Καιάδας: Μύθοι και Ιστορία
Συγγραφέας: Τσαπόγας Μίλτος (Ομάδα Πυθέας)
Έπειτα από την τρομακτική σύγκρουση στη μεγάλη τάφρο μεταξύ των επαναστατημένων Μεσσηνίων και των σκληροτράχηλων αντιπάλων τους Λακεδαιμόνιων, οι Μεσσήνιοι ηττημένοι εγκαταλείπουν τον τόπο και καταφεύγουν στο όρος «Είρα», στη συνοριακή περιοχή Μεσσηνίας και Αρκαδίας. Εκεί χτίζουν φρούριο. Σύντομα οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι συνεχώς τους ακολουθούν, ξεκινούν την πολιορκία του φρουρίου. Η κατάσταση για τους πολιορκούμενους έχει αρχίσει να δυσκολεύει αλλά το ίδιο φαίνεται πως έχει αρχίσει να γίνεται και με τους αντιπάλους τους.
Οι Λακεδαιμόνιοι παρόλο που βρίσκονται στην ισχυρή θέση των πολιορκητών, δυσκολεύονται να βγάλουν εις πέρας την αποστολή τους, την κατάληψη του φρουρίου της Είρας. Ο λόγος ήταν προφανής για όλους τους εμπλεκόμενους στη μάχη την εποχή εκείνη. Επικεφαλής του Μεσσηνιακού στρατού ήταν ο θαυμαστός για τα ηρωικά του κατορθώματα, γιός του Πύρρου και της Νικοτέλειας και γεννημένος στην Ανδανία Αριστομένης που χρόνια πριν είχε καταφέρει να ξεσηκώσει τον μεσσηνιακό λαό ενάντια στον σπαρτιατικό ζυγό εξασφαλίζοντας παράλληλα τη συνδρομή των Αργείων και των Αρκάδων. Ξακουστός για την ανδρεία και τη σημαντικότατη στους πολέμους πανουργία του, ο Αριστομένης κατάφερε να κερδίσει αρκετές μάχες απο τους Σπαρτιάτες και να ταυτιστεί πλέον το όνομά του για τους τελευταίους με εμμονή.
Στα χρόνια που περνούν (και ενώ το οχυρό της Είρας μένει ανέπαφο), ο θαρραλέος στρατηγός με τον επίλεκτο στρατό του κατεβαίνουν συχνά από την ορεινή τους βάση και κατευθύνονται προς τα εδάφη των Λακώνων, όπου με επιδρομές και λεηλασίες τρομοκρατούν τον κόσμο που εγκαταλείπει τα μέρη του αφήνοντας τις περιουσίες του στο έλεος των θεών. Ο Αριστομένης τελικά φτάνει έως τις Αμύκλες (πέντε μόλις χιλιόμετρα από τη Σπάρτη) με τον αποτελούμενο απο τριακόσιους άνδρες επίλεκτο στρατό του, κυριεύει τη μικρή πόλη και την λεηλατεί, αποχωρώντας πρωτού καταφτάσει βοήθεια από τη Σπάρτη.
Τη συνέχεια της ιστορίας, θα αφήσουμε να μας τη διηγηθεί ο μεγάλος Έλληνας περιηγητής της αρχαιότητας «Παυσανίας», αυτούσια, όπως ακριβώς διατυπώνεται στο μνημειώδες έργο του «Μεσσηνιακά».
Και άλλες επιδρομές έκανε αργότερα (ο Αριστομένης), ώσπου έπεσε σε στρατιωτικά τμήματα των λακεδαιμονίων που ήταν πάνω από τα μισά του συνόλου μαζί με τους δύο βασιλείς, αντιμετωπίζοντας τα δέχτηκε πολλά τραύματα. Ένα χτύπημα όμως στο κεφάλι με πέτρα του έφερε σκοτοδίνη στα μάτια. Μόλις έπεσε, έσπευσαν πολλοί μαζί Λακεδαιμόνιοι και τον έπιασαν ζωντανό. Πιάστηκαν ζωντανοί και πενήντα ακόμα από τους δικούς του. Όλους αυτούς οι Λακεδαιμόνιοι αποφάσισαν να τους ρίξουν στον Καιάδα όπου ρίχνουν όσους τιμωρούν για πολύ μεγάλα παραπτώματα. Πέφτοντας μέσα οι άλλοι Μεσσήνιοι ευθύς σκοτώνονταν, τον Αριστομένη όμως τον φύλαξε και τότε κάποιος θεός όπως και σε άλλες περιπτώσεις πριν. Όσοι εγκωμιαστικά μεγαλύνουν την ιστορία του Αριστομένη λένε πως τη στιγμή που αυτός πετάχτηκε στον Καιάδα ένας αετός πέταξε από κάτω του και τον κρατησε στα φτερά του, ώσπου εκείνος ακούμπησε κάτω, χωρίς να σπάσει κανένα μέλος του σώματος ούτε και να τραυματιστεί. Κι απ' αυτό το μέρος επρόκειτο ο Θεός να του φανερώσει τρόπο διαφυγής. Μόλις ο Αριστομένης έφτασε στον πάτω του βαράθρου, ξάπλωσε, σκεπάστηκε με τη χλαμύδα και περίμενε ως μοιραίο το θάνατο. Την Τρίτη μέρα αντιλήφθηκε κάποιο θόρυβο και μόλις ξεσκεπάστηκε- μπορούσε ήδη να διακρίνει μέσα στο σκοτάδι -είδε μία αλεπού να εγγίζει τους νεκρούς. Συλλογίστηκε τότε πως θα υπήρχε κάποιο μέρος απ'όπου μπορούσε να μπει το ζώο και περίμενε να πλησιάσει σ'αυτόν η αλεπού. Μόλις πλησίασε, την έπιασε. Κάθε φορα που η αλεπού στρέφονταν προς τον Αριστομένη, εκείνος έφερνε μπροστά της τη χλαμύδα, την οποία και δάγκωνε η αλεπού. Στην πιο πολύ απόσταση εκείνη έτρεχε, και μαζί της έτρεχε και αυτός.Σε πολύ δυσκολοπέραστα σημεία η αλεπού τον έσυρε. Στο τέλος είδε μία τρύπα, αρκετή για να περάσει ανάμεσα της μία αλεπού. Και πέρα από την τρύπα είδε φως. Η αλεπού, μόλις ο Αριστομένης την άφησε ελεύθερη, κατέφυγε στη φωλιά της. Ο Αριστομένης, επειδή δεν μπορούσε και αυτός να περάσει, έκανε πλατύτερη την τρύπα με τα χέρια, και βρήκε σωτηρία στο σπίτι του, στην Είρα. Η τύχη ήταν παράξενη, και σχετικά με τη σύλληψη του- γιατί το φρόνημα του και οι τολμηρές του πράξεις ήταν ανώτερα από το να επιτρέπουν να πιστέψει κανείς πως μπορούσε ο Αριστομένης να αιχμαλωτιστεί- υπήρξε όμως ακόμα πιο παράξενη σωτηρία του από τον Καιάδα που ολοφάνερα δεν μπορούσε να γίνει χωρίς θεική συνεργία...
Ο Αριστομένης συνέχισε τον αγώνα ακόμα και μετά την κατάληψη της Είρας και τον εκπατρισμό των Μεσσηνίων. Αναζητώντας συμμάχους εναντιών των Σπαρτιατών έφθασε μέχρι τους Δελφούς για να συναντηθεί με το βασιλιά της Ρόδου Δαμάγητο, ο οποίος κατά την παράδοση του έδωσε την κόρη του και ο μεσσήνιος στρατηγός τον ακολούθησε στο νησί όπου βασίλευε. Εκεί τελικά πέρασε και τα επόμενα χρόνια της ζωής του.
 |
| Αριστερά: Ο λόφος όπου βρίσκεται το θρυλικό σπηλαιοβάραθρο. Η παλαιά είσοδος (στόμιο) ήταν στην κορυφή του λόφου. Έπειτα «έκλεισε», το πιο πιθανό λόγω σεισμών. Δεξιά: Η σημερινή είσοδος στον Καιάδα, καθώς φτάνουμε κοντά της. |
Μία δύσκολη έρευνα.
Με την παραπάνω διήγηση από τα «μεσσηνιακά» του Παυσανία ως εισαγωγή, ξεκινήσαμε να λέμε σε αυτό το άρθρο μερικά λόγια για τον Καιάδα, το σκοτεινό σπηλαιοβάραθρο των θρύλων και της ιστορίας που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του χωριού Τρύπη -του Ταυγέτου, στην περιοχή ανάμεσα στο Μιστρά και το Παρώρι. Εκεί ακριβώς βρεθήκαμε πρίν από λίγο καιρό, παρέα μ'έναν φίλο και συνοδοιπόρο, για μια σημαντική αποστολή στα πλαίσια της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας φετινής περιήγησης της ομάδας Πυθέας στην Πελοπόννησο.
Κάπου εδώ, θέλω να σημειώσω ότι μπαίνοντας στη διαδικασία συλλογής ιστορικών στοιχείων για την αποστολή αυτή βρέθηκαν στα χέρια μου αρκετά βιβλία τα οποία μελέτησα, δίχως ωστόσο κανένα από αυτά να αναφέρεται αποκλειστικά στο αντικείμενο που εξετάζουμε.Η βιβλιογραφική έρευνα για τον Καιάδα λοιπόν αποδείχθηκε αρκετά δύσκολη, στοιχεία της οποίας βεβαίως θα σας παρουσιάσω εδώ, χωρίς ωστόσο όπως καταλαβαίνετε να είναι εύκολο να γίνει παράθεση ολόκληρου του υλικού σε ένα και μόνο άρθρο. Έτσι λοιπόν, το κείμενο αυτό αποφάσισα να το χωρίσω σε δύο μέρη. Στο πρώτο (αυτό που διαβάσατε) να σας αφηγηθώ την περιπέτεια του Αριστομένη στον Καιάδα, και στο δεύτερο μέρος (αυτό που ακολουθεί) να σας μιλήσω για τα ευρήματα που έχει φέρει στο φως σχετικά με τον Καιάδα η σύγχρονη έρευνα.
Η σύγχρονη εξερεύνηση του Καιάδα.
Έπειτα από το σύντομο ταξίδι μας στο παρελθόν και στον -7ο αιώνα, θα επιστρέψουμε στον αιώνα που μας πέρασε και συγκεκριμένα στα 1980 (Οκτώβρης), όταν ομάδα σπηλαιολόγων, μέλη της Ε.Σ.Ε. (Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρία), μετά από μαρτυρίες ντόπιων κατοίκων του χωριού Τρύπη, οι οποίες είχαν να κάνουν με ανεξερεύνητο σπηλαιοβάραθρο της περιοχής τους, έφθασαν εκεί για την εξερεύνηση του. Ύστερα από συνενόηση με τους κατοίκους οι Νίκος Λελούδας, Στ. Παυλίδης και Κ. Τζικόπουλος πραγματοποιούν κάθοδο στον Καιάδα και γίνονται οι πρώτοι άνθρωποι που θα πατήσουν το εσωτερικό του μετά από δύο και πλέον χιλιάδες χρόνια. Το θέαμα που αντικρίζουν φτάνοντας στο βάθος του σπηλαίου είναι συγκλονιστικό. Γύρω τους βρίσκονταν εκατοντάδες θραύσματα από ανθρώπινα κόκκαλα σωριασμένα, μεταξύ αυτών και πολλά επάνω σε βράχους οι οποίοι είχαν αποκολληθεί σε μακρινές εποχές από την οροφή και βρίσκονταν πλέον στον πάτο του σπηλαίου. Όλα τα στοιχεία που είχαν να κάνουν με την ιστορία του υπόγειου εκείνου χώρου συνηγορούσαν σε μια και μόνο εκδοχή..
 |
| Αριστερά: Η σημερινή είσοδος και η «έξοδος» για τον στρατηγό Αριστομένη (βλ. σχετική παράγραφο). Μέσον και Δεξιά: Εικόνες από τα πρώτα μέτρα καθώς μπαίνουμε μέσα |
Το θέμα προσωρινά δεν παίρνει έκταση. Τρία έτη αργότερα συγκροτείται ερευνητική ομάδα από τον αρχαιολόγο Π.Θέμελη έχοντας ως μέλη της τους Ε.Καμπούρογλου -γεωλόγο, Θ.Πίτσιο -ανθρωπολόγο και επιμελητή του ανθρωπολογικού μουσείου του παν/μίου Αθηνών και Ι.Ιωάννου -πεπειραμένο παλαιό στέλεχος της ελληνικής σπηλαιολογικής εταιρίας. Συμμετέχουν επίσης ο επιμελητής Σπάρτης Σ.Μπόνιας και η δημοσιογράφος του περιοδικού «ΕΝΑ» Ι.Πιτσούλη. Στις 10-11/3/1983 πραγματοποιείται κάθοδος και αυτοψία του σπηλαιοβάραθρου, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται σε δύο εκθέσεις (ανθρωπολογική και γεωλογική) απο τους Θ.Πίτσιο και Ε.Καμπούρογλου.
Η σκυτάλη του Καιάδα, από το μύθο που ανήκε έως τώρα, περνά στα χέρια της ιστορίας, καθώς οι άκρως αποκαλυπτικές εκθέσεις των παραπάνω επιστημόνων φέρνουν στην επιφάνεια «το εσωτερικό του». Όλα τα στοιχεία, γεωλογικά και ανθρωπολογικά, πείθουν ότι το βάραθρο της Τρύπης είναι ο Καιάδας της αρχαιότητας, που χρησιμοποιήθηκε από τους Σπαρτιάτες κυρίως κατά τη διάρκεια των μεσσηνιακών πολέμων (-8ος/ -5ος αι.), για τον «καταποντισμό» των μισητών και μόνιμων εχθρών τους ή άλλων κοινών καταδίκων.
Το σύνολο σχεδόν του οστέινου υλικού που βρέθηκε στο τελικό και βαθύτερο τμήμα του βαραθρώδους σπηλαίου, προέρχεται από ανθρώπινους σκελετούς και η σύνθεση των ευρημάτων δείχνει πως στο βάραθρο έχουν ριχτεί ολόκληρα σώματα και όχι ελεύθερα οστά. Ακόμη βρέθηκαν ομάδες ανθρώπινων οστών που αντιπροσωπεύουν ολόκληρους σκελετούς, σε φυσικές σχισμές ή εσοχές κατακόρυφων τοιχωμάτων του σπηλαιοβάραθρου και σε ύψος (3- 6μ.) από το σημερινό δάπεδο. Τα σκελετικά υπολείματα των εσοχών φαίνεται πως ανήκαν σε άτομα που επέζησαν και συγκρατήθηκαν απο αυτές κατά τη διάρκεια της πτώσης τους ή αναρριχήθηκαν ως εκεί προσπαθώντας να φτάσουν προς την έξοδο (αυτό ήταν αδύνατο να γίνει).
 |
| Αριστερά: Η «δύσκολη» διαδρομή στο εσωτερικό του και ο διάκοσμος του σπηλαίου. Μέσον: Βράχος καρφωμένος έπειτα από σεισμό στην οροφή της σημερινής διόδου και η συνέχεια της διαδρομής. Δεξιά: Το εσωτερικό του θρυλικού Καιάδα. Στο βάθος της εικόνας διακρίνεται η σημερινή είσοδος. |
Είναι ίσως λίγοι εκείνοι που πραγματικά γνωρίζουν τι ακριβώς ήταν ο Καιάδας κατά την αρχαιότητα. Σε πολλούς ακόμη, με το άκουσμα της λέξης έρχεται αμέσως στο νου η «ιστοριούλα», που όλοι διαδαχτήκαμε από μικροί, η σχετική με τα δύσμορφα, καχεκτικά ή ανάπηρα βρέφη. Η αλήθεια είναι όμως πως η σύγχρονη έρευνα έχει απορρίψει πλήρως την άποψη αυτή (η μοναδική αναφορά στην οποία γίνεται συσχέτιση του Καιάδα με τη ρίψη βρεφών είναι μερικές ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες που έχουμε από τον Πλούταρχο).
Το τι ακριβώς ήταν λοιπόν το αναλύσαμε παραπάνω. Ευελπιστώ αυτή η παρουσίαση να υπήρξε για εσάς ένα όμορφο ταξίδι στην ιστορία, όσο όμορφο ήταν και για τον γράφοντα..
 |
| Αριστερά: Η γύρω περιοχή και Δεξιά ο Ταϋγετος |
[Πηγές -Βιβλιογραφία ]
- Αρχαιολογικά ανάλεκτα εξ Αθηνών. 'Aρθρο Π. Θέμελη σχετικό με Καιάδα και παρουσίαση των ανθρωπολογικών και γεολογικών εκθέσεων των Θ. Πίτσιου και Ε. Καμπούρογλου
- Παυσανία, «Ελλάδος περιήγησις», μεσσηνιακά. -λακωνικά, εκδ. Εκδοτική Αθηνών
- Υπόγεια Ελλάδα (Νίκου Λελούδα), εκδ. «Ελεύθερη σκέψη»
- Εγκυκλ. Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. «Πάπυρος»
- Ιστορία του Ελληνικού έθνους, εκδ. «Εκδοτική Αθηνών»
- Ιστορία των Ελλήνων Εκδ. «Δομή»
[Παράρτημα: Φωτογραφικό υλικό από παλαιότερα ευρήματα του εσωτερικού του σπηλαίου.]
 |
Αριστερά: Μάζα οστών, λίθων και χώματος όπως απεικονίζονται σε φωτογραφία του 1983 από τον Καιάδα. (Φωτ. του Ε. Καμπούρογλου). Μέσον: κρανίου άνδρα που βρέθηκε στον Καιάδα, ηλικίας 25 ετών περίπου. (Φωτ. του Θ. Πίτσιου) Δεξιά: άλκινη αιχμή βέλους, καρφωμένη σε θραύσμα κρανίου! Ο Καιάδας περνά από το μύθο στην ιστορία.. Κομμάτι το οποίο συλλέχθηκε και φωτογραφήθηκε από νεαρούς επίδοξους εξερευνητές, στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
|
