Ιθώμη: Ιερά Αρτέμιδος & Ειλειθυίας- Κουρήτων

Οι ανασκαφές των τελευταίων ετών από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη στη Μεσσήνη, έφεραν στο φως τα θεμέλια δύο ακόμη ιερών, που εντοπίζονται στις πλαγιές του όρους Ιθώμη και χρονολογούνται στον -4ο και αιώνα.

 Στη Μεσσήνη, η οποία άκμασε μεν κατά την ελληνιστική εποχή, τα ιερά της όμως ήταν πανάρχαια, οι θυσίες άγριων και μη θηλαστικών ζώων και πτηνών μαζί με την καύση καρπών αποτελούσαν κοινές τελετουργικές πράξεις. 
 Η Άρτεμις Λιμνάτις, την οποία ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης , ανασκαφέας της Μεσσήνης, ταυτίζει με τη Λαφρία, την οποία παραδίδει και ο Παυσανίας, λατρευόταν με αυτόν τον τρόπο.  Παρόμοιες τελετές γίνονταν και στο πλαίσιο της λατρείας της Ειλειθυίας και των Κουρήτων, τα ιερά των οποίων βρίσκονται επίσης στη Μεσσήνη, σε μια πλαγιά του βουνού της Ιθώμης.

Ναός Αρτέμιδος:

 Τον 19ο αιώνα ερευνήθηκαν από τον Ph. Le Bas θεμέλια ιωνικού ναϊσκου με δύο κίονες εν παραστάσι, βωμό και περίβολο τεμένους στην τοποθεσία "Σπέλουζα", ΒΑ του χωριού Μαυρομάτι, πάνω σε πλάτωμα, στο μέσον περίπου της απόστασης προς την κορυφή της Ιθώμης.
 Στην ταύτιση του ιερού οδήγησε η ανεύρεση επιγραφών. Από την εποχή του εντοπισμού του (1843) το ιερό εξαφανίστηκε εντελώς από τον χρόνο και τη βλάστηση. Στο πλαίσιο του εκτεταμένου και συστηματικού ανασκαφικού έργου στην Αρχαία Μεσσήνη υπό την διεύθυνση του καθηγητή Πέτρου Γ. Θέμελη αποκαλύφθηκαν και αποτυπώθηκαν τα θεμέλια του ιερού (16.70 Χ 10.60μ.). Η θέση του τοπογραφήθηκε και εντάχθηκε στο τοπογραφικό της αρχαίας πόλης.

Το ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος μετά την ολοκλήρωση των εργασιών διαμόρφωσης και αποκατάστασης. Κάτω, αναπαράσταση του ιωνικού ναΐσκου με το λατρευτικό άγαλμα της κυνηγέτιδος θεότητας. 

 Στο μέσον του ιωνικού εν παραστάσι ναού σώζεται στη θέση του το ασβεστολιθικό βάθρο του λατρευτικού αγάλματος. Επίσης, αποκαλύφθηκε ο βωμός, τμήμα του περιβόλου και προσκτίσματα νότια και ΝΔ του τεμένους. Σύμφωνα με την πρόταση του Le Bas,η Άρτεμις Λιμνάτις πρέπει, ως φαίνεται, να ταυτιστεί με την Λαφρία, πανάρχαια προελληνική θεότητα της φύσης, της ζωής και του θανάτου. Το γεγονός ότι ο Παυσανίας δεν μνημονεύει το σημαντικό σε ποιότητα και μέγεθος ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος, μπορεί να ερμηνευθεί από την ταύτιση της Λαφρίας με την Λιμνάτιδα και την αναφορά του περιηγητή στην Λαφρία Αρτέμιδα, της οποίας αναφέρει άγαλμα, έργο του Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος, και λατρευτικά δρώμενα προς τιμήν της, ανάλογα των οποίων τελούνταν στην Πάτρα. Οι Μεσσήνιοι δέχτηκαν και υιοθέτησαν τη λατρεία της Αρτέμιδος Λαφρίας από τους κατοίκους της Καλυδώνος όταν αυτοί είχαν εγκατασταθεί στη Ναύπακτο ως εξόριστοι-φυγάδες από τον τόπο τους.

Ναός Ειλείθυιας και Κουρητών

 Δεύτερο ιερό αποκαλύφθηκε στη νότια πλαγιά της Ιθώμης, περίπου 300μ. ΒΔ του ιερού της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος.
 Αποτελεί λατρευτικό κτίσμα με σηκό (5,45 Χ 5,15μ.) και αβαθή πρόδομο (1,80 Χ 5,15μ.). Κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ναΐσκου σώζεται ανάλημμα ύψους 2,50μ. περίπου, που συγκρατεί άνδηρο. Στο άνδηρο αυτό αποκαλύφθηκαν λείψανα κατασκευής σε σχήμα Γ 2,70 Χ 2,10 μ., που μπορεί να αποδοθεί στον ιερό θάλαμο των Κουρητών, όπου προφανώς γίνονταν προσφορές παντός είδους ζώων και ολοκαυτώματα, ανάλογα με εκείνα προς τιμήν της Λαφρίας στην Πάτρα, που αναφέρει ο Παυσανίας.

Αεροφωτογραφία και κάτοψη ναΐσκου στην Ιθώμη, που ήταν αφιερωμένος στην Ειλείθυια και στους Κουρήτες.

Αναπαράσταση του Ναού της Ειλειθυίας στην Ιθώμη (σχ. Ι. Νάκα).

Το ιερό της Ειλειθυίας και των Κουρήτων φαίνεται να συνδέεται άμεσα με το ιερό του Διός Ιθωμάτα, που λειτουργούσε στην κορυφή του όρους Ιθώμη, και τα θεμέλιά του σώζονται ανατολικότερα από το παλιό μοναστήρι του Βουρκάνου. Η λατρεία του θεού ανάγεται τουλάχιστον στα Γεωμετρικά χρόνια (-9ος/ -8ος αι.), σύμφωνα με την εύρεση χάλκινου ποδιού αναθηματικού τρίποδα και βάθρου αναθήματος, που φέρει ίχνη για την στήριξη χάλκινου τρίποδα. Οι τρίποδες συνδέονται με τον πολιούχο της Μεσσήνης Δία Ιθωμάτα και τους αγώνες που τελούνταν προς τιμήν του. Σε νομίσματα της Μεσσήνης του -4ου αι., όπου ο Δίας παριστάνεται σε διασκελισμό προς τα δεξιά με κεραυνό στο δεξί χέρι και αετό στο προτεταμένο αριστερό, η παράσταση συμπληρώνεται με τρίποδα.

ΑΡΤΕΜΙΣ ΛΑΦΡΙΑ:

Μουσείο Αρχαίας Μεσσήνης.
Το άγαλμα της Αρτέμιδος Λαφρίας, ύψους 1,34 μ. βρέθηκε το 1989 στις ανασκαφές της Αρχαίας Μεσσήνης. Η θεά υψώνει το δεξί χέρι της, πάνω από τον αντίστοιχο ώμο για να ανασύρει βέλος από τη φαρέτρα. Στηρίζεται δεξιά σε κορμό δένδρου και κρατάει τόξο, του οποίου το σωζόμενο κάτω άκρο απολήγει σε κεφάλι κύκνου. Τα μαλλιά με ίχνη ωχρού (ξανθού) χρώματος είναι χωρισμένα στη μέση και οδηγούνται με λεπτούς κυματοειδείς πλοκάμους προς τα πίσω, όπου δένονται σε κότσο. Φοράει κοντό χιτώνα και από πάνω ιμάτιο δεμένο στη μέση, καθώς και εμβάδες (=δερμάτινες μπότες). Ο τύπος ονομάστηκε "Λαφρία" με βάση την Αρτέμιδα Λαφρία που εικονίζεται στα ρωμαϊκά νομίσματα των Πατρών. Η κόμμωση, καθώς και τα χαρακτηριστικά του προσώπου βρίσκουν τα παράλληλά τους σε αντίγραφα και παραλλαγές της Κνιδίας Αφροδίτης του Πραξιτέλη.

ΠΗΓΗ: ΛΗ΄ Ε.Π.Κ.Α.