρ. Γιατράκου κατωτέρω.
8. Απ. Bακαλοπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.ΣΤ', Θεσσαλονίκη 1982,σσ.788-79, όπου και βιβλιογραφία.
9. ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ. 9, 15 Μαρτ. 1825, Καρατάσιος πρός Σεβαστόν Σώμα Εκτελεστικόν προσκυνητικώς. Ο Αναστάσιος Καρατάσος ή Γερο-Καρατάσος εγεννήθη εις Δοβρά Βεροίας τό 1764. Προεπαναστατικώς και κατά την έναρξιν της Επαναστάσεως έδρασεν εις περιοχήν Βεροίας-Ναούσης. Μετά την καταστροφήν της Ναούσης τό 1822, κατήλθεν εις Νότιαν Ελλάδα και συμμετέσχεν ενεργώς εις τόν Αγώνα. Απέθανε το 1830 εις Ναύπακτον. Βλ. Δημ. Μισυρλή, Η συμμετοχή της Μακεδονίας εις τόν υπέρ ελευθερίας τών Ελλήνων ιερόν Αγώνα του 1821, Θεσσαλονίκη 1937. Γεωρ. Χιονίδη, Σχεδίασμα περί του (Γέρο)-Καρατάσου και της οικογενείας του, Μακεδονικά, τ. 9(1969), σσ. 295-315. Αρ. Κωστοπούλου, Μορφές Μακεδόνων αγωνιστών του 21, Αθήναι 1973, σσ.55-68, όπου και λοιπή βιβλιογραφία. Ιωάν. Πετρώφ, Περίδοξος κλεφτουριά της Μακεδονίας, εισαγωγή Γ. Χιονίδη, Θεσσαλονίκη 1972, σσ. 82-97. Γεωρ. Γαζή, Λεξικόν τής Επαναστάσεως, Ηωάννινα 1972, σσ. 74-75.
10. Το χωρίον Σχινόλακκα, ( ή ), όπου είχεν οχυρωθή ο Καρατάσος, υπάγεται εις τόν δήμoν Πύλου (Νεόκαστρον) από την οποίαν απέχει ΒΑ 1 ώ. 30. Έχει υψόμετρον 150μ. κατά την απογραφή της «Expédition Scientifique de la Morée» το 1830 είχε 4 οικογένειες. Μ. Χουλιαράκη, Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδας 1821-1971, τ.Α Α/Ι Αθήναι 1973, σ.41. Κατα την απογραφήν του 1971 είχε 108 κατοίκους.
11. Πράγματι, ο Καρατάσος είχεν ενισχύσει την φρουράν Νεοκάστρου με μικρή δύναμι, δύο ημέρες πριν δεχθή ο ίδιος την επίθεσι, όπως πληροφορούμεθα από έγγραφα της εποχής: ... εις τάς 13 παρόντος έφθασε εις το φρούριον ο εκλαμπρότατος κ. μπεϊζανδές Γεωργάκης με 168 στρατιώτας και ο κ. Γιάννης Βελέντζας του γενναίου Καρατάσου... ΓAK, Eκτελεστικόν φ.72, 15 Mαρτ. 1825, ο έπαρχος Νεοκάστρου και μεθώνης Ι Κορφιωτάκης πρός Διοίκησιν. ... εδώ εμβήκαν εις το φρούριον διά θαλάσσης οι μπετζαντέδες Γεώργιος και Ιωάννης με εκατόν τόσους στρατιώτας και κάποιος καπετάν Γιάννης Βελέντζας με μερικούς στρατιώτας από του Καρατάσου. ΓΑΚ, Εκτελεστικόν, φ. 72, 16 Μαρτ. 1825, δημογέροντες Νεοκάστρου και Moθώνης πρός διοίκησιν. Συγκεκριμένον αριθμόν μας δίδει ο υπουργός Πολέμου Αναγνωσταράς εις επιστολήν του προς Γ. Κουντουριώτην την 19 Μαρτ, 1825, ΓΑΚ, Βλαχογ., Εκτελ., φ.9: ...και 50 του Καρατάσιου. Ο οπλαρχηγός του Καρατάσου Ι. Βελέντζας κατήγετο από τον Αλμυρόν της Θεσσαλίας, βλ. Γεωρ. Γαζή, Λεξικόν τής Επαναστάσεως, σσ.72-73.
12. Ενάτη ώρα του ισχύοντος τότε μουσουλμανικού συστήματος ώρας, αντιστοιχεί με 3 μ.μ. του ισχύοντος σήμερα συστήματος.
13. Σολδάτον, λογχοφόρον τυφέκιον διά του οποίου ήσαν ωπλισμένοι οι στρατιώτες (Soldat) του Ιμπραήμ.
14. Βλάση, χωρίον 4 χλμ. περίπου ΝΑ. Μανιακίου, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ IH'.
15. ΓAK, Εκτελεστικόν φ.72. Διά τον Γεωργάκην Γιατράκον βλ. Κων. Κοτσώνη, Εκθεσις εκδουλεύσεων Ηλία Ι. Γιατράκου, Λακωνικαι Σπουδαί, τ. ΣΤ ́ (1982), σσ. 162 κέξ., όπου και βιβλιογραφία.
16. Αρχηγός είναι ό άδελφός του Γεωργάκη Γιατράκου Παναγιωτάκης, δια τόν οποίον βλ. ομοίως Κ. Κοτσώνη, ένθ. αν.
17. Φουρτζί, Κρεμμύδια και πέριξ, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ ΙΗ'.
18. Κατά το σύγχρονον σύστημα ώρας 1 μ.μ.
19. 6 μ.μ.
20. Ξενικά στρατεύματα νοούνται τα μη Πελοποννησιακά, Ρουμελιώτες κλπ.
21. Κυπαρισσίας, και γενικώτερα Τριφυλίας.
22. Αγιουτάντες (-ης), ό (ιταλ. ajutante), υπασπιστής,
23. Καλαμπρέζα, Καλοχώριον, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ ΙΗ ́.
24, ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ, 9. Ο Αγγελής Γάτσος εγεννήθη εις την περιοχήν Εδέσσης και έδρασεν ώς οπλαρχηγός εις Μακεδονίαν. Μετά την καταστροφήν της Ναούσης το 1822 κατήλθεν εις την Νότιον Ελλάδα και συνέχισε συμμετέχων εις την Επανάστασιν. Βλ. A. Mισυρλή, ένθ’ άν, Ιωάν. Βασδραβέλλη, Ο Αγώνας του 1821 στη Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1969, σσ.19, 75-79, 84, 88-90, 95-96, 99, 108-109, 111-114, 118 ένθα και λοιπή βιβλιογραφία.
25. Παιδεμένου, Φλεσιάς 4 χλμ. Β. Μανιακίου.
26. Aς, συντομογραφία του Αγγελής.
27. Διά τις δυνάμεις τών επιτεθέντων Αιγυπτίων έχομεν τις ειδήσεις: Καν. Δελιηγιαννη, Απομνημονεύματα, τ.Β’, Αθήναι 1957, σ.238, 7.000 πεζοί και 1.000 ιππείς, Σπ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ.Γ', εν Αθήναις 1888, σ.148, εν τάγμα Αιγυπτίων. Νικ. Σπηλιάδου. Απομνημονεύματα, τ.Β’, Αθήναι 1972, σ.256, 2,000 πεζούς και 300 ιππείς, Αμβρ. Φραντζή, Επιτομή της Iστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, φωτομηχανική άνατύπωσις εκ τής α' έκδόσεως, Αθήνα 1975, σ.331, 5.000 εχθρών.ΓΑΚ, Εκτελ. φ.72, 15 Μαρτ. 1825, Ι. Κορφιωτάκης έπαρχος Νεοκάστρου πρός Διοίκησιν: Σήμερον επήγε μέρος του εχθροί δύο κολώνες από 2 χιλιάδες με τριακοσίους ιππείς. Εκροτήθη πόλεμος μετά του Σ(τρατηγού) Καρατάσου,..
28. Αλλες ειδήσεις: Κ. Δεληγιάννη, Απομνημ., τ.Β’, σ.239, νεκροί 100. Ν. Σπηλιάδου, Απομνημ., τ. Β’, σ. 256, νεκροί 500. Α. Φραντζή. Επιτομή, t. B', σ.331, νεκροί 250. ΓΑΚ Εκτελ. φ.72, 19 Μαρτ. 1825, Υπουργός Πολέμου Αναγνωσταράς πρός Γ. Κουντουριώτην ... έπεσαν υπέρ τους τριακοσίους Τούρκους. Αντ. Λιγνού, Αρχείον Ύδρας, τ. ΙΑ', εν Πειραιεί 1929, σ. 79, φρούραρχος Νεοκάστρου Α. Σαχτούρης πρός Α. Μιαούλην, 19 Μαρτ. 1825. Ο γενναίος Καρατάσος την προχθες Κυριακή εκρότησε πόλεμον με τους εχθρούς και εσκότωσε υπέρ τους 200 και ξεχωριστά λαβωμένους, και έστειλε πέντε φορτία μπαγιονέττες εις την Διοίκησιν. Εφημ. «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104/23 Μαρτ. 1825, σ.3, ... αφήσαντες εις τον τόπου 500 πτώματα και λαβόντες μεθ' εαυτών πλήθος λαβωμένων.
29. Μιχ. Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, φωτομηχανική επανέκδοσις εκ της α' εκδόσεως, επιμέλεια-εισαγωγή ευρετήριον Ιωάννας Γιανναροπούλου - Τ. Αθ. Γκριτσοπούλου , Αθήναι 1976, δ.501. Αθ. Γρηγοριάδυ, Ιστορικαί αλήθειαι, εν Αθήναις 1934, σ.161. Κ. Δεληγιάννη, Απομν. τ.Β, σ.238. Α. Φρατζή, Επιτομή, τ.Β, σ.331. Νικ. Κασομούλη, Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως τών Ελλήνων, τ. Β’, Αθήναι 1940, σ. 41. Εφημ. «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104/23 Μαρτ, 1825, σ. 2.
30. Τα πυροβόλα όπλα της εποχής του Αγώνος -τυφέκια, πιστόλια- ήταν εμπροσθογεμή, δηλ. από το στόμιον της κάννης εισήγετο η πυρίτις και μετά το βλήμα, που ώθούντο εις το βάθος της κάννης. Εκεί υπήρχεν οπή μεταδόσεως του πυρός, που έθετεν εις επικοινωνίαν το γέμισμα της κάννης με μικρή ποσότητα εναυσματικής πυρίτιδος, της ονομαζομένης αγιζότης (τουρκ. agίz οtu), που ετοποθετείτο εις κατάλληλον υποδοχήν εις το εξωτερικόν της κάννης. Με την πίεσιν ης σκανδάλης απηλευθερώνετο η σφύρα (κόκκορας, λύκος), κτυπούσε τον πυρόλιθο (τσακμακόπετρα) και δημιουργούσε σπινθήρες. Οι σπινθήρες πυροδοτούσαν την αγιζότη, η οποία μετέδιδε το πυρ διά της οπής εις το γέμισμα μέσα εις την κάννην, που ανεφλέγετο με την σειράν του και προκαλούσε την εκπυρσοκρότησιν. Εάν όμως η εναυσματική πυρίτις -η αγιζότη- υγραινόταν από βροχήν, όπως εις την περίπτωσίν μας, η άλλην αιτίαν, δεν ανεφλέγετο από τους σπινθήρες του πυρολίθου και το όπλον δεν εκπυρσοκρατούσε.
31. Δεν γνωρίζομεν ακριβώς την δύναμιν τών ελληνικών σωμάτων. Κατά προσέγγισιν πρέπει να υπολογίζωμεν ότι κάθε αρχηγός -ονομαζόμενος τότε στρατηγός- είχε περί τους 100 στρατιώτες, σύμφωνα με μαρτυρίαν Νικ. Γεωργακοπούλου εις επιστολήν πρός Θ. Σκορδάκην, ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ, 9, 18 Μαρτ, 1825: ...έχοντες μόνον εκατόν κάθε στρατηγός.
34. «Εφημερις Αθηνών», αριθ. 53 / 7 Απρ. 1825, σ. 4. «Ελληνικά Χρονικά», αριθ. 25 Α28 Μαρτ, 1825, σσ. 3-4, «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104 23 Μαρτ. 1825, σσ. 2-3.
35. Κων. Κοτσώνη, Απόβασις του Ιμπραήμ εις Μεθάνην, σ.362. Του ίδιου, Εισβολή του Ιμπραήμ εις Γορτυνίαν (ιούλιος 1825), Γορτυνιακά τ.Β, Αθήναι 1978, σσ. 214-215. Του ιδίου, Επιδρομαί Τουρκοαιγυπτίων εις Ολυμπίαν, (Μάιος 1826), Πρακτικά του Α' Συνεδρίου Ηλειακών Σπουδών, Αθήναι 1980, σ. 107.
Η αποτυχία της Σχινόλακκας ήταν οδυνηρή εμπειρία διά τον Ιμπραήμ. Δεν θα επιχειρήση πλέον σοβαρή ενέργεια κατά των ελληνικών σωμάτων παρά ύστερα από 23 ολόκληρες ημέρες -την 7 Απριλίου- εις το Κρεμμύδι, αφού ενισχυθή, οργανωθή και σχεδιάση με επιμέλειαν την νέαν του προσπάθειαν.
KΩΝ. Λ. ΚΟΤΣΩΝΗ, Ταξιάρχου έ.α.
"Μάχη Σχινόλακκας. Έκθεσις Καρατάσου και άλλα στοιχεία (Μάρτ. 1825)"
Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 1982
1. Διά την ενέργειαν αυτήν, που διήρκεσεν από 19-21 Φεβρουαρίου, βλ. Κων. Κατσώνη, Απόβασις του Ιμπραήμ εις Μεθώνην και διεύρυνσις του αρχικού προγεφυρώματος, Πρακτικά Α' Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τ. Γ', Αθήναι 1976, σσ. 356-368.
2. Την ημερομηνίαν ενάρξεως πολιορκίας του Νεοκάστρου πληροφορούμεθα: α) Από αναφοράν τών προκρίτων του φρουρίου προς την Διοίκησιν: Οκτώ ημέρας σήμερον είμεθα πολιορκισμένοι εις το φρούριον από τον εχθρόν με μπαταρίες του, κανόνια και βόμβες. Οι εγκάτοικοι εις το φρούριον δημογέροντες και επιστάται Νεοκάστρου και Moθώνης, 16 Μαρτίου 1825, ημέρα 21ευτέρα, ενδοθεν του φρουρίου Νεόκαστρον, Ιωάνηης Γ. Οικονομίδης... ΓΑΚ, Εκτελεστικόν, φ. 72. β) Από επιστολήν του Ν. Γεωργακοπούλου από Νεόκαστρον την 18 Μαρτ, 1825 πρός Θ. Σκορδάκην εις Φιλιατρά: Δέκα ημέραι είναι σήμεραν όντας πολιορκισμένοι παρά τών ανδραπόδων... ΓΑΚ, Βλαχογ., φ. 9.
3. Αντ. Λιγνού, Αρχεία Λαζ. και Γεωρ. Κουντουριώτου, τ.Δ΄, εν Πειραιεί 1926, σ. 471.
4. ΓΑΚ, Βλαχογ., φ. 9, 19 Μαρτ. 1825, Α. Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς), Υπ. Πολέμου πρός Γ. Κουντουριώτην:... και ποσούνται έως τώρα πεντακόσιοι. ό φρούραρχος κύριος Σαχτούρης...
5. ΓΑΚ, Εκτελ φ. 72, 15 Μαρτ. 1825, Ι. Κορφιωτάκης έπαρχος Νεοκάστρου και Moθώνης πρός Διοίκησιν. ΓΑΚ, Εκτελ., φ. 72, 16 Μαρτ. 1825, δημογέροντες Νεοκάστρου και Moθώνης πρός Διοίκησιν.
6. Εις το Φουρτζι και πέριξ εστάθμευαν Ρουμελιώτες αρχηγοί με τα σώματά των, την 1 Μαρτίου δε έφθασε και ο διορισθείς αρχιστράτηγος Υδραίος Κυριάκος Σκούρτης. Αρχεία Κουντουριώτου, τ.Δ', σσ.217-219.
7. Εις του Χανδρινού εστάθμευαν οι Γιατρακαίοι και όΧηΧρήστος. ΓΑΚ, Συλλογή Γιατράκου, α.ά. 000489, 12 Μαρτ, 1825, XηΧρήστος Βούλγαρης πρός τους στρατηγούς τους ευρισκομένους εις Μεσσηνιακόν κόλπον. Εκθεσις Γεωρ. Γιατράκου κατωτέρω.
8. Απ. Bακαλοπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.ΣΤ', Θεσσαλονίκη 1982,σσ.788-79, όπου και βιβλιογραφία.
9. ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ. 9, 15 Μαρτ. 1825, Καρατάσιος πρός Σεβαστόν Σώμα Εκτελεστικόν προσκυνητικώς. Ο Αναστάσιος Καρατάσος ή Γερο-Καρατάσος εγεννήθη εις Δοβρά Βεροίας τό 1764. Προεπαναστατικώς και κατά την έναρξιν της Επαναστάσεως έδρασεν εις περιοχήν Βεροίας-Ναούσης. Μετά την καταστροφήν της Ναούσης τό 1822, κατήλθεν εις Νότιαν Ελλάδα και συμμετέσχεν ενεργώς εις τόν Αγώνα. Απέθανε το 1830 εις Ναύπακτον. Βλ. Δημ. Μισυρλή, Η συμμετοχή της Μακεδονίας εις τόν υπέρ ελευθερίας τών Ελλήνων ιερόν Αγώνα του 1821, Θεσσαλονίκη 1937. Γεωρ. Χιονίδη, Σχεδίασμα περί του (Γέρο)-Καρατάσου και της οικογενείας του, Μακεδονικά, τ. 9(1969), σσ. 295-315. Αρ. Κωστοπούλου, Μορφές Μακεδόνων αγωνιστών του 21, Αθήναι 1973, σσ.55-68, όπου και λοιπή βιβλιογραφία. Ιωάν. Πετρώφ, Περίδοξος κλεφτουριά της Μακεδονίας, εισαγωγή Γ. Χιονίδη, Θεσσαλονίκη 1972, σσ. 82-97. Γεωρ. Γαζή, Λεξικόν τής Επαναστάσεως, Ηωάννινα 1972, σσ. 74-75.
10. Το χωρίον Σχινόλακκα, ( ή ), όπου είχεν οχυρωθή ο Καρατάσος, υπάγεται εις τόν δήμoν Πύλου (Νεόκαστρον) από την οποίαν απέχει ΒΑ 1 ώ. 30. Έχει υψόμετρον 150μ. κατά την απογραφή της «Expédition Scientifique de la Morée» το 1830 είχε 4 οικογένειες. Μ. Χουλιαράκη, Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδας 1821-1971, τ.Α Α/Ι Αθήναι 1973, σ.41. Κατα την απογραφήν του 1971 είχε 108 κατοίκους.
11. Πράγματι, ο Καρατάσος είχεν ενισχύσει την φρουράν Νεοκάστρου με μικρή δύναμι, δύο ημέρες πριν δεχθή ο ίδιος την επίθεσι, όπως πληροφορούμεθα από έγγραφα της εποχής: ... εις τάς 13 παρόντος έφθασε εις το φρούριον ο εκλαμπρότατος κ. μπεϊζανδές Γεωργάκης με 168 στρατιώτας και ο κ. Γιάννης Βελέντζας του γενναίου Καρατάσου... ΓAK, Eκτελεστικόν φ.72, 15 Mαρτ. 1825, ο έπαρχος Νεοκάστρου και μεθώνης Ι Κορφιωτάκης πρός Διοίκησιν. ... εδώ εμβήκαν εις το φρούριον διά θαλάσσης οι μπετζαντέδες Γεώργιος και Ιωάννης με εκατόν τόσους στρατιώτας και κάποιος καπετάν Γιάννης Βελέντζας με μερικούς στρατιώτας από του Καρατάσου. ΓΑΚ, Εκτελεστικόν, φ. 72, 16 Μαρτ. 1825, δημογέροντες Νεοκάστρου και Moθώνης πρός διοίκησιν. Συγκεκριμένον αριθμόν μας δίδει ο υπουργός Πολέμου Αναγνωσταράς εις επιστολήν του προς Γ. Κουντουριώτην την 19 Μαρτ, 1825, ΓΑΚ, Βλαχογ., Εκτελ., φ.9: ...και 50 του Καρατάσιου. Ο οπλαρχηγός του Καρατάσου Ι. Βελέντζας κατήγετο από τον Αλμυρόν της Θεσσαλίας, βλ. Γεωρ. Γαζή, Λεξικόν τής Επαναστάσεως, σσ.72-73.
12. Ενάτη ώρα του ισχύοντος τότε μουσουλμανικού συστήματος ώρας, αντιστοιχεί με 3 μ.μ. του ισχύοντος σήμερα συστήματος.
13. Σολδάτον, λογχοφόρον τυφέκιον διά του οποίου ήσαν ωπλισμένοι οι στρατιώτες (Soldat) του Ιμπραήμ.
14. Βλάση, χωρίον 4 χλμ. περίπου ΝΑ. Μανιακίου, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ IH'.
15. ΓAK, Εκτελεστικόν φ.72. Διά τον Γεωργάκην Γιατράκον βλ. Κων. Κοτσώνη, Εκθεσις εκδουλεύσεων Ηλία Ι. Γιατράκου, Λακωνικαι Σπουδαί, τ. ΣΤ ́ (1982), σσ. 162 κέξ., όπου και βιβλιογραφία.
16. Αρχηγός είναι ό άδελφός του Γεωργάκη Γιατράκου Παναγιωτάκης, δια τόν οποίον βλ. ομοίως Κ. Κοτσώνη, ένθ. αν.
17. Φουρτζί, Κρεμμύδια και πέριξ, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ ΙΗ'.
18. Κατά το σύγχρονον σύστημα ώρας 1 μ.μ.
19. 6 μ.μ.
20. Ξενικά στρατεύματα νοούνται τα μη Πελοποννησιακά, Ρουμελιώτες κλπ.
21. Κυπαρισσίας, και γενικώτερα Τριφυλίας.
22. Αγιουτάντες (-ης), ό (ιταλ. ajutante), υπασπιστής,
23. Καλαμπρέζα, Καλοχώριον, βλ. σχεδιάγραμμα πίναξ ΙΗ ́.
24, ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ, 9. Ο Αγγελής Γάτσος εγεννήθη εις την περιοχήν Εδέσσης και έδρασεν ώς οπλαρχηγός εις Μακεδονίαν. Μετά την καταστροφήν της Ναούσης το 1822 κατήλθεν εις την Νότιον Ελλάδα και συνέχισε συμμετέχων εις την Επανάστασιν. Βλ. A. Mισυρλή, ένθ’ άν, Ιωάν. Βασδραβέλλη, Ο Αγώνας του 1821 στη Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1969, σσ.19, 75-79, 84, 88-90, 95-96, 99, 108-109, 111-114, 118 ένθα και λοιπή βιβλιογραφία.
25. Παιδεμένου, Φλεσιάς 4 χλμ. Β. Μανιακίου.
26. Aς, συντομογραφία του Αγγελής.
27. Διά τις δυνάμεις τών επιτεθέντων Αιγυπτίων έχομεν τις ειδήσεις: Καν. Δελιηγιαννη, Απομνημονεύματα, τ.Β’, Αθήναι 1957, σ.238, 7.000 πεζοί και 1.000 ιππείς, Σπ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ.Γ', εν Αθήναις 1888, σ.148, εν τάγμα Αιγυπτίων. Νικ. Σπηλιάδου. Απομνημονεύματα, τ.Β’, Αθήναι 1972, σ.256, 2,000 πεζούς και 300 ιππείς, Αμβρ. Φραντζή, Επιτομή της Iστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, φωτομηχανική άνατύπωσις εκ τής α' έκδόσεως, Αθήνα 1975, σ.331, 5.000 εχθρών.ΓΑΚ, Εκτελ. φ.72, 15 Μαρτ. 1825, Ι. Κορφιωτάκης έπαρχος Νεοκάστρου πρός Διοίκησιν: Σήμερον επήγε μέρος του εχθροί δύο κολώνες από 2 χιλιάδες με τριακοσίους ιππείς. Εκροτήθη πόλεμος μετά του Σ(τρατηγού) Καρατάσου,..
28. Αλλες ειδήσεις: Κ. Δεληγιάννη, Απομνημ., τ.Β’, σ.239, νεκροί 100. Ν. Σπηλιάδου, Απομνημ., τ. Β’, σ. 256, νεκροί 500. Α. Φραντζή. Επιτομή, t. B', σ.331, νεκροί 250. ΓΑΚ Εκτελ. φ.72, 19 Μαρτ. 1825, Υπουργός Πολέμου Αναγνωσταράς πρός Γ. Κουντουριώτην ... έπεσαν υπέρ τους τριακοσίους Τούρκους. Αντ. Λιγνού, Αρχείον Ύδρας, τ. ΙΑ', εν Πειραιεί 1929, σ. 79, φρούραρχος Νεοκάστρου Α. Σαχτούρης πρός Α. Μιαούλην, 19 Μαρτ. 1825. Ο γενναίος Καρατάσος την προχθες Κυριακή εκρότησε πόλεμον με τους εχθρούς και εσκότωσε υπέρ τους 200 και ξεχωριστά λαβωμένους, και έστειλε πέντε φορτία μπαγιονέττες εις την Διοίκησιν. Εφημ. «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104/23 Μαρτ. 1825, σ.3, ... αφήσαντες εις τον τόπου 500 πτώματα και λαβόντες μεθ' εαυτών πλήθος λαβωμένων.
29. Μιχ. Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, φωτομηχανική επανέκδοσις εκ της α' εκδόσεως, επιμέλεια-εισαγωγή ευρετήριον Ιωάννας Γιανναροπούλου - Τ. Αθ. Γκριτσοπούλου , Αθήναι 1976, δ.501. Αθ. Γρηγοριάδυ, Ιστορικαί αλήθειαι, εν Αθήναις 1934, σ.161. Κ. Δεληγιάννη, Απομν. τ.Β, σ.238. Α. Φρατζή, Επιτομή, τ.Β, σ.331. Νικ. Κασομούλη, Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως τών Ελλήνων, τ. Β’, Αθήναι 1940, σ. 41. Εφημ. «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104/23 Μαρτ, 1825, σ. 2.
30. Τα πυροβόλα όπλα της εποχής του Αγώνος -τυφέκια, πιστόλια- ήταν εμπροσθογεμή, δηλ. από το στόμιον της κάννης εισήγετο η πυρίτις και μετά το βλήμα, που ώθούντο εις το βάθος της κάννης. Εκεί υπήρχεν οπή μεταδόσεως του πυρός, που έθετεν εις επικοινωνίαν το γέμισμα της κάννης με μικρή ποσότητα εναυσματικής πυρίτιδος, της ονομαζομένης αγιζότης (τουρκ. agίz οtu), που ετοποθετείτο εις κατάλληλον υποδοχήν εις το εξωτερικόν της κάννης. Με την πίεσιν ης σκανδάλης απηλευθερώνετο η σφύρα (κόκκορας, λύκος), κτυπούσε τον πυρόλιθο (τσακμακόπετρα) και δημιουργούσε σπινθήρες. Οι σπινθήρες πυροδοτούσαν την αγιζότη, η οποία μετέδιδε το πυρ διά της οπής εις το γέμισμα μέσα εις την κάννην, που ανεφλέγετο με την σειράν του και προκαλούσε την εκπυρσοκρότησιν. Εάν όμως η εναυσματική πυρίτις -η αγιζότη- υγραινόταν από βροχήν, όπως εις την περίπτωσίν μας, η άλλην αιτίαν, δεν ανεφλέγετο από τους σπινθήρες του πυρολίθου και το όπλον δεν εκπυρσοκρατούσε.
31. Δεν γνωρίζομεν ακριβώς την δύναμιν τών ελληνικών σωμάτων. Κατά προσέγγισιν πρέπει να υπολογίζωμεν ότι κάθε αρχηγός -ονομαζόμενος τότε στρατηγός- είχε περί τους 100 στρατιώτες, σύμφωνα με μαρτυρίαν Νικ. Γεωργακοπούλου εις επιστολήν πρός Θ. Σκορδάκην, ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ, 9, 18 Μαρτ, 1825: ...έχοντες μόνον εκατόν κάθε στρατηγός.
32. ΓΑΚ, Βλαχογιάννη, Εκτελεστικόν, φ. 9, 17 Μαρτ. 1825, ό έπαρχος Ανδρούσης M. Πάγκαλος πρός πρόεδρον Εκτελεστικού: Εχθες (τό ορθόν προχθες) εκροτήθη πόλεμος όστις εβάσταξεν έως όπου άρχισεν η βροχή, και βρέχοντας έσκορπίσθησαν τα στρατεύματα τόσον τα εδικά μιας, όσον και τα εχθρικά. Ο Καρατάσιος μόνον εκλείσθη κατά την Γιάλοβαν εις έν μέρος Σκινόλακκα ονομαζόμενον με 200 Ελληνας και εσκότωσεν περί τους 500 αραπάδες, πιάνοντας και τρεις ζωντανούς, παίρνοντας και άρματα εχθρικά με μπαγιονέττες υπέρ τα 200 ζευγάρια και εβγήκεν αβλαβής. Αυτά τα άρματα ήλθαν εις τα χωρία της επαρχίας ταύτης και τα είδομεν οφθαλμοφανώς.
33. Το στράτευμα του Καρατάσιου εσύγκειτο από τα σώματα των Κασσανδρινών, των Μαντεμοχωρισίων, της επαρχίας του Βεροίας Μακεδόνας και από Ολυμπίους. Ν. Κασομούλη Ενθυμήματα, τ. Β’, σ.41.34. «Εφημερις Αθηνών», αριθ. 53 / 7 Απρ. 1825, σ. 4. «Ελληνικά Χρονικά», αριθ. 25 Α28 Μαρτ, 1825, σσ. 3-4, «Ο Φίλος του Νόμου», αριθ. 104 23 Μαρτ. 1825, σσ. 2-3.
35. Κων. Κοτσώνη, Απόβασις του Ιμπραήμ εις Μεθάνην, σ.362. Του ίδιου, Εισβολή του Ιμπραήμ εις Γορτυνίαν (ιούλιος 1825), Γορτυνιακά τ.Β, Αθήναι 1978, σσ. 214-215. Του ιδίου, Επιδρομαί Τουρκοαιγυπτίων εις Ολυμπίαν, (Μάιος 1826), Πρακτικά του Α' Συνεδρίου Ηλειακών Σπουδών, Αθήναι 1980, σ. 107.