Σε τοποθεσία ανάμεσα στα χωριά Δεσύλλα και Φίλια, ανασκαφή που έγινε το 1900, έφερε στο φως δύο περίφημα ψηφιδωτά. Τα ψηφιδωτά ανήκαν σε έπαυλη των Ρωμαϊκών χρόνων, που βρισκόταν κοντά στην ακρόπολη του Ελληνικού, όπου κατά πάσα πιθανότητα τοποθετείτε η αρχαία Ανδανία των Ελληνιστικών- Ρωμαϊκών χρόνων. Τα ψηφιδωτά αυτά σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας (Καλαμάτα).
Η ανασκαφή- Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 1900
Δεκάτη τετάρτη σκαφική εργασία εγένετο εν Ανδανεία, αφορμής δοθείσης εκ μωσαϊκού ανακαλυφθέντος κατά τύχην εκεί, ημίσειαν περίπου ώραν από του χωρίου Δεσύλλα, εν θέσει Τρύφα. Γενομένης ανασκαφής, απεκαλύφθη ολόκληρον το μωσαϊκόν τούτο, αξιόλογον και περισπούδαστον έργον, όπερ και απεικόνισεν η Εταιρεία δια του παρ΄ αυτή εφόρου αρχιτέκτονος Αλεζ. Λυκάκη. Το μωσαϊκόν τούτο αποτελεί το έδαφος δωματίου οικοδομήματος ρωμαϊκών χρόνων και σύγκειται έκ παραστάσεως εν τω μέσω εικονιζούσης κυνηγέσιον (venatio) και έξ αυτοτελών εικόνων κατά τα άκρα, ήτοι εκ μιας γυναικείας προτομής (Ώρας του έτους;) εν εκάστη των γωνιών και μιας άλλης εικόνος εις το μέσον εκάστης πλευράς, εικονιζούσης οπλίτην νεανίαν επιβαίνοντα άρματος συρομένου υπό πανθήρων. Αί τρεις καλώς oπωσούν σωζόμεναι εικόνες αύται, εικόνες εγχωρίων δαιμόνων, ως φαίνεται, πιθανώς των εν Μεσσηνία λατρευομένων Μεγάλων θεών (Καβείρων) φέρουσιν εκάστη και επιγραφήν, οίον Ευνούδης, Ευηνίων, Ιέρωνας.
Προχωρησάσης δε της ανασκαφής απεκαλύφθη και άλλο εν επομένη αιθούση μωσαϊκόν εκ μεγάλου έξ ωραίων κοσμημάτων περιθωρίου και εκ κατεστραμμένης ατυχώς κεντρικής παραστάσεως συγκείμενον. Ελήφθη δε φροντίς και περί στερεώσεως των μωσαϊκών τούτων και περί επιστεγάσεως αυτών κατασκευασθέντος μεγάλου κτιρίου και περιλαβοντος αυτά. Εδαπανήθησαν διά τας ανασκαφάς ταύτας και διά την οικοδομήν του κτιρίου δρ. 5,229 έν όλω.
Από τον τοπικό τύπο της εποχής
Παραθέτουμε αμέσως παρακάτω ένα χαρακτηριστικό δημοσίευμα της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ" στις 05/06/1900:
«Η αρχαία Ανδανία. Πώς ευρέθη το ψηφιδωτόν. (Εκτάκτου ανταποκριτού μας) ΔΙΑΒΟΛΙΤΣΙ 1 Ιουνίου. Το όντως σπουδαιότατον υπό αρχαιολογικήν έποψιν εν Φίλια ψηφιδωτόν ανεκαλύφθη κατ’ αρχάς υπό του ιδιοκτήτου Δημ. Κρομμύδα, όστις πάραυτα ανήγγειλε τούτο προς τον εν Διαβολιτσίω σχολάρχην κ. Παναγ. Οικονομίδην. Την επιούσαν ο κ. σχολάρχης μετά των ελληνοδιδασκάλων μεταβάντες ενήργησαν μικράν ανασκαφήν εξ ης ήλθεν εις φως η κεντρική παράστασις εν η εικονίζεται θησιομαχία εκ διαφόρων θηρίων, λεόντων, πανθήρων κλπ., τινές των προτομών ως και τα υπό πανθήρων συρόμενα άρματα, εφ’ ων επιβαίνουσιν οπλίται με τας επιγραφάς Ευνούδας, Ευηνίων και Ιέρωνος. Εν συνεννοήσει δε μετά του κ. αστυνόμου εφρόντισε περί της διασώσεως του αριστουργήματος τούτου, και συγχρόνως ειδοποίσε διά τηλεγραφήματος το υπουργείον, το οποίον δι’ ετέρου τηλεγραφήματος διέταξεν αυτόν να προβή εις την ολοσχερή ανασκαφήν του μέρους εκείνου δι’ εργατών. Μετά ταύτα αφίκετο και ο Γενικός έφορος των αρχαιοτήτων κ. Καββαδίας όστις μετά του κ. Σχολάρχου μεταβάς εκεί κατεδάφισε τον εν τω μέσω του ψηφιδωτού εκτισμένον ναΐσκον και ανέσκαψεν εντελώς το μέρος εκείνο όπου ανεκαλύφθησαν και αι επίλοιποι προτομαί. Την επομένην ο κ. Καββαδίας συνοδευόμενος υπό του Σχολάρχου Διαβολιτσίου ανεχώρησεν εις Ιθώμην προς επίσκεψην της αρχαίας Μεσσήνης. Το ψηφιδωτόν ευρέθη εις τους πρόποδας της λοφοσειράς ένθα ευρίσκεται το φρούριον της αρχαίας Ανδανίας, το νυν καλούμενον «Ελληνικόν». Παρά το ψηφιδωτόν φαίνονται αι βάσεις τείχους αρχαιοτάτου ένθα πιθανόν, κατά τον κ. Καββαδίαν, είνε το Γυμνάσιον και τα άλλα οικοδομήματα της αρχαιοτάτης μεσσηνιακής πόλεως Ανδανίας. Οι χωρικοί διηγούνται ότι το άροτρον δεν εισχωρεί βαθέως εις την γην διότι συναντά ογκολίθους• εις πολλά δε μέρη είνε και ορατοί οι λίθοι ούτοι. Ήδη καθ’ εκάστην συρρέει εκεί πλήθος ανθρώπων•το δε μέρος τούτο κατέστη αληθές προσκυνητήριον. Πάντες όμως εκφράζουσι την ευχήν ίνα όσω τάχιον ενεργηθώσιν ανασκαφαί και έλθη εις φως η αρχαία Ανδανία ένθα ελατρεύετο ο Απόλλων, η Δήμητρα, η Κόρη και οι Κάββειροι. - Εν τη Ιθώμη ο κ. Καββαδίας μαθών ότι το ηγουμενο συμβούλιον της Μονής Βουλκάνου μεταφέρει την εικόνα της Θεοτόκου, μίαν των υπό του Λουκά ιστορηθεισών δώδεκα, εις την εν Μεσσήνη κατά την 23 Αυγούστου τελουμένην πανήγυριν την νύκτα και ότι η πομπή αναχωρεί εκ Μεσσήνης μετά την δύσιν του ηλίου εξέφρασε την ιδέαν, ως ο Σχολάρχης κ. Οικονομίδης μας είπεν, ότι τούτο είνε απομίμησις της εν τη αρχαία Ανδανία τελέσεως των μυστηρίων, περί ων αναφέρει πλαξ τις σωζομένη εν το χωρίω «Κωνσταντίνοι» του δήμου Ανδανίας εκτισμένη εν τη θύρα του ναού.»
Το γεγονός αυτής της ανακάλυψης είχε ενθουσιάσει το πανελλήνιο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εφημερίδα "ΤΟ ΑΣΤΥ", μια εβδομάδα αργότερα από τη δημοσίευση της είδησης που αναδημοσιεύσαμε, επανέρχεται με νέο της άρθρο εκθειάζοντας τα ευρήματα και τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής:
«Επανήλθεν εξ Ανδανίας ο Γενικός έφορος των Αρχαιοτήτων κ. Καββαδίας παραμείνας αυτόθι επί αρκετάς ημέρας χάριν των γινομένων εκχωματώσεων επί του μέρους ένθα ανευρέθη το μωσαϊκόν ούτινος εκτενή περιγραφή εδώσαμεν εις προηγούμενον φύλλον του «Άστεως». Κατά το διάστημα της αυτόθι διαμονής του κ. Καββαδία απεκαλύφθησαν δύο ακόμη μωσαϊκά εξόχου τέχνης όπως και το πρώτον, κατά τι όμως ολίγον μεγαλείτερα. Τα μωσαϊκά ταύτα είνε δυστυχώς κατεστραμμένα εις το κέντρον ένθα θα έφερον παραστάσεις απαραμίλλου τέχνης και κάλλους, ως καταφαίνεται εκ των θαυμασίων κοσμημάτων τα οποία εν είδει πλαισίου [περιθέουσι] την κεντρικήν παράστασιν. Η τελειότης της τέχνης ήτις παραιτηρείται και εις τα δύο μωσαϊκά, τα οποία ανεκαλύφθησαν τελευταίως, είνε τοιαύτη ώστε νομίζει κανείς ότι ο Παρθενών της Ακροπόλεως εχρησίμευσεν ως μοδέλλον εις τον επεξεργασθέντα ταύτα τεχνίτην. Η αρχιτεκτονική έχει να σπουδάση πολλά και επί των δύο τούτων αριστουργημάτων και να λάβη απεικονίσματα αρχιτεκτονικών συμπλεγμάτων, τα οποία μέχρι τούδε παραμένουν άγνωστα εις την επιστήμην. Ούτω επί του ενός των μωσαϊκών τούτων φέρεται σχεδόν κιγκλιδώματος απαραμίλλου τέχνης και κάλλους το οποίον πολύ απέχει από του να προσομοιάζη με το σήμερον εν χρήσει εις διαφόρους οικίας και περιβόλους. Το ότι η οικοδομή εις την οποίαν ανήκουσι τα μωσαϊκά ταύτα σχετίζεται με τα μυστήρια του Καρνασείου άλσους δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία, οποία όμως ήτο η οικοδομή αύτη και προς τι εχρησιμοποιείτο δεν εξηκριβώθη ακόμη. Εις τα μωσαϊκά ταύτα παρατηρείται τούτο το περίεργον, ότι ενώ η εξωτερική επιφάνεια αυτών έχει επεξεργασθή μετά θαυμαστής τέχνης, η κάτωθεν αυτών επιφάνεια του εδάφους εφ’ ης έχει επικολληθή φέρει στερεά κολλητικήν ουσίαν πάχους ημίσεως μόλις δακτύλου. Ήδη με την ελαχίστην προστριβήν τα μωσαϊκά δύνανται να καταστραφώσι και διά τούτο ο κ. Καββαδίας έλαβε την πρόνοιαν ώστε και τα τρία ταύτα ευρήματα να τα περιβάλλη μία οικοδομή. Ταύτης η κατασκευή ήρχισεν ήδη αποπερατούται δε μετ’ ολίγας ημέρας. Η καταστροφή των κεντρικών παραστάσεων των μωσαϊκών οφείλεται εις την θρησκομανίαν του μεσαιώνος, κατά τον οποίον επί τούτω είχεν ανεγερθή ναός και εθεωρείτο αμάρτημα [ασύγνωστον] να υπάρχουν τοιαύται παραστάσεις εις τα κέντρα των καλλιτεχνημάτων. Το μέρος ένθα ευρέθησαν τα μωσαϊκά ευρίσκεται εντός της περιφερείας του χωρίου Φίλια και πλησίον του ποταμού Χάραδρου, όπου έκειτο το Καρνάσσειον άλσος. Εις Ανδανίαν θα επιστρέψη μετ’ ολίγας ημέρας ο κ. Καββαδίας, θα ενεργηθώσι δε συστηματικώτεραι ανασκαφαί, καθ’ όσον ελπίζεται να έλθουν εις φως και άλλα ευρήματα εξόχου τέχνης, όπως και τα μωσαϊκά.»
Βιβλιογραφία- Πηγές
-Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 1900
-Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 1900