Ο αρχαιολογικός χώρος στον Άνω Εγκλιανό είναι γνωστός για το "Παλάτι του Νέστορος" που υπήρξε το σπουδαίο διοικητικό κέντρο της περιοχής στην Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο, -1400 έως -1150. Ωστόσο στην περιοχή αυτή υπάρχουν πολύ παλαιότερα ίχνη κατοίκησης και Πολιτισμού που είναι εν πολλοίς άγνωστα.
Το 1958 ο Αμερικανός αρχαιολόγος Ουίλλιαμ Τέϋλορ ανέσκαψε τα υπολείμματα ενός μικρού Πρωτοελλαδικού οικισμού στην θέση "Αλώνι του Δεριζιώτη" στο υψίπεδο του Άνω Εγκλιανού κοντά στο "Παλάτι του Νέστορα".
Ο προϊστορικός οικισμός του "Αλωνιού" βρίσκεται 500 μέτρα ΝΔ του "Παλατιού" και φαίνεται να κατοικήθηκε για μικρό σχετικά διάστημα στα τέλη της -3ης χιλιετίας. Τα δύο αψιδωτά κτήρια που ήρθαν στο φώς, και είναι από τα παλαιότερα του είδους τους στην Μεσσηνία, αλλά και η πρώιμη κεραμεική της ανασκαφής τοποθετούν χρονολογικά τον οικισμό στην Πρωτοελλαδική 3 περίοδο, -2300 έως -2000.
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο οικισμός αυτός είχε άμεση σχέση με τον πολύ μεγάλο και σπουδαίο Πρωτοελλαδικό οικισμό στον Ρωμανό λίγα χιλιόμετρα στα δυτικά.
Ο Αρχαιολογικός χώρος
Ο Τέϋλορ ανέσκαψε τον αρχαιολογικό χώρο τον Ιούλιο του 1958 παράλληλα με τις ανασκαφές του Κάρλ Μπλέγκεν στον Άνω Εγκλιανό. Βρέθηκαν προϊστορικά υπολείμματα κάτω από ένα αλώνι 500 μέτρα Νοτιοδυτικά του "Παλατιού του Νέστορα".
Ακόμα και σήμερα η περιοχή έχει αρκετά νερά. Στα δυτικά ρέει ο ποταμός Σελάς, ενώ σε απόσταση 250 μέτρων υπάρχει πηγή, γεγονός αποφασιστικής σημασίας για την κατοίκηση του λόφου και την δημιουργία οικισμού. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει οπτική επαφή με τον κόλπο του Ναυαρίνου αλλά ταυτόχρονα εποπτεύει και την ενδοχώρα. Όπως και το διοικητικό κέντρο του "Παλατιού" της Μυκηναϊκής εποχής, ο Πρωτοελλαδικός οικισμός του "Αλωνιού του Δεριζιώτη" βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο αφού ελέγχει τα ορεινά περάσματα από το εσωτερικό της Μεσσηνίας προς το Ιόνιο πέλαγος και το κόλπο της Πύλου.
Μεγάλο μέρος του οικισμού είχε καταστραφεί απ΄την κατασκευή του αλωνιού αλλά και την διάβρωση του εδάφους που έχει απότομη κλήση. Παρ΄όλα αυτά οι αρχαιότητες ήταν εμφανείς και οδήγησαν τους αρχαιολόγους στην ανασκαφή, που στην αρχή υπέθεταν ότι πρόκειται για θολωτό τάφο.
Ωστόσο η ανασκαφή έφερε στο φώς έναν μικρό προϊστορικό οικισμό, με αρκετά κεραμεικά ευρήματα, και τα λείψανα δύο αψιδωτών κτηρίων. Τα κτήρια αυτά αποτυπώθηκαν λεπτομερώς από τους Αμερικανούς ανασκαφείς.
Η εξέταση των κεραμεικών ευρημάτων οδήγησε τους ανασκαφείς στο συμπέρασμα ότι αυτά ήταν κυρίως τοπικής παραγωγής και όχι ιδιαίτερης ποιοτικής κατασκευής και ούτε είχαν κάποια ιδιαίτερη διακόσμηση.
Η χρονολόγησή των ευρημάτων είναι της Πρωτοελλαδικής 3 και αρχές της Μεσσοελλαδικής περιόδου, -2300 έως -1800, ενώ αργότερα ο οικισμός δείχνει να εγκαταλείπετε.
Διάφορα όστρακα και μικροευρήματα που βρίσκονται στις αποθήκες του Μουσείου της Χώρας είναι ό,τι έχει απομείνει από τον προϊστορικό οικισμό του "Αλωνιού του Δεριζιώτη". Τα υπολείμματα των αψιδωτών κτηρίων έχουν εξαφανιστεί και ο αρχαιολογικός χώρος έχει καταχωθεί προ πολλού. Στην θέση του σήμερα υπάρχει ελαιώνας.
Ο Πρωτοελλαδικός οικισμός στο "Αλώνι του Δεριζιώτη" στον Άνω Εγκλιανό, -2300 έως -1900. Οι φωτογραφίες είναι από την ανασκαφή του Αμερικανού αρχαιολόγου Τέϋλορ το 1958.
Τα Αρχαιολογικά ευρήματα:
Το κτήριο Μ είναι το νεότερο από τα δύο αψιδωτά κτήρια που ανασκάφηκαν από τον Τέϋλορ και είναι κατασκευασμένο πάνω στο παλαιότερο κτήριο ΑΒ.
Τα κτήρια αυτά σώζονται σε ύψος 0,50 έως 1 μέτρο και ήταν κατασκευασμένα από πωρόλιθους που πιθανότατα μεταφέρθηκαν από τις γειτονικές πεδιάδες, ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι οι ανασκαφείς βρήκαν τούβλα από πηλό που είχαν αποξηρανθεί και χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή των κτηρίων. Ένας μεγάλος τείχος είναι ότι είχε απομείνει από το κτήριο Μ. Ήταν κατασκευασμένος από πωρόλιθο και είχε πάχος 0,50 μέτρα. Το τείχος είχε αψιδωτό σχήμα ενώ το κτήριο είχε νότιο προσανατολισμό. Από τα κεραμικά ευρήματα τα περισσότερα ήταν αποτμήματα πίθων, που υποδηλώνουν ότι το κτήριο ίσως είχε αποθηκευτικό χαρακτήρα.
Το κτήριο ΑΒ ήταν το παλαιότερο από τα δύο αψιδωτά κτήρια του οικισμού και αποτελούνταν από δύο μεγάλους εξωτερικούς τείχους, τον Α και Β. Και το κτήριο αυτό έβλεπε προς νότο και ήταν μεγαλύτερο από το μεταγενέστερο κτήριο Μ. Το κτήριο ΑΒ ήταν κατασκευασμένο από πωρόλιθους, είχε αψιδωτό σχήμα ενώ στο εσωτερικό λεπτότεροι τείχη διαμόρφωναν διάφορους χώρους.
Βρέθηκαν αρκετά κεραμεικά τμήματα πίθων στα οποία προφανώς αποθηκεύονταν διάφορα αγαθά ενώ κάποιοι πολύ μεγάλοι αποθηκευτικοί πίθοι έδειχναν να είναι ενσωματωμένοι στην κατασκευή του δαπέδου του κτηρίου, τεχνική που χρησιμοποιήθηκε και στους μεταγενέστερους Μυκηναϊκούς χρόνους.
Το δάπεδο το κτηρίου ΑΒ ήταν στρωμένο με πλατιές πέτρες ενώ εντός του κτηρίου βρέθηκαν δύο πεταλόσχημες εστίες, με νότιο προσανατολισμό, μέσα στις οποίες υπήρχαν ίχνη φωτιάς.
Κάτω από το δάπεδο του κτηρίου ΑΒ βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αλλά και τμήματα κεραμεικής που ανήκαν σε ακόμα παλαιότερη εποχή κατοίκησης, προφανώς της Πρωτοελλαδικής 2 περιόδου, -2600 έως -2300, χωρίς ωστόσο να γίνουν περαιτέρω έρευνες.
Τα περισσότερα ευρήματα ήταν είδη οικιακής χρήσεως. Βρέθηκαν αρκετά λίθινα εργαλεία, όπως ένα τσεκούρι και διάφοροι τριπτήρες για άλεσμα τροφών που ήταν κατασκευασμένα από ντόπια υλικά ενώ βρέθηκαν και κάποια από εισηγμένο Οψιδιανό. Εκτός από την κεραμεική της ύστερης Πρωτοελλαδικής περιόδου βρέθηκαν κάποια λιγοστά και της Μυκηναϊκής που ίσως δηλώνουν την χρήση του χώρου την εποχή εκείνη.
Συμπεράσματα:
Ο Οικισμός στο ¨Αλώνι του Δεριζιώτη" φαίνεται ότι κατοικήθηκε στην Πρωτοελλική 3 περίοδο, -2300 έως -2000, και μετά φαίνεται ότι εγκαταλείπετε. Τα κτήρια Μ και ΑΒ είναι από τα παλαιότερα γνωστά αψιδωτά κτήρια της Μεσσηνίας.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι ο μικρός οικισμός είχε μάλλον αγροτικό χαρακτήρα με παράλληλες ασχολίες την κατασκευή ρουχισμού και κεραμεικής. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι εκτός του συγκεκριμένου οικισμού άλλοι τρείς έχουν εντοπιστεί της ίδιας περιόδου, -2300 έως -2000, στην περιοχή του Άνω Εγκλιανού.
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι οικισμοί αυτοί είχαν άμεση σχέση με τον πολύ μεγάλο Πρωτοελλαδικό οικισμό στον Ρωμανό λίγα χιλιόμετρα στα δυτικά. Ο Ρωμανός που με την εντυπωσιακή οργάνωση, τις ευρύχωρες κατοικίες, τους δρόμους, τα πηγάδια με λίθινη επένδυση, τα εργαστήρια, τις αποθήκες, καθώς και μία θέση, η οποία πολύ πιθανόν να συνδέεται με τελετές ή γιορτές στο πλαίσιο κάποιας λατρείας ήταν σίγουρα το κέντρο του ακμάζοντας Πρωτοελλαδικού πολιτισμού στην περιοχή, ενώ διάφοροι μικρότεροι οικισμοί υπήρχαν γύρω απ΄αυτόν.
Ο οικισμός στο "Αλώνι του Δεριζιώτη" φαίνεται να εγκαταλείπετε γύρω στα -1900 καθώς δημιουργείτε ο μεγαλύτερος και ενιαίος οικισμός του Άνω Εγκλιανού στην Μεσοελλαδική περίοδο, -1900 έως -1600. Αργότερα προς τα τέλη της Μυκηναϊκής εποχής, -1400 έως -1200, ο Εγκλιανός θα γίνει το γνωστό μεγάλο διοικητικό κέντρο που θα δέσποζε την ευρύτερη περιοχή
Βιβλιογραφία:
PYLOS REGIONAL ARCHAEOLOGICAL PROJECT, DERIZIOTSI ALONI: A SMALL BRONZE AGE SITE IN MESSENIA
