Μυρσινοχώρι Μεσσηνία: Προϊστορικός οικισμός και τάφοι

Η τοποθεσία Ρούτση ευρίσκεται 1,5 χλμ. ΒΑ του Μυρσινοχωρίου (πρώην Πίσπισα) της επαρχίας Πυλίας. Σε ευθεία γραμμή η θέση απέχει ολίγα χιλιόμετρα από το ανάκτορο του Εγκλιανού, αλλά η περιοχή διατέμνεται τόσο βαθειά και απότομα από χαράδρες, ώστε η θέση του Ρούτση αποτελεί «ιδιαίτερον κόσμον». 

Ανασκαφικές έρευνες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τον Μαρινάτο και από τον καθηγητή Κορρέ, έφεραν εις φως τύμβους της ΜΕ εποχής, -2200 έως -1600, οι οποίοι περιείχαν ταφικούς πίθους. Οι τύμβοι ήταν χτισμένοι πάνω σε παλαιότερο οικισμό του  -3000 έως -2500.

Απεκαλύφθησαν, επίσης, δύο θολωτοί τάφοι της Μυκηναϊκής περιόδου, -1600 έως -1100, οι οποίοι είχαν μικρή διάμετρο (περίπου 5 μ.). Οι τάφοι αυτοί του Ρούτση, πιθανότατα περιείχαν τις ταφές ομάδος τοπικών αξιωματούχων ή μεγαλοκτηματιών, αρκετά πλούσιων, όπως δείχνουν τα εντυπωσιακά ευρήματα του δεύτερου θολωτού τάφου, ένας από τους λίγους που βρέθηκε ασύλητος.

Οι Τύμβοι
1χλµ. ΒΑ. του Μυρσινοχωρίου βρίσκεται η τοποθεσία Ρούτσι. Σ’ αυτήν ανασκάφηκαν 3 τυµβοειδή εξάρµατα της ΜΕ II περιόδο, -1800. Αποδείχτηκε ότι δεν πρόκειται για θολωτούς τάφους, αλλά για τύµβους:
Ο πρώτος -τύµβος κτήµατος Γεωργιόπουλου- µε διάµετρο 13µ. και ύψος 5µ. περιείχε πιθοταφές και κιβωτιόσχηµους τάφους, που δεν έχουν περιγραφεί µε λεπτοµέρειες.
Στον δεύτερο – τύµβος κτήµατος Καλογερόπουλου- µε διάµετρο 20,4 – 25,8µ. περίπου,
Έχει θεμελιωθεί πάνω σε κατάλοιπα Πρωτοελλαδικής κατοίκησης ,που υπήρχε αρχικά στην περιοχή, τουλάχιστον γύρω στο -2500/ -2200.
Περιελάμβανε ταφή σε κιβωτιόσχημο τάφο στον οποίο βρέθηκαν 4 κρανία και µικρά οστά, άλλη σε τεράστιο πίθο, ύψους περίπου 2μ., καθώς και παιδική ταφή σε μικρό πίθο. Στο ανατολικό τμήμα του τύμβου υπήρχε οστεοφυλάκειο με τρία-τέσσαρα κρανία. Εντός του συγκεκριµένου τύµβου εντοπίστηκε κτιστός θαλαµοειδής πεταλόσχηµος τάφος µήκους 2µ. περίπου, πλάτους 1,5µ. περίπου και ύψους λιγότερο από 1µ. Ενδιαφέρουσα είναι η ύπαρξη κενοταφίου, που ήταν τοποθετημένο έκκεντρα, προς το ΒΔ τμήμα του τύμβου. Έχει παραλληλόγραμμο σχήμα και είναι κτισμένο με πλακωτές πέτρες. Στο εσωτερικό του δεν βρέθηκε ίχνος οστού, αλλά βρέθηκαν τρία Μεσοελλαδικά αγγεία : δύο στιλπνά "μινύεια" αγγεία, το ένα με ηθμό, και ένα διπλό αγγείο με αμαυρόχρωμη διακόσμηση. Οι γνώσεις µας για τον τάφο αυτό είναι ελλιπέστατες. ∆εν υπάρχει καµία αναφορά για ταφές, ενώ χρονολογείται στην ΜΕ ΙΙ/ΙΙΙ.
Ο δε τρίτος τύµβος ήταν απλός σωρός λίθων.

Στην ίδια θέση έχουν ανασκαφεί και οι «πριγκηπικοί», όπως ονοµάστηκαν, µικρών διαστάσεων θολωτοί τάφοι.

Τάφος 1:
Συληµένος, αλλά καλά διατηρούµενος και µόνο το ανώτερο τµήµα της θόλου είχε καταπέσει. Ο «δρόµος» του προς Β.ΒΑ. χωρίς τοιχοδοµία, το «στόµιον» έχει 2,3µ. ύψος, 1,5µ. πλάτος και 2,3µ. βάθος. Ο θόλος έχει διάµετρο περίπου 5,5µ. Αναφέρεται ένας σκελετός άνδρα, µάλλον Μυκηναίου, σε αδιευκρίνιστο σηµείο του τάφου, και ένα κρανίο, ανήκον µάλλον σε Πρωτοχριστιανική ταφή, στο δρόµο. Κανένας κατά χώρα νεκρός δεν βρέθηκε στο θόλο. Μεταξύ των ευρηµάτων αναφέρονται χάλκινο «θανατωµένο» ξίφος, χρυσά και ασηµένια κοσµήµατα, ασηµένιο αγγείο, χρυσά και άλλα µικροαντικείµενα, χάλκινο τηγάνιο και 2 οµάδες πήλινων αγγείων. Βάσει κεραµικών ευρηµάτων ο τάφος άρχισε να χρησιµοποιείται στην ΥΕΙ, -1600, και η διάρκεια χρήσης του φτάνει ως και την ΥΕΙΙΙΑ, -1300.

Τάφος 2:
Αναζητήθηκε από τους ερευνητές ύστερα από διατύπωση της άποψης ότι, όπως στις Μυκήνες, όπου οι θολωτοί τάφοι βρίσκονται ανά οµάδες των τριών, ίσως έτσι και στη Μεσσηνία οι θολωτοί τάφοι να απαντούν ανά ζεύγη. Ο τάφος 2 είναι λίγο µικρότερος του τάφου 1 και προχειρότερα κτισµένος. Ήταν όµως µερικώς συληµένος. Βρίσκεται 20µ Ν∆. του πρώτου. Ο «δρόµος» προς Β.ΒΑ. χωρίς τοιχοδοµία. Τα «στόµιον» είχε πλάτος 1,3µ. περίπου, βάθος 1,5µ. και ύψος 1,45µ. περίπου. Ο θόλος είχε διάµετρο 5µ. περίπου µε τα τοιχώµατά του να διατηρούνται σε ύψος 3µ. στο Ν. τµήµα του.
Βάσει των κρανίων, ο τάφος δέχτηκε 6 ή 7 νεκρούς. Ο χρονικά τελευταίος θάφτηκε στο δάπεδο της θόλου, πάνω σε κλινοσκέπασµα ή ψάθα, φτιαγµένη βιαστικά, χρώµατος κόκκινου και γαλάζιου. Θεωρήθηκε πολεµιστής που σκοτώθηκε στη µάχη. Κοντά του βρέθηκαν:10 αγχέµαχα όπλα και 10 αγγεία, κάτοπτρο και πλήθος σφραγιδόλιθων, µεταξύ των οποίων δύο ανατολικής προέλευσης κύλινδροι από σάρδιο και σαρδόνυχα. Στο λαιµό φορούσε βαρύ περιδέραιο από βαλτικό ήλεκτρο. Κάτω από το δάπεδο ήταν θαµµένα 6 άτοµα σε δύο λάκκους -αλλού χαρακτηρίζονται «κιβωτιόσχηµοι τάφοι»- µε τις εξής διαστάσεις: λάκκος 1: 2Χ0,9µ. και λάκκος 2: 2,4Χ1,6Χ1µ. (οι διαστάσεις υπολογίζονται από τα σχέδια των τάφων). 

 Ο νεκρός του Λάκκου 1 χαρακτηρίστηκε «νεαρή πριγκήπισσα», ηλικίας 15 χρόνων. Γύρω από το λαιµό της υπήρχε σύνολο χαντρών, προφανώς περιδέραιου και δίπλα της υάλινο πρίσµα. 
θολωτός τάφος 2• άποψη του θαλάµου και του φραγµένου «στοµίου». 

 Στο Λάκκο 2 ο νεκρός του ανώτερου στρώµατος φέρει κοσµήµατα και στο αριστερό χέρι εγχειρίδιο µε ναυτίλους εναλλάξ χρυσών και αργυρών µέσα σε βαθυµπλέ niello.

Λίγο µακρύτερα βρέθηκαν 13 χρυσές ψήφοι σχήµατος και µεγέθους κοχλία, µάλλον από τελαµώνα εγχειρίδιο. Στο δεξί χέρι του νεκρού υπήρχε δεύτερο εγχειρίδιο, παρόµοιο µε το πρώτο, µε ολόχρυση λαβή και παράσταση λεοπαρδάλεων. 
Οι ταφές του Λάκκου 2 είναι οι πρωιµότερες. Τα υπόλοιπα κτερίσµατα είναι διάσπαρτα στους λάκκους και το δάπεδο. Στη βιβλιογραφία δεν δίνεται η ακριβής θέση εύρεσής τους. 

Στον δρόµο και το θάλαµο του τάφου βρέθηκαν δεκάδες λίθινες και χάλκινες αιχµές βελών - φαινόµενο σύνηθες στην Πύλο. Είναι σηµαντικό ότι δεν είχαν αποτεθεί ως κτερίσµατα. 
Οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι τα βέλη εκτοξεύονταν κατά τη διάρκεια της ταφής ως «οµοβροντία» προς τιµήν του νεκρού και ίσως προς εκφοβισµό των κακών πνευµάτων. Βάσει της κεραµικής του, ο τάφος χρονολογείται στην ΥΕΙ – ΥΕΙΙΑ, -1600/ -1450.

Ρούτσι Μεσσηνία:

Ελεφαντοστέϊνη πυξία με δελφίνια.
Εντυπωσιακή λεπτομέρεια ότι ο στεριανός τεχνίτης (αν ήταν ντόπιος, ζούσε μόλις 25 χλμ από την Πύλο) σχεδίασε βράγχια στο θαλάσσιο θηλαστικό. Θολωτός
Τάφος 2, Ρούτσι Μεσσηνίας, -15ος αιώνας. Ε.Α.Μ.

Χάλκινο εγχειρίδιο που έφερε διακόσμηση από νίελλο, δηλαδή κράμα χαλκού, αργύρου και σουλφιδίων του μολύβδου. Ο νεκρός του λάκκου 2, προφανώς άνδρας και πολεμιστής, ήταν πλούσια κτερισμένος με περιδέραιο από χάντρες ήλεκτρου και με δύο εγχειρίδια, μεταξύ άλλων αντικειμένων. Η διακόσμηση από νίελλο αποτελεί τεχνική των Αιγυπτίων. Με αυτό το κράμα διακοσμούνταν εγχάρακτες ή ένθετες παραστάσεις σε μεταλλικά αντικείμενα. Διαδόθηκε αρκετά στον Μυκηναϊκό κόσμο και στη συνέχεια πέρασε και στη Βόρεια Ευρώπη, κυρίως κατά την Ύστερη Εποχή του Σιδήρου. Μουσείο Χώρας Μεσσηνίας

Xάλκινο εγχειρίδιο με εμπίεστη διακόσμηση από χρυσό και άργυρο. Διακοσμείται με ναυτίλους σε θαλάσσιο τοπίο.Θολωτός τάφος Μυρσινοχωρίου Πύλου, -15ος αιώνας. Ε.Α.Μ.

Μυρσινοχώρι θολωτός τάφος 2: Χάλκινο ξίφος. Μουσείο Καλαμάτας

Χάλκινο εγχειρίδιο με χρυσή λαβή. Η λεπίδα διακοσμημένη κατά την εμπίεστη τεχνική με περίτμητα χρυσά και αργυρά ελάσματα που απεικονίζουν αιλουροειδή σε θαμνώδες τοπίο. Θολωτός τάφος στο Μυρσινοχώρι Μεσσηνίας, -15ος αι. Ε.Α.Μ.

Αριστερά: Ρούτσι Θολ. τάφος 2, -1500 .Τρίωτος πιθοειδής αμφορέας που μιμείται τον θαλάσσιο ρυθμό. Προέρχεται από τον πρώιμο μυκηναϊκό θολωτό τάφο ΙΙ στο Ρούτσι Μυρσινοχωρίου, που έχει δώσει κι άλλα αντικείμενα μινωικής προέλευσης ή έμπνευσης. Η διακόσμηση συνίσταται σε παράσταση χταποδιού, σε αρκετά φυσιοκρατική απόδοση, εντός πλοχμών. Η χρωστική είναι σε σκούρο καστανό χρώμα επί ανοιχτόχρωμου πηλού και, εκτός από τα διακοσμητικά θέματα, καλύπτει σχεδόν εξ ολοκλήρου τον λαιμό και το κάτω μέρος της βάσης. Δεξιά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2, Αμφορέας με ελλειψοειδές πεπιεσμένο στόμιο

Ρούτσι Θολ. τάφος 2. Αριστερά: -1700/ -1500. Χαμηλό αλάβαστρο δίχρωμο (μελανό και ωχροκίτρινο) με κυματοδειδή διάκοσμο στο κάτω μέρος. Δεξιά: – 1500/ -1400. Δίωτη κύλικα με πόδι που φέρει ίχνη επικασσιτέρωσης. Οι λαβές είναι ψηλές και ραδινές ενώ το πόδι στηρίζεται σε στενή βάση. Οι κύλικες ήταν τυπικά αγγεία πόσης και τα συναντούμε συχνά στους δρόμους και τους ταφικούς θαλάμους μυκηναϊκών τάφων, αφού χρησίμευαν για τις τελευταίες σπονδές και τα νεκρόδειπνα προς τιμήν του νεκρού.

Ρούτση Θολωτός τάφος 2.
Αριστερά: Λοξότμητη πρόχους, -1500/ -1300
Δεξιά: Μικρός Πιθαμφορέας

Αριστερά: Ρούτση Θολωτός τάφος 1, Ημισφαιρικός ασκός
Δεξιά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2. Υψηλό Αλάβαστρο

Αριστερά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2. Μικρό τρίωτο πιθοειδές αγγείο
Δεξιά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2, περιοχή θύρας. Αμφορεύς με ελλειψοειδές στόμιο

Αριστερά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2. Ρομφόστομη Προύχος

Δεξιά: Ρούτση Θολ. Τάφος 2. Ψευδόστομος Αμφορεύς

Ρούτση,θολωτός τάφος 2,
Σφραγιδόλιθοι
Χρονολόγηση : -1400/ -1300
Αριστερά: Παράσταση πεταλούδας
Δεξιά: Απεικόνιση Γρύπα

Ρούτση, θολωτός τάφος τάφο 2,
Σφραγιδόλιθοι
Χρονολόγηση : -1400/ -1300
Αριστερά: Απεικόνιση πτηνών εν πτήση
Δεξιά: Απεικόνηση δικέφαλου λέοντος 

Ευρήματα Μυρσινοχωρίου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα

Ευρήματα Μυρσινοχωρίου, Μουσείο Χώρας Μεσσηνίας

Αριστομένης ο Μεσσήνιος

Βιβλιογραφία και πηγές:
Σαρατσιώτη Νικόλαου: "Ταφικά κτίσµατα της Μεσσηνίας στην Εποχή του Χαλκού. Μια τυπολογική ανάλυση"
Αφροδίτη Χασιακού: "Μεσοελλαδική Κεραμεική από την Μεσσηνία"

Μαρινάτος 1953, 238, 250. Έργον 1956, 93-6.

Μαρινάτος 1956, 203-6. Έργον 1957, 70-5.
Μαρινάτος 1957, 118-20.
Μαρινάτος 1960β, 114-5.
Παντελίδου 1969, 313.
Παντελίδου 1970, 125-8.
Pelon 1976, 75-76, 200.
Vermeule 1983, 141-143.
Κορρές 1988, 40.
Hewitt 1993, 20.
Cavanagh and Mee 1998, 52.
Papadimitriou 2001, 37.
Παπαδηµητρίου 2001-2002, 149. Boyd 2002, 153-157.