Στην κορυφή της Ζακούκας, του όρους Μίνθη, σε υψόμετρο 1340 μέτρα, μεταξύ Λυνίσταινας και Ανδρίτσαινας και πάνω από το χωριό Φανάρι δημιουργήθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 13ου αιώνα το φράγκικο κάστρο Κρεπακόρε.
Δεν πρόκειται για απλό κάστρο αλλά για ολόκληρο μεσαιωνικό οικισμό. Λόγω υψομέτρου ο οικισμός παραμένει σχεδόν άγνωστος αν και είναι ο μεγαλύτερος στο είδος του στη ΒΔ Πελοπόννησο.
Το Όνομα του Κάστρου
Το κάστρο ήταν γνωστό σαν Παλιόκαστρο, Ζακούκα, Φαναριώτικο, Κάστρο της Λυνίσταινας.
Ήταν επίσης γνωστό σαν «Κάστρο της Ωριάς», ένα από τα πολλά κάστρα στην Ελλάδα με αυτήν την επωνυμία. Τελευταία οι ντόπιοι προσπαθούν να περάσουν την ονομασία «Κάστρο της Φιλάνθης». Φιλάνθη ήταν η «Ωριά». Πρόκειται για προσπάθεια ωραιοποίησης της ονομασίας, καθώς το Κρεπακόρε δεν λεγόταν ποτέ στο παρελθόν της Φιλάνθης.
Ο Jean Alexandre Buchon, 1843, ταύτισε το κάστρο με το Crèvecoeur που αναφέρεται στο Χρονικόν του Μορέως (στη Γαλλική και στην Αραγωνέζικη έκδοση). Το 1364 εμφανίζεται στη λίστα με τα φέουδα ως Crepacore (lo castello de Crepacore) που θεωρείται παραφθορά του Γαλλικού Crève-Coeur. Αυτή η «ιταλοποίηση» του ονόματος προφανώς έχει να κάνει με το γεγονός ότι εκείνη την εποχή το Πριγκιπάτο της Αχαΐας ήταν υπό την επικυριαρχία του Βασιλείου της Νάπολης και ηγεμόνας του ήταν ο Φίλιππος Β’ του Τάραντος (του οίκου των ντ’ Ανζού).
Αυτή η εκδοχή ότι το κάστρο στη Ζακούκα είναι το μεσαιωνικό Κρεπακόρε είναι γενικώς αποδεκτή χωρίς να υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα. Κάποιοι ερευνητές το ταυτίζουν με το θρυλικό Αράκλοβο, αλλά αυτό δεν έχει αποδειχθεί.
Ιστορία
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο οικισμός έχει κτιστεί πάνω σε αρχαία πόλη, αλλά αυτό δεν πιστοποιείται από τα ανασκαφικά ευρήματα.
Πρόκειται για μεσαιωνικό οικισμό και κάστρο, που χτίστηκε επί Φραγκοκρατίας.
Αν αληθεύει η θεωρία ότι εδώ ήταν το Κρεπακόρε (που είναι το πιο πιθανό), τότε δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 13ου αιώνα.
Το 1302 οι κάτοικοι των Σκορτών (της ορεινής περιοχής νοτίως του Αλφειού) επαναστάτησαν εναντίον των Φράγκων και με τη βοήθεια των Βυζαντινών του Μυστρά κατέλαβαν το κάστρο, όπως και το γειτονικό του της Αγίας Ελένης (Θεισόα) και το κατέστρεψαν.
Οι καταστροφές των κάστρων καθυστέρησαν τους επαναστάτες και οι Φράγκοι βρήκαν την ευκαιρία να ανασυνταχθούν, να αντεπιτεθούν και να ανακαταλάβουν τις επαναστατημένες περιοχές συμπεριλαμβανομένου του Κρεπακόρε.
H ιστορία του κάστρου τις επόμενες δεκαετίες είναι άγνωστη. Πιθανότατα συνέχισε να κατοικείται παρά την καταστροφή του το 1302. Παρόλο που ήταν κοντά στα σύνορα της φράγκικης επικράτειας με το Δεσποτάτο του Μυστρά, δεν αναφέρεται στην ιστορία των αντιπαραθέσεων μεταξύ Βυζαντινών και Φράγκων στην περιοχή. Είναι πολύ πιθανό να έχασε την αξία του σαν κάστρο και να παρέμεινε ως οικισμός χωρίς ισχυρή οχύρωση. Το 1320 ο στρατηγός του Δεσποτάτου Ασάνης κυρίευσε τα ισχυρά κάστρα της περιοχής (Άγιος Γεώργιος, Καρύταινα) και έφθασε μέχρι το Πολύφεγγο στην Κορινθία. Δεν αποκλείεται λοιπόν από τότε να ανήκε στο Δεσποτάτο, αν και περιλαμβάνεται στον κατάλογο με τα φράγκικα φέουδα του 1364 και του 1391 (ίσως μόνο σαν τίτλος ιδιοκτησίας χωρίς να ανήκει πραγματικά σε Φράγκους).
Επί Τουρκοκρατίας το Κρεπακόρε εξακολούθησε να κατοικείται. Το διοικητικό κέντρο της περιοχής ήταν στο Φανάρι, κάτω από το κάστρο, όπου υπήρχε Κιζάς.
Στην Β’ Ενετοκρατία (1689-1715) το Κρεπακόρε έγινε ενετική κτήση όπως ολόκληρη η Πελοπόννησος. Ίσως τότε να ενισχύθηκε η οχύρωσή του από τους Ενετούς. Οι Τούρκοι το ξαναπήραν το 1715 με τέχνασμα. Τότε γεννήθηκε ο θρύλος της Ωριάς. Η Ωριά ήταν μία ωραία νέα, η Φιλάνθη Κράλη, η οποία προσπαθώντας να ξεφύγει από τους Τούρκους που είχαν εισβάλει στο κάστρο μπήκε στις υπόγειες μυστικές σήραγγες που οδηγούσαν στους καταρράκτες της Νέδας όπου όμως πνίγηκε. Από το 1975 έχει τοποθετηθεί η προτομή της Φιλάνθης στην κεντρική πλατεία της Λυνίσταινας.
Μετά το 1715, το κάστρο εγκαταλείπεται και οι κάτοικοι εγκαθίστανται δια της βίας στην σημερινή Λυνίσταινα και στα γύρω χωριά
Η οριστική καταστροφή συνέβη το 1774. Μετά τα Ορλωφικά, ο πληθυσμός κατέφυγε ξανά στο Κρεπακόρε για να ξεφύγει από την εκδικητική μανία των Τούρκων. Μετά από μια φονικότατη μάχη οι Τούρκοι κατέλαβαν το κάστρο και αυτήν τη φορά το κατέστρεψαν για να μην ξαναχρησιμοποιηθεί.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Στο κάστρο υπάρχει μια μεγάλη σχετικά έκταση με ερείπια. Παρά την πολύ κακή κατάσταση, το Κρεπακόρε θεωρείται ο καλύτερα διατηρημένος οικισμός της ΒΔ Πελοποννήσου.
Ο οικισμός χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Στο ανώτερο σημείο υπάρχει ένα μικρό πλάτωμα 40m✖50m όπου διασώζονται τα υπολείμματα ενός τετράγωνου κτίσματος 6m✖6m που πρέπει να ήταν ο ακρόπυργος του κάστρου.
Περιμετρικά στο χαμηλότερο σημείο υπήρχε οχύρωση από την οποία έχουν μείνει μόνο λιθοσωροί που μας επιτρέπουν πάντως να ανιχνεύσουμε τα όρια του οικισμού.
Στις δύο κατώτερες ζώνες του οικισμού έχουν μετρηθεί 110 κτίρια. Όλα είναι κατασκευασμένα από ξερολιθιά χωρίς κονίαμα. Ένα από τα κτίρια εκτείνεται στο πρωτοφανές μήκος των 32 μέτρων!
Στο νότιο μέρος της περιμέτρου υπάρχει άνοιγμα και ίχνη δύο πύργων. Πρέπει να ήταν η πύλη. Από εκεί ένα ελικοειδές μονοπάτι οδηγεί στον υπόλοιπο οικισμό και στην κορυφή.
Η πιο εύκολη πρόσβαση στο κάστρο γίνεται από το χωριό Φανάρι ακολουθώντας δασικό δρόμο μήκους 3 χιλιομέτρων που διασχίζει τον Προφήτη Ηλία και καταλήγει στη περιοχή Ζακούκα. Από κει μονοπάτι ανηφορίζει προς το Καμινάρι και στη συνέχεια διασταυρώνεται με το μονοπάτι που έρχεται από την Λινίσταινα στη θέση Μεγάλο Ίσωμα. Στη συνέχεια ανεβαίνουμε στις «πόρτες» και Νοτιοανατολικά στην «Απάνω Τάπια» όπου δεσπόζουν τα ερείπια του κάστρου.
Βιβλιογραφία
-Konstantinos Kourelis, 2003, “MONUMENTS OF RURAL ARCHAEOLOGY MEDIEVAL SETTLEMENTS ΙΝ ΤΗΕ NORTHWESTERN PELOPONNESE”, Presented to the Faculties of the University of Pennsylvania in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, σελ.312-322
-Antoine Bon, 1969, La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d'Achaïe (1205-1430), Editions de Boccard, Paris, 1969, σελ.381
Πηγές
Κείμενο: Ιστότοπος Καστρολόγος
Φωτογραφίες: Ιστότοπος Φανάρι Ανδρίσταινας Ηλείας
