Η θέση του ιερού του Σαράπιδος και της Ίσιδος δίπλα στο θέατρο μας είναι γνωστή από τον Παυσανία (4.32.6), ο οποίος σημειώνει: «τοῦ θεάτρου δὲ οὒ πόρρω Σαράπιδος έστι και Ἴσιδος ἱερόν».
Η έρευνα έφερε στο φως μεγάλη υπόγεια στοά σχήματος Π αμέσως νότια από τη σκηνή του θεάτρου. Δρόμος πλάτους έξι (6) μέτρων περίπου χωρίζει τη σκηνή του θεάτρου από την υπόγεια κατασκευή. Το βόρειο σκέλος της έχει μήκος 46,50μ., ενώ το ανατολικό και το δυτικό 35,50μ. Το πλάτος της είναι 3,25μ., ενώ το βάθος φθάνει τα 3,50μ. Ήταν καμαροσκέπαστη και δεν έφερε ανοίγματα παραθύρων. Ένα αψιδωτό άνοιγμα-κόγχη πρόχειρα φραγμένο με λίθους, αποκαλύφθηκε στο μέσο περίπου του δυτικού σκέλους, ενώ τέσσερα παρόμοια μικρότερα βρίσκονται στο βόρειο σκέλος της δεξαμενής.
Μετά την εγκατάλειψη και την πτώση της οροφής της, στα τέλη του +4ου αιώνα, η υπόγεια δεξαμενή χρησιμοποιήθηκε, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προγενέστερες εκθέσεις μου, ως χώρος απόρριψης παντοειδών υλικών (λίθων, ασβεστοκονιαμάτων, κεραμιδιών στέγης, θραυσμάτων αγγείων και αρχιτεκτονικών μελών), συμπεριλαμβανομένων και πολυάριθμων θραυσμάτων μαρμάρινων γλυπτών. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει το καθιστό άγαλμα της Ίσιδας που θηλάζει τον Ώρο και το δεξί χέρι του Περσέα με το κομμένο κεφάλι της Μέδουσας.
Η λειτουργία της Καμαροσκέπαστης κρύπτης ως υπόγειας δεξαμενής νερού επιβεβαιώθηκε, όταν διαπιστώθηκε μεταξύ άλλων η παρουσία σωλήνων νερού στα ανώτερα τμήματα των τοιχωμάτων της. Το τέμενος του Ισείου, στο οποίο ανήκε η υπόγεια δεξαμενή, εκτεινόταν προς τα ανατολικά μέχρι τη Βασιλική, όπου και ήλθε στο φως η επιγραφή:
[.....ὲ]ργον Ἴσιδος
Το νερό είχε ως γνωστόν εξέχουσα θέση στο τυπικό της λατρείας των Αιγυπτίων Θεών. Σε όλα τα γνωστά ιερά Ίσιδος και Σαράπιδος των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων υπήρχε κάποιας μορφής δεξαμενή νερού.
Χαρακτηριστικό στοιχείο ορισμένων από τα ιερά αυτά είναι οι υπόγειες «κρύπτες» νερού προσιτές συνήθως από μυστικά κλιμακοστάσια.
Οι κρύπτες νερού βρίσκονται βαθιά στο έδαφος κάτω από τα κτίσματα των ιερών και δεν φέρουν ανοίγματα για φυσικό φωτισμό, όπως συμβαίνει και με τη μεγάλη υπόγεια πιόσχημη καμαροσκέπαστη δεξαμενή της Μεσσήνης. Οι υπόγειες κρύπτες γέμιζαν με νερό είτε αυτόματα από τα όμβρια και τον υδροφόρο ορίζοντα είτε μέσω αγωγών που μετέφεραν το νερό από ψηλότερο επίπεδο.
Δεξιά: Άγαλμα της Ίσιδας που θηλάζει τον Ώρο παιδί
Ανάμεσα στα θραύσματα γλυπτών που ήλθαν στο φως ξεχωρίζει η δεξιά πλευρά από το κεφάλι μαρμάρινου ανδρικού αγάλματος του +2ου αι. (αρ. ευρ.16696, ύψ. 0,26μ., πλ. 0227μ.). Οι κρόταφοι και το μέτωπο καλύπτονται από έξεργους ελικοειδείς βοστρύχους, ενώ ταινία (διάδημα) περιβάλλει το κρανίο. Βαθύς κυκλικός τόρμος πάνω από το μέτωπο χρησίμευε στη στήριξη κάποιου συμβόλου, χαρακτηριστικού της ιερατικής ή λατρευτικής ιδιότητας του εικονιζόμενου, ο οποίος ενδέχεται να ταυτίζεται με τον Ώρο παιδί (Αρποκράτη), αν δεχτούμε ότι το ελλείπον σύμβολο ήταν άνθος λωτού ή ένα βασιλικό Αιγυπτιακό στέμμα. Αποκαλύφθηκε επίσης το κεφάλι μιας μαρμάρινης λέαινας αρίστης τέχνης σε φυσικό μέγεθος αποτελούμενο από δύο συγκολλούμενα θραύσματα. Βρέθηκαν επίσης θραύσματα γυναικείων κεφαλιών με πανομοιότυπη κόμμωση, βραχίονες, παλάμες, πόδια, πέλματα και πτυχές από μεγάλο αριθμό γυναικείων και ανδρικών αγαλμάτων που ανήκουν στον κόσμο τόσο του θεάτρου όσο και του Ισείου. Είναι όλα έργα κατά κύριο λόγο του +2ου αι. από το χέρι ικανών καλλιτεχνών και φαίνεται ότι σχετίζονται με τα δραστήρια νεοαττικά εργαστήρια γλυπτικής της περιόδου από τα μέσα του +2ου ως τα μέσα του +3ου αι. Ο κατακερματισμός και η απόρριψη των γλυπτών στην κρύπτη νερού του Ισείου που είχε μετατραπεί σε σκουπιδότοπο στα τέλη του +4ου αι., φαίνεται ότι είχε ως κίνητρο τη χρήση των θραυσμάτων στην παραγωγή ασβέστου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, τέλος, το γεγονός ότι στην επίχωση της δυτικής πτέρυγας της κρυπτής καμαροσκέπαστης δεξαμενής αποκαλύφθηκε μεγάλος αριθμός από τμήματα ψηφιδωτών δαπέδων με λίθινες σπαστές ψηφίδες, καθώς και πολυάριθμες γυάλινες ψηφίδες ποικίλων χρωμάτων, ορισμένες στερεωμένες σε στρώμα κονιάματος, οι περισσότερες όμως διάσπαρτες. Προέρχονται από φηφιδωτές παραστάσεις που πρέπει να κοσμούσαν τα δάπεδα ή τους τοίχους κατεστραμμένων δωματίων του Ισείου.
Π.Θέμελης
"Αρχαία Μεσσήνη: Ιστορία, Μνημεία, Άνθρωποι"