Το εκτεταμένο συγκρότημα του Ασκληπιείου (τέλη -3ου αρχές -2ου αι.) βρίσκεται αμέσως νότια της Αγοράς της Μεσσήνης. Αποτελούσε το επισημότερο ιερό και το κέντρο δημόσιας ζωής της πόλης. Εδώ είδε και περιέγραψε ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις» (βιβλίο των Μεσσηνιακών) τα περισσότερα κολοσσιαία γλυπτά, έργα του ονομαστού Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος. Στο χώρο αυτό, όπου εντοπίστηκαν κατάλοιπα παλαιότερου πολίσματος (-9ος / -8ος αι.), λατρεύονταν από κοινού ο Ασκληπιός και η θεοποιημένη μυθική βασίλισσα Μεσσήνη.
Γενικές πληροφορίες για το Ασκληπιείο & τα κτήρια στην άμεση περιοχή του
Το εκτεταμένο συγκρότημα του Ασκληπιείου (τέλη -3ου αρχές -2ου αι.) βρίσκεται αμέσως νότια της Αγοράς της Μεσσήνης. Αποτελούσε το επισημότερο ιερό και το κέντρο δημόσιας ζωής της πόλης. Εδώ είδε και περιέγραψε ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις» (βιβλίο των Μεσσηνιακών) τα περισσότερα κολοσσιαία γλυπτά, έργα του ονομαστού Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος. Στο χώρο αυτό, όπου εντοπίστηκαν κατάλοιπα παλαιότερου πολίσματος (-9ος / -8ος αι.), λατρεύονταν από κοινού ο Ασκληπιός και η θεοποιημένη μυθική βασίλισσα Μεσσήνη.
Στις στοές της μεγάλης υπαίθριας αυλής του Ασκληπιείου αποκαλύφθηκαν κτίρια λατρευτικού αλλά και πολιτικού - δημόσιου χαρακτήρα. Ο μεγάλος δωρικός ναός με το βωμό του δεσπόζουν στο κέντρο του συγκροτήματος.
Γύρω από το οικοδομικό συγκρότημα του Ασκληπιείου ήλθαν στο φως και άλλα οικοδομήματα, κοσμικού και ταφικού χαρακτήρα.
 |
| Αριστερά: Αεροφωτογραφία του συγκροτήματος του Ασκληπιείου και των μνημείων στην άμεση περιοχή του. Βόρεια εκτείνεται η Αγορά της πόλης, η οποία ανασκάπτεται. Στο βάθος δεξιά διακρίνονται τα ερείπια του Θεάτρου και της Κρήνης Αρσινόης. Δεξιά: Στη μακέτα του συγκροτήματος τα κτίρια των στοών και ο δωρικός ναός αναπαριστάνονται από τα θεμέλια ως την οροφή. |
Στη βορειοδυτική περιοχή ανασκάφηκαν τα ερείπια του πρωιμότερου ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος (-4ος αι.). Στην ίδια περιοχή ερευνήθηκε το ιερό της Δήμητρας και των Διοσκούρων. Το κτίσμα αυτό αποκαλύφθηκε σε κακή κατάσταση διατήρησης και έχει καταχωθεί, αλλά αντιπροσωπευτικά ευρήματά του εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο.
Στα ανατολικά του Ασκληπιείου κατευθύνεται από βορρά προς νότον η ευρεία Ανατολική Οδός. Στην περιοχή αυτή εκτείνονται ερείπια Πρωτοβυζαντινού οικισμού (+5ος - +7ος αι.).
Τα κτίσματα καταλαμβάνουν και το χώρο του Αρχείου (Γ-Γ) του Ασκληπιείου. Ανατολικά της οδού ήλθε στο φως ταφικός περίβολος με μνημεία εντός των τειχών. Νοτιανατολικά του περιβόλου αποκαλύφθηκε έπαυλις των ύστερων Ρωμαϊκών χρόνων. Σε αυτήν εξέχουσα θέση κατέχει η Αίθουσα με τα Μαρμαροθετήματα. Πίσω από τη νότια στοά του Ασκληπιείου, οι ανασκαφές των τελευταίων ετών αποκάλυψαν πλήρως λουτρικό συγκρότημα (Βαλανείο). Ανατολικά του Βαλανείου έχει ερευνηθεί ταφικό μνημείο, που αναγνωρίζεται ως Ηρώο Δ.
Νοτιότερα από το Βαλανείο, προς την κατεύθυνση του Σταδίου- Γυμνασίου, έχει αποκαλυφθεί εκτεταμένος χώρος, που τοπογραφικά ταυτίζεται με το Ιεροθύσιο. Το κτίσμα αυτό μνημονεύει ο Παυσανίας κατευθυνόμενος από το Ασκληπιείο προς το Γυμνάσιο της πόλης.
Το Ασκληπιείο
Το οικοδομικό συγκρότημα του Ασκληπιείου αποκαλύφθηκε σταδιακά από τους αείμνηστους αρχαιολόγους Θεμιστοκλή Σοφούλη (1895), Γεώργιο Οικονόμο (1909 και 1925), και κυρίως από τον Αναστάσιο Ορλάνδο (1957 -1975). Οι ανασκαφές των τελευταίων ετών (1987 και εξής) από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη, αναζήτησαν τις πρωιμότερες φάσεις κατασκευής του, καθώς και στοιχεία της ταυτότητας του λατρευομένου θεού.
Το Ασκληπιείο αποτελούσε το σημαντικότερο ιερό και κέντρο της δημόσιας ζωής της πόλης. Ο περιηγητής Παυσανίας περιγράφει το χώρο ως μουσείο έργων τέχνης, κυρίως αγαλμάτων, και όχι ως τέμενος θεραπείας των ασθενών. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του χαρακτηρίζεται από αξονικότητα και συμμετρία, αρμονικά ενταγμένος στο πλέγμα οριζοντίων και κάθετων δρόμων του λεγομένου ιπποδάμειου πολεοδομικού συστήματος, βάσει του οποίου οικοδομήθηκε η πόλη.
Ο τεράστιος τετράγωνος ορθογώνιος χώρος (71,91 Χ 66,67μ.) περιβάλλεται από τέσσερις διπλές στοές με οικοδομήματα δημόσιου και θρησκευτικού χαρακτήρα. Στο μέσον δεσπόζει μεγαλόπρεπος δωρικός ναός και βωμός. Κατά μήκος των στοών και κυρίως γύρω από το ναό και το βωμό ήταν στημένα περισσότερα από 140 βάθρα για χάλκινους ανδριάντες, και πέντε εξέδρες. Η ανέγερση του Ασκληπιείου, ενταγμένη σε μεγαλόπνοο οικοδομικό πρόγραμμα, στόχευε στην προβολή της ιδιαιτερότητας του έθνους των Μεσσηνίων στην Πελοπόννησο, καθώς χρονολογείται μετά τα γεγονότα του -215/214, που είχαν ως αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό του πολιτεύματος.
Το συγκρότημα έλαβε το όνομά του, προφανώς, στα Ρωμαϊκά χρόνια. Τότε ο Ασκληπιός διαδέχεται τη θεοποιημένη Μεσσήνη και καθίσταται από τους σημαντικότερους θεούς της πόλης.
 |
| Αριστερά:Σχεδιαστική αναπαράσταση του θριγκού της στοάς του αιθρίου του Ασκληπιείου. Κίονες με κορινθιακά κιονόκρανα στηρίζουν θριγκό με επιστύλιο ιωνικού ρυθμού. Η ζωφόρος διακοσμείται με συνεχή σειρά από ανάγλυφα βουκράνια, που εναλλάσσονται με ρόδακες και ανθοπλοκάμους. Δεξιά: Αρχιτεκτονικά μέλη της ζωφόρου του επιστυλίου από την στοά του αιθρίου του Ασκληπιείου. ΄Εχουν τοποθετηθεί με τάξη στην υπαίθρια αυλή του συγκροτήματος, στο πλαίσιο γενικής διευθέτησης των αρχιτεκτονικών μελών του συγκροτήματος και διαμόρφωσης του χώρου. |
Το ιερό ακμάζει επί πέντε σχεδόν αιώνες μέχρι την εγκατάλειψή του (+360/370).
Στις στοές με τις διπλές σειρές από κίονες κορινθιακού ρυθμού στηριζόταν θριγκός με επιστύλιο ιωνικού ρυθμού. Η ζωφόρος ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφα βουκράνια, εναλασσόμενα με ρόδακες και ανθοπλοκάμους.
Η ανατολική πτέρυγα με το Εκκλησιαστήριο ή Ωδείο (Α), το Πρόπυλον (Β), το Συνέδριο ή Βουλευτήριο (Γ), και την Αίθουσα του Αρχείου (Γ-Γ), λειτουργούσε ως διοικητικό - πολιτικό κέντρο της ομόσπονδης Μεσσήνης μαζί με την γειτονική Αγορά.
Στη δυτική πτέρυγα διατάσσονται παρατακτικά δωμάτια - οίκοι (Κ, Μ, Ν, Ξ, Υ, X), όπου υπήρχαν, κατά τη μαρτυρία του Παυσανία, αγάλματα θεοτήτων. Σχεδόν όλα τα γλυπτά ήταν έργα του Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος, εκτός από το χρυσόλιθο άγαλμα της Μεσσήνης και το σιδερένιο του Επαμεινώνδα. Πολλά από αυτά αποκάλυψε η αρχαιολογική έρευνα και κοσμούν σήμερα το τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η βόρεια πτέρυγα καταλαμβάνεται από μεγάλο διμερές οικοδόμημα πάνω σε ψηλό πόδιο. Το κτίριο ήταν προσιτό με επιβλητικό κλιμακοστάσιο πλάτους 7 μ., που στο βόρειο άκρο του κατέληγε σε πρόπυλο με αετωματική επίστεψη. Αποτελούσε τη βόρεια είσοδο του Ασκληπιείου. Οι δύο αίθουσες δεξιά και αριστερά, με πέντε χώρους καθεμιά, ταυτίζονται επιγραφικά με το Σεβάστειο ή Καισαρείο. Ήταν αφιερωμένες στη λατρεία της θεάς Ρώμης και του Σεβαστού Αυγούστου (+1ος αι.). Κατά την εποχή ανέγερσης του συγκροτήματος του Ασκληπιείου (-3ος αι.) το κτίριο περιείχε χώρους με οίκους και κλίνες (δειπνηστήρια). Σε αυτούς φιλοξενούνταν αξιωματούχοι της πόλης κατά τη διάρκεια γιορτών προς τιμήν της θεάς Μεσσήνης και του Ασκληπιού.
 |
| Αριστερά: Αεροφωτογραφία της βόρειας πτέρυγας του Ασκληπιείου με το Πρόπυλο και τις αίθουσες του Σεβαστείου / Καισαρείου, του +1ου αι. Στην άποψη του Σεβαστείου από δυτικά διακρίνεται τμήμα του μνημειακού κλιμακοστασίου με δυο κίονες μπροστά στην κατώτατη βαθμίδα. Στο βάθος διακρίνεται η είσοδος του μικρού Οίκου Η. Δεξιά: Κάτοψη του Οίκου Η και άποψη του από νότια. Το κτίσμα καταλαμβάνει το ΒΑ άκρο του αναλήμματος της βόρειας στοάς του Ασκληπιείου. Η είσοδός του, στη νότια πλευρά της στοάς, αποτελείται από δυο κίονες μεταξύ παραστάδων. Ο Παυσανίας αναφέρει, ότι εδώ είδε, «χωριστά» από τα γλυπτά των ομοιόμορφων οίκων της δυτικής πτέρυγας, άλλες εντυπωσιακές συνθέσεις. |
Το πρωιμότερο Ασκληπιείο
 |
| Αποθέτης με ευρήματα από τις πρώιμες φάσεις του Ασκληπιείου. Διακρίνονται στη θέση τους,όπως βρέθηκαν, πήλινα αναθηματικά πλακίδια,ειδώλια και θραύσματα αγγείων. Ένα από τα πήλινα αναθηματικά πλακίδια παριστάνει χθόνιο ήρωα ή θεό. Αντιπροσωπευτικά αντικείμενα αυτής της οικοδομικής φάσης του Ασκληπιείου εκτίθενται στην Αίθουσα Γ του Μουσείου. |
Το πρωιμότερο ιερό του Ασκληπιού ανήκει στους Αρχαϊκούς χρόνους (-7ος / -6ος αι.).Τούτο μαρτυρούν τα ανασκαφικά δεδομένα των τελευταίων ετών. Αυτά προέκυψαν σε βαθύτερα στρώματα, κάτω από το νότιο αίθριο του Ασκληπιείου. Τότε είχε κτιστεί απλός ναΐσκος με πρόδομο και σηκό. Υπήρχε επίσης βόθρος και βωμός στα ανατολικά. Το θεμέλιο του βωμού διατηρείται νότια του μεγάλου ελληνιστικού βωμού. Το ιερό ως οργανωμένο τέμενος εντάχθηκε στον πολεοδομικό ιστό της νέας πόλης Μεσσήνης τον -4ο αι. Στο δυτικό του όριο υπήρχε στοά με ξύλινη κιονοστοιχία. Τότε διευρύνθηκε και ανακατασκευάστηκε ο αρχαϊκός ναΐσκος. Κατά τη διάρκεια του -3ου αι. έγιναν επισκευές των στοών και του ναού. Στα τέλη του -3ου αι., αρχές -2ου αι. καταστράφηκε δίνοντας τη θέση του στο μεγάλο δωρικό ναό.
Οι οικοδομικές φάσεις του πρωιμότερου Ασκληπιείου χρονολογούνται από πλούσια ευρήματα. Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά αναθήματα υποδεικνύουν, ότι στο ιερό πρέπει να λατρευόταν τόσο ο Ασκληπιός, όσο και η πρώτη μυθική και θεοποιημένη βασίλισσα Μεσσήνη.
Πρόπυλο
 |
| Άποψη του Προπύλου από ανατολικά. Φαίνεται η πεσσοστοιχία πάνω στο πλακόστρωτο δάπεδο. Στο βάθος διακρίνεται το σωζόμενο κατώτερο τμήμα του εγκάρσιου τοίχου. Οι δύο ανόμοιοι κορινθιακοί κίονες στη θέση αυτή προέρχονται από την μεταγενέστερη επισκευή του κτίσματος (+3ος/+4ος αι.) |
Το Πρόπυλο (Β) ανοίγεται στο μέσον της ανατολικής στοάς του Ασκληπιείου. Οδηγεί από την ανηφορική οδό, που βρίσκεται ανατολικά του ιερού, προς το Ασκληπιείο, που απλώνεται χαμηλότερα. Στο μέσον περίπου χωρίζεται εγκάρσια από τοίχο με τρεις θύρες. Από αυτές διατηρούνται τα κατώφλια με τις εγκοπές για τους σύρτες και τις στρόφιγγες, καθώς και για τη στερέωση των ξύλινων παραστάδων. Ανατολικά του εγκάρσιου τοίχου υπήρχε πρόσταση από τέσσερις ορθογώνιες κολώνες (πεσσοί). Πάνω στους πεσσούς εδράζονταν ιωνικοί κίονες. Μεταξύ του εγκάρσιου τοίχου και της πεσσοστοιχίας αυτής διατηρείται πλακόστρωτο δάπεδο. Η πρόσταση προς το Ασκληπιείο (δυτική) είχε δύο κίονες κορινθιακού ρυθμού. Το Πρόπυλο επισκευάστηκε πρόχειρα τον +3ο- +4ο αι.
Στο κτίριο έχουν γίνει στερεωτικές επεμβάσεις, καθώς και μερική αναστήλωση.
 |
| Αριστερά: Κάτοψη του ανατολικού Προπύλου του Ασκληπιείου. Διακρίνεται το πλακόστρωτο δάπεδο του ανατολικού χώρου και ο εγκάρσιος τοίχος, που διαιρεί το Πρόπυλο σε δύο μέρη. Αμέσως βόρεια βρίσκεται το θεατροειδές Εκκλησιαστήριο. Δεξιά: Σχεδιαστική αναπαράσταση του Προπύλου του Ασκληπιείου. Στην ανατολική όψη τρίθυρο άνοιγμα σχηματίζεται από τέσσερις πεσσούς. Στους πεσσούς στηρίζονται ισάριθμοι ιωνικοί κίονες. Τα ανοίγματα έκλειναν με ξύλινες θύρες μια μεσαία μεγαλύτερη και δύο πλαϊνές, μικρότερες. Στο πλακόστρωτο δάπεδο έχουν γίνει στερεωτικές επεμβάσεις. |
Εκκλησιαστήριο
Το Εκκλησιαστήριο (Α) ή Ωδείον αποτελεί μικρή θεατρική κατασκευή (κοίλον) εγγεγραμμένη σε ορθογώνιο κέλυφος. Εδώ, προφανώς, γίνονταν πολιτικές συγκεντρώσεις, αλλά και θρησκευτικές ή μουσικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Μεσσήνης και του Ασκληπιού, που συλλατρεύονταν στο Ασκληπιείο.
Διάζωμα διαιρεί το κοίλον σε άνω και κάτω. Έχει κυκλική ορχήστρα (διαμέτρου 9,7μ.), σκηνή πλάτους 21μ., και προσκήνιο με τρία ανοίγματα μπροστά. Κλιμακοστάσιο εξόδου σώζεται στο ανατολικό άκρο του. Το κάτω τμήμα του κοίλου διατηρείται καλύτερα και αποτελείται από έντεκα σειρές λίθινων καθισμάτων (εδώλια). Χωρίζεται επίσης σε τρεις κερκίδες με δύο κλιμακοστάσια. Ο ισχυρός αναλημματικός τοίχος, που περιβάλλει το κοίλον, έχει κτιστεί στο κάτω μέρος με λείους ορθοστάτες (ανατολική και βόρεια πλευρά). Στο ανώτερο τμήμα του είναι κτισμένος με το ψευδοϊσόδομο «κυφωτό» σύστημα. Σκεπαστό κλιμακοστάσιο στη ΒΔ γωνία του κυφωτού αναλήμματος οδηγούσε στο ανώτατο διάζωμα του κοίλου από τη βόρεια πλευρά.
Το κάτω κοίλον, το πλακόστρωτο δάπεδο(ορχήστρα) και το προσκήνιο του Εκκλησιαστηρίου έχουν υποστεί μερική αποκατάσταση - αναστήλωση.
 |
| Αριστερά: Άποψη του Εκκλησιαστηρίου με τις έντεκα σειρές εδωλίων στο κάτω διάζωμα. Διακρίνονται οι τρεις κερκίδες με τα δύο κλιμακοστάσια, τμήμα του προσκηνίου και το πλακόστρωτο μαρμάρινο δάπεδο μπροστά στο κοίλον. Δεξιά φαίνεται το βάθρο του έφιππου ανδριάντα του Ελλαδάρχη Σαιθίδα. Δεξιά: Άποψη της βορειοανατολικής γωνίας της εξωτερικής όψης του Εκκλησιαστηρίου. Διακρίνονται οι λείοι ορθοστάτες στα κατώτερα μέρη. Πάνω από τους ορθοστάτες η τοιχοποιία ακολουθεί το ψευδοϊσόδομο σύστημα (σειρές κατεργασμένων λιθοπλίνθων [δόμοι] με εναλλασσόμενο κατά την δόμηση μικρό και μεγάλο ύψος). Η λάξευση της εξωτερικής πλευράς των λίθων στους δόμους είναι «κυφωτή», δηλαδή με κύρτωση. |
 |
| Αριστερά: Κάτοψη του Εκκλησιαστηρίου (ανατολική πλευρά Ασκληπιείου) και του Προπύλου. Διακρίνεται η θεατροειδής κατασκευή (κοίλον) και τα δύο διαζώματα, άνω και κάτω. Το κάτω είναι το καλύτερα διατηρημένο, με έντεκα σειρές εδωλίων. Φαίνεται, επίσης, η σκηνή με τα τρία ανοίγματα και τα δύο κλιμακοστάσια στα άκρα του κοίλου, κοντά στις παρόδους. Δεξιά: Εγκάρσια και κατά μήκος τομή του Εκκλησιαστηρίου σε αναπαράσταση. Φαίνονται οι δύο είσοδοι προς το κτίσμα από την πλευρά της ανηφορικής οδού, στα ανατολικά. Η μία οδηγεί στην ορχήστρα με κλιμακοστάσιο καθόδου. Η άλλη οδηγεί απευθείας στο διάζωμα μεταξύ κάτω και άνω κοίλου. |
Βουλευτήριο
Το Βουλευτήριο (Γ) ή Συνέδριον είναι η τρίτη κατά σειρά αίθουσα της ανατολικής πτέρυγας του Ασκληπιείου. Αποτελούσε τον κυρίως χώρο συγκέντρωσης συνέδρων, αντιπροσώπων των πόλεων της αυτόνομης Μεσσηνίας. Πρόκειται για το οικοδόμημα που κατεξοχήν συνδέεται με το δημόσιο / πολιτικό χαρακτήρα του Ασκληπιείου και με τον εκδημοκρατισμό του πολιτεύματος.
Το σχεδόν τετράγωνο κτήριο (20,80 Χ 21,60μ.) είχε τετράρριχτη στέγη. Η στέγη στηριζόταν εσωτερικά σε τέσσερις κίονες. Οι τρεις πλευρές (βόρεια, ανατολική και νότια) έκλειναν με τοίχους. Οι τοίχοι αποτελούνταν από λιθοπλίνθους αρκετού πάχους. Η δυτική πλευρά με τα δύο μεγάλα δίθυρα ανοίγματα αποτελούσε την είσοδο του κτίσματος. Λίθινο συνεχές έδρανο με ερεισίνωτο (πλάτη) ακολουθούσε τις τρεις κλειστές πλευρές του οικοδομήματος σε μήκος 56μ. Εκεί υπήρχε η δυνατότητα να κάθονται άνετα οι 76 αντιπρόσωποι (σύνεδροι) των υπολοίπων πόλεων, που αποτελούσαν την ομόσπονδη βουλή της Μεσσήνης. Πολλά από τα διάσπαρτα θραύσματα του λίθινου εδράνου συγκολλήθηκαν και τοποθετήθηκαν στη θέση τους.
Αρχείο
Η γειτνίαση της αίθουσας του Αρχείου με το Βουλευτήριο και μία επιγραφική μαρτυρία επιβεβαιώνουν τη χρήση της ως αρχείου κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, εποχή στην οποία τοποθετείται η ανέγερση του Ασκληπιείου (-3ος/-2ος αι.).
Φωτογραφία δεξιά: Άποψη του χώρου, όπου βρισκόταν το Αρχείο του Γραμματέως των Συνέδρων του Βουλευτηρίου. Η αίθουσα έχει καταληφθεί από εκτεταμένα ερείπια Πρωτοβυζαντινού οικισμού. Ο κυρίως οικισμός βρίσκεται κατά μεγάλο μέρος ανατολικά του συγκροτήματος του Ασκληπιείου εισχωρώντας στην αίθουσα του Αρχείου.
Ο μεγάλος Δωρικός ναός
Στο κέντρο της περίστυλης αυλής του Ασκληπιείου δεσπόζει ο μεγάλος δωρικός ναός με το βωμό του (Ζ- Ζ1). Ο ναός είναι δωρικού ρυθμού (6 Χ12 κίονες) και διαθέτει πρόναο και οπισθόδομο. Οι εξωτερικές του διαστάσεις είναι 13,67 Χ 27,94μ. Το ύψος του έφτανε τα 9μ. Είχε κτισθεί από ντόπιο ασβεστόλιθο (σηκός -πρόναος -οπισθόδομος), επιχρισμένο πωρόλιθο (κιονοστοιχία) και τοπικό ψαμμιτικό λίθο (θεμελίωση).
Στέκεται επάνω σε τρίβαθμη κρηπίδα. Η στέγη του είχε λίθινη κεράμωση. Η είσοδος στο μνημείο γινόταν από την ανατολική πλευρά, όπου υπάρχει επικλινής πρόσβαση (ράμπα).
Στο βάθος του ελαφρά υπερυψωμένου αδύτου ο Παυσανίας είδε και περιέγραψε το χρυσόλιθο άγαλμα της προδωρικής βασίλισσας Μεσσήνης, κόρης του Τρίοπος, που έδωσε το όνομά της στη νέα πρωτεύουσα της ελεύθερης Μεσσηνίας. Ενδεχομένως η θεά απεικονιζόταν ως πυργοστεφής προσωποποιημένη πόλη. Η κεφαλή της θεοποιημένης Μεσσήνης στον τύπο αυτό χαράσσεται σε νομίσματα της πόλεως του -1ου αι.
 |
| Αριστερά: Γενική άποψη του μεγάλου δωρικού ναού και του βωμού του από ΒΑ. Δεξιά: Λίθινο κεφάλι Ασκληπιού από το χώρο του Ασκληπιείου. Σε χάλκινο νόμισμα του -1ου αι. παριστάνεται η πυργοστεφής κεφαλή της θεοποιημένης βασίλισσας Μεσσήνης. Οι δύο θεότητες, πιθανότατα, συλλατρεύονταν στο Ασκληπιείο. |
Στο κτίσμα έγιναν επισκευές και ανακαινίσεις μέχρι τον +3ο αι. Στα τέλη του +4ου αι. εγκαταλείπεται ακολουθώντας την γενικότερη τύχη του ιερού.
Η περιγραφή του Παυσανία δεν είναι σαφής, ως προς το ποιος ήταν ο κάτοχος θεός του ναού. Δεν έχουν βρεθεί αφιερώματα που να παρουσιάζουν τον Ασκληπιό λατρευόμενο ως θεραπευτή. Συνεπώς, επιβεβαιώνεται η άποψη του αρχαίου περιηγητή, ότι ο Ασκληπιός μάλλον είχε την ιδιότητα του «Μεσσήνιου πολίτη», ο οποίος είχε διακριτή θέση στο γενεαλογικό δέντρο των μυθικών βασιλέων της Μεσσηνίας.
Ο βωμός βρίσκεται μπροστά στην επικλινή ανάβαση προς τον ναό και ανατολικά αυτού. Αποτελείται από δύο μέρη και είχε ύψος 1.70μ. Στη βόρεια και νότια πλευρά του ήταν στημένα σε πυκνή διάταξη, όπως και γύρω από τον ναό, αρκετά βάθρα τιμητικών ανδριάντων και ενεπίγραφων στηλών. Σύμφωνα με ανασκαφικές μαρτυρίες, στο βωμό γίνονταν υγρές προσφορές καθώς και θυσίες ζώων σε πυρά, που άναβε σε αυτόν.
Αεροφωτογραφία και σχεδιαστική κάτοψη του μεγάλου δωρικού ναού και του βωμού στα ανατολικά του. Στο χώρο διακρίνονται ημικυκλικά και άλλα βάθρα αναθημάτων, που κατέκλυζαν το ιερό. Η σχεδιαστική αναπαράσταση του μεγάλου βωμού αναδεικνύει την τρίβαθμη πρόθυση με τον κυρίως βωμό. Το σύνολο ήταν κτισμένο από ντόπιο, φαιό ασβεστόλιθο.
 |
| Κάτοψη των οίκων της δυτικής πτέρυγας . Η άποψη από βόρεια παρουσιάζει τα κτίσματα πριν την τοποθέτηση του μεταλλικού στεγάστρου στο Αρτεμίσιο (Κ). Στην άποψη από ανατολικά φαίνονται οι οίκοι μετά τις πρόσφατες διευθετήσεις στο χώρο του Ασκληπιείου. |
Τα έξι οικοδομήματα που παρατάσσονται από Β προς Ν στη δυτική πτέρυγα του Ασκληπιείου (Κ, Μ, Ν, Ξ, Υ, Χ), παρουσιάζουν αρχιτεκτονική ομοιογένεια. Είναι απλοί, αβαθείς οίκοι εντός στοάς με ανοικτές προσόψεις. Λειτουργούσαν ως κόγχες, στις οποίες είχαν στηθεί αξιόλογα έργα γλυπτικής τέχνης. Οι πλευρές τους προς την στοά φράζονταν ίσως με χαμηλά θωράκια, που έφεραν παράθυρα. Κατ΄ αυτό τον τρόπο το διακοσμημένο με έργα τέχνης εσωτερικό τους φαινόταν άνετα από τη στοά. Η περιγραφή του Παυσανία αποτελεί τη μοναδική μαρτυρία για τη λειτουργία των οίκων και την άσκηση λατρείας προς τιμήν θεών ή ηρώων σε αυτούς. Εδώ ο Παυσανίας είδε γλυπτά και συνθέσεις, κατεξοχήν έργα του Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος. Στο χώρο υπήρχαν και άλλα βάθρα ανδριάντων. Σημαντικότερος από τους οίκους είναι το νεώτερο ιερό της Αρτέμιδος (Αρτεμίσιο Κ). Οι Οίκοι Υ και Χ δεν διασώζονται πλήρως. Οι Οίκοι της δυτικής πτέρυγας, όπως και ο Οίκος Η στη ΒΑ γωνία του Ασκληπιείου, ανταποκρίνονται στον εκθεσιακό - «μουσειολογικό» και ιστορικό χαρακτήρα του συγκροτήματος του Ασκληπιείου.
 |
| Αριστερά: Άποψη του Οίκου Μ. Το κτίσμα βρίσκεται αμέσως νότια του Αρτεμισίου (Κ). Έχει πρόσοψη με δύο αμφικίονες μεταξύ δύο παραστάδων. Στο βάθος του κτίσματος αποκαλύφθηκαν ορθογώνια βάθρα. Στο μεσαίο και μεγαλύτερο είχε στηθεί κολοσσιαίο άγαλμα της Τύχης, έργο του Δαμοφώντος. Δεξιά: Άποψη του Οίκου Ν. Το κτίσμα βρίσκεται αμέσως νότια του Οίκου Μ. Έχει όμοια πρόσοψη με αυτόν και ακολουθεί την ίδια τριμερή διάταξη με το Αρτεμίσιο (Κ). Στον μεσαίο χώρο του κτίσματος ήταν στημένο, προφανώς, το άγαλμα της προσωποποιημένης πόλης των Θηβών. Στο δεξί και αριστερό διαμέρισμα είχαν στηθεί το άγαλμα του Ηρακλή και το σιδερένιο του Επαμεινώνδα, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. |
Οίκος Κ (Αρτεμίσιο)
Είναι ο πρώτος οίκος από βόρεια στη δυτική πτέρυγα του Ασκληπιείου και ο μόνος με σαφή θρησκευτικό χαρακτήρα. Εδώ στεγαζόταν το ιερό της Αρτέμιδος, το νεώτερο Αρτεμίσιο του -3ου/2ου αι. Δύο ιωνικές εγκάρσιες κιονοστοιχίες με δύο κίονες διαιρούν τον ορθογώνιο οίκο (10,30 Χ 5,8) σε τρία μέρη. Η είσοδος στο εσωτερικό είναι επίσης τριμερής. Στο κεντρικό τμήμα αποκαλύφθηκε το βάθρο του κολοσσιαίου λατρευτικού αγάλματος της Αρτέμιδος Ορθίας. Μπροστά σε αυτό σώζεται η βάση τράπεζας προσφορών. Σε κυκλική διάταξη γύρω από το βάθρο του αγάλματος στέκονται έντεκα βάθρα. Σε αυτά και σε δύο ακόμη του βόρειου τμήματος είχαν στηθεί αγάλματα ιερειών και νεαρών κοριτσιών. Η ανάθεσή τους στο ιερό της θεάς είχε γίνει σταδιακά, σε μεταγενέστερους χρόνους. Αρκετά από τα γλυπτά αυτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο.
 |
| Κάτοψη του Αρτεμισίου με τη διάταξη των βάθρων. Στις υποθετικές αναπαραστάσεις της όψης του Οίκου Κ προς τη στοά, και της τομής του με την στοά διακρίνονται οι ιωνικοί κίονες. Στη σχεδιαστική απόδοση των όψεων των ιωνικών κιονοκράνων ενδιαφέρουσα είναι η πλάγια: τα προσκεφάλαια κοσμούνται περίτεχνα με δύο ανθοδέσμες φύλλων ακάνθου και καλάμου. Πλατειά κυλινδρική ταινία υποδηλώνει τους μίσχους των καλύκων, που σχηματίζουν «διπλό κόμπο» στο κέντρο. |
Ο βωμός της θεάς βρίσκεται στο ύπαιθρο, έξω από τη στοά. Στο ειδικό βάθρο, δίπλα του, εξέθεταν το ξύλινο λατρευτικό αγαλμάτιό της (ξόανο ή βρέτας).
Ίχνη από χαμηλά καθίσματα (εδώλια) αποκαλύφθηκαν κατά μήκος των τοίχων και στα δύο κλίτη του οίκου. Ίσως σε αυτά κάθονταν τα μέλη της Ουπησίας Αρτέμιδος, δηλαδή συμβούλιο γερόντων που είχε την επιμέλεια του ιερού. Τη μαρτυρία αυτή διασώζουν αρκετές επιγραφές της Μεσσήνης.
Το επίθετο της θεάς αναφέρεται σε επιγραφές. Ο Παυσανίας την μνημονεύει μόνον ως Φωσφόρο. Το άγαλμα εικόνιζε την Αρτέμιδα Ορθία με λαμπάδα στο χέρι (φωσφόρος) και κοντό χιτώνα με νεβρίδα (δορά ελαφιού) στον τύπο της Κυνηγέτιδος. Από το γλυπτό αυτό, που φιλοτέχνησε ο Δαμοφών, έχει βρεθεί το αριστερό χέρι με τη λαμπάδα και τμήματα του κεφαλιού και των ποδιών του.
Την Αρτέμιδα Ορθία της Μεσσήνης τιμούσαν οι γυναίκες ως προστάτιδα των παιδιών. Γυναίκες σε ώριμη ηλικία υπηρετούσαν το ιερό ως ιέρειες τελώντας και μυστικές ιεροπραξίες υπέρ γυναικών, οι οποίες ζητούσαν τη βοήθεια της θεάς. Νεαρά κορίτσια συμμετείχαν στις τελετές μύησης, δηλαδή σε τελετουργικό περάσματος από την εφηβεία στην τάξη των γυναικών. Οι γονείς αφιέρωναν στο ιερό αγάλματα των θυγατέρων τους. Ενεπίγραφο βάθρο στημένο μέσα στο ναό μας πληροφορεί, πως το άγαλμα κόρης με το όνομα Μεγώ αφιερώθηκε στη θεά από τους γονείς της, τον Δαμόνικο και την Τιμαρχίδα. Προφανώς σχετίζεται με κορμό και θραύσμα χεριού, που αποκαλύφθηκαν το Αρτεμίσιο. Ο κορμός της Μεγούς εκτίθεται στο Μουσείο.
Το μεταλλικό στέγαστρο, που καλύπτει σήμερα το Αρτεμίσιο Κ, προστατεύει τις επιγραφές και τα σωζόμενα αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία αποκαλύφθηκαν στο χώρο κατά τις ανασκαφές.
 |
| Αριστερά: Μαρμάρινος κορμός της κόρης Μεγούς και το αριστερό της χέρι, που φέρει το ξύλινο αγαλμάτιο της θεάς Αρτέμιδος (ξόανο). Το ενεπίγραφο βάθρο της βρέθηκε μέσα στο ναό. Στην επιγραφή αναφέρεται το όνομα της κόρης και ότι το άγαλμά της είχε αφιερωθεί στη θεά από τους γονείς της, τον Δαμόνικο και την Τιμαρχίδα. Ο κορμός εκτίθεται στην Αίθουσα Β του Μουσείου. Δεξιά: Άποψη του Οίκου Κ με το λατρευτικό βάθρο της Αρτέμιδος Ορθίας / Φωσφόρου, που μνημονεύεται από τον Παυσανία. |
ΠΗΓΗ: ΛΗ΄ Ε.Π.Κ.Α.
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
