Το αρχαίο Λέπρεον είναι ένας από τους σπουδαιότερους και πιό εντυπωσιακούς αρχαιολογικούς χώρους της Τριφυλίας. Ήταν χτισμένο σε στρατηγικό σημείο αφού είχε τον έλεγχο των χερσαίων οδών που οδηγούσαν από την Μεσσηνία προς την Ηλεία και από το Ιόνιο προς την Αρκαδία.
Το Λέπρεο κατοικήθηκε από την Νεολιθική εποχή, ενώ έχει βρεθεί και μερικώς ανασκαφεί ακρόπολη της Πρωτοελλαδικής εποχής. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει η εντυπωσιακή ακρόπολη των ιστορικών χρόνων όπου υπάρχουν τα ερείπια του Ναού της Δήμητρας.
Το Λέπρεο βρίσκεται στα νότια της Κάτω Φιγαλείας, της σημερινής Ζούρτσας, 5 χιλ. πάνω από το Θολό. Η ακρόπολη του αρχαίου Λεπρέου βρίσκεται στις τελευταίες απολήξεις του όρους Μίνθη, βορείως του ποταμού Νέδα.
Η μεγάλη στρατηγική της σημασία στην αρχαιότητα οφείλεται στην θέση της, αφού είχε τον έλεγχο των χερσαίων οδών που οδηγούσαν από την Μεσσηνία προς την Ηλεία και από το Ιόνιο προς την Αρκαδία. Γι’ αυτό την διεκδικούσαν κατά περιόδους οι Μεσσήνιοι, οι Λάκωνες και οι Αρκάδες αλλά κυρίως οι Ηλείοι.
Υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες
ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων.
Ως μυθικός ιδρυτής της πόλης θεωρείται ο Λεπρέας ή Λέπρεος, γιος του Πυργέα ή του Καύκωνα, ο οποίος σκοτώθηκε από τον Ηρακλή. Η πόλη έχει διάρκεια ζωής από την προϊστορική έως τη Βυζαντινή εποχή, με ιδιαίτερη ακμή κατά την κλασική και την ελληνιστική περίοδο, οπότε και έγινε πρωτεύουσα της Τριφυλίας.
Σύμφωνα με το Στράβωνα (8, 344) το Λέπρεο ήταν "ευδαίμων χώρα", καθώς ήλεγχε την πιο εύφορη κοιλάδα της Τριφυλίας, το Αιπάσιον πεδίον, βρισκόταν κοντά στον ποταμό Νέδα και στη θάλασσα, ενώ τα βουνά που την περιέκλειαν, της εξασφάλιζαν ήπιο κλίμα. Ο Στράβων αναφέρει πως η πόλη απείχε από την παραλία σαράντα στάδια (περίπου 7,5 χιλ.) και από το ιερό του Σαμίου Ποσειδώνα που βρισκόταν στην παραλία του Σαμικού εκατό στάδια (περίπου 18,5 χιλ.).
Ο Αρχαιολογικός χώρος του Λεπρέου αποτελείτε από δύο ακροπόλεις, μία προϊστορική, που βρίσκεται στα ανατολικά του σημερινού χωριού, και μία ιστορικών χρόνων, που εκτείνεται στα βόρεια του. Το πιο σημαντικό μνημείο της κλασικής ακρόπολης είναι ο δωρικός περίπτερος ναός που αποδίδεται στη Δήμητρα. Η πόλη της ιστορικής εποχής εκτεινόταν μέχρι το λόφο του προϊστορικού οικισμού.
Οι Καύκωνες:
Η ιστορία του Λέπρεου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ως πρώτοι κάτοικοι αναφέρονται οι Καύκωνες: "Πτολίεθρον Καυκώνων" αναφέρει ο Καλλίμαχος στον ύμνο του Δία 39.
Ο Καύκων, ο μυθικός γενάρχης, ήταν ένας από τους γιούς του Λυκάωνα οι οποίοι είχαν χτίσει τις πρώτες πόλεις στην Αρκαδία.
Αρκετά στοιχεία για τους Καύκωνες αναφέρονται από τον Στράβωνα, ο οποίος τους μνημονεύει ανάμεσα στους παλαιότερους κατοίκους του ελλαδικού χώρου (Ζ΄ VII. 1 ), ενώ σε άλλα σημεία δίνει σημαντικές πληροφορίες για τις περιοχές εγκατάστασής τους, που εντοπίζονται στην δυτική Πελοπόννησο - (Η΄ ΙΙΙ. 11,17 και 30, καθώς και VΙΙ. 5). Καταγράφει μάλιστα και την παράδοση ότι ολόκληρη η Ηλεία, από την Μεσσηνία μέχρι την πόλη Δύμη (στα σύνορα Ηλείας και Αχαΐας) και ιδιαίτερα η Τριφυλία, ονομαζόταν παλαιότερα Καυκωνία, από τους Καύκωνες που κατοικούσαν εκεί (Η΄ ΙΙΙ. 17).
Οι Καύκωνες εκτοπίζονται από την Τριφυλία από τους Νηλείδες, οι οποίοι ιδρύουν το "Βασίλειο του Νέστορος" την Μυκηναϊκή εποχή. Σε αναφορά της Οδύσσειας (Γ 366) φαίνεται οι Καύκωνες να κατοικούν ακόμα στην περιοχή, προφανώς στην ορεινή ανατολική Τριφυλία- Αρκαδία. Μάλιστα στο έπος ονομάζονται μεγαλόθυμοι και χρειάστηκε παρέμβαση της Αθηνάς για να διασφαλιστεί το ταξίδι του Τηλέμαχου μέσα από την περιοχή τους. Οι Καύκωνες φαίνεται να συγχωνεύονται με τα ελληνικά φύλα που κατέκτησαν τις περιοχές εγκατάστασής τους και να αφομοιώνονται μέχρι το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, οπότε και παύουν να μνημονεύονται.
Οι Μινύες:
Ο Ηρόδοτος (4, 145- 148) αναφέρει το Λέπρεον ως μια από τις πόλεις που έχτισαν οι Μινύες φυγάδες από την Λήμνο. Οι παλιοί κάτοικοι της Λήμνου είχαν διώξει από το νησί τους Μινύες που ήταν απόγονοι των αργοναυτών. Οι Μινύες είχαν πάει πρώτα στην Λακωνική, όπου στην αρχή έγιναν δεκτοί, έπειτα όμως υποχρεώθηκαν να φύγουν και μερικοί ακολούθησαν τον Θήρα στην αποικία του, οι περισσότεροι όμως εισέβαλαν στην χώρα των Καυκώνων (την Τριφυλία) και έχτισαν την περίφημη Μινυακή εξάπολη: Το Λέπρεον, την Μάκιστο, την Φρίξα, τον Πύργο, τον Έπιον και το Νούδιον.
Η πτώση των μεγάλων Μυκηναϊκών κέντρων της περιοχής το -1400 πιθανώς να σχετίζεται με την κατάληψη της περιοχής από τους Μινύες και την ίδρυση της Τριφυλιακής Μινυακής εξάπολης.
Περί της ονομασίας της πόλης:
Ο Παυσανίας (V 4- 5) αναφέρει ότι το Λέπρεο ιδρύθηκε από τον ήρωα Λέπρεο γιο του Πυργέως (ή του Kαύκωνα σύμφωνα με τον Αθήναιο, 10, 412 ).
Σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε η παράδοση πως ο Λεπρέος καυχήθηκε προς τον Ηρακλή πως δεν ήταν κατώτερός του στο φαγητό: έσφαξε ο καθένας ένα βόδι και το ετοίμασε για φαγητό σε ίσο χρονικό διάστημα, και ο Λεπρέος αποδείχτηκε πως ήταν στο φαγητό, όπως και ισχυρίζονταν, όχι κατώτερος από τον Ηρακλή. Είχε όμως την τόλμη να προκαλέσει τον Ηρακλή κατόπιν και σε μονομαχία. Σ΄αυτή λένε πως ο Λεπρέος νικήθηκε και σκοτώθηκε και πως θάφτηκε στην Φιγάλεια.
Οι Φιγαλείς όμως δεν μπορούσαν να δείξουν στον Παυσανία τάφο του Λεπρέου. Επίσης αναφέρετε ότι ο Λέπρεος ήταν εχθρός του Ηρακλή γιατί αυτός συμβούλεψε το Αυγεία να αθετήσει την υπόσχεσή του προς τον Ηρακλή μετά την ολοκλήρωση του πέμπτου άθλου.
Ο περιηγητής αναφέρει την εκδοχή ότι η πόλη πήρε την ονομασία της από την κόρη του Πυργέα Λεπρέα ενώ κατά μια άλλη εκδοχή οι πρώτοι κάτοικοι της γης είχαν προσβληθεί από την αρρώστια λέπρα και πως η πόλη πήρε το όνομα από το ατύχημα των κατοίκων.
Προς το ρήμα λέπω (απολεπίζω, ξεφλουδίζω) σχετίζονται οι λέξεις λέπος, λέπυρον (κέλυφος ή τσόφλι), λεπίς, λεπτός και λεπρός. Ή τοπωνυμία Λέπρεον σχετιζόταν στην αρχαιότητα και με την παρουσία πετρωμάτων "απολεπιζομένων".
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι κάτοικοι του Λεπρέου του ανέφεραν ότι στην πόλη υπήρχε ναός του Δία Λευκαίου και τάφος του Λυκούργου, γιού του Αλέα, και άλλος τάφος του Καύκωνα, πάνω στον οποίο ήταν στημένο άγαλμα με την μορφή άντρα να παίζει λύρα.
Ωστόσο στις μέρες του δεν υπήρχαν αυτοί οι τάφοι και ο ναός του Διός.
Σε ότι αφορά το επίθετο Λευκαίου πολλοί διορθώνουν το κείμενο των Μεσσηνιακών σε Λυκαίου. Η παρουσία στο Λέπρεο της ονομαστής Αρκαδικής λατρείας του Λυκαίου Δία θα μαρτυρούσε την στενή σχέση ή συγγένεια των Λεπρεατών με τους Αρκάδες. Ο Λυκούργος του οποίου τάφο είχαν στο Λέπρεο ήταν γιός του Αρκάδα Βασιλιά Αλέου, του ιδρυτή του ιερού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα. Άν το επίθετο ήταν Λευκαίος, θα μπορούσε να σχετιστεί με την τελετουργική διάταξη να χρησιμοποιούνται για τις θυσίες του Δία στην Ολυμπία μόνο ξύλα λεύκης. Από την τελετουργική αυτή διάταξη προκύπτει πως ο Δίας του Λεπρέου ήταν αρχικά Θεός του κάτω κόσμου, όπως οι περισσότεροι Θεοί των Μινύων, οι οποίοι συνδέονται με την παλιότερη ιστορία της πόλης. Η λεύκη θεωρούνταν δέντρο του κάτω κόσμου.
Το μόνο ιερό που συνάντησε ο Παυσανίας ήταν αυτό της Δήμητρας το οποίο περιγράφει πως ήταν χτισμένο με ωμά πλιθιά και δεν είχε κανένα άγαλμα. Επίσης αναφέρει ότι κοντά στην πόλη των Λεπρεατών υπήρχε πηγή ονομαζόμενη Αρήνη, η οποία λέγανε πως πήρε το όνομά της από την κόρη του Αφαρέα.
Ιστορικό πλαίσιο:
Το Λέπρεο υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων.
Το -672 οι Αιτωλο- Ηλείοι εισβάλλουν στην Τριφυλία.
Το -644 οι Πισάτες επανακαταλαμβάνουν την Ολυμπία.
Το -580 οι Ηλείοι ξαναεισβάλουν στην Τριφυλία.
Το -479 οι Λεπρεάτες, ώς αυτοτελείς, συμμετέχουν με διακόσιους άνδρες στην μάχη των Πλαταιών κατά των Περσών (Ηρόδοτος, 9, 28)
Το -572 οι Ηλείοι καταστρέφουν την Πίσα.
Το -550 οι Τριφύλιοι επαναστατούν, βοηθούμενοι από τους Σπαρτιάτες.
Το -500 νέα εισβολή των Ηλείων που καταλαμβάνουν την Μακιστία.
Μέχρι το -472 οι Ηλείοι καταλαμβάνουν και την υπόλοιπη Τριφυλία.
Το -400 η Σπάρτη με βασιλιά τον Άγι εισβάλλει στην Τριφυλία κατά των Ηλείων από τα νότια (από τον Αυλώνα της Μεσσηνίας). Πρώτοι οι Λεπρεάτες αποστατούν από τους Ηλείους και αμέσως μετά οι κάτοικοι της Μακίστου και του Επιταλίου (Ξενοφών, Ελληνικά, 3, 2, 25)
Το -399 Οι Ηλείοι αναγνωρίζουν με συνθήκη προς τους Σπαρτιάτες την ανεξαρτησία πολλών πόλεων της Τριφυλίας.
Το -370 οι Τριφύλιοι προσχωρούν στην Ομοσπονδία των Αρκαδικών πόλεων αφού μετά την ήττα των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα δεν μπορούσαν να υπολογίζουν πια στην βοήθειά τους.
Το -367 με την Περσοθηβαϊκή συνθήκη προβλεπόταν η παράδοση της Τριφυλίας στους Ηλείους.
Το -219 το Λέπρεο παραδόθηκε στο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε΄ και
το -196 εισήλθε ως ανεξάρτητο κράτος στην αχαϊκή συμπολιτεία.
Από την κατάκτηση των Ρωμαίων το -146 αρχίζει η παρακμάζουσα πορεία της πόλης.
Αν και σε παρακμή, η πόλη του Λεπρέου υπήρχε τουλάχιστον μέχρι το +170, την εποχή του περιηγητή Παυσανία, ο οποίος τη χαρακτηρίζει ως πρωτεύουσα της Τριφυλίας.
Φαίνεται πως το Λέπρεο υπήρχε κατά τη Βυζαντινή εποχή, ενώ κατά την επικρατέστερη άποψη ερημώθηκε μετά τις πειρατικές και βαρβαρικές επιδρομές, το +800 έως το +1000.
Η Προϊστορική Ακρόπολη:
Ο χώρος του Λεπρέου φαίνεται πως κατοικήθηκε από τη νεολιθική ήδη εποχή. Ο προϊστορικός οικισμός εκμεταλλευόταν τους φυσικούς πόρους της περιοχής και είχε σχέσεις με το Αιγαίο.
Η προϊστορική ακρόπολη αναπτύσσεται στο λόφο του Αγίου Δημητρίου όπου έχουν εντοπιστεί λείψανα οικισμού της Πρωτοελλαδικής περιόδου, -3000 έως -2000.
Η προϊστορική ακρόπολη καταλαμβάνει το λόφο του Αγίου Δημητρίου, που αποτελεί μία φυσικά οχυρή θέση. Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης ανάγονται στη Νεολιθική εποχή, ενώ αργότερα αναπτύχθηκε πάνω στο επίπεδο της κορυφής ο οικισμός της Πρωτοελλαδικής εποχής που είχε έκταση 5.000 τ.μ. περίπου.
Τα κτίσματα είχαν θεμέλια από ακατέργαστες ασβεστολιθικές πέτρες και πώρινα τμήματα του φυσικού βράχου, ενώ η ανωδομή τους ήταν από ωμές πλίνθους. Ο προσανατολισμός τους ήταν από βορρά προς νότο, με την πόρτα προς βορρά, προκειμένου να προστατεύονται από τους ισχυρούς νότιους ανέμους. Έχουν αποκαλυφτεί επίσης λείψανα πλακόστρωτου που ανήκουν προφανώς σε δρόμο.
Ο προϊστορικός οικισμός του Λεπρέου παρουσιάζει ομοιότητες ως προς την αρχιτεκτονική με άλλους πρωτοελλαδικούς οικισμούς της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου. Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκαν ίχνη ζωής της Μεσοελλαδικής και Υστεροελλαδικής εποχής, καθώς και όστρακα αγγείων που ανήκουν στην Κλασική και τη Βυζαντινή εποχή.
Περισσότερα στον σύνδεσμο: Νεολιθικός- Πρωτοελλαδικός οικισμός Αγ. Δημητρίου, Λέπρεο Τριφυλία
Οι Μυκηναϊκοί χρόνοι:
Κατά μία άποψη η περιοχή του Λεπρέου ταυτίζεται με το Ομηρικό Αίπυ, μιά από τις μεγαλύτερες και πιό ισχυρές πόλεις του Βασιλείου του Νέστορα.
Κάποια σημεία στα τείχη αλλά και στο εσωτερικό της ιστορικής Ακρόπολης, όπως ένα μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα που ίσως πρόκειται περί βωμού, παραπέμπουν σε παλαιότερες, πιθανός Μυκηναϊκές κατασκευές. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν υπάρχει τέτοια ταύτιση. Άλλα κτήρια ή και Θολωτοί τάφοι της Μυκηναϊκής περιόδου δεν έχουν βρεθεί. Τα μόνα μυκηναϊκά ευρήματα είναι κυρίως όστρακα αγγείων από την προϊστορική ακρόπολη.
Μελλοντικές ανασκαφικές έρευνες στην ακρόπολη και την κάτω πόλη της ιστορικής περιόδου θα συμπληρώσουν με αρχαιολογικά δεδομένα την εικόνα της σημαντικής αυτής πόλης.
Η Ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων:
Οι πρώτες έρευνες στην ακρόπολη έγιναν από τον Dorpfeld το 1891 και στη συνέχεια οι ανασκαφές του Knell το 1978 στο νότιο τμήμα της ακρόπολης που αποκάλυψαν τον δωρικό περίπτερο ναό της Δήμητρας.
Το Λέπρεο κατοικήθηκε από την Νεολιθική εποχή, ενώ έχει βρεθεί και μερικώς ανασκαφεί ακρόπολη της Πρωτοελλαδικής εποχής. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει η εντυπωσιακή ακρόπολη των ιστορικών χρόνων όπου υπάρχουν τα ερείπια του Ναού της Δήμητρας.
Το Λέπρεο βρίσκεται στα νότια της Κάτω Φιγαλείας, της σημερινής Ζούρτσας, 5 χιλ. πάνω από το Θολό. Η ακρόπολη του αρχαίου Λεπρέου βρίσκεται στις τελευταίες απολήξεις του όρους Μίνθη, βορείως του ποταμού Νέδα.
Η μεγάλη στρατηγική της σημασία στην αρχαιότητα οφείλεται στην θέση της, αφού είχε τον έλεγχο των χερσαίων οδών που οδηγούσαν από την Μεσσηνία προς την Ηλεία και από το Ιόνιο προς την Αρκαδία. Γι’ αυτό την διεκδικούσαν κατά περιόδους οι Μεσσήνιοι, οι Λάκωνες και οι Αρκάδες αλλά κυρίως οι Ηλείοι.
Υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες
ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων.
Ως μυθικός ιδρυτής της πόλης θεωρείται ο Λεπρέας ή Λέπρεος, γιος του Πυργέα ή του Καύκωνα, ο οποίος σκοτώθηκε από τον Ηρακλή. Η πόλη έχει διάρκεια ζωής από την προϊστορική έως τη Βυζαντινή εποχή, με ιδιαίτερη ακμή κατά την κλασική και την ελληνιστική περίοδο, οπότε και έγινε πρωτεύουσα της Τριφυλίας.
Σύμφωνα με το Στράβωνα (8, 344) το Λέπρεο ήταν "ευδαίμων χώρα", καθώς ήλεγχε την πιο εύφορη κοιλάδα της Τριφυλίας, το Αιπάσιον πεδίον, βρισκόταν κοντά στον ποταμό Νέδα και στη θάλασσα, ενώ τα βουνά που την περιέκλειαν, της εξασφάλιζαν ήπιο κλίμα. Ο Στράβων αναφέρει πως η πόλη απείχε από την παραλία σαράντα στάδια (περίπου 7,5 χιλ.) και από το ιερό του Σαμίου Ποσειδώνα που βρισκόταν στην παραλία του Σαμικού εκατό στάδια (περίπου 18,5 χιλ.).
Ο Αρχαιολογικός χώρος του Λεπρέου αποτελείτε από δύο ακροπόλεις, μία προϊστορική, που βρίσκεται στα ανατολικά του σημερινού χωριού, και μία ιστορικών χρόνων, που εκτείνεται στα βόρεια του. Το πιο σημαντικό μνημείο της κλασικής ακρόπολης είναι ο δωρικός περίπτερος ναός που αποδίδεται στη Δήμητρα. Η πόλη της ιστορικής εποχής εκτεινόταν μέχρι το λόφο του προϊστορικού οικισμού.
Οι Καύκωνες:
Η ιστορία του Λέπρεου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ως πρώτοι κάτοικοι αναφέρονται οι Καύκωνες: "Πτολίεθρον Καυκώνων" αναφέρει ο Καλλίμαχος στον ύμνο του Δία 39.
Ο Καύκων, ο μυθικός γενάρχης, ήταν ένας από τους γιούς του Λυκάωνα οι οποίοι είχαν χτίσει τις πρώτες πόλεις στην Αρκαδία.
Αρκετά στοιχεία για τους Καύκωνες αναφέρονται από τον Στράβωνα, ο οποίος τους μνημονεύει ανάμεσα στους παλαιότερους κατοίκους του ελλαδικού χώρου (Ζ΄ VII. 1 ), ενώ σε άλλα σημεία δίνει σημαντικές πληροφορίες για τις περιοχές εγκατάστασής τους, που εντοπίζονται στην δυτική Πελοπόννησο - (Η΄ ΙΙΙ. 11,17 και 30, καθώς και VΙΙ. 5). Καταγράφει μάλιστα και την παράδοση ότι ολόκληρη η Ηλεία, από την Μεσσηνία μέχρι την πόλη Δύμη (στα σύνορα Ηλείας και Αχαΐας) και ιδιαίτερα η Τριφυλία, ονομαζόταν παλαιότερα Καυκωνία, από τους Καύκωνες που κατοικούσαν εκεί (Η΄ ΙΙΙ. 17).
Οι Καύκωνες εκτοπίζονται από την Τριφυλία από τους Νηλείδες, οι οποίοι ιδρύουν το "Βασίλειο του Νέστορος" την Μυκηναϊκή εποχή. Σε αναφορά της Οδύσσειας (Γ 366) φαίνεται οι Καύκωνες να κατοικούν ακόμα στην περιοχή, προφανώς στην ορεινή ανατολική Τριφυλία- Αρκαδία. Μάλιστα στο έπος ονομάζονται μεγαλόθυμοι και χρειάστηκε παρέμβαση της Αθηνάς για να διασφαλιστεί το ταξίδι του Τηλέμαχου μέσα από την περιοχή τους. Οι Καύκωνες φαίνεται να συγχωνεύονται με τα ελληνικά φύλα που κατέκτησαν τις περιοχές εγκατάστασής τους και να αφομοιώνονται μέχρι το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, οπότε και παύουν να μνημονεύονται.
Οι Μινύες:
Ο Ηρόδοτος (4, 145- 148) αναφέρει το Λέπρεον ως μια από τις πόλεις που έχτισαν οι Μινύες φυγάδες από την Λήμνο. Οι παλιοί κάτοικοι της Λήμνου είχαν διώξει από το νησί τους Μινύες που ήταν απόγονοι των αργοναυτών. Οι Μινύες είχαν πάει πρώτα στην Λακωνική, όπου στην αρχή έγιναν δεκτοί, έπειτα όμως υποχρεώθηκαν να φύγουν και μερικοί ακολούθησαν τον Θήρα στην αποικία του, οι περισσότεροι όμως εισέβαλαν στην χώρα των Καυκώνων (την Τριφυλία) και έχτισαν την περίφημη Μινυακή εξάπολη: Το Λέπρεον, την Μάκιστο, την Φρίξα, τον Πύργο, τον Έπιον και το Νούδιον.
Η πτώση των μεγάλων Μυκηναϊκών κέντρων της περιοχής το -1400 πιθανώς να σχετίζεται με την κατάληψη της περιοχής από τους Μινύες και την ίδρυση της Τριφυλιακής Μινυακής εξάπολης.
Περί της ονομασίας της πόλης:
Ο Παυσανίας (V 4- 5) αναφέρει ότι το Λέπρεο ιδρύθηκε από τον ήρωα Λέπρεο γιο του Πυργέως (ή του Kαύκωνα σύμφωνα με τον Αθήναιο, 10, 412 ).
 |
| Τμήμα των οχυρώσεων του αρχαίου Λεπρέου |
Σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε η παράδοση πως ο Λεπρέος καυχήθηκε προς τον Ηρακλή πως δεν ήταν κατώτερός του στο φαγητό: έσφαξε ο καθένας ένα βόδι και το ετοίμασε για φαγητό σε ίσο χρονικό διάστημα, και ο Λεπρέος αποδείχτηκε πως ήταν στο φαγητό, όπως και ισχυρίζονταν, όχι κατώτερος από τον Ηρακλή. Είχε όμως την τόλμη να προκαλέσει τον Ηρακλή κατόπιν και σε μονομαχία. Σ΄αυτή λένε πως ο Λεπρέος νικήθηκε και σκοτώθηκε και πως θάφτηκε στην Φιγάλεια.
Οι Φιγαλείς όμως δεν μπορούσαν να δείξουν στον Παυσανία τάφο του Λεπρέου. Επίσης αναφέρετε ότι ο Λέπρεος ήταν εχθρός του Ηρακλή γιατί αυτός συμβούλεψε το Αυγεία να αθετήσει την υπόσχεσή του προς τον Ηρακλή μετά την ολοκλήρωση του πέμπτου άθλου.
Ο περιηγητής αναφέρει την εκδοχή ότι η πόλη πήρε την ονομασία της από την κόρη του Πυργέα Λεπρέα ενώ κατά μια άλλη εκδοχή οι πρώτοι κάτοικοι της γης είχαν προσβληθεί από την αρρώστια λέπρα και πως η πόλη πήρε το όνομα από το ατύχημα των κατοίκων.
Προς το ρήμα λέπω (απολεπίζω, ξεφλουδίζω) σχετίζονται οι λέξεις λέπος, λέπυρον (κέλυφος ή τσόφλι), λεπίς, λεπτός και λεπρός. Ή τοπωνυμία Λέπρεον σχετιζόταν στην αρχαιότητα και με την παρουσία πετρωμάτων "απολεπιζομένων".
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι κάτοικοι του Λεπρέου του ανέφεραν ότι στην πόλη υπήρχε ναός του Δία Λευκαίου και τάφος του Λυκούργου, γιού του Αλέα, και άλλος τάφος του Καύκωνα, πάνω στον οποίο ήταν στημένο άγαλμα με την μορφή άντρα να παίζει λύρα.
Ωστόσο στις μέρες του δεν υπήρχαν αυτοί οι τάφοι και ο ναός του Διός.
Σε ότι αφορά το επίθετο Λευκαίου πολλοί διορθώνουν το κείμενο των Μεσσηνιακών σε Λυκαίου. Η παρουσία στο Λέπρεο της ονομαστής Αρκαδικής λατρείας του Λυκαίου Δία θα μαρτυρούσε την στενή σχέση ή συγγένεια των Λεπρεατών με τους Αρκάδες. Ο Λυκούργος του οποίου τάφο είχαν στο Λέπρεο ήταν γιός του Αρκάδα Βασιλιά Αλέου, του ιδρυτή του ιερού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα. Άν το επίθετο ήταν Λευκαίος, θα μπορούσε να σχετιστεί με την τελετουργική διάταξη να χρησιμοποιούνται για τις θυσίες του Δία στην Ολυμπία μόνο ξύλα λεύκης. Από την τελετουργική αυτή διάταξη προκύπτει πως ο Δίας του Λεπρέου ήταν αρχικά Θεός του κάτω κόσμου, όπως οι περισσότεροι Θεοί των Μινύων, οι οποίοι συνδέονται με την παλιότερη ιστορία της πόλης. Η λεύκη θεωρούνταν δέντρο του κάτω κόσμου.
Το μόνο ιερό που συνάντησε ο Παυσανίας ήταν αυτό της Δήμητρας το οποίο περιγράφει πως ήταν χτισμένο με ωμά πλιθιά και δεν είχε κανένα άγαλμα. Επίσης αναφέρει ότι κοντά στην πόλη των Λεπρεατών υπήρχε πηγή ονομαζόμενη Αρήνη, η οποία λέγανε πως πήρε το όνομά της από την κόρη του Αφαρέα.
 |
| Κτήριο στο εωτερικό της ακρόπολης |
Ιστορικό πλαίσιο:
Το Λέπρεο υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων.
Το -672 οι Αιτωλο- Ηλείοι εισβάλλουν στην Τριφυλία.
Το -644 οι Πισάτες επανακαταλαμβάνουν την Ολυμπία.
Το -580 οι Ηλείοι ξαναεισβάλουν στην Τριφυλία.
Το -479 οι Λεπρεάτες, ώς αυτοτελείς, συμμετέχουν με διακόσιους άνδρες στην μάχη των Πλαταιών κατά των Περσών (Ηρόδοτος, 9, 28)
Το -572 οι Ηλείοι καταστρέφουν την Πίσα.
Το -550 οι Τριφύλιοι επαναστατούν, βοηθούμενοι από τους Σπαρτιάτες.
Το -500 νέα εισβολή των Ηλείων που καταλαμβάνουν την Μακιστία.
Μέχρι το -472 οι Ηλείοι καταλαμβάνουν και την υπόλοιπη Τριφυλία.
Το -400 η Σπάρτη με βασιλιά τον Άγι εισβάλλει στην Τριφυλία κατά των Ηλείων από τα νότια (από τον Αυλώνα της Μεσσηνίας). Πρώτοι οι Λεπρεάτες αποστατούν από τους Ηλείους και αμέσως μετά οι κάτοικοι της Μακίστου και του Επιταλίου (Ξενοφών, Ελληνικά, 3, 2, 25)
Το -399 Οι Ηλείοι αναγνωρίζουν με συνθήκη προς τους Σπαρτιάτες την ανεξαρτησία πολλών πόλεων της Τριφυλίας.
Το -370 οι Τριφύλιοι προσχωρούν στην Ομοσπονδία των Αρκαδικών πόλεων αφού μετά την ήττα των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα δεν μπορούσαν να υπολογίζουν πια στην βοήθειά τους.
Το -367 με την Περσοθηβαϊκή συνθήκη προβλεπόταν η παράδοση της Τριφυλίας στους Ηλείους.
Το -219 το Λέπρεο παραδόθηκε στο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε΄ και
το -196 εισήλθε ως ανεξάρτητο κράτος στην αχαϊκή συμπολιτεία.
Από την κατάκτηση των Ρωμαίων το -146 αρχίζει η παρακμάζουσα πορεία της πόλης.
Αν και σε παρακμή, η πόλη του Λεπρέου υπήρχε τουλάχιστον μέχρι το +170, την εποχή του περιηγητή Παυσανία, ο οποίος τη χαρακτηρίζει ως πρωτεύουσα της Τριφυλίας.
Φαίνεται πως το Λέπρεο υπήρχε κατά τη Βυζαντινή εποχή, ενώ κατά την επικρατέστερη άποψη ερημώθηκε μετά τις πειρατικές και βαρβαρικές επιδρομές, το +800 έως το +1000.
 |
| Η ακρόπολη της νεολιθικής και πρωτοελαδικής εποχής στον λόφο του Αγίου Δημητρίου στο Λέπρεο |
Η Προϊστορική Ακρόπολη:
Ο χώρος του Λεπρέου φαίνεται πως κατοικήθηκε από τη νεολιθική ήδη εποχή. Ο προϊστορικός οικισμός εκμεταλλευόταν τους φυσικούς πόρους της περιοχής και είχε σχέσεις με το Αιγαίο.
Η προϊστορική ακρόπολη αναπτύσσεται στο λόφο του Αγίου Δημητρίου όπου έχουν εντοπιστεί λείψανα οικισμού της Πρωτοελλαδικής περιόδου, -3000 έως -2000.
Η προϊστορική ακρόπολη καταλαμβάνει το λόφο του Αγίου Δημητρίου, που αποτελεί μία φυσικά οχυρή θέση. Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης ανάγονται στη Νεολιθική εποχή, ενώ αργότερα αναπτύχθηκε πάνω στο επίπεδο της κορυφής ο οικισμός της Πρωτοελλαδικής εποχής που είχε έκταση 5.000 τ.μ. περίπου.
Τα κτίσματα είχαν θεμέλια από ακατέργαστες ασβεστολιθικές πέτρες και πώρινα τμήματα του φυσικού βράχου, ενώ η ανωδομή τους ήταν από ωμές πλίνθους. Ο προσανατολισμός τους ήταν από βορρά προς νότο, με την πόρτα προς βορρά, προκειμένου να προστατεύονται από τους ισχυρούς νότιους ανέμους. Έχουν αποκαλυφτεί επίσης λείψανα πλακόστρωτου που ανήκουν προφανώς σε δρόμο.
Ο προϊστορικός οικισμός του Λεπρέου παρουσιάζει ομοιότητες ως προς την αρχιτεκτονική με άλλους πρωτοελλαδικούς οικισμούς της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου. Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκαν ίχνη ζωής της Μεσοελλαδικής και Υστεροελλαδικής εποχής, καθώς και όστρακα αγγείων που ανήκουν στην Κλασική και τη Βυζαντινή εποχή.
Περισσότερα στον σύνδεσμο: Νεολιθικός- Πρωτοελλαδικός οικισμός Αγ. Δημητρίου, Λέπρεο Τριφυλία
Οι Μυκηναϊκοί χρόνοι:
Κατά μία άποψη η περιοχή του Λεπρέου ταυτίζεται με το Ομηρικό Αίπυ, μιά από τις μεγαλύτερες και πιό ισχυρές πόλεις του Βασιλείου του Νέστορα.
Κάποια σημεία στα τείχη αλλά και στο εσωτερικό της ιστορικής Ακρόπολης, όπως ένα μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα που ίσως πρόκειται περί βωμού, παραπέμπουν σε παλαιότερες, πιθανός Μυκηναϊκές κατασκευές. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν υπάρχει τέτοια ταύτιση. Άλλα κτήρια ή και Θολωτοί τάφοι της Μυκηναϊκής περιόδου δεν έχουν βρεθεί. Τα μόνα μυκηναϊκά ευρήματα είναι κυρίως όστρακα αγγείων από την προϊστορική ακρόπολη.
Μελλοντικές ανασκαφικές έρευνες στην ακρόπολη και την κάτω πόλη της ιστορικής περιόδου θα συμπληρώσουν με αρχαιολογικά δεδομένα την εικόνα της σημαντικής αυτής πόλης.
Η Ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων:
Οι πρώτες έρευνες στην ακρόπολη έγιναν από τον Dorpfeld το 1891 και στη συνέχεια οι ανασκαφές του Knell το 1978 στο νότιο τμήμα της ακρόπολης που αποκάλυψαν τον δωρικό περίπτερο ναό της Δήμητρας.
Η οχύρωση σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και μαρτυρεί την ακμή της πόλης κατά τις περιόδους αυτές.
Το τείχος με περίμετρο περί τα 800 μέτρα και ανώτατο σωζόμενο ύψος 4.5 μέτρα, διαθέτει πύργους και είναι κατασκευασμένο με πώρινους και ασβεστολιθικούς δόμους. Είναι κτισμένη με εξαιρετική επιμέλεια, κατά το μεικτό ισόδομο και πολυγωνικό σύστημα.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης διατηρούνται λείψανα οικοδομημάτων, καθώς και ο κλασικός δωρικός περίπτερος ναός που αποδίδεται στη Δήμητρα, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Παυσανία.
Όλος ο χώρος του Αρχαίου Λεπρέου και της ακρόπολης υπολογίζεται σε 25 στρέμματα.
Η βορινή πλευρά του κάστρου ήταν πιο ασφαλισμένη, αφού κάτω αμέσως από τα τείχη υπάρχει απότομη κατηφόρα και φτάνει κάτω χαμηλά στη χαράδρα που την λένε «κακόρεμα». Πύλες της Ακροπόλεως δεν σώζονται, αν και αναφέρετε πως ήταν δυο, μια στον ομαλότερο τόπο προς τα δυτικά και η άλλη στη νοτιοανατολική γωνία κοντά στο Ναό της Δήμητρας. Στη γωνία αυτή, λένε οι παλιότεροι πως υπήρχε και πέτρινη σκάλα που κατέβαινε στο σημερινό χωριό Στροβίτσι ή Λέπρεο.
Ανατολικά της κλασικής ακρόπολης σώζονται τα ερείπια μεσαιωνικού κάστρου (Παλιόπυργος), στο οποίο είναι εντοιχισμένο αρχαίο οικοδομικό υλικό.
Στην περιοχή όπου αναπτύσσεται η πόλη της ιστορικής εποχής οι περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα είδαν πολυάριθμα λείψανα κτηρίων.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί τάφοι, οι οποίοι τοποθετούνται στην περίοδο από τους αρχαϊκούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Ο Ναός της Δήμητρας:
Ο ναός της Δήμητρας είναι κτισμένος στο νότιο τμήμα της κλασικής ακρόπολης του αρχαίου Λεπρέου, πάνω σε ένα άνδηρο που βρίσκεται στο πιο χαμηλό σημείο αυτής και που εποπτεύει στα δυτικά τη θάλασσα, ενώ στα νότια και ανατολικά την κοιλάδα του ποταμού Νέδα και την οροσειρά με το ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες. Μνημονεύεται από τον Παυσανία, ο οποίος αναφέρει πως ήταν κτισμένος από ωμές πλίνθους και πως δεν είχε λατρευτικό άγαλμα. Ο ναός είναι δωρικός περίπτερος με 6 x 11 κίονες.
Έχει πρόναο με κίονες εν παραστάσι, σηκό χωρίς εσωτερική κιονοστοιχία, ενώ δεν υπάρχει οπισθόδομος. Είναι κατασκευασμένος από κογχυλιάτη λίθο, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε και για τη νεώτερη φάση του τείχους της πόλης. Από το ναό σώζεται η ευθυντηρία της περίστασης, το θεμέλιο του σηκού και αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη (σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανα, τμήματα του θριγκού). Η είσοδος στο ναό γινόταν από τρία σκαλοπάτια. Οι σπόνδυλοι των κιόνων φέρουν είκοσι ραβδώσεις και μερικοί σώζουν ίχνη λευκού επιχρίσματος. Οι μετόπες ήταν ακόσμητες, ενώ η κεράμωση από πηλό.
Στο εσωτερικό του σηκού έχουν αποκαλυφθεί θεμέλια που ανήκουν προφανώς σε παλαιότερο ναό. Σε απόσταση 7 μ. περίπου από την πρόσοψη του ναού έχει αποκαλυφθεί ορθογώνιο θεμέλιο διαστάσεων 4,90 x 1,46 μ., που είναι επίσης κατασκευασμένο από κογχυλιάτη λίθο και ανήκει προφανώς στο βωμό.
Η χρονολόγηση του ναού βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην αρχιτεκτονική του, καθώς δεν είναι γνωστά άλλα ευρήματα. Μπορεί να συγκριθεί με ναούς που βρίσκονται στη γειτονική περιοχή και συγκεκριμένα με το Μητρώο της Ολυμπίας και με το ναό στο Μάζι. Θα πρέπει να χρονολογηθεί στις πρώτες δεκαετίες του -4ου αιώνα.
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
Βιβλιογραφία και πηγές:
-Ν. Παπαχατζή: "Παυσανία, Μεσσηνιακά", εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών
-Οδύσσεια, εκδόσεις Πάπυρος
-Στράβων: Γεωγραφικά, εκδόσεις Πάπυρος
-Ηρόδοτος: Ιστορία, εκδόσεις Ωκεανίδα
-Ξενοφών: Ελληνικά, εκδόσεις Πάπυρος
-Ιστότοπος: Υπουργείου πολιτισμού: Οδυσσεύς
-Ιστότοπος: Εθνο- λογικά
-Φωτογραφίες: Αρχείο "Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
