Το Πρασιδάκι είναι ένα μικρό χωριό του Νομού Ηλείας, Α του μεγαλύτερου χωριού Γιαννιτσοχώρι και 16 χμ. Β της μεσσηνιακής Κυπαρισσίας, το οποίο σχετικά πρόσφατα εγκαταλείφθηκε και μεταφέρθηκε σε άλλη θέση. Βρίσκεται στην καταπράσινη κοιλάδα που εκτείνεται Ν του αρχαίου Λέπρεου, και συγκεκριμένα κοντά στη Β όχθη της Νέδας, του ποταμού που διαχωρίζει την αρχαία Μεσσηνία από την
Τριφυλία/ Ηλεία και την Αρκαδία στα Α.
ΒΔ του χωριού Πρασιδάκι στη θέση γνωστή και ως Ελληνικό ή Λενικό εντοπίστηκε μετά τα μέσα του 20ου αι. ένας περίπτερος ναός, κτισμένος στην επίπεδη κορυφή ενός χαμηλού λόφου ύψους 270 μ. Ως βέβαιη πρέπει να εκληφθεί η χρονολόγηση του ναού στον πρώιμο -5ο αι. και η απόδοσή του στην Αθηνά.
Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού. Η θέση του οικισμού σε σχέση με τη Νέδα, από την οποία απέχει μόλις 2 χμ., και με τη Φιγάλεια ανταποκρίνεται στις τοπογραφικές ενδείξεις που παρέχει ο Στράβωνας για τους αρχαίους Πύργους, μιά από τις πόλεις της Μινυακής εξάπολης.
Αρχαίος Πύργος(οι): Η θέση του ναού και το πρόβλημα της ταύτισης του οικισμού
Το Πρασιδάκι είναι ένα μικρό χωριό του Νομού Ηλείας, Α του μεγαλύτερου χωριού Γιαννιτσοχώρι και 16 χμ. Β της μεσσηνιακής Κυπαρισσίας, το οποίο σχετικά πρόσφατα εγκαταλείφθηκε και μεταφέρθηκε σε άλλη θέση. Βρίσκεται στην καταπράσινη κοιλάδα που εκτείνεται Ν του αρχαίου Λέπρεου, και συγκεκριμένα κοντά στη Β όχθη της Νέδας, του ποταμού που διαχωρίζει την αρχαία Μεσσηνία από την Τριφυλία/ Ηλεία και την Αρκαδία στα Α.
Τριφυλία/ Ηλεία και την Αρκαδία στα Α.
ΒΔ του χωριού Πρασιδάκι στη θέση γνωστή και ως Ελληνικό ή Λενικό εντοπίστηκε μετά τα μέσα του 20ου αι. ένας περίπτερος ναός, κτισμένος στην επίπεδη κορυφή ενός χαμηλού λόφου ύψους 270 μ. Ως βέβαιη πρέπει να εκληφθεί η χρονολόγηση του ναού στον πρώιμο -5ο αι. και η απόδοσή του στην Αθηνά.
Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού. Η θέση του οικισμού σε σχέση με τη Νέδα, από την οποία απέχει μόλις 2 χμ., και με τη Φιγάλεια ανταποκρίνεται στις τοπογραφικές ενδείξεις που παρέχει ο Στράβωνας για τους αρχαίους Πύργους, μιά από τις πόλεις της Μινυακής εξάπολης.
Αρχαίος Πύργος(οι): Η θέση του ναού και το πρόβλημα της ταύτισης του οικισμού
Το Πρασιδάκι είναι ένα μικρό χωριό του Νομού Ηλείας, Α του μεγαλύτερου χωριού Γιαννιτσοχώρι και 16 χμ. Β της μεσσηνιακής Κυπαρισσίας, το οποίο σχετικά πρόσφατα εγκαταλείφθηκε και μεταφέρθηκε σε άλλη θέση. Βρίσκεται στην καταπράσινη κοιλάδα που εκτείνεται Ν του αρχαίου Λέπρεου, και συγκεκριμένα κοντά στη Β όχθη της Νέδας, του ποταμού που διαχωρίζει την αρχαία Μεσσηνία από την Τριφυλία/ Ηλεία και την Αρκαδία στα Α.
ΒΔ του χωριού Πρασιδάκι στη θέση γνωστή και ως Ελληνικό ή Λενικό εντοπίστηκε μετά τα μέσα του 20ου αι. ένας περίπτερος ναός, κτισμένος στην επίπεδη κορυφή ενός χαμηλού λόφου ύψους 270 μ. Το ύψωμα με το ναό είναι ορατό από την αρκαδική Φιγάλεια, που βρίσκεται στα Α, επίσης στην ίδια όχθη της Νέδας, απέχοντας σε νοητή ευθεία γραμμή περίπου 12 χμ., ενώ η απόστασή του από τη θάλασσα είναι περίπου 5 χμ.1. Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού2. Δεν διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες για τον οικισμό και δεν γνωρίζουμε το όνομά του, αλλά ούτε και την ενδεχόμενη σχέση του με το Λέπρεο, από το οποίο απέχει περίπου 4 χμ. Δεν αποκλείεται δηλαδή να πρόκειται για έναν οικισμό μικρής κλίμακας εντός της επικράτειας του Λέπρεου, που ήταν η σπουδαιότερη πόλη της Ν τουλάχιστον Τριφυλίας.
Η θέση του οικισμού σε σχέση με τη Νέδα, από την οποία απέχει μόλις 2 χμ., και με τη Φιγάλεια ανταποκρίνεται στις τοπογραφικές ενδείξεις που παρέχει ο Στράβωνας για τους Πύργους λέγοντας για τον ποταμό Νέδα:
Η θέση του οικισμού σε σχέση με τη Νέδα, από την οποία απέχει μόλις 2 χμ., και με τη Φιγάλεια ανταποκρίνεται στις τοπογραφικές ενδείξεις που παρέχει ο Στράβωνας για τους Πύργους λέγοντας για τον ποταμό Νέδα:
«Ῥεῖ δὲ παρὰ Φιγαλίαν, καθ’ ὃ γειτνιῶσι Πυργῖται Τριφυλίων ἔσχατοι Κυπαρισσιεῦσι πρώτοις Μεσσηνίων»· επιπλέον, ξεκινά τη σχετική παράγραφο ως εξής: «Κυπαρισσία τέ ἐστιν ἐπὶ τῇ θαλάττῃ τῇ Τριφυλιακῇ καὶ Πύργοι καὶ ὁ Ἀκίδων ποταμὸς καὶ Νέδα»3.
Οι Πύργοι συναντώνται επίσης στον Στέφανο Βυζάντιο ως «πόλις Μεσσήνης»4. Με άλλα λόγια στο Πρασιδάκι ή στην ευρύτερη περιοχή του, κοντά στις εκβολές της Νέδας, θα βρίσκονταν οι Πύργοι, η νοτιότερη τριφυλιακή πόλη που συνόρευε με τη Μεσσηνία.
Ως ένδειξη για την ταύτιση του οικισμού με τους Πύργους μπορεί ίσως να εκληφθεί η μυθολογική παράδοση που τον συνδέει με το Λέπρεο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η πόλη πήρε το όνομά της από τον οικιστή Λέπρεο, γιο του Πυργέα, ή σύμφωνα με μερικούς από την κόρη του Πυργέα Λεπρέα, ενώ ότι άλλοι αποδίδουν το όνομα στην αρρώστια λέπρα5. Δεν είναι βέβαιο αν οι Πύργοι του Στράβωνα ταυτίζονται με τον Πύργο που εμφανίζεται ως μία από τις έξι πόλεις των Μινύων στον Ηρόδοτο και ως μία από τις πόλεις της Τριφυλίας στον Πολύβιο, και ως εκ τούτου θα πρέπει να ήταν μία αρκετά σημαντική πόλη, πιθανόν με μακρά διάρκεια ζωής6. Κυρίως εξαιτίας του ενός εκ των χωρίων του Πολύβιου έχει θεωρηθεί από κάποιους ότι ο Πύργος βρισκόταν στη Β Τριφυλία, οπότε δεν μπορεί να ταυτίζεται με τους Πύργους του Στράβωνα7. Η Αραπογιάννη θεωρεί πιθανό ο οικισμός στο Πρασιδάκι να ταυτίζεται με την πόλη Πύργο, η οποία θα ενσωματώθηκε ίσως στο γειτονικό ισχυρό Λέπρεο μετά τις καταστροφές από τις συγκρούσεις με τους Ηλείους περίπου στα χρόνια του Ηρόδοτου8.
Δεξιά: Ο ναός της Αθηνάς στο Πρασιδάκι. Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού.
Οπωσδήποτε στην ευρύτερη περιοχή του χωριού Πρασιδάκι έχουν εντοπιστεί και άλλες αρχαιολογικές θέσεις, που φέρονται από παλαιά στην έρευνα ως οικισμοί της Λεπρεάτιδας ή/και αποδίδονται στην πόλη Πύργος ή Πύργοι9. Σε μία από αυτές τις θέσεις, στον Άγ. Ηλία κοντά στο Γιαννιτσοχώρι, βρέθηκαν πολύ πρόσφατα πολλοί γωνιόλιθοι κογχυλιάτη, λακωνικές κεραμίδες και κεραμική καλής ποιότητας κλασικών χρόνων στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου για την τοπογραφία της Τριφυλίας. Στα αποτελέσματα των ερευνών του 2010, που έχουν αναρτηθεί προς το παρόν μόνο στο διαδίκτυο, εκφράζεται η υπόθεση ότι στη θέση αυτή ίσως βρισκόταν ο Πύργος, η νοτιότερη πόλη της Τριφυλίας, και ότι πιθανόν σε αυτόν ανήκε ως «εξω-αστικό ιερό» ο ναός στο Πρασιδάκι10. Λίγα χρόνια πριν, στη μοναδική έως σήμερα δημοσίευση σε σχέση με αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα, διατυπώνεται η άποψη ότι τα εκτεταμένα οικοδομικά κατάλοιπα στην ευρύτερη περιοχή του ναού υποδεικνύουν μία μεγάλη πόλη, που δεν μπορεί να ταυτιστεί με βεβαιότητα, αν και θα μπορούσε να πρόκειται για τον Πύργο11.
Αναλυτική παρουσίαση του Ναού της Αθηνάς μπορείτε να δείτε στον σύνδεσμο: Ναός Αθηνάς, Πρασιδάκι
ΕΛΕΝΗ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: «ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ»
1 Καράγιωργα-Σταθακοπούλου 1988, 133 σημ.4· Arapojanni 2010, 9.
2 Γιαλούρης 1971, 250· Γιαλούρης 1973, 155· Αραπογιάννη 1999, 168· Arapogianni 2002, 225· Rohn – Heiden 2009, 350· Arapojanni 2010, 10.
3 Βλ. Στρ. 8,3,22.
4 Στέφ. Βυζ. λ. Πύργοι, πόλις Μεσσήνης. Τὸ ἐθνικὸν Πυργῖται.
5 Βλ. Παυσ. 5,5,4-5. Η ιστορία του οικιστή Λεπρέου και η αντιπαράθεσή του με τον Ηρακλή, που αφηγείται ο Παυσανίας, επαναλαμβάνεται με κάποιες διαφορές από τον Αθήν. 10,412a-b, κατά τον οποίο, ωστόσο, ο Λεπρεύς ήταν γιος του Καύκωνα. Τάφος του Καύκωνα υπήρχε στην πόλη σύμφωνα με τα λεγόμενα των Λεπρεατών, βλ. Παυσ. 5,5,5.
6 Βλ. Ηρόδ. 4,148,4· Πολύβ. 4,77,9 και 4,80,13. Για τη συζήτηση σχετικά με την ταύτιση ή μη των Πύργων με τον Πύργο, καθώς και για τις προσπάθειες εντοπισμού τους με τη σχετική βιβλιογραφία βλ. Pritchett 1989, 73-75· Ruggeri 2004, 113-114.
7 Από τον Πολύβ. 4,80,13 φαίνεται ότι ο Φίλιππος Ε’ μετά την κατάληψη του Λέπρεου κατευθύνθηκε προς τα Β και περιέλαβε υπό τον έλεγχό του και τις υπόλοιπες πόλεις της Τριφυλίας κατακτώντας πρώτα το Σαμικόν και μετά τις πόλεις «Φρίξαν, Στυλάγγιον, Αἴπιον, Βώλακα, Πύργον, Ἐπιτάλιον». Ο Pritchett 1989, 65, 73 σημ.162, 75 τείνει προς την παλαιότερη άποψη του Meyer για τη διάκριση του Πύργου από τους Πύργους. Επιπλέον, ο Nielsen φαίνεται να δέχεται τη διάκριση των δύο πόλεων, ωστόσο δεν βρίσκει πειστική καμία σύνδεση με κανένα αρχαίο τοπωνύμιο του οικισμού στο Πρασιδάκι, τον οποίο χαρακτηρίζει υποθετικά ως «second-order settlement in the territory of Lepreon», βλ. IACP 541, 542, 543, καθώς και 545 αρ.310 για τον Πύργο.
8 Βλ. Αραπογιάννη 1999, 168 με σημ.4-5. Πρβλ. Arapojanni 2002, 325· Arapogianni 2002, 225· Arapojanni 2010, 10. Τελευταία η Ruggeri 2004, 113 με σημ.317, 114 βρίσκει ενδιαφέρουσα την πρόταση της Αραπογιάννη και κρίνει ως αβάσιμη την ύπαρξη δύο ξεχωριστών πόλεων (Πύργος και Πύργοι).
9 Σχετικά βλ. Pritchett 1989, 75· IACP 545· Ruggeri 2004, 114.
10 Βλ. http://www.poliskultur.de/120_Laufende%20Arbeiten.html#i__150637656_1997.
11 Βλ. Rohn – Heiden 2009, 348 σημ.5, 350-351.
Δεξιά: Ο ναός της Αθηνάς στο Πρασιδάκι. Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού.
Οπωσδήποτε στην ευρύτερη περιοχή του χωριού Πρασιδάκι έχουν εντοπιστεί και άλλες αρχαιολογικές θέσεις, που φέρονται από παλαιά στην έρευνα ως οικισμοί της Λεπρεάτιδας ή/και αποδίδονται στην πόλη Πύργος ή Πύργοι9. Σε μία από αυτές τις θέσεις, στον Άγ. Ηλία κοντά στο Γιαννιτσοχώρι, βρέθηκαν πολύ πρόσφατα πολλοί γωνιόλιθοι κογχυλιάτη, λακωνικές κεραμίδες και κεραμική καλής ποιότητας κλασικών χρόνων στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου για την τοπογραφία της Τριφυλίας. Στα αποτελέσματα των ερευνών του 2010, που έχουν αναρτηθεί προς το παρόν μόνο στο διαδίκτυο, εκφράζεται η υπόθεση ότι στη θέση αυτή ίσως βρισκόταν ο Πύργος, η νοτιότερη πόλη της Τριφυλίας, και ότι πιθανόν σε αυτόν ανήκε ως «εξω-αστικό ιερό» ο ναός στο Πρασιδάκι10. Λίγα χρόνια πριν, στη μοναδική έως σήμερα δημοσίευση σε σχέση με αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα, διατυπώνεται η άποψη ότι τα εκτεταμένα οικοδομικά κατάλοιπα στην ευρύτερη περιοχή του ναού υποδεικνύουν μία μεγάλη πόλη, που δεν μπορεί να ταυτιστεί με βεβαιότητα, αν και θα μπορούσε να πρόκειται για τον Πύργο11.
Αναλυτική παρουσίαση του Ναού της Αθηνάς μπορείτε να δείτε στον σύνδεσμο: Ναός Αθηνάς, Πρασιδάκι
ΕΛΕΝΗ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: «ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ»
1 Καράγιωργα-Σταθακοπούλου 1988, 133 σημ.4· Arapojanni 2010, 9.
2 Γιαλούρης 1971, 250· Γιαλούρης 1973, 155· Αραπογιάννη 1999, 168· Arapogianni 2002, 225· Rohn – Heiden 2009, 350· Arapojanni 2010, 10.
3 Βλ. Στρ. 8,3,22.
4 Στέφ. Βυζ. λ. Πύργοι, πόλις Μεσσήνης. Τὸ ἐθνικὸν Πυργῖται.
5 Βλ. Παυσ. 5,5,4-5. Η ιστορία του οικιστή Λεπρέου και η αντιπαράθεσή του με τον Ηρακλή, που αφηγείται ο Παυσανίας, επαναλαμβάνεται με κάποιες διαφορές από τον Αθήν. 10,412a-b, κατά τον οποίο, ωστόσο, ο Λεπρεύς ήταν γιος του Καύκωνα. Τάφος του Καύκωνα υπήρχε στην πόλη σύμφωνα με τα λεγόμενα των Λεπρεατών, βλ. Παυσ. 5,5,5.
6 Βλ. Ηρόδ. 4,148,4· Πολύβ. 4,77,9 και 4,80,13. Για τη συζήτηση σχετικά με την ταύτιση ή μη των Πύργων με τον Πύργο, καθώς και για τις προσπάθειες εντοπισμού τους με τη σχετική βιβλιογραφία βλ. Pritchett 1989, 73-75· Ruggeri 2004, 113-114.
7 Από τον Πολύβ. 4,80,13 φαίνεται ότι ο Φίλιππος Ε’ μετά την κατάληψη του Λέπρεου κατευθύνθηκε προς τα Β και περιέλαβε υπό τον έλεγχό του και τις υπόλοιπες πόλεις της Τριφυλίας κατακτώντας πρώτα το Σαμικόν και μετά τις πόλεις «Φρίξαν, Στυλάγγιον, Αἴπιον, Βώλακα, Πύργον, Ἐπιτάλιον». Ο Pritchett 1989, 65, 73 σημ.162, 75 τείνει προς την παλαιότερη άποψη του Meyer για τη διάκριση του Πύργου από τους Πύργους. Επιπλέον, ο Nielsen φαίνεται να δέχεται τη διάκριση των δύο πόλεων, ωστόσο δεν βρίσκει πειστική καμία σύνδεση με κανένα αρχαίο τοπωνύμιο του οικισμού στο Πρασιδάκι, τον οποίο χαρακτηρίζει υποθετικά ως «second-order settlement in the territory of Lepreon», βλ. IACP 541, 542, 543, καθώς και 545 αρ.310 για τον Πύργο.
8 Βλ. Αραπογιάννη 1999, 168 με σημ.4-5. Πρβλ. Arapojanni 2002, 325· Arapogianni 2002, 225· Arapojanni 2010, 10. Τελευταία η Ruggeri 2004, 113 με σημ.317, 114 βρίσκει ενδιαφέρουσα την πρόταση της Αραπογιάννη και κρίνει ως αβάσιμη την ύπαρξη δύο ξεχωριστών πόλεων (Πύργος και Πύργοι).
9 Σχετικά βλ. Pritchett 1989, 75· IACP 545· Ruggeri 2004, 114.
10 Βλ. http://www.poliskultur.de/120_Laufende%20Arbeiten.html#i__150637656_1997.
11 Βλ. Rohn – Heiden 2009, 348 σημ.5, 350-351.