Η διοίκησις ενός τόπου, δηλ. ο τρόπος με τον οποίον είναι ωργανωμένος ο δημόσιος βίος μιάς χώρας, αποτελεί αψευδή μαρτυρίαν διά το πώς ο νόμος της χώρας βλέπει την θέσιν του πολίτου εις το κράτος και πώς ρυθμίζει αναλόγως τας σχέσεις των πολιτών προς το κράτος και προς αλλήλους. Η ιστορία της Μεσσηνίας από του -1500 μέχρι σήμερον πολύ ολίγον είναι γνωστή και μόνον δι’ ωρισμένας περιόδους. Επί μακράν σειράν αιώνων επικρατεί σκότος, Ακόμη και διά την πρωτεύουσάν της, τας Καλάμας, το πότε άλλαξε την θέσιν της και τα ονόματά της μένει μυστήριον. Όταν η Ελλάς είχε τον χρυσούν αιώνα της, η Μεσσηνία ετέλει υπό σκληράν δουλείαν τεσσάρων αιώνων και δεν είχε την δυνατότητα να δώση συγγραφείς και ποιητάς και καλλιτέχνας που θα διεφώτιζαν την ιστορίαν του τόπου. Και όταν επανεύρε την ελευθερίαν της, επεκράτει η γενική αναταραχή αυτοκαταστροφής των Ελληνικών πόλεων, η οποία εμπόδισε την ανασυγκρότησίν της, διά να υποδουλωθή μετ' ολίγον και αυτή μαζί με όλους τους άλλους Έλληνας εις τους Ρωμαίους και να πέση εις χειμερίαν νάρκην και αφάνειαν εις μήκος μακρών αιώνων.
Είναι λοιπόν πολύ ενδιαφέρον ότι ακριβώς από την περίοδον αυτήν της σκοτεινής δουλείας, ότε η Ιστορία έχει διαγράψει την Μεσσηνίαν από τους πίνακάς της και αγνοεί την υπαρξίν της, διεσώθη ένα δοκουμέντο θαμμένο κάτω από το έδαφος της Στενυκλάρου, το οποίον μας δίδει ένα πλήθος εκπληκτικών πληροφοριών διά τον τρόπον του βίου των ανθρώπων της εποχής εκείνης και διά την οργάνωσιν του κράτους της Ανδανίας. Και επειδή αι ειδήσεις του τεκμηρίου τούτου, που είναι η IG V.1.1390 επιγραφή της Ανδανίας, επιβεβαιούνται και από τας πληροφορίας των επιγραφών άλλων Μεσσηνιακών πόλεων, που παρουσιάζουν ανάλογον οργάνωσιν, έχομεν ενωπιόν μας την εικόνα του τότε βίου δι’ όλην την Μεσσηνιακήν περιοχήν.
 |
| Το 1858 ήλθε στο φως δίπλα στην πηγή Κεφαλόβρυσο η Διβάρι, κοντά στο χωριό Πολίχνη, ΝΑ του χωριού Κωνσταντίνοι, η γνωστή επιγραφή των Μυστηρίων της Ανδανίας (IG V 1, 1390) και εντοιχίστηκε δεξιά και αριστερά από την είσοδο του ανεγειρόμενου τότε ναού των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης |
Αλλά τι είναι αυτή η επιγραφή της Ανδανίας; Και τι ήτο η Ανδανία; Η επιγραφή, διά να ομιλήσωμεν με σημερινούς όρους, ήτο ένα Νομοθετικόν Διάταγμα, διακανονίζον πώς θα ετελείτο του λοιπού μία κρατική θρησκευτική και λαϊκή εορτή πολυήμερος. Από τας λεπτομερείας του Διατάγματος, που είναι μακρόν, βλέπει κανείς ποίαι ήσαν αι αρχαί του κράτους, πως ελειτούργει το πολίτευμα, ποίαν θέσιν είχαν οι πολίται, πως εκανονίζετο η συμμετοχή των εις την εορτήν, πως εγίνετο η διαχείρισις, πως εκινείτο η αγορά, πως ετηρείτο η τάξις και ένα πλήθος άλλων ειδήσεων, που δίδουν ζωηράν εικόνα της ζωής και της κινήσεως των ανθρώπων εκείνων. Είναι όμως ανάγκη να ίδωμεν και τι ήτο η Ανδανία της εποχής εκείνης, δηλαδή του έτους -93, οπότε είναι αναγκαία μία συνοπτική θεώρησις της ιστορίας όλης της Μεσσηνίας.
Το -720 υποδουλώνεται η Μεσσηνία εις την Σπάρτην. Έκαμε τρείς μεγάλας επαναστάσεις προς αποτίναξιν του ζυγού, το -620, το -500 και το -464. Όλαι υπήρξαν ατυχείς. Ο Επαμεινώνδας νικήσας τους Σπαρτιάτας εις τα Λεύκτρα το -372 και εν συνεχεία επιδραμών εις την Λακωνικήν το -369 εξεμηδένισε την δύναμιν της Σπάρτης. Και διά να την κρατήση υπό διαρκή περιορισμόν εσκέφθη να δημιουργήση δύο μεγάλα αντίπαλα κέντρα, δύο μεγάλας πόλεις, μίαν εις την Αρκαδίαν και μίαν εις την Μεσσηνίαν. Έτσι έκτισε την Μεγάλην πόλιν με τον συνοικισμόν πολλών Αρκαδικών χωρίων και την Μεσσήνην εις την Ιθώμην, εις την οποίαν με απεσταλμένους του εις την Ιταλίαν, την Σικελίαν, την Κυρηναϊκήν και αλλού εκάλεσε τους εξορίστους και φυγάδας των παλαιών πολέμων Μεσσηνίους να επιστρέψουν εις την ελευθέραν πατρίδα των. Και οι Μεσσήνιοι ανταπεκρίθησαν με ενθουσιασμόν και έσπευσαν να επανέλθουν, όπως το έκαμαν εις τας ημέρας μας και οι Εβραίοι επανελθόντες εις το Ισραήλ.
Μαζί με την Μεσσήνην που εκτίσθη ως νέα πόλις δια πρώτην φοράν, ο Επαμεινώνδας ηλευθέρωσε την Κορώνην- Πεταλίδι -πιθανώς δε και την Θουρίαν το -365. Τα σύμμαχα του Επαμεινώνδα Αρκαδικά στρατεύματα, που εκηδεμόνευαν την εγειρομένην εκ του δουλείου ύπνου Μεσσηνίαν, όπως εις τας ημέρας μας κάμνουν οι Σύροι εις τον Λίβανον, απηλευθέρωσαν το Κορυφάσιον και την Κυπαρισσίαν, πιθανώς δε ενεθάρρυναν και την κτίσιν της Πύλου εκεί όπου είναι σήμερον. Αι υπόλοιποι πόλεις της νοτίου και δυτικής Μεσσηνίας παρέμειναν υπό την Σπάρτην υπόδουλοι.
Το ελευθερωθέν τμήμα της Μεσσηνίας έζη διαρκώς υπό τον φόβον των Σπαρτιατών, οι οποίοι δεν απέκρυπτον τας προθέσεις των να τους δουλώσουν εκ νέου. Διά τούτο ανεζήτει συμμάχους και προστάτας. Εντεύθεν αι συμμαχίαι πότε με γείτονας λαούς, πότε με μακρινούς, τους Αιτωλούς, και το -345 τους Μακεδόνας.
Το -338 ο Φίλιππος συνέτριψεν εις την Χαιρώνειαν τους Αθηναίους και μαζί με αυτούς και όλους τους άλλους Έλληνας, που ήσαν σύμμαχοί των. Οι Μεσσήνιοι δεν είχον μετάσχει εις την συμμαχίαν εκ φόβου των Σπαρτιατών. Ο Φίλιππος ανταμείβων τους Μεσσηνίους έστειλεν απεσταλμένους εις όλας τας Μεσσηνιακάς πόλεις και τας ανεκήρυξεν όλας ελευθέρας. Ετσι ηλευθερώθησαν και η Αβία, αι Φαραί, αι Καλάμαι/Γιάννιτσα, η Δενθαλιάτις/Αλαγονία, η Ασίνη, Κορώνη και η Μεθώνη. Με την απελευθέρωσιν του Μεσσηνιακού χώρου ολοκλήρου εκτίσθησαν τώρα και άλλαι πόλεις, ως αι Κολωνίδες και πιθανώς η Ανδανία και η Αμφεια-Κόκκαλα,
Το -323 με τον θάνατον του Μεγ. Αλεξάνδρου όλοι οι Ελληνες απεκήρυξαν τους Μακεδόνας και εξεδίωξαν τας Μακεδονικάς φρουράς. Μαζί και οι Μεσσήνιοι. Έκτοτε όμως οι Ελληνες απαλλαγέντες του φόβου των Μακεδόνων και αισθανόμενοι κενόν δυνάμεως ανασχετικής ήρχισαν μετά μανίας αγώνα αλληλοεξοντώσεως συνεχή και αδιάλλακτον εναλλάσοντες συμμάχους και αντιπάλους σχεδόν κατ' έτος όχι μόνον μεταξύ των εν Ελλάδι δυνάμεων, αλλά και των εκτός αυτής κρατών των Διαδόχων και των Επιγόνων και τέλος και των Ρωμαίων. Εις τον χορόν αυτόν του αλληλοαφανισμού και οι αδύνατοι Μεσσήνιοι αναζητούντες την σωτηρίαν των από την Σπάρτην συνεμάχουν και αντεμάχουν αλληλοδιαδόχως με όλους τους συνασπισμούς, με τους Αχαιούς, τους Αιτωλούς, τους Μακεδόνας, τους Ρωμαίους. Άλλοτε σύμμαχοι με τους γείτονας Ηλείους ή τους Αρκάδας ή τους Αργείους και άλλοτε αντίπαλοι. Και οι αντίπαλοι και οι φίλοι λεηλατούν το έδαφός της. Ουαί εις τους αδυνάτους. Πλειστάκις την ελεηλάτησαν οι Αιτωλοί, επανειλημμένως οι Αχαιοί, επανειλημμένως οι Σπαρτιάται, δις οι Μακεδόνες.
Το -197 οι Ρωμαίοι νικήσαντες τους Μακεδόνας εις τας Κυνός κεφαλάς θέτουν τον πόδα επί της Ελλάδος. Ο Φλαμινίνος το -191 κηρύττει την ελευθερίαν όλων των Ελλήνων και παραγγέλλει εις όλους τους Έλληνας να οργανωθούν εις μεγάλας ομοσπονδίας, «κατά έθνη». Έτσι το μέχρι τότε κοινόν των Μεσσηνίων εντάσσεται εις την Αχαϊκήν Συμπολιτείαν. Αμέσως αι πόλεις της Κάτω Μεσσηνίας εξεδήλωσαν νοσηρά φαινόμενα διασπάσεως. "Αφού είμεθα υπό την Αχαϊκήν Συμπολιτείαν, διατί να είμεθα και υπό την Μεσσήνην και να έχωμεν δύο αρχηγεία." Και το 182 αι πόλεις Αβία, Φαραί και Θουρία εδήλωσαν ότι μετέχουν της Αχαϊκής Συμπολιτείας ως ανεξάρτητοι από την Μεσσήνην, ως Sui juris. Αυτό έκαμαν και αι λοιπαί πόλεις της Μεσσηνίας. Οι Ρωμαίοι δεν αντέδρασαν.
Οι Έλληνες έπασχον την εποχήν εκείνην από πολιτικήν τύφλωσιν. Χωρίς μέθοδον, χωρίς οργάνωσιν, χωρίς αναμέτρησιν στοιχειώδη των δυνατοτήτων των προέβησαν εις σπασμωδικάς εχθρικάς ενεργείας κατά των Ρωμαίων. Και οι Ρωμαίοι συντρίψαντες το -168 την εξέγερσιν των Μακεδόνων και το -146 της Αχαϊκής Συμπολιτείας κατέστρεψαν εκ θεμελίων την Κόρινθον και υπεδούλωσαν ολόκληρον την Ελλάδα το ίδιον έτος. Κατήργησαν τας ομοσπονδίας κατά έθνη και κάθε πόλις μένει ανεξάρτητος απέναντι της Ρώμης. Η Ελλάς διελύθη εις τα στοιχεία της. Κάθε πόλις ή κωμόπολις αποτελεί τώρα κράτος ανεξάρτητον. Τα χωρία της Ελλάδος εγέμισαν από ανεξαρτήτους κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς, με υπουργούς, βουλευτάς, πρεσβευτάς, πολεμάρχους.
Εις το εξής επί αιώνας αποκλείεται πόλεμος. Δι’ επανάστασιν ούτε σκέψις. Διά τας μεταξύ των πόλεων διαφοράς θα μεταβαίνουν εις την Ρώμην πρέσβεις των Ελληνικών πόλεων και από εκεί θα έρχεται η απόφασις, η οποία θα κοινοποιήται από τον εν Ελλάδι κομισσάριον της Ρώμης, Ιδού, ως δείγμα, η περιλάλητος απάντησις εις την προσφυγήν των Μεσσηνίων διά τα προς την Λακεδαίμονα σύνορα: «Τίτος Φλάουιος σεβαστού Ουεσπασιανού απελεύθερος Μονόμιτος χωρομέτρης τους προγεγραμμένους όρους αντιβαλών υπέγραψα εν Πάτρας» /IG V I 1431. Χρον: -75. Διά να αντιληφθούν δε καλύτερα οι Έλληνες την νέαν των θέσιν υπεχρεώθησαν να εγκαταλείψουν την πατροπαράδοτον κατά Ολυμπιάδας χρονολόγησιν των επισήμων πράξεών των και να δεχθούν την νέαν με έτος πρώτον το έτος της δουλείας των, το -146.
Η μακραίων δουλεία των Ελλήνων υπό την Pax Romana και η αναγκαστική πειθαρχία επέφεραν την κατάπαυσιν των εμφυλίων ερίδων και την κατάργησιν των επιστρατευτικών δαπανών και έτσι επέτρεψαν την οικονομικήν ανασυγκρότησιν του τόπου και τον ανετώτερον βίον των κατοίκων. Αυτού του νέου βίου την εικόνα μας παρουσιάζει εις το κράτος της Ανδανίας η μνημονευθείσα επιγραφή IGV 1.1390 του -93, η οποία χαραγμένη εις μακράν λιθίνην στήλην, που εκόπη εις τα δύο, ευρίσκεται σήμερον εντοιχισμένη κατά την είσοδον του ναού του χωρίου Κωνσταντίνοι της Άνω Μεσσηνίας.
 |
| Αρχαία τείχη στην ακρόπολη του Ελληνικού, που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Δεσύλλα και Φίλια, και που πιθανόν ανήκουν στην αρχαία Ανδανία |
Το θέμα της επιγραφής
Ο Μνασίστρατος, γόνος ιερατικού, παμπαλαίου, προδωρικού γένους, κάτοχος των ιερών βιβλίων, με τας οδηγίας των οποίων ετελούντο τα μυστήρια της Δήμητρος και των Μεγάλων Θεών, αποφασίζει το έτος -93 να παραιτηθή εφεξής του δικαιώματος της ιδιοκτησίας αυτών υπέρ του Κράτους. Η προσφορά έγινε δεκτή υπό του κράτους της Ανδανίας έναντι ωρισμένων ανταλλαγμάτων και ιδού τώρα εκδίδεται το σχετικόν Διάταγμα (διάγραμμα), το αναγραφόμενον επί λιθίνης στήλης και καθορίζοντας λεπτομερείας του τρόπου διεξαγωγής της εορτής του επομένου έτους -92, ήτοι: Πως θα εκλέγωνται οι υπεύθυνοι διά την διεξαγωγήν της εορτής αριστίνδην ή κατά φυλάς και υπό ποίων. Ποία πρόσωπα θα εκλεγούν, ενώπιον τίνος θα ορκισθούν και ποία θα είναι τα καθήκοντα εκάστου. Ομοίως και διά τα θήλεα πρόσωπα. Ο τρόπος της ενδυμασίας, του στολισμού και των φερομένων αντικειμένων κατά την πομπήν και τα στάδια της εορτής. Αί θυσίαι, η λιτανεία, οι καθαρμοί, η τέλεσις των μυστηρίων, η λαϊκή πανήγυρις. Οι περιορισμοί εις την επίδειξιν πολυτελείας. Η τάξις και η σειρά των προσώπων κατά την παρέλασιν, τα φερόμενα ιερά αντικείμενα, τα διά τας θυσίας προοριζόμενα ζώα και αι ιδιότητες αυτών, τα διακριτικά. Το στήσιμο των σκηνών κατά την πανήγυριν και αι προδιαγραφαι διά την διακόσμησίν των. Ο τρόπος της αστυνομεύσεως κατά την διάρκειαν της εορτής, αι ποιναί των παραβατών, τα αρμόδια όργανα διά την επιβολήν και την διεκπεραίωσιν των κυρώσεων. Η διαχείρισις των εσόδων και των εξόδων, ο τρόπος της εκλογής των διαχειριστών, τα προσόντα των, αι εγγυήσεις των, αι ευθύναι των. Τα όργανα του διαχειριστικού ελέγχου, αι κυρώσεις των τυχόν ανωμαλιών και ο τρόπος της διαθέσεως των εσόδων και των πλεονασμάτων. Ο τρόπος της προμηθείας των θυμάτων διά διαγωνισμού υπό του κράτους, τα αρμόδια όργανα, αι ευθύναι, η διάθεσις του κρέατος, το ιερόν δείπνον και οι μετέχοντες αυτού. Το καλλιτεχνικόν και μουσικόν τμήμα της εορτής. Είδη αδικημάτων και κυρώσεις. Το άσυλον των δούλων εις το ιερόν των θεών καιη ρύθμισις των σχετικών ζητημάτων. Η κατασκευή δημοσίων έργων διά την εορτήν. Ο κανονισμός της διακινήσεως κατά την πανήγυριν, ο χώρος των μικροπωλητών, ο χώρος των αμυήτων, η εποπτεία διά την νοθείαν, την αισχροκέρδειαν και τας οικονομικάς διαφοράς. Η εποπτεία της ομαλής διανομής του ύδατος και των σωληνώσεων εις τον χώρον της πανηγύρεως, η εποπτεία της λειτουργίας των δημοσίων λουτρών και ο κανονισμός της λειτουργίας των. Έκθεσις της οικονομικής διαχειρίσεως, έκθεσις των εκτελεστέων έργων, έκθεσις περί του τρόπου διεξαγωγής της εορτής -προς τους αρμοδίους δι έκαστον αντικείμενον άρχοντας. Διάφοροι λεπτομέρειαι, χρόνος και τρόπος εκλογής προσώπων, εκδικάσεις αδικημάτων, αρμοδιότητες, λύσις αμφισβητουμένων θεμάτων δια συμβουλίου, επίλυσις απροβλέπτων εν τω Διατάγματι ζητημάτων. Αυτό είναι το περιεχόμενον του Διατάγματος, από την μελέτην του οποίου συνάγονται διάφοροι γενικώτεραι διαπιστώσεις:
Οτι η Ανδανία της εποχής εκείνης δεν φαίνεται να έχη πληθυσμόν μεγαλύτερον των 2 έως 3 χιλιάδων κατοίκων. Από ενδείξεις της επιγραφής πρέπει να δεχθώμεν ώς βέβαιον ότι εις την δικαιοδοσίαν της υπήγοντο και άλλοι γειτονικοί συνοικισμοί και μικρά χωρία. Αποτελεί κράτος ανεξάρτητον και πρέπει να έχη την αναγκαίαν οργάνωσιν διά να προνοή περι των σχέσεών του με τα άλλα κράτη μικρά και μεγάλα, να αγρυπνή διά την ασφάλειάν του την εσωτερικήν και εξωτερικήν, διά την επάρκειαν της διατροφής των πολιτών του, διά την φρουράν του, την αστυνόμευσιν, την διοίκησιν, την δικαιοσύνην, την εκπαίδευσιν και την παντός είδους πρόνοιαν.
Οτι οι άνθρωποι της εποχής εκείνης διέπονται από απόλυτον πίστιν προς το θείον και είναι ακραδάντως πεπεισμένοι διά την ύπαρξιν μετά θάνατον ζωής. Εντεύθεν και η συμμετοχή εις τα της λατρείας αποτελεί αυτονόητον καθήκον παντός πολίτου, καθήκον και όχι απλώς δικαίωμα προαιρετικόν. Οφείλει να συμμετάσχη εις την εορτήν και ενδεχομένως να εισφέρη. Ο αρνούμενος να συμμετάσχη εις την τέλεσιν της εορτής υπόκειται εις χρηματικόν πρόστιμον βαρύτατον, χιλίων δραχμών, ενώ μία πλήρης γυναικεία ενδυμασία κοστίζει 100- 150 δρχ. και το εισιτήριον εις το λουτρόν 25 λεπτά της δραχμής.
Η διοίκησις και η εξουσία έχει την πηγήν της εις τον λαόν. Υπάρχει ο δάμος δηλαδή η Εκκλησία του δήμου. Αυτή εκλέγει ένα πολυμελές προεδρείον, το οποίον αποτελούν οι δαμιοργοί. Αυτοί εναλλάσσονται κατά μήνα. Οι δαμιοργοί του μηνός -θα είναι τουλάχιστον τρείς- συγκαλούν τον δήμoν να λάβη αποφάσεις, όταν και όπου οι νόμοι ορίζουν. Εις την περίπτωσίν μας οι δαμιοργοί του 6ου μηνός θα συγκαλέσουν την Εκκλησίαν του δήμου την δωδεκάτην του έκτου μηνός.
Ας σημειωθη ότι οι Μεσσήνιοι δεν έχουν ιδιαίτερα ονόματα διά τους μήνας, Βοηδρομιών, Πυανεψιών κλπ., αλλά τα τακτικά, πρώτος, δεύτερος κλπ., αρχής γινομένης από του Σεπτεμβρίου. Και ο δήμος θα προβή εις την εκλογήν μεταξύ όλων ανεξαιρέτως των πολιτών δια χειροτονίας δέκα προσώπων ουχί νεωτέρων των 40 ετών κατόπιν προτάσεως υπογεγραμμένης υποχρεωτικώς υπό όλων ανεξαιρέτως των δημοσίων αρχόντων. Οι δέκα χαρακτηριζόμενοι ως κατεσταμένοι ή κατασταθέντες (εν Θουρία λέγονται καθεσταμένοι) είναι οι εντεταλμένοι προϊστάμενοι, να διεξαγάγουν υπ’ ευθύνην των την όλην εορτήν. Ομοίως ο δήμος θα εκλέξη κατά πρότασιν πάλιν ολοκλήρου του σώματος των αρχόντων ή και άλλου πολίτου τους πέντε κατασταθέντας, οι οποίοι θα διαχειρισθούν τα έσοδα και έξοδα της εορτής. Η Γερουσία θα ελέγξη αφ' ενός μεν να έχουν αυτοί οι προσωρινοί άρχοντες, οι πέντε, περιουσίαν τουλάχιστον ενός ταλάντου, αφ' ετέρου θα προσημειώση -παραγράψη- την περιουσίαν ενός εκάστου των προτεινάντων, οι όποιοι καθίστανται ούτως αυτομάτως εγγυηταί. Διά πάσαν ανωμαλίαν εις την εκτέλεσιν του έργου των οι κατασταθέντες ευθύνονται εις καταβολήν του διπλασίου της ζημίας και προσθέτως και επιτιμίου χιλίων δραχμών. Και ορίζει ο νομοθέτης προβλέπων ενστάσεις: "και οι δικασταί μη αφαιρούντω μηθέν". Όταν τελειώση η εορτή, οι πέντε θα δώσουν πλήρη απολογισμόν της διαχειρίσεως εις τον Επιμελητάν, το δε χρηματικόν πλεόνασμα εις τον Ταμίαν, συγχρόνως όμως θα δώσουν πλήρη απολογισμόν της διαχειρίσεώς των δημοσία, ενώπιον των αρχόντων και του δήμου -έμ πάντοις- κατά την διατύπωσιν του Διατάγματος.
Αλλά γενικώτερον μετά την Ρωμαϊκήν κατάκτησιν εις όλας τας ελληνικάς πόλεις διακρίνονται τρεις κρατικαί δυνάμεις: ο δήμος, η βουλή και οι άρχοντες. Ιδού μερικά μαρτύρια από τας σωζομένας Μεσσηνιακάς επιγραφάς: Κόμμοδος αυτοκράτωρ Φηραίων άρχουσι και τώ δήμω χαίρειν IG V I 1361, χρον: +180, Άρχουσι και τώ δήμω χαίρειν, 1323 Κορώνη. Η Κυρία δύναμις όμως είναι ο δήμος: Έδοξε τώ δάμω, 1425 Μεσσήνη, χρόν: +2/+3. Δεδόχθαι τώ δάμω 1360 Φαραί. Σύνοψιν της όλης κρατικής δυνάμεως αποτελεί ο όρος πόλις, δηλ. κράτος: Α πόλις ά τών Μεσσανίων ψηφίζει, 1458 Μεσσήνη χρόν: +1, A πόλις των Θουριατών ψηφίζει, 1381 Θουρία χρόν: +11, A πόλις τών Αβεατών ανέθηκε, 1312 Αβία χρόν: +11. Αλλού πάλιν: Δόγμα τάν συναρχιάν καθά και οι γέροντες επέκριναν, 1370 Καλάμαι χρόν: -1, δηλ. οι άρχοντες και η βουλή. Οι άρχοντες και ά πόλις, 1388 Θουρία, Οι άρχοντες και οι σύνεδροι δογματοποιείσθωσαν, 1390 Ανδανία χρόν: -1.
Η δευτέρα δύναμις του κράτους, η βουλή, εις την επιγραφήν της Ανδανίας εκφράζεται διά του όρου οι σύνεδροι. Το σώμα των συνέδρων ασκεί εδώ την εκτελεστικήν εξουσίαν, περίπου την του σημερινού Υπουργικού Συμβουλίου. Το αυτό συμβαίνει και εις την Θουρίαν, Επ. 1379 χρον: -11/-11 και εις την Κορώνην, 1392 χρόν: -11, τας Κολωνίδας, 1402 χρόν: -11, και την Ασίνην, 412 χρόν: -11. Επί κεφαλής του σώματος τούτου είναι ο Γραμματεύς των συνέδρων, όστις, ως μαρτυρείται ενιαχού είναι και επώνυμος άρχων. Ο Πλίνιος θεωρεί τους συνέδρους ως αντιστοίχους προς τα μέλη της Ρωμαϊκής Συγκλήτου, Senatores quos synedros vocants /45.32. O Γραμματεύς, είδος Πρωθυπουργού, ορκίζει τους ανωτέρους άρχοντας και έχει δικαιοδοσίαν επιβολής μεγάλων προστίμων και επιτιμίων εις τους εξ αυτών αρνουμένους να προσφέρουν δημοσίαν υπηρεσίαν.
Μεταξύ των ανωτάτων αρχόντων αναφέρονται αρκετοί. Οι δαμιοργοί, περί των οποίων εγένετο ήδη λόγος. Εκ του κειμένου της επιγραφής δεν φαίνεται ποιά άλλα έργα εκτελούν. Άλλη μεγάλη αρχή αναφέρεται το Πρυτανείον, εις το οποίον υποβάλλεται η τελική έκθεσις περί της όλης διεξαγωγής της εορτής και της πανηγύρεως μετά των μουσικών και καλλιτεχνικών εκτελέσεων και των αγώνων. Μέγα σώμα της εξουσίας είναι και η Γερουσία, η οποία προβαίνει εις εκτίμησιν της περιουσίας των εκλεγομένων αρχόντων καθώς και της περιουσίας των αρχόντων, οι οποίοι προτείνουν τους διορισθησομένους, Ποιά άλλα καθήκοντα εκτελούν δεν προκύπτει από την επιγραφήν. Άλλη αρχή είναι οι Πολέμαρχοι, οι οποίοι τώρα εις χρόνους ειρηνικούς εκτελούν διαφόρους υπηρεσίας. Εδώ τηρούν το ποινικόν μητρώον των τιμωρουμένων πολιτών. Εις την Θουρίαν έχουν αναλάβει έργα οικονομικο-αστυνομικά. Αναφέρονται επίσης μεταξύ των αρχόντων οι Νομοδείκται, οι οποίοι τηρούν αρχείον των νόμων και διαταγμάτων και επιλύουν νομικάς αμφισβητήσεις. Εις άλλους τόπους ούτοι αναφέρονται υπό το όνομα Νομοφύλακες ή Θεσμοφύλακες. Οι αναφερόμενοι ως Δικασταί εδώ επιλύουν ενστάσεις επί επιβληθεισών χρηματικών ποινών.
Μεταξύ των αρχόντων πρέπει να υπολογισθούν και τα υψηλής δικαιοδοσίας διοικητικά όργανα. Ο αγορανόμος ο επί πόλεος με ευρυτάτην δικαιοδοσίαν επιβλέψεως της αγοράς γενικώς, της τιμιότητος των συναλλαγών, της ομαλής λειτουργίας του δικτύου υδρεύσεως και της ομαλής λειτουργίας των λουτρών με δικαιώματα επιβολής περιωρισμένων προστίμων εις τους ελευθέρους πολίτας, προστίμων δε και ραβδισμών εις τους δούλους. Άλλος μεγάλος υπάλληλος ήτο ο Επιμελητάς, έχων την δικαιοδοσίαν του σημερινού Γενικού Λογιστηρίου.
Ο Ταμίας, ο θησαυροφύλαξ του κράτους. Και ο ενταύθα μεν μη αναφερόμενος, εις τας άλλας δε Μεσσηνιακάς πόλεις πολλαχώς μαρτυρούμενος Γυμνασίαρχος Κορώνη 1398, Κολωνίδες 402, Ασίνη 1410, Μεθώνη 1417, Θουρία 1384. Ούτος είχε τα καθήκοντα ενός σημερινού υπουργού της Παιδείας και του Αθλητισμού. Εις την Μεθώνην και την Θουρίαν μαρτυρείται και Υπογυμνασίαρχος. Οι ανωτέρω άρχοντες έχουν χαρακτήρα μονιμότητος διά σχετικώς μακράν χρονικήν περίοδον, υπάρχουν όμως και οι εκλεγόμενοι διά περιωρισμένην υπηρεσίαν βραχείας θητείας. Μεταξύ τούτων αναφέρονται εις την επιγραφήν οι κατωτέρω: Οι κατασταθέντες Δέκα, διά τους οποίους εγένετο προηγουμένως λόγος, υψηλής ποιότητος πολίται άνω των 40 ετών, έχοντες δικαίωμα επιβολής χρηματικών ποινών και ραβδισμών διά τους δούλους. Οι κατασταθέντες Πέντε, εξ ωρισμένης κατηγορίας πολιτών εχόντων μεγάλην περιουσίαν, ως διαχειρισταί των εσόδων και εξόδων της εορτής και της πανηγύρεως. Οι ιεροί, περί τα 40 έως 50 πρόσωπα εκλεγόμενα υπό του Δήμου δια κληρώσεως κατά φυλάς, εκ πολιτών εχόντων ωρισμένα προσόντα, ίνα χρησιμεύσουν ως βοηθοί και σύμβουλοι των Δέκα. Εκ των ιερών τούτων επιλέγονται υπό των Δέκα οι καταλληλότεροι και ρωμαλεώτεροι είκοσι Ραβδοφόροι, οι οποίοι τηρούν την τάξιν και διεκπεραιώνουν επί τόπου τας επιβαλλομένας υπό των Δέκα κυρώσεις. Ο Γυναικονόμος, εκλεγόμενος υπό των Δέκα, έχει την επίβλεψιν των συμμετεχουσών εις την εορτήν γυναικών με δικαίωμα βιαίας επιβολής του Κανονισμού. Υπό των Δέκα εκλέγονται επίσης και οι Μυσταγωγοί εκ τών μεμυημένων καταλλήλων προσώπων, οι οποίοι θα υποδεχθούν και θα μυήσουν εις τα μυστήρια τους υποψηφίους πρωτομύστας. Πλήν των ανωτέρω οι Δέκα εκλέγουν και διαφόρους βοηθούς διά την τέλεσιν των έργων της εορτής, οι οποίοι καλούνται συλλειτουργοί. Ως προσωρινοί υπάλληλοι δέον να θεωρηθούν και οι αυληταί και κιθαρισταί διά τας μουσικάς και χορωδιακάς εκτελέσεις, εκλεγόμενοι υπό των ιερών. Εις το κατώτερον βοηθητικόν προσωπικόν προσωρινής υπηρεσίας ανήκον τα υπό των ιερών επιλεγόμενα υπηρετικά πρόσωπα, αναφερόμενα ως Υπηρεσίαι.
 |
| Διβάρι: Ο χώρος τέλεσης των Μυστηρίων της Ανδανίας |
Μόνιμοι κρατικοί υπάλληλοι υπό την σημερινήν έννοιαν ήσαν κατά τας ενδείξεις του κειμένου της επιγραφής οι κάτωθι: Ο αρχιτέκτων διά την επίβλεψιν των δημοσίων κτιρίων. Ο κήρυξ/κάρυξ, ο μάντις, ο αυλητάς, μόνιμος αρχιμουσικός της πόλεως. Ο αργυροσκόπος, δηλαδή ο νομισματικός εμπειρογνώμων, ο επιβλέπων την γνησιότητα, την αξίαν και την αντιστοιχίαν των κυκλοφορούντων εις την αγοράν πολυποικίλων νομισμάτων. Διότι δεν πρέπει να λησμονήται ότι κάθε χωρίον- κράτος της εποχής εκείνης έκοπτεν δικά του νομίσματα χαλκά και αργυρά. Ο αγωνοθέτης, μόνιμος τεχνικός επί της διοργανώσεως των αθλητικών αγωνισμάτων. Και οι ιεροθύται, ειδικευμένα ημι-ιερατικής φύσεως πρόσωπα, αρμόδια να διακρίνουν ποία ζώα είναι κατάλληλα και αποδεκτά από τον θεόν διά να θυσιασθούν, τα οποία και εσφράγιζον διά να μη παρεισφρήση κανέν ακατάλληλον και επισύρη την μήνιν του θεού.
Μεταξύ των επί συμβάσει συνδεομένων προς το δημόσιον προσώπων ήσαν οι προμηθευταί των προς θυσίαν ζώων, των οποίων ο αριθμός εις την προκειμένην περίπτωσιν ανήρχε το εις εκατόν ένδεκα. Επίσης και οι προμηθευται τών ξύλων διά τα δημόσια λουτρά και οι βαλανείς, ενοικιασταί των δημοσίων λουτρών υπόχρεοι να παρέχουν θερμόν ύδωρ και θερμασμένας αιθούσας των αποδυτηρίων έναντι εισιτηρίου 25 λεπτών της δραχμής.
Ως προς τα λατρευτικά θέματα δέον να έχη τις υπ' όψιν ότι τότε η θρησκεία δεν είχε περιεχόμενον σταθερώς καθωρισμένον, όπως σήμερα με το Σύμβολον της πίστεως. Υπάρχουν βέβαια οι θεοί του Ολύμπου, που είχεν επιβάλει η ποίησις του Ομήρου, υπήρχεν όμως παραλλήλως και ισχυρά πίστις φύσεως μυστηριακής. Κάθε τόπος είχε προτίμησιν εις ιδικούς του θεούς. Ούτω λ.χ. εις τας Φηράς ελατρεύετο η Τύχη και ο Απόλλων Καρνείος, υπήρχεν δε και ιερόν και των συμπατριωτών των ηρώων εγγόνων του Ασκληπιού και υιών του Μαχάονος και της Αντικλείας Νικομάχου και Γοργάσου. Εις την Κορώνην η Παιδοτρόφος Αρτεμις, ο Ασκληπιός, ο Βάκχος, ο Ζευς και η Αθηνά. Εις την Θουρίαν η Αθηνά, ο Ποσειδών, ά Συρία θεός και θεότης τις Ούπις, κλπ.
Εις την Ανδανίαν, την πρώτην πρωτεύουσαν της Μεσσηνίας, ήδη από της προδωρικής εποχής ελατρεύετο η Δημήτηρ και η Κόρη, η πρώτη δε βασίλισσα Μεσσήνη φέρεται εισαγαγούσα και τα μυστήρια. Η ιδία βασίλισσα έκτισε και το ιερόν του Ιθωμάτα Διός εις την Ιθώμην. Οι Δωριείς καταλαβόντες την Μεσσηνίαν διετήρησαν την λατρείαν των προϋπαρχόντων θεών και ηρώων και προσέθεσαν τον Δωρικόν Απόλλωνα Καρνείον. Οι Σπαρτιάται όμως κατακτήσαντες την Μεσσηνίαν κατήργησαν την λατρείαν της Δήμητρος και τα μυστήρια, ο δε ιερατικός οίκος μετενάστευσεν εις την Ελευσίνα. Μετά την απελευθέρωσιν της Μεσσηνίας υπό του Eπαμεινώνδα και την επάνοδον των εξορίστων γενών επανήλθε και η λατρεία της Δήμητρος. Κατά τους χρόνους της επιγραφής λατρεύονται εις την Ανδανίαν Δημήτηρ και Κόρη, ο Ερμής, ο Απόλλων Καρνείος και προσετέθησαν μετά το 365 και οι Μεγάλοι θεοί, δηλ. οι Κάβειροι. Τα μυστήρια τώρα τελούνται επ’ ονόματι όλων των θεών τούτων.
Πριν το κράτος της Ανδανίας αναλάβη την αρμοδιότητα και το δικαίωμα να τελή αυτά τα μυστήρια απέστειλεν ως θεοπρόπον εις το εν Άργει μαντείον του Απόλλωνος τον Μνασίστρατον με σχετικόν ερώτημα της πόλεως. Και ο Θεός έχρησε. Μεγάλοις θεοίς καλλιερούντι κατά τα πάτρια, λέγω δε και Μεσσανίοις επιτελείν τα μυστήρια... (W. Volgraff, Επιγρ. Επιγραφή Άργους BCH33/1909 σ.171- 200).
Διά τα μυστήρια βλέπομεν τα εξής, ως προς τα θυσιαζόμενα ζώα: Πρό του άρχεσθαι τών μυστηρίων άρνας δύο λευκούς. επί του καθαρμού κριόν εύχρουν. και όταν εν τώ θεάτρα, καθαίρει χοιρίσκους τρεις .υπέρ τους πρωτομύστας άρνας εκατόν. Εν δε τα πομπα Δάματρι συν επίτοκα, Μεγάλοις θεοίς δάμαλιν διετή σύν, Ερμάνι κριόν, Απόλλωνι Καρνείω κάπρον, Άγναι οίν. Από το κρέας των θυμάτων τούτων ετροφοδοτείτο η ευωχία των πολιτών επί πολλάς ήμέρας κατά την επακολουθούσαν τας θυσίας και τα μυστήρια λαϊκήν πανήγυριν,
Αν τώρα επί τη βάσει των πληροφοριών της επιγραφής της Ανδανίας και των άλλων της συγχρόνου Μεσσηνίας θελήσωμεν να σχηματίσωμεν συνθετικήν εικόνα διά την ζωήν και την κίνησιν των ανθρώπων που εζούσαν τότε εις την Μεσσηνίαν, θα καταλήξωμεν εις την ακόλουθον εικόνα:
Ολαι αποτελούν πόλεις-κράτη. Η Ανδανία-πόλις θα έχη ένα πληθυσμόν 2- 3 χιλιάδων κατοίκων και θα έχη υπό το κράτος της όλας τάς εις την περιωρισμένην περιοχήν της κειμένας κώμας και συνοικισμούς. Αυτό το μικροσκοπικόν κράτος είναι διηρθρωμένον κατά φυλάς. Αυτό βλέπομεν και εις την Μεσσήνην και εις την Θουρίαν. Η κατά φυλάς οργάνωσις έχει την σημασίαν της. Διότι και τα αξιώματα φαίνεται ότι κατανέμονται κατά φυλάς και αί υποχρεώσεις. Η φορολογία λ.χ. δεν επιβάλλεται εις τα άτομα, αλλά εις τας φυλάς και τας συντεχνίας, αι οποίαι κάμνουν την κατανομήν (IG V. 1. 1433), όπως εγίνετο διά τας Ελληνικάς κοινότητας επί Τουρκοκρατίας. Οι αξιωματούχοι του κράτους κατά το μέγιστον μέρος των δεν λαμβάνουν μισθόν, αλλά προσφέρουν τας υπηρεσίας των υπό τύπον λειτουργίας, ως συνέβαινεν εις τον αρχαίον κόσμον των Ελλήνων γενικώς.
Διαφoραί μεταξύ των πολιτών διά την κατάληψιν ωρισμένων τουλάχιστον αξιωμάτων φαίνεται ότι υπάρχουν. Αύται πιθανώς οφείλονται είτε εις την ευγένειαν των ατόμων, αφού εις την εποχήν αυτήν βλέπομεν μερικούς σημειώνοντας εγγράφως επί κειμένων επιγραφικών το γένος των, π.χ. «40ος από Ηρακλέους» ή «μβ΄ από Διοσκούρων», είτε εις την γνησιότητα της καταγωγής από γονέων αμφοτέρων ελευθέρων και όχι από απελευθέρων ή δούλων. είτε λόγω πλούτου. Εν τούτοις αι διαφoραί αύται δεν απετέλουν καθόλου εμπόδιον να ζούν οι πολίται με αρμονίαν και με το αίσθημα του χρέους προς την κοινότητα και της ατομικής ευθύνης. Ήτο δε τούτο φυσικόν, αφού ανεξαρτήτως διαφορών όλοι οι ελεύθεροι πολίται μετείχον της Εκκλησίας του δήμου και όλοι εις αυτήν απεφάσιζον περί όλων των θεμάτων της διοικήσεως, ακόμη και των υψίστων, και όλοι εστρατεύοντο. Δεδομένου μάλιστα ότι τα αξιώματα ήσαν πάρα πολλά, ο δε αριθμός των πολιτών περιωρισμένος, θα ηδύνατό τις να είπη ότι όλοι σχεδόν οι ενήλικες ελεύθεροι πολίται της Ανδανίας μετείχον ενεργώς της διοικήσεως των κοινών.
Όλοι μετείχον εις την τελουμένην δημοσίαν εορτήν με δικαιώματα και με καθήκοντα. Ο κάθε πολίτης είχε το απόλυτον δικαίωμα να υποβάλη πρότασιν εις την Εκκλησίαν του δήμου δι' οιονδήποτε θέμα. Εν περιπτώσει παραβάσεως όλοι οι πολίται υπόκεινται εις τας αυτάς ποινας διά την αυτήν παράβασιν, λ.χ. ή 1000 δραχμάς ή 20 χωρίς ελευθερίαν του επιβάλλοντος την ποινήν να ελαττώση ή να αυξήση το ποσόν κατ' ιδίαν κρίσιν.
Είναι λοιπόν καταφανής η δημοκρατικότης του πολιτεύματος, η οποία εις το Διάταγμα της επιγραφής υπογραμμίζεται και διά του ορισμού να γίνεται η λήψις αποφάσεων επί σοβαρών ζητημάτων κατά πλειοψηφίαν εν συμβουλίω, "και καθώς τοις πλειόνοις δόξαι επιτελείσθω".
Το γεγονός ότι το σύνολον σχεδόν των πολιτών μετέχει των έργων της διοικήσεως των κοινών φαίνεται ότι συντελεί ουσιωδώς εις την εύρυθμον λειτουργίαν του κράτους και εις την κοινωνικήν αρμονίαν. Τούτο δεν σημαίνει βεβαίως ότι και όλοι οι πολίται απέβαιναν με την άμεσον συμμετοχήν των άγγελοι. Τουναντίον εμμέσως προκύπτει ότι υπήρχον και κλέπται και λαθροϋλοτόμοι του ιερού άλσους και οι κακοποιούντες τους οχετούς του ύδατος και οι ακοσμούντες και οι ατακτούντες. Ίσως δε και η επίμονος κατοχύρωσις δι' εγγυητών και διά προδιαγραφής προστίμων και επιτιμίων δια τας αταξίας της διαχειρίσεως να μη αναγράφωνται χωρίς κάποιον λόγον. Εν τούτοις εις τας περιπτώσεις των παραβάσεων αι ποιναί είναι προκαθωρισμένα και επιβάλλονται παραχρήμα και επί τόπου χωρίς δικονομικά εμπόδια. Φαίνεται δε ότι η αμεσότης της επιβολής των κυρώσεων υποβοηθεί αποτελεσματικώς την ευνομίαν διά της ανασχέσεως των πονηρών διαθέσεων. Και αναμφιβόλως αποτελεί άριστον μέτρον καλής διοικήσεως η κρατικώς παρεχομένη σαφούς εκτάσεως δικαιοδοσία εις τα αρμόδια όργανα και η απόλυτος πρωτοβουλία, την οποίαν δεν έρχεται να επηρεάση ή να εξουδετερώση καμμία γραφειοκρατική επέμβασις από την κεντρικήν διοίκησιν, από εκείνας που εις τας συγχρόνους διοικήσεις και εδώ και εις άλλας χώρας παραλύουν την συνέχειαν και την συνέπειαν της διοικήσεως και καταταλαιπωρούν τον πολίτην.
Ότι δε η διοίκησις την εποχήν εκείνην ήτο αποτελεσματική και μάλιστα εις όλα τα Μεσσηνιακά κράτη, μαρτυρείται και άλλοθεν. Σύγχρονος επιγραφή της Θουρίας, η 1379, μας πληροφορεί διά τα μέτρα των εκεί αρχών να εξασφαλίσουν την σιτάρκειαν του κράτους και να διανείμουν δωρεάν σίτον εις τους απόρους. Επίσης από την επιγραφήν 1370 πληροφορούμεθα ότι και η πόλις των Καλαμών (Γιάννιτσα) διέτρεξε κίνδυνον εις εποχήν σιτοδείας, τον οποίον απέφυγεν χάρις εις την ενεργητικότητα της διοικήσεώς της και εις την βοήθειαν που της παρέσχεν ο έγκριτος και πλούσιος πολίτης αυτής Αγέδαμος.
Ως προς την θέσιν των δούλων εις την πολιτείαν διαπιστώνομεν ότι αυτοί ζουν και κινούνται και συνεορτάζουν και συμπαρελαύνουν αδιακρίτως μαζί με τους άλλους πολίτας. Εν περιπτώσει παρανόμου μεταχειρίσεως είναι άλλοθεν γνωστόν ότι προστατεύονται υπό του νόμου. Αλλά και εάν κανείς έχη δυσαρέσκειαν κατά του κυρίου του δια λόγον αποχρώντα, βλέπομεν εδώ ότι είχε το δικαίωμα να τον εγκαταλείψη και να ζητήση άσυλον εις το ιερόν των θεών, ένθα η δικαιοδοσία ανήκεν εις τον ιερέα να κρίνη και να αποφασίση αν πρέπει να αλλάξη κύριον ο δούλος ή όχι. Επίσης από την επιγραφήν 1433 της Μεσσήνης βλέπομεν μίαν συντεχνίαν δούλων υποχρεωμένην να καταβάλη ομαδικόν φόρον. Το πράγμα σημαίνει το δικαίωμά των να εργάζωνται προς ίδιον όφελος. Επομένως δεν ήσαν κτήμα ιδιώτου, αλλά πιθανώς της πόλεως και αναμφιβόλως απελάμβανον κάποιας ελευθερίας, ίσως όχι απολύτου,
Με τας πλουσίας πληροφορίας της επιγραφής της Ανδανίας παρουσιάσθησαν εις το βλέμμα μας συνθήκαι ζωής του τόπου άγνωστοι είς μίαν εποχήν δουλείας και παρακμής της Ελλάδος. Δοκιμάζει κανείς έκπληξιν και θαυμασμόν βλέπων τους θεσμούς και την λαμπράν οργάνωσιν της δημοσίας ζωής με περιεσκεμμένην και λεπτολόγον μέριμναν διά την απρόσκοπτον εξυπηρέτησίν της. Και αισθάνεται ζωηράν εντύπωσιν διαπιστώνων ότι η θρησκευτική πίστις και ευλάβεια των κατοίκων παρουσιάζεται ως πηγή πλουσίας, ζωηράς και σοβαράς κοινωνικής ζωής και δραστηριότητος η οποία και την κοινωνικήν αρμονίαν στερεώνει και την ατομικήν ευδαιμονίαν των πολιτών εξασφαλίζει.
"Η οργάνωσις του Δημοσίου Βίου εις τας Μεσσηνιακάς Πόλεις κατά τους χρόνους του Χριστού"
Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 1977.
Παρατηρήσεις
Ιω. Αποστολάκης. Η μεγάλη επιγραφή περί τών Μυστηρίων της Ανδανίας, στην οποία αναφέρθηκεν ο κ. Γεωργούντζος, χρονολογείται μεταξύ του -92 και -91 ανακαλύφθηκε το Σεπτέμβριο του 1858 στη θέση Κεφαλόβρυσο, η Καμάρες, ή Διβάρι, σε απόσταση δέκα λεπτών από το χωριό Κωνσταντίνοι της επαρχίας Μεσσήνης. Αποτελείται από δύο τμήματα και εντειχίστηκεν αργότερα δεξιά και αριστερα της εισόδου της εκκλησίας Αγιος Κωνσταντίνος της Κοινότητας Κωνσταντίνων. Για πρώτη φορά δημοσιεύθηκε από τον Κουμανούδη στην εφημερίδα «Φιλόπατρις» (αριθμ. φύλλ. 199) και καταχωρήθηκε στο Inscriptiones Graeeae (V/I αριθ. 1390. Ed. G. Colbe) και στη Syiloge Inscr. Graecarum Dittemberger (Vol.II,735/6). Με την επιγραφή ασχολήθηκε και ο Willamowitz. (Der glaube der Helenen, t. II, 1959, σ.529), ο Sauppe (Gött. ABH. 1860, G. 217-274), ο Ziehen (Hermes 1925, o.338), ο Kern (Re, σειρά πρώτη, τ.2ος, στήλες 21 16-2120), ο Valmin, (Etudes topogr, σ.89), ο Nilsson (Geschichte der Griechische relig. 13 o. Griechische feste o.337), ο Pascuali (Atti di R. Accad. dei scienze, Torino 1912-13 o.94), ο Otto (Diss. Halle 1933,o.51), ο Hemberg (Diss. Uppsala 1950, σ.33), ο Guarducci (Studi e mater. di storia delle relig. X (1934), σ.174).