Μυρσινοχώρι: Οι ανασκαφές Μαρινάτου

Οι ανασκαφές του 1953

 Μίαν και ημισείαν ώραν προς Α. της Χώρας, χωριζομένη υπό βαθείας χαράδρας, υπάρχει κορυφογραμμή διήκουσα γενικώς από Β. προς Ν. ήτις ονομάζεται Ρούτσης ή «στου Ρούτση». Ήδη από πολλών ετών ήτο γνωστός εκεί θολωτός τάφος επανειλημμένως συληθείς. Κατά μήκος όμως της αυτής κορυφογραμμής και ανά αποστάσεις 200 μέχρι 300 μέτρων εφαίνοντο και τρία άλλα τυμβοειδή υψώματα, τα οποία και εγώ και άλλοι εξελάβομεν ως τάφους. Εφέτος επεχείρησα τας πρώτας δοκιμάς εκεί, αίτινες έδειξαν, ότι δεν πρόκειται περί τάφων θολωτών, αλλά περί τύμβων, οίτινες έκρυπτον νεκρούς είτε εντός πίθων (τύμβος κτήματος Γιωργιοπούλου) (σχ.23) είτε εντός κιβωτιοσχήμων τάφων εκ πλακών. Δυστυχώς πλην των πίθων, ακοσμήτων και κακώς ωπτημένων, ών η χρονολογία δεν είναι απολύτως σαφής, ουδέν άλλο εκρύπτετο υπό τους τύμβους. Φαίνεται να πρόκειται μάλλον περί προϊστορικών χρόνων, τουλάχιστον εις τον τύμβον Γιωργιοπούλου. Ο έτερος όμως και μεγαλύτερος τύμβος (κτήματος Καλογεροπούλου), όστις είχεν αναμοχλευθή προς κατασκευήν αλωνίου, παρουσίασε μικρότατα θραύσματα μελαμβαφούς κεραμεικής, ήτις φαίνεται υστερομυκηναϊκή. Μετά την συγκόλλησιν και μελέτην των πενιχρών ευρημάτων ίσως θα είναι δυνατόν να λεχθώσι περισσότερα. Τρίτος τύμβος έτι βορειότερον απεδείχθη απλούς σωρός λίθων (έρμαξ).

Μυρσινοχώριον. Θολωτός τάφος 1. Χριστιανικός νεκρός εις τον δρόμον.
Θύρα τετειχισμένη. Υποτυπώδες κουφιστικόν τρίγωνον υπέρ το ανώφλιον. 1956

Οι ανασκαφές του 1956

 Σπουδαιότεροι πως υπήρξαν δύο άλλοι θολωτοί τάφοι Μυρσινοχωρίου, εις τοποθεσίαν καλουμένην «στου Ρούτση», περί την 1 1/2 ώραν προς ΒΑ. του ανακτόρου Εγγλιανού (σχ.24). Πρόκειται ώς και εις την Βουφράδα, περί μικρών πριγκιπικών τάφων, ών η διάμετρος κυμαίνεται πέριξ των 5 μέτρων. Δυνάμεθα και εξ άλλων ενδείξεων να συναγάγωμεν το συμπέρασμα, ότι υπήρχον μεγαλύτεροι βασιλείς και μικρότεροι τοπάρχαι, προφανώς οι πα-σι-ρε-ου και λα-Fα-γε- τα των πυλιακών πινακίδων.
 Εκ των τάφων Μυρσινοχωρίου ο πρώτος ήτο προ πολλού γνωστός και εχρησιμοποιήθη μάλιστα επί τι διάστημα ώς λάκκος προς εκπάχυνσιν χοίρων. Διατηρείται καλώς και μόνον το ανώτερον τμήμα της θόλου είχε καταπέσει (σχ.25). Εις τον δρόμον αυτού ανεκαλύφθη πλακοστεγής τάφος ίσως των πρώτων χριστιανικών χρόνων (ακτέριστος). Το κρανίον του νεκρού τούτου φέρει τραύμα εις το ινιακόν οστούν, επί πλέον δ' είχεν αποκοπή η κεφαλή και είχε τοποθετηθή ανάστροφος επί των ώμων. Η θύρα ευρέθη τετειχισμένη. Φέρει πρωτόγονον κουφιστικον τρίγωνον.

Θολωτός τάφος 1 Ρούτση. Τμήμα θόλου

Το εσωτερικόν της θόλου είχε τελείως σχεδόν αναμοχλευθή και επ' αυτού του δαπέδου ανεκαλύφθη υστερώτερον βυζαντινόν όστρακον υελωτού αγγείου. Ουδείς νεκρός ανεκαλύφθη κατα χώραν. Δύο όμως ομάδες μικρών αγγείων έκειντο η μεν είς το Β. μέρος της θόλου, αποτελουμένη εξ ΥΕ 2 κεραμεικής και η ετέρα εις το Ν. μέρος αύτη YE 3. Πλησίον αυτής απεκαλύφθη χαλκούν καλώς διατηρούμενον τηγανοειδές σκεύος και εντός αυτού λείψανα τελείως ωξειδωμένου αργυρού αγγείου και τα οστά εκ του τελευταίου γεύματος του νεκρού (αρνίου ή εριφίου). Ταινία εκ χρυσού, φυλλοειδές χρυσούν κόσμημα, επίχρυσοι τινες ψήφοι, χαλκή περόνη και τινα άλλα αντικείμενα ευρέθησαν ωσαύτως διάσπαρτα ανά την θόλον.

Μυρσινοχωρίου θολωτός τάφος 2. Το εσωτερικόν της θόλου. Κάτω ο νεκρός του δαπέδου. Άνω ο λάκκος 2 μετά πίθου υπέρ τας καλυπτήρας πλάκας. Δεξιά ο λάκκος 1 της πριγκιπίσσης. 1956

 Εις απόστασιν 20 μέτρων προς ΝΔ. ανεκαλύφθη ο τάφος 2, πολύ περισσότερον κατεστραμμένος, αλλά παρέχων ευθίς εξ αρχής ενδείξεις, ότι δεν είχεν αναμοχλευθή (σχ.26). Ήδη επί της επιφανείας του εδάφους παρετηρήθησαν λείψανα κρανίου και οστών μόσχου, τεμάχια ελληνιστικού αγγείου, τεμάχια μεγάλου αμφορέως προκεχωρημένου Ανακτορικού ρυθμού, πάντα δε ταύτα υπέρ την θόλον, ής οι λίθοι διεφαίνοντο κατά το ήμισυ της περιφερείας, διότι το έτερον ήμισυ ήτο κατεστραμμένον. Ωσαύτως εντός των ανωτάτων στρωμάτων του δρόμου και προ της θύρας, ης το ανώφλιον δεν διετηρείτο, ευρέθη τεμάχιον χρυσής ταινίας και αρκετά όστρακα, πάντα Ανακτορικού ρυθμού εξ εκλεκτών αγγείων.
 Εις τα βαθύτερα στρώματα της θόλου υπήρχεν αφθονία λίθων, αλλ’ ουδέν έτερον μέχρι της στιγμής καθ’ ήν η σκαφη έφθασεν εις το δάπεδον. Ο τάφος, ως απεδείχθη, περιείχεν ένα νεκρών επί του δαπέδου και υπήρχαν και δύο πλακοσκεπείς λάκκοι. Εις το Ν. μέρος του δαπέδου είχεν αφεθή είδος θρανίου εκ του φυσικού μαλακού χώματος, μεταξύ δε των δύο λάκκων απέμενε τριγωνικόν έτερον θρανίον ή βάθρον, εφ’ ου ευρέθη κατά χώραν τράπεζα προσφορών εκ γραπτού κονιάματος φέρουσα πολύποδα δι ερυθρού χρώματος.
 Ο τάφος εχαρακτηρίσθη ήδη ως μερικώς ασύλητος. Εξηκριβώθησαν δηλαδή τα ακόλουθα γεγονότα. Εκ του αριθμού των κρανίων συνάγεται, ότι ο τάφος εδέχθη εξ ή επτά νεκρούς, μεθ' ο περιέπεσεν εις αχρηστίαν, πιθανώτατα διότι κατέρρευσε. Τους παλαιοτάτους νεκρούς εδέχθη ο λάκκος 2, όστις περιείχε τουλάχιστον τέσσαρα κρανία, αλλ’ εις τόσον κακήν κατάστασιν, ώστε ακριβεστέρα παρατήρησις απέβαινεν ανέφικτος. Μόνος ο ανώτατος νεκρός ήτο σχετικώς ευκρινής. Οι προγενέστεροι παρεμερίζοντο εκάστοτε και τα κτερίσματα τούτων αφηρούντο. Τα πήλινα αγγεία εθραύοντο και διεσκορπίζοντο ανά την θόλον, εις τρόπον ώστε εκ των 40 περίπου αγγείων του τάφου μόνος εις μικρός ασκός ευρέθη άθικτος, τα λοιπά αγγεία όμως, (εξαιρέσει τινών μικρών αώτων κυάθων) παρουσιάζουσι μικράς ή μεγάλας ελλείψεις. Ο χρονικώς τελευταίος νεκρός είναι ο επί του δαπέδου της θόλου ευρεθείς. Έκειτο εκτάδην, με τον δεξιόν πόδα επί του αριστερού και αμφοτέρας τας χείρας τεταμένας προς το δεξιόν μέρος του σώματος. Τα κτερίσματα αυτού έκειντο πάντα κατά χώραν, αλλ' η πτώσις της θόλου κατέθραυσε και ταύτα και τον σκελετόν, ιδία το κρανίον και τας λαγόνας.
 Ο νεκρός ούτος έφερεν ογκώδη όρμον ηλέκτρου περί τον λαιμόν, περί τας 15 γλυπτας λίθους παρά ή περί τας χείρας, δεκάδα ξιφών και μαχαιρών εις το δεξιόν πλευρόν του, «κρεάγραν» εις το αριστερόν και δεκάδα αγγείων παρά τους πόδας και την κεφαλήν.
 Ο λάκκος 1, ού έλειπεν ήδη μία των πλακών του καλύμματος, περιείχε τον σκελετόν νεαράς πριγκιπίσσης λίαν πιθανώς. Μέγας όρμος σφαιρικών ποικιλοχρώμων ψήφων υάλου διετηρείτο περί τον λαιμόν και πρίσμα υάλου μελιτόχρου μιμουμένης το ήλεκτρον ευρίσκετο παρά τον δεξιόν βραχίονα, ουδέν δ' άλλο κτέρισμα.

Η νεαρά πριγκίπισσα μετά όρμου περί τον λαιμό.

 Ο λάκκος 2 ησφαλίζετο δια τριών βαρυτάτων λίθων, οίτινες εκάλυπτον τούτον. Επί των πλακών τούτων ευρέθη το άνω ήμισυ μεγάλου τριώτου αμφορέως εις κατακόρυφον στάσιν, αλλά με το στόμιον προς τα κάτω. Ο ανώτατος νεκρός διετηρείτο ευδιακρίτως μόνον κατά το ανώτερον ήμισυ. Τον λαιμόν και το στήθος εκάλυπτε μέγας όρμος εκ δεκάδων ψήφων ηλέκτρου (συνελέγησαν 54 κατά χώραν). Παρά την αριστεράν χείρα έκειτο ένθετον εγχειρίδιον μετά ναυτίλων εναλλάξ χρυσών και αργυρών εντός βαθυκυάνου νιέλλο και μετά δηλώσεως του θαλασσίου τοπίου δια των αυτών υλικών. Ολίγον περαιτέρω έκειντο 13 χρυσαί ψήφοι εις σχήμα και μέγεθος κοχλίου. Ολίγη δύναται να υπάρξη αμφιβολία, ότι ανήκον εις τον τελαμώνα του εγχειριδίου.

Εμπίεστον εγχειρίδιον ναυτίλων και 13 χρυσά κομβία του τελαμώνος.

 Εντός της δεξιάς μασχάλης του νεκρού εις κατακόρυφον σχεδόν στάσιν ανεφάνη εντός ολίγου δεύτερον όμοιον εγχειρίδιον. Έχει ολόχρυσον την λαβήν και επί της λεπίδος φέρει σαρκοβόρα ζώα εξερχόμενα εις θήραν εν μέσω βραχώδους και συνδένδρου τοπίου. Εις το αριστερόν πλευρόν του νεκρού έκειτο μικρόν κάτοπτρον και επί τούτου έτερον χρυσόηλον εγχειρίδιον μετά χρυσού κρίκου εις το άκρον της λαβής,
 Τα υπόλοιπα κτερίσματα έκειντο διεσπαρμένα ανά τον λάκκον και ανήκον εις τους προγενεστέρους νεκρούς. Τα κυριώτερα είναι κάτοπτρα, τάλαντα ζυγού, λόγχη, τρίπους και «κρεάγρα» εκ χαλκού. Μύκης ξίφους και διάφορα άλλα θραύσματα εξελέφαντος, Χρυσούς δακτύλιος (αρραβών) άνευ σφενδόνης, χρυσή ωτογλυφίς, διάφορα χρυσά φύλλα. Αργυρούν ποτήριον και χρυσάργυρος περόνη λεπτής εργασίας μετά κεφαλής αμεθύστου. Δύο γλυπτοί λίθοι μετά παραστάσεων γρυπός και λεπιδοπτέρων, δύο πρίσματα αμεθύστου (το εν χρυσόδετον) μετά ελάφου, λέοντος και ιπταμένων νησσών, θαυμάσιος σαρδώνυξ χρυσόδετος φέρων γρύπα και χρυσούς συμπαγής σφραγιστήρ παριστών θήραν αγρίου ταύρου δια δικτύων.
 Μικρόν ελεφάντινον κτένιον προέρχεται εκ του λάκκου τούτου. Έτερον ευρέθη εν τεμαχίοις παρά την θύραν του τάφου, φέρον παράστασιν αιλουροειδών θηρευόντων νήσσας. Ευρέθησαν ωσαύτως παρά την θύραν δύο ελεφάντιναι πυξίδες, ών η μία ακεραία, μετά παραστάσεως δελφίνων η πρώτη φυλλοειδούς και σπειροειδούς διακοσμήσεως η ετέρα. Τέλος δεκάδες βελών λιθίνων και χαλκίνων ευρέθησαν κατά τον τάφον και τον δρόμον, ως συμβαίνει γενικώς εν Πύλω. Σπουδαίον είναι, ότι τα βέλη ταύτα δεν κατετίθεντο ως κτερίσματα. Αι παρατηρήσεις απέδειξαν, ότι τα βέλη ετοξεύοντο διαρκούσης της ταφής, ως «ομοβροντίαι» προς τιμήν του νεκρού και ίσως προς εκφοβισμόν των κακών πνευμάτων.
Η κεραμεική του τάφου δεν εμελετήθη εισέτι πλήρως αλλά τα κυριώτατα αγγεία συνεκροτήθησαν ήδη. Ανάγονται από του οψίμου θαλασσίου ρυθμού (του εν Κρήτη ονομαζομένου ΥΜ ΙΒ-Γ) μέχρι του προκεχωρημένου ανακτορικού ρυθμού, αλλ' ουδέν είναι μεταγενέστερον τούτου, Εις χρονικά δηλαδή όρια ο τάφος εκτίσθη περί το 1500 και έπαυσε χρησιμοποιούμενος ολίγον προ του 1400. Εις τους νέους όρους τους εισαχθέντας υπό του Φούρουμαρκ η κεραμεική αύτη ανάγεται από της Μυκηναϊκής IIA μέχρι της ΙΙΙΑ1 υποπεριόδου. Ημίσεια δωδεκάς αγγείων νομίζω ότι είναι γνήσια κρητικά εισηγμένα αγγεία, κυριώτατα ψευδόστομος αμφορεύς, όστις είναι το παλαιότατον παράδειγμα του αγγείου τούτου εν Ελλάδι ομού μεθ' ενός άλλου εν τω μουσείω Χαλκίδος.
Τα υπόλοιπα αγγεία συνεκροτήθησαν εξ οστράκων συλλεγέντων ανά την θόλον. Τμήμα απιοειδούς αλαβάστρου (εικ.28), ευρέθη εντός του λάκκου 1. Aι φακοειδείς σφραγίδες ως και ο ανατολικός κύλινδρος (πάντα εκ σαρδίου) ανήκον εις τον νεκρόν του δαπέδου.

Σφραγιδόλιθος τάφου 2 Μυρσινοχωρίου. Ανατολικός κύλινδρος μετά «δένδρου της ζωής» και πτερωτού ηλιακού δίσκου (σάρδιος).

Οι ανασκαφές του 1957

 Αί ανασκαφαί του 1957 υπήρξαν ολιγοήμεροι και πλην στερεωτικών εργασιών εις τον τάφον 1 Μυρσινοχωρίου (Ρούτση), περιωρίσθησαν αποκλειστικώς εις την ανασκαφήν του δρόμου του γειτονικού τάφου 2, όστις κατά το 1956 απέδωκε πλούσια ευρήματα.
Η ανασκαφή απέδωκεν ενδιαφέροντα επιστημονικά δεδομένα και δια την ιστορίαν του

τάφου και δια την ιστορίαν των βασιλικών ή πριγκιπικών ενταφιασμών κατά την μυκηναϊκήν εποχήν. Η πρόσοψις του τάφου διατηρείται κάτω του ύψους του απολεσθέντος ανωφλίου του. Η αριστερά τω εισερχομένω παραστάς έχει σήμερον ύψος 1,45μ. και η δεξιά 1.30μ. Το πλάτος της αριστεράς παραστάδος είναι 0,50μ. και έχει ακόμη 0.20μ. κεκρυμμένον εντός μαλακού βράχου. Τουναντίον η δεξιά παραστάς, ούσα ολόκληρος ορατή, έχει πλάτος 70- 75εκ. Εχρησιμοποιήθησαν μικροί πλακωτοί λίθοι συνήθως πάχους 5- 7 εκατοστών, κατά διαστήματα δε παρεμβάλλονται και δόμοι λίθων μέχρι 15εκ. ύψους.
 Το αρχικόν δάπεδον του δρόμου πρέπει φυσικά, τω λόγω να ευρίσκε το εις την κατωτάτην (περίπου) σειράν των λίθων της θύρας, καθώς και το δάπεδον της θόλου. Βραδύτερον όμως εβάθυναν το περισσότερον μέρος της θόλου, αντιστοίχως δε κατεβίβασαν και το δάπεδον του δρόμου κατά 1μ. εις την αρχήν του και κατά 1,30μ. εις το τέλος, ώστε το νέον κατώφλιον του τάφου ευρίσκεται εις το βάθος τούτο από των κατωτάτων λίθων της θύρας. Κατά την νέαν όμως λάξευσιν αφέθη στενόν θρανίον, πλάτους 20 περίπου εκ., κατά μήκος του αριστερού τοιχώματος του δρόμου, όπερ ακριβώς δεικνύει την αρχικήν κατάστασιν. Είς την αρχήν του θρανίου τούτου υπάρχει ελλειψοειδής σήμερον, άλλοτε πιθανώς κυκλική εστία, αποτελουμένη εκ του ισχυρώς κεκαυμένου μαλακού πετρώματος (βλ. σχ.26). Επειδή πέριξ αυτής ευρέθησαν τεμάχια χονδροειδών αγγείων ερυθρωπού ή μελανού πηλού, άτινα προέρχονται εκ χυτρών, δύναται να θεωρηθή βέβαιον, ότι εις την εστίαν ταύτην παρεσκευάζοντο φαγητά κατά τας τελετάς προς τιμήν των νεκρών.

Αριστερά: Σφραγιδόλιθος τάφου 2 Μυρσινοχωρίου. Δύο λέοντες, δύο θεοί (σάρδιος). Δεξιά: Η σφραγίς Εθν. Αρχαιολ. Μουσείου αρ. 8321 (από το Ρούτσι).

 Δύο αύλακες εις το εσωτερικόν του τάφου ωδήγουν μέχρι του μέσου περίπου της θόλου. Εκ προηγουμένων δε παρατηρήσεων και είς τους τάφους Τραγάνας δυνάμεθα σήμερον να καταστήσωμεν πιθανωτέραν και δια τρίτου παραδείγματος την εκφρασθείσαν εικασίαν, ότι πάσαι αύται αι τροποποιήσεις εις τους τάφους εγένοντο δια να ευκολύνουν την εντός του τάφου είσοδον άρματος ή αμάξης, εφ ής εκομίζετο ο νεκρός.
 Εντός της θόλου εις μεν το νότιον μέρος αφέθη τμήμα κύκλου χωρίς να εκβαθυνθή, όπερ απετέλει είδος βάθρου. Εις το Β. όμως μέρος ού μόνον εβάθυναν το δάπεδον κάτω των θεμελίων του τάφου, αλλά και ήνοιξαν τους δύο λάκκους του τάφου, ων ο υπ' αριθ. 2 υπέσκαψεν ιδιαιτέρως επικινδύνως τα θεμέλια τούτου. Αποτέλεσμα υπήρξεν η κατάρρευσις ολοκλήρου της Β. πλευράς της θόλου. Ο τάφος ούτως ηχρηστεύθη αφού είχε δεχθή 6- 7 νεκρους και μετά πάροδoν 60- 70 ετών από της κατασκευής του. Εις το γεγονός τούτο οφείλεται η διάσωσις αθίκτων των τελευταίων δύο νεκρών μετά των κτερισμάτων των, ενώ πάντες οι προηγούμενοι είχον συληθή επ' ευκαιρία των μεταγενεστέρων ενταφιασμών. Περί του γεγονότος τούτου παρέσχον ενδιαφέρουσας ενδείξεις και αι παρατηρήσεις ημών εις τον δρόμον του τάφου.
 Ήδη κατά την ανασκαφήν του 1956 είχεν ευρεθή παρα την αριστεράν παραστάδα της θύρας και εις τον πυθμένα σχεδόν του δρόμου το κάτω μέρος ευμεγέθους τριώτου αμφορέως με τα διακοσμήσεως καλαμοειδών. Εις μικράν απόστασιν προς Δ. ευρέθησαν εφέτος και άφθονα άλλα τεμάχια εκ της κοιλίας του αγγείου, εις τρόπον ώστε μετά των προηγουμένως ευρεθέντων κατέστη δυνατή η πλήρης συγκρότησις του αγγείου μετά μικρών μόνον ελλείψεων. Πιθανώς είναι το αρχαιότατον, πάντως δ εν των αρχαιοτάτων αγγείων του τάφου. Ανά την υπόλοιπον έκτασιν του δρόμου ευρέθησαν μία κύλιξ σχεδόν ακεραία και αρκετά τεμάχια ποτηρίων του λεγομένου τύπου «Kettiu». Εις το δάπεδον του δρόμου, ερειδόμενος επί του δεξιού τοιχώματος τούτου, ευρέθη χαλκούς διπλούς πέλεκυς. Είναι πιθανόν, ότι εστία, πέλεκυς, αγγεία και αμφορεύς (οίνου ασφαλώς) εχρησίμευον εις ένα και τον αυτόν σκοπόν, την οργάνωσιν νεκρικών συμποσίων.

Αριστερά: Σφραγιδόλιθος τάφου 2 Μυρσινοχωρίου. Ζεύγος νησσών ιπταμένων προς τον ουρανόν (πρίσμα αμεθύστου). Δεξιά: Σφραγιδόλιθος τάφου 2 Μυρσινοχωρίου. Λατρευτική σκηνή (σάρδιος).

 Εντελώς άλλον χαρακτήρα φέρουν ολίγα τεμάχια αγγείων ευρεθέντων εντός του δρόμου. Τινά εκ τούτων ανήκουν εις ευμέγεθες αγγείον ευρεθέν εν τεμαχίοις κατά την προηγουμένην σκαφικήν περίοδον εσωτερικώς παρά την θύραν του τάφου. Εν άλλο τεμάχιον προσεκολλήθη εις το ωραίον απιοειδές αλάβαστρον του λάκκου 1 (βλ. εικ.28), όστις ευρέθη τελείως σεσυλημένος. Δύο δε άλλα τεμάχια προσεκολλήθησαν εις μίαν πρόχουν και εν αρτοειδες αλάβαστρον, ων τα πλείστα των υπολοίπων τεμαχίων ευρέθησαν και ανά την θόλον, αλλά και εντός του λάκκου 2, του κυρίου λάκκου, όστις παρέσχε τον ασύλητον ανώτατον νεκρόν. Οι υπ' αυτόν 3 ή 4 προηγούμενοι νεκροί είχον συληθή. Επειδή δε ευρέθη εις τον δρόμον και χαλκούς επιχρυσωμένος ήλος και άλλα τεμάχια χαλκών αντικειμένων, κατά δε την προηγουμένην περίοδον είχεν ευρεθή προ της θύρας χρυσή ταινία, το συμπέρασμα είναι προφανές. Το χώμα εκ των λάκκων του τάφου εξήγετο εντός σάκκων ή σπυρίδων εις τον δρόμον εκ του ημίφωτος της θόλου, ίνα ερευνηθή εν ανέσει. Αν τούτο εγίνετο υπό των οικείων των νεκρών ή αν επρόκειτο περί λαθραίας τυμβωρυχίας εκ μέρους του εργατικού προσωπικού δεν δυνάμεθα να είπωμεν. Είναι φανερόν, ότι προς έκαστον ενταφιασμόν εκενούτο πλήρως ο δρόμος και απετειχίζετο η θύρα, εγίνοντο καθάρσεις, θυσίαι, εκαπνίζετο και διηυθετείτο το εσωτερικόν του τάφου. Έκαστον ενταφιασμόν επηκολούθουν τελεταί προς τιμήν του νέου νεκρού και ασφαλώς και των παλαιοτέρων. Ταύτα δε πάντα απήτουν πλείονας ημέρας, ως εκ τούτου είδος στοιχειώδους ταριχεύσεως ήτο προφανώς αναγκαίον. Ο Πάτροκλος ή ο Έκτωρ, ως γνωστόν, μένουν επί πολλας ημέρας άταφοι, λόγω των πολλαπλών παρασκευών.
Άλλα ευρήματα εκ του δρόμου είναι βέλη τινα λίθινα και λείψανα ενός χαλκίνου, ώς και τεμάχιον πυρίτου, εξ ου απεκόπτοντο αι λεπίδες των κατασκευαζομένων βελών. Το σπουδαιότατον όμως εύρημα υπήρξεν ευμεγέθης εξ ηλέκτρου σφραγίς ακανονίστου σχήματος, φέρουσα δύο τρήματα εγκαρσίως και βαθείαν εγκοπήν εις την μίαν πλευράν. Το σφραγιστικόν πεδίον είναι ελλειψοειδές και φέρει αβαθείς, μόλις διακρινομένας παραλλήλους γραμμάς κατά τον μικρόν άξονα της ελλείψεως. Θα έλεγε τις, ότι παριστά κρανίον με τας γραμμώσεις του ουρανίσκου. Η μεγίστη διάμετρος της σφραγίδος είναι 0,045 και το ύψος 0,03. Ίσως δεν πρόκειται περί σφραγίδος, αλλά περί απλής ψήφου μετά περιπλόκου διατρήσεως. Περί των ψήφων δε τούτων, αι οποίαι έχουν ιδιαιτέραν σημασίαν δια την χρονολόγησιν της μεσαίας περιόδου του χαλκού της κεντρικής Ευρώπης, έγραψε τελευταίως μονογραφίαν ο κ. Βλαδίμηρος Milojcic επ' ευκαιρία αναλόγων ευρημάτων εκ του βασιλικού περιβόλου Β των Μυκηνών (Germania 33, 1955, σ. 316-319).

Σπυρίδων Μαρινάτος
ΠAE 1953, 249-250
ΠAE 1956, 203-206
ΠAE 1957, 118-120

Αριστερά: Λοξότμητη πρόχους με διακόσμηση από μεγάλες σπείρες στο σώμα και περαιτέρω στοιχεία που παραπέμπουν στον “Θαλάσσιο ρυθμό” της μινωικής κεραμικής. Βρέθηκε στον τάφο II στη θέση Ρούτσι Μυρσινοχωρίου. Δεξιά: Τρίωτος αμφορέας θαλάσσιου ρυθμού με παράσταση χταποδιού από τον θολωτό τάφο ΙΙ στο Ρούτσι Μυρσινοχωρίου.

Αριστερά: Χαμηλό αλάβαστρο δίχρωμο (μελανό και ωχροκίτρινο) με κυματοδειδή διάκοσμο στο κάτω μέρος. Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα κεραμικής πρώιμης Υστεροελλαδικής περιόδου. Θολωτός τάφος 2, Ρούτσι Μυρσινοχωρίου. Δεξιά: Απιόσχημο αλάβαστρο, ανακτορικού ρυθμού και κατά πάσα πιθανότητα μινωικής προέλευσης, από τον τάφο 2 στο Ρούτσι Μυρσινοχωρίου. Είναι κατασκευασμένο από ανοιχτόχρωμο πηλό και το κάτω μέρος του είναι επιχρισμένο σε τόνους του κόκκινου με κυματοειδή απόληξη. Θολωτός τάφος 2, Ρούτσι Μυρσινοχωρίου.

Αριστερά: Ρούτσι, Θολ. Ταφ. 2. Ραμφόστομη προύχος. Δεξιά: Ρούτσι, Θολ. Ταφ. 2. Ψευδόστομος αμφορέας