Η Μάνδρα Μεσσηνίας είναι ένα μικρό χωριό που βρίσκεται στην ΒΔ άκρη της άνω Μεσσηνιακής πεδιάδας, του Στενυκλαρικού πεδίου, σε υψόμετρο 123 μέτρων. Το χωριό της Ηλέκτρας βρίσκεται μόλις 950μ. στα Ν, το χωριό του Αγριλόβουνου περίπου 1,6χλμ. στα Α, και η Κάτω Μέλπεια περίπου 2χλμ. στα Β. Μέχρι το 1932 η Μάνδρα και η Ηλέκτρα αποτελούσαν μία ενιαία κοινότητα με την ονομασία Γλιάτα.[1]
Ο Θολωτός τάφος της Μάνδρας
Το 1935 δημοσιεύτηκε στο RE (Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft) η είδηση ότι στην περιοχή της Γλιάτας εντοπίστηκαν δύο θολωτοί τάφοι.[2] Όπως αναφέρουν οι εκδότες η πληροφορία αυτή προήλθε από επιστολή που τους απέστειλε ο σπουδαίος Σουηδός αρχαιολόγος Ματίας Ν. Βαλμίν, ο οποίος εκείνη την εποχή διενεργούσε έρευνες και ανασκαφές στην Μεσσηνία. Ωστόσο ο Σουηδός αρχαιολόγος δεν πρέπει να προχώρησε σε συστηματική διερεύνηση και ανασκαφή αυτών των τάφων αφού κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται στην επίσημη βιβλιογραφία του.
Αργότερα, το 1959, οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson, στο πλαίσιο των ερευνών τους για τις Προϊστορικές θέσεις της Μεσσηνίας, επισκέφτηκαν το χωριό της Μάνδρας, όπου και εντόπισαν έναν θολωτό τάφο.[3] Όπως αναφέρουν ο τάφος αυτός πρέπει να είναι ένας από του δύο θολωτούς τάφους που αναφέρει ο Ματίας Ν. Βαλμίν στην επιστολή του.
Ο θολωτός τάφος βρισκόταν 20μ. μόλις, ΝΔ από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Αν και ο τάφος ήταν σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένος, φαίνονταν ξεκάθαρα οι λίθοι στα κατώτερα σημεία της θόλου αλλά και του δρόμου. Η θόλος είχε διάμετρο 13μ. ενώ ο δρόμος είχε μήκος 11μ. Σε κοντινή απόσταση είχε κτιστεί πηγάδι, όπου είχε χρησιμοποιηθεί οικοδομικό υλικό από τον τάφο. Σχετικά με τον τάφο οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι δεν αναφέρουν την εύρεση κεραμικής και ούτε προχωρούν σε χρονολόγησή του.
Επίσης οι William A. McDonald και Richard Hope Simpson προσθέτουν ότι χωρικοί ανέφεραν ότι αρχαίοι τοίχοι ανακαλύφθηκαν όταν έσκαβαν τα θεμέλια για ένα σπίτι περίπου 20μ. βόρεια της πηγής Κρουνόβρυση στο χωριό της Ηλέκτρας. Πιθανόν να υπήρχε θέση κατοίκησης στην περιοχή αυτή.
Σε πιό πρόσφατους χρόνους έγιναν κάποιες προσπάθειες για τον επανεντοπισμό της θέσης του θολωτού τάφου της Μάνδρας χωρίς όμως επιτυχία. Διάφορες εργασίες γύρο από τον ναό του Αγίου Γεωργίου έχουν ισοπεδώσει την θέση και έτσι απ΄ότι φαίνεται ο τάφος έχει πλέον εξαφανιστεί.[4]
Η Προϊστορική οικιστική θέση της Μάνδρας
Μερικά χρόνια μετά την εύρεση του θολωτού τάφου της Μάνδρας, στα μέσα του δεκαετίας του 1960, οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson επανήλθαν στην περιοχή και μπόρεσαν να εντοπίσουν Προϊστορική οικιστική θέση σε κοντινή απόσταση που προφανώς και σχετίζονταν με τον τάφο.[5]
Μιά χαμηλή κορυφογραμμή προβάλει από το ψηλότερο βουνό στα ΝΔ , πάνω από το σύγχρονο χωριό. Ο λόφος βρίσκεται 100μ. Ν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και τον θολωτό τάφο.
Προϊστορικά οικιστικά κατάλοιπα και κεραμική εντοπίζονται κυρίως στην Α πλαγιά του λόφου σε μιά έκταση περίπου 100μ. Α-Δ Χ 100μ. Β-Ν. Πολλά από τα οικιστικά κατάλοιπα φαίνεται να βρίσκονται στην αρχική τους θέση.
Στο πλάτωμα κορυφής του λόφου η διάνοιξη δρόμου και η σύγχρονη ανθρώπινη δραστηριότητα έχει καταστρέψει αυτό το τμήμα της θέσης, με κάποια ωστόσο ποσότητα αρχαίου οικοδομικού υλικού να έχει αποτεθεί προς την Δ πλευρά. Έτσι η θέση φαίνεται να είχε μεγαλύτερη έκταση και ίσως έφτανε τα 12-15 στρέμματα.
Η κεραμική της θέσης χρονολογείται στην ΥΕ εποχή, ενώ κάποια αποτμήματα φαίνεται να είναι ΜΕ ίσως ακόμα και ΠΕ. Σχετικά με την κεραμική οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι αναφέρουν: "Most of the fragments are from coarse vessels. Jar handles predominate. A sherd from a thin-walled open shape could be MH or EH. A kylix stem of orange-pink fabric and a base of a deep bowl hollowed beneath are LH."
Στην Μάνδρα υπήρχε μια μεσαία μεγέθους Προϊστορική θέση που βρισκόταν σε στρατηγική θέση, στα ριζά των βουνών στα Δ, και ήλεγχε τις πολύ εύφορες και ποτιστικές εκτάσεις της ΒΔ πλευράς της πεδιάδας του Στενυκλαρικού πεδίου. Σε απόσταση 1.5 χλμ. στα Α υπήρχε η ισχυρή ακρόπολη του Αγίου Νικολάου Αγριλοβούνου που φρουρούσε την δίοδο προς την περιοχή ενώ 2 χλμ. στα Β υπήρχε η μεγάλη Προϊστορική θέση του Αγίου Δημητρίου που πρέπει να ήταν η κύρια οικιστική θέση της περιοχής αυτής.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] Στοιχεία από την Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.) eetaa.gr
[2] Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Supplemental Volume VI, 1935. Σελ: 607.
[3] Messenia I: McDonald, William A. and Richard Hope Simpson. ‘Prehistoric Habitation in Southwestern Peloponnese’. Σελ: 234.
[4] Περισσότερες λεπτομέρειες για την προσπάθεια επανεντοπισμού της θόλου της Μάνδρας στον ιστότοπο Mycenaean Atlas Project: The missing tholos of Mandhra (on line)
[5] Messenia III: McDonald, William A. and Richard Hope Simpson. ‘Further Explorations in Southwestern Peloponnese: 1964-1968’. Σελ: 142.
