Κατά την διάρκεια κατασκευής μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας δυτικά του χωριού, βρέθηκε και ανασκάφηκε μερικώς ένας σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος. Ήρθε στο φως εκτεταμένος Πρωτοελλαδικός οικισμός, -3200 έως -2200, που είναι ο μεγαλύτερος της Μεσσηνίας που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Στα ευρήματα του οικισμού συγκαταλέγονται αξιόλογα αγγεία της εποχής αλλά και εργαστήριο χαλκού, μοναδικού για ολόκληρη την Πελοπόννησο.
Στην ίδια περιοχή ανασκάφτηκαν Μυκηναϊκός Θολωτός τάφος, -1600, τάφοι και οικίες της εποχής του Σιδήρου, -1100 έως -800, πρώιμος Αρχαϊκός Ναός, επίσης μοναδικού για την Μεσσηνία αλλά και οικιστικές εγκαταστάσεις των Ελληνιστικών χρόνων. Τα ευρήματα αυτά καταδεικνύουν την αρχαιολογική σπουδαιότητα της περιοχής που κατοικήθηκε συνεχώς από τα βάθη των αιώνων.
Δυστυχώς τα περισσότερα από τα σπουδαία αυτά ευρήματα καταχώθηκαν, στερώντας τις επόμενες γενιές από ένα σπουδαίο κληροδότημα.
Σωστικές ανασκαφές στην Π.Ο.Τ.Α. Ρωμανού 2007-2011
Στο πλαίσιο των εργασιών για την ανέγερση της ξενοδοχειακής μονάδας Costa Navarino – Navarino Dunes με γήπεδο γκολφ δεκαοκτώ διαδρομών, το οποίο αναπτύσσεται σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, βορειοδυτικά του χωριού Ρωμανός, διεξήχθησαν από τις 20 Φεβρουαρίου του 2007 έως τις 31 Ιουλίου του 2010, σε διάφορα σημεία της τεράστιας έκτασης, συνεχόμενες σωστικές αρχαιολογικές ανασκαφές.
Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη της ΛΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και με δαπάνες της εταιρείας ΤΕΜΕΣ, ενώ υπεύθυνος των ανασκαφών ήταν ο υπογράφων ως επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας και του εργατοτεχνικού προσωπικού.
Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα ήταν συγκεντρωμένα κυρίως στα νότια και ανατολικά όρια της προβλεπόμενης περιοχής ανάπτυξης του έργου της Π.Ο.Τ.Α Ρωμανού. (Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης).Ακολουθούν τα σημαντικά ευρήματα των Προϊστορικών χρόνων και της εποχής του σιδήρου.
Τα ευρήματα των Αρχαϊκών και Ελληνιστικών χρόνων μπορείτε να τα δείτε στον σύνδεσμο:
Ρωμανός Μεσσηνία: Αρχαϊκός ναός και κατοίκηση Ελληνιστικών χρόνων
Πρωτοελλαδικός οικισμός (ΠΕ Ι/ΙΙ και ΠΕ ΙΙ), -3200 έως -2200.
Ο εξαιρετικά εκτεταμένος πρωτοελλαδικός οικισμός βρίσκεται στο ύψωμα από το οποίο διέρχονται οι διαδρομές 15 και 16 του γηπέδου γκολφ (εικ.1). Στα βόρεια επεκτείνεται έως τον ποταμό Σέλα, ενώ προς τα δυτικά φθάνει μέχρι το green της διαδρομής 15 του γκολφ. Τα ανατολικά και νότια όρια του οικισμού είναι απροσδιόριστα. Είναι πάντως βέβαιο ότι επεκτείνεται πέραν των ορίων της περίφραξης της Π.Ο.Τ.Α. Ρωμανού σε γειτονικά κτήματα (εικ.2).
Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα γνωστά ανασκαφικά δεδομένα ο πρωτοελλαδικός οικισμός καλύπτει μια έκταση τουλάχιστον 40 στρεμμάτων και μπορεί να θεωρηθεί ως ο μεγαλύτερος έως τώρα εξερευνημένος οικισμός της ΠΕ ΙΙ περιόδου στην Μεσσηνία.
Εντυπωσιακή είναι η οργάνωση του οικισμού, με τις ευρύχωρες κατοικίες, που έχουν ορθογώνια κάτοψη και προσανατολισμό από ΝΔ-ΒΑ. Διακρίνονται επίσης δρόμοι, πηγάδια με λίθινη επένδυση, εργαστήρια, αποθήκες, οικίες, καθώς και μία θέση, η οποία πολύ πιθανόν να συνδέεται με τελετές ή γιορτές στο πλαίσιο κάποιας λατρείας.
Ένα από τα πρώτα κτίρια του οικισμού της ΠΕ ΙΙ περιόδου, που αποκαλύφθηκε ήδη το 2007, υπήρξε ένα εργαστήριο για την επεξεργασία χαλκού, δηλαδή για την τήξη και τη μετέπειτα επεξεργασία του μέταλλου (εικ.3).
Παρόμοια εγκατάσταση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, δηλαδή της -3ης χιλιετίας, είναι απολύτως μοναδική για την Πελοπόννησο, ιδιαίτερα λόγω του σχεδιασμού του εργαστηρίου, που προοριζόταν εξ αρχής αποκλειστικά για τη χρήση αυτή. Από τις προσεκτικές παρατηρήσεις μας στον συγκεκριμένο χώρο διαπιστώθηκε η προνοητικότητα με την οποία κτίστηκε το εργαστήριο αυτό, προκειμένου να υπάρξει απόλυτη εκμετάλλευση των καιρικών συνθηκών και ιδιαίτερα της κατεύθυνσης του ανέμου, για την καλύτερη απόδοση της φωτιάς και την εξασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών θερμοκρασίας στην επεξεργασία του χαλκού. Στο σημείο της τήξης του χαλκού βρέθηκαν, ανάμεσα στη στάχτη και στα κομμάτια από κάρβουνο, αρκετά τμήματα σκωρίας χαλκού καθώς και θραύσματα από πήλινες χοάνες με κολλημένα λείψανα σκωρίας χαλκού στις εσωτερικές πλευρές τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε πολλά σημεία του προϊστορικού οικισμού συλλέχθηκαν τμήματα σκωρίας χαλκού, τόσο επιφανειακά όσο και εντός των ανασκαφικών σκαμμάτων, κυρίως στο χώρο ΒΔ της διαδρομής 16 του γηπέδου γκολφ. Σε άλλο χώρο του εργαστηρίου χαλκού γινόταν και επεξεργασία οψιδιανού, όπως μαρτυρούν οι εκατοντάδες εργαλείων, θραυσμάτων και πυρήνων οψιδιανού, που βρέθηκαν εκεί.
Επισημαίνεται ότι ήταν τεράστιος ο αριθμός των εργαλείων και των αντικειμένων από οψιδιανό που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές σε όλη την έκταση του προϊστορικού οικισμού, γεγονός που μαρτυρά στενές εμπορικές επαφές και συναλλαγές των προϊστορικών κατοίκων με τις Κυκλάδες. Αντίθετα, λιγοστά υπήρξαν τα εργαλεία από πυριτόλιθο.
Λίγα μέτρα δυτικά του εργαστηρίου αποκαλύφθηκε ένα φρέαρ της ΠΕ ΙΙ περιόδου (εικ.3), η μισή λίθινη επένδυση του οποίου είχε καταρρεύσει και είχε πέσει στο εσωτερικό του. Το εγκαταλελειμμένο πλέον φρέαρ χρησιμοποιήθηκε ως αποθέτης από τους προϊστορικούς κατοίκους (εικ.4), αφού μέχρι βάθους περίπου 3,5 μ. ήταν γεμάτο με κεραμική της ΠΕ ΙΙ περιόδου και με άλλα αντικείμενα της εποχής, όπως εργαλεία από οψιδιανό, πυριτόλιθο, χαλκό και οστά ζώων (εικ.5).
Πολλά αγγεία που βρέθηκαν στο φρέαρ ήταν ολόκληρα, μερικά μάλιστα άθιχτα, ενώ υπήρχε και κεραμική με γραπτή και εγχάρακτη διακόσμηση. Πρόκειται κυρίως για σαλτσιέρες, ασκούς, φιαλίδια με δακτυλιόσχημες βάσεις, πρόχους, αλλά και βαθιές φιάλες, πίθους και τηγάνια (εικ. 6). Ιδιαίτερα αξιόλογος ήταν ένας ασκός-θήλαστρο για το τάισμα βρέφους.
Το τεράστιο αυτό σύνολο ολόκληρων αγγείων της ΠΕ ΙΙ περιόδου, που βρέθηκε στο φρέαρ, είναι μοναδικό για τη Μεσσηνία.
Υπολογίζεται ότι μετά τη συντήρηση της συλλεγείσας από το φρέαρ κεραμικής, θα προκύψουν τουλάχιστον 200 ολόκληρα, ή σχεδόν ολόκληρα, πήλινα αγγεία. Παρόμοιος αριθμός ολόκληρων αγγείων αυτής της περιόδου βρέθηκε στην Πελοπόννησο μόνο ανάμεσα στο δημοσιευμένο υλικό από τον ΠΕ ΙΙ οικισμό της Λέρνας ΙΙΙ στην Αργολίδα.
Το εργαστήριο επεξεργασίας χαλκού και οψιδιανού καθώς και το φρέαρ καταχώθηκαν το 2008 σε βάθος 1 μ. από τη σημερινή επιφάνεια της διαδρομής 16 του γηπέδου γκολφ.
Νοτιότερα, αποκαλύφθηκε ένα πυκνά οικοδομημένο τμήμα του πρωτοελλαδικού οικισμού, που καταλαμβάνει 14 ανασκαφικά τετράγωνα 5× 5μ. (εικ.7).
Στις δύο πλευρές ενός αρχαίου δρόμου, που είχε κατεύθυνση από δυτικά-βορειοδυτικά προς ανατολικά-νοτιοανατολικά, αναπτύσσεται μια σειρά ορθογώνιων κατοικιών με αυλές. Οι τοίχοι αυτών των οικιών είχαν γερά θεμέλια κατασκευασμένα από αργούς λίθους, το ύψος των οποίων έφθανε το 1 μ., ενώ η ανωδομή τους ήταν από πλίθρες.
Ένας άλλος δρόμος, με κατεύθυνση προς τα βορειοανατολικά θα πρέπει να διασταυρωνόταν με τον πρώτο. Το σημείο της διασταύρωσης των δύο δρόμων δεν έχει έλθει στο φως, δεδομένου ότι τα ασφυκτικά περιορισμένα χρονικά περιθώρια που είχαν τεθεί από πλευράς των ιδιοκτητών για την περαίωση της ανασκαφής δεν επέτρεψαν την επέκταση της αρχαιολογικής έρευνας.
Κατά την ανασκαφή αυτού του τμήματος του οικισμού, διαπιστώθηκαν τρεις με τέσσερις διαδοχικές φάσεις οικοδόμησης και κατοίκησης, γεγονός μοναδικό για τη Μεσσηνία, όπου σε καμία άλλη θέση δεν έχει αποκαλυφθεί μέχρι τώρα μια τόσο βαθιά και πλούσια σε κεραμική και άλλα ευρήματα στρωματογραφία της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου.
Οι δεκάδες σπασμένων πήλινων αγγείων, κυρίως πρόχων μετρίου μεγέθους, που βρέθηκαν σε έναν από τους χώρους των κατοικιών φανερώνουν ότι επρόκειτο για αποθήκη ή κατάστημα ενός εμπόρου ή αγγειοπλάστη.
Η πρωτοελλαδική οικοδόμηση στη θέση αυτή επεκτείνεται με βεβαιότητα προς τα δυτικά σε μη ανεσκαμμένη περιοχή, όπου σε μερικά σημεία είναι ήδη ορατοί μερικοί λίθοι, που ανήκουν στη συνέχεια των αποκαλυφθέντων τοίχων. Είναι επίσης σαφές ότι οι τοίχοι συνεχίζονται προς τα νότια και ανατολικά και αν μας είχε δοθεί η δυνατότητα επέκτασης της ανασκαφής θα είχαμε αποκομίσει σημαντικότατες πληροφορίες σχετικά με το ολοκληρωμένο οικοδομικό σχέδιο αυτού του τμήματος του προϊστορικού οικισμού.
Η ανασκαφή στα 14 ανασκαφικά τετράγωνα διήρκεσε, με μακροχρόνιες διακοπές εξαιτίας άλλων απαιτήσεων της εταιρείας ΤΕΜΕΣ, από 15.10.2007 έως 07.05.2010.
Με απόφαση του ΥΠΠΟΤ, το 2011, αποφασίστηκε η κατάχωση και αυτού του τμήματος του ΠΕ ΙΙ οικισμού.
Ο δρόμος που προαναφέρθηκε επεκτείνεται προφανώς ανατολικά έως τη νοτιοανατολική γωνία της περιφραγμένης έκτασης της Π.Ο.Τ.Α, όπου εντοπίστηκαν τουλάχιστον δύο κτίρια της ΠΕ ΙΙ εποχής (εικ.2). Σε ένα χώρο αυτών των κτιρίων, ο οποίος ερευνήθηκε ανασκαφικά, βρέθηκαν συγκεντρωμένα πολλά, πεσμένα, μεγάλα πιθάρια (εικ. 8), αλλά και μερικά μικρά αγγεία, μεταξύ των οποίων ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ένα μεγάλο τμήμα από τηγανόσχημο αγγείο του Mainland Type! Προφανώς ο χώρος αυτός ήταν αποθήκη, ίσως για ελαιόλαδο ή κρασί. Τα δύο κτίρια, τα οποία δεν έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά, προφανώς συνεχίζονται ανατολικά στο διπλανό κτήμα.
Σε μια έρευνα, που πραγματοποιήθηκε το 2011, διαπιστώθηκε το εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο ότι μερικοί πίθοι αυτού του χώρου της ΠΕ ΙΙ περιόδου περιείχαν μεγάλες ποσότητες απανθρακωμένων κουκουτσιών σταφυλιών (εικ.9)!
Είναι προφανές ότι πρόκειται για τον αποθηκευτικό χώρο τροφίμων και αγροτικών προϊόντων μιας από τις κατοικίες, που ανήκουν στον εξαιρετικά εκτεταμένο οικισμό της ΠΕ ΙΙ περιόδου, ο οποίος καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των εγκαταστάσεων του γηπέδου γκολφ του ξενοδοχειακού συγκροτήματος της Costa Navarino.
Στο νοτιότερο ορατό άκρο του πρωτοελλαδικού οικισμού παρατηρήθηκαν λείψανα τοίχων (πιθανότατα κτιρίου), που σχηματίζουν γωνία ή καμπύλη, ενώ κατά καιρούς έχουν συλλεγεί από αυτό το σημείο λεπίδες οψιδιανού και πρωτοελλαδικά όστρακα (εικ.2).
Το δυτικότερο σημείο με ευρήματα της ΠΕ ΙΙ περιόδου εντοπίστηκε μετά από αφαίρεση ελαιόδεντρου, όπου η περιορισμένης έκτασης έρευνα φανέρωσε, αμέσως κάτω από τη σύγχρονη επιφάνεια, το τμήμα ενός ρηχού στρώματος ή λάκκου της ΠΕ ΙΙ εποχής.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εύρεση ενός τεράστιου λάκκου της ΠΕ ΙΙ εποχής, που εντοπίστηκε στην ίδια περιοχή (εικ.2), πλησίον ενός αναλημματικού τοίχου (ανατολικά του green της διαδρομής γκολφ 15). Ο λάκκος (εικ.10), σχήματος ωοειδούς, με διαστάσεις 10× 15μ. και βάθος έως 1,2μ. περιείχε πακτωμένες μέχρι επάνω χιλιάδες μικρές πέτρες, με δεκάδες χιλιάδες θραύσματα πήλινων αγγείων όλων των ειδών, μεταξύ άλλων και μερικών ολόκληρων, με εργαλεία από οψιδιανό, κομμάτια από κάρβουνο, πολλά οστά ζώων, και πάνω από εκατό κέρατα βοοειδών (ταύρων;). Τα κέρατα βοοειδών, τα οποία βρέθηκαν σχεδόν αποκλειστικά μόνο σε αυτόν το λάκκο, και το γεγονός ότι μερικά αγγεία είχαν εξαρχής διάτρητη βάση και μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για σπονδές, μας οδηγούν στη σκέψη ότι ο λάκκος ήταν συνδεδεμένος με τελετές, λατρείες ή εορτές των ανθρώπων του οικισμού.
Η ύπαρξη πληθώρας οικιστικών καταλοίπων της ΠΕ ΙΙ περιόδου στην ευρύτερη περιοχή του γηπέδου γκολφ είχε ως συνέπεια την αλλαγή των αρχικών σχεδιασμών για την ανέγερση διαφόρων ογκωδών κτιριακών συγκροτημάτων, ενώ κάποιες διαδρομές χρειάστηκε να μετατοπιστούν.
Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος των προϊστορικών εγκαταστάσεων βρίσκεται δίπλα ή κάτω από την επιφάνεια των διαδρομών του γηπέδου γκολφ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την περιοχή της διαδρομής 16, όπου διαπιστώνεται ότι η κατοίκηση της -3ης χιλιετίας άρχιζε ήδη σε μια μεταβατική περίοδο από την ΠΕ Ι προς την ΠΕ ΙΙ εποχή, στον λεγόμενο ορίζοντα Ταλιότι, δηλαδή γύρω στα -2900/2800.
Αυτό μαρτυρούν τα ευρήματα ενός λάκκου στο ανατολικό τμήμα του οικισμού, ο οποίος περιείχε μεταξύ άλλων αρκετά ολόκληρα αγγεία της ΠΕ ΙΙ, καθώς και άφθονη πρώιμη κεραμική, η οποία πρέπει να αποδοθεί στην αναφερόμενη μεταβατική περίοδο από την ΠΕ Ι προς την ΠΕ ΙΙ ή ακόμη και στην ΠΕ Ι.
Το γεγονός αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, δεδομένου ότι δεν έχει έως σήμερα εντοπιστεί σε καμία θέση της Μεσσηνίας κεραμική της ΠΕ Ι ή της μεταβατικής ΠΕ Ι-ΙΙ περιόδου!
Μυκηναϊκός θολωτός τάφος
Στη διαδρομή 16 του γηπέδου γκολφ εξερευνήθηκε ένας μυκηναϊκός θολωτός τάφος, που αποκαλύφθηκε περίπου 15 μ. ανατολικά του τρίτου σημείου εκκίνησης της διαδρομής 16 (εικ.11).
Πρόκειται για έναν πολύ πρώιμο θολωτό τάφο, με πολύ βραχύ στόμιο-διάδρομο και σφραγισμένη με αργούς λίθους είσοδο. Η χρήση του πρέπει να είχε αρχίσει –σύμφωνα με τα ευρήματα– στην ΥΕ Ι περίοδο, δηλαδή γύρω στα -1600/1550 (εικ.12).
Το τοίχωμα του κυκλικού νεκρικού θαλάμου σώζεται ακόμα σε ύψος περίπου 1,20μ., ενώ τα ανώτερα τμήματα της θόλου του τάφου είχαν καταρρεύσει και οι λίθοι της βρέθηκαν πεσμένοι στο εσωτερικό του. Αμέσως κάτω από το στρώμα με τους πεσμένους λίθους της θόλου, βρέθηκε το δάπεδο, πάνω στο οποίο είχαν εναποτεθεί τουλάχιστον έξι νεκροί.
Δυστυχώς και αυτός ο θολωτός τάφος ήταν συλημένος από την αρχαιότητα.
Η τάφρος, την οποία είχαν ανοίξει οι αρχαιοκάπηλοι, βρέθηκε στη δυτική πλευρά του τάφου.
Παρά τη σύλησή του ο τάφος απέδωσε μερικά πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα, ανάμεσα στα οποία ως πολυτιμότερα κτερίσματα μπορούν να θεωρηθούν μια σφαιρική χάλκινη πυξίδα με πώμα και μια χάλκινη τριχολαβίδα. Κεραμική βρέθηκε ελάχιστη και το πιο σημαντικό εύρημα αυτού του είδους είναι ένα κύπελλο Βαφειού.
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει και το σκελετικό υλικό, που βρέθηκε μέσα στον τάφο (εικ.13). Ήδη κατά τη διάρκεια των ανασκαφών είχαμε διαπιστώσει την ύπαρξη δύο κρανίων αλόγου ανάμεσα στα οστά ζώων. Το ένα κρανίο μάλιστα βρέθηκε τοποθετημένο πάνω στην κοιλιακή χώρα του ενός των νεκρών. Οι καθηγήτριες ανθρωπολογίας Lynne Schepartz του Πανεπιστημίου της Φλόριντα και Sari Miller-Antonio του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, οι οποίες μελετούν ήδη το ανθρωπολογικό υλικό, αναγνώρισαν ανάμεσα στα οστά ζώων και τμήματα οστών από πρόβατο, κατσίκι και ίσως και ελάφι. Φαίνεται πως υπήρξαν προσφορές προς τιμήν των νεκρών ή τοποθετήθηκαν κτερίσματα σε μορφή τροφής.
Η ανασκαφή του θολωτού τάφου ολοκληρώθηκε στις 12.05.2009. Για τον θολωτό τάφο προβλεπόταν η κατασκευή ενός μόνιμου στεγάστρου, το οποίο θα επέτρεπε στο μέλλον την πρόσβαση και την επίσκεψη του μνημείου.
Με απόφαση του ΥΠΠΟΤ του 2011 και αυτό το μνημείο θα διατηρηθεί σε κατάχωση και δεν θα είναι πλέον ορατό.
Εποχή του Σιδήρου (-11ος/ -8ος αι.)
Σημαντικά υπήρξαν τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής Περιόδου), τα οποία εντοπίστηκαν κυρίως στην περιοχή των διαδρομών 13, 15 και 16 του γηπέδου γκολφ των εγκαταστάσεων του Costa Navarino, επιβεβαιώνοντας τη συνεχή και χωρίς διακοπή κατοίκηση του χώρου κατά την αρχαιότητα.
Η εγγύτητα με τη θάλασσα, η εξασφάλιση ύδατος από τον ποταμό Σέλα και τους χειμάρρους που καταλήγουν σε αυτόν, το ήπιο κλίμα και η ευφορία των πεδινών εδαφών, ήταν από τους κυριότερους λόγους της ιδιαίτερης προτίμησης των ανθρώπων για την κατοίκηση της περιοχής αυτής.
Τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (-11ος/ -8ος αι.) από την περιοχή περιορίστηκαν κυρίως σε τάφους ή σε αποθέτες με πλήθος κεραμικής, ενώ ελάχιστα υπήρξαν τα λείψανα κατοικιών ή άλλων κτισμάτων.
Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη της ΛΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και με δαπάνες της εταιρείας ΤΕΜΕΣ, ενώ υπεύθυνος των ανασκαφών ήταν ο υπογράφων ως επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας και του εργατοτεχνικού προσωπικού.
Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα ήταν συγκεντρωμένα κυρίως στα νότια και ανατολικά όρια της προβλεπόμενης περιοχής ανάπτυξης του έργου της Π.Ο.Τ.Α Ρωμανού. (Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης).Ακολουθούν τα σημαντικά ευρήματα των Προϊστορικών χρόνων και της εποχής του σιδήρου.
Τα ευρήματα των Αρχαϊκών και Ελληνιστικών χρόνων μπορείτε να τα δείτε στον σύνδεσμο:
Ρωμανός Μεσσηνία: Αρχαϊκός ναός και κατοίκηση Ελληνιστικών χρόνων
Πρωτοελλαδικός οικισμός (ΠΕ Ι/ΙΙ και ΠΕ ΙΙ), -3200 έως -2200.
Ο εξαιρετικά εκτεταμένος πρωτοελλαδικός οικισμός βρίσκεται στο ύψωμα από το οποίο διέρχονται οι διαδρομές 15 και 16 του γηπέδου γκολφ (εικ.1). Στα βόρεια επεκτείνεται έως τον ποταμό Σέλα, ενώ προς τα δυτικά φθάνει μέχρι το green της διαδρομής 15 του γκολφ. Τα ανατολικά και νότια όρια του οικισμού είναι απροσδιόριστα. Είναι πάντως βέβαιο ότι επεκτείνεται πέραν των ορίων της περίφραξης της Π.Ο.Τ.Α. Ρωμανού σε γειτονικά κτήματα (εικ.2).
Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα γνωστά ανασκαφικά δεδομένα ο πρωτοελλαδικός οικισμός καλύπτει μια έκταση τουλάχιστον 40 στρεμμάτων και μπορεί να θεωρηθεί ως ο μεγαλύτερος έως τώρα εξερευνημένος οικισμός της ΠΕ ΙΙ περιόδου στην Μεσσηνία.
Εντυπωσιακή είναι η οργάνωση του οικισμού, με τις ευρύχωρες κατοικίες, που έχουν ορθογώνια κάτοψη και προσανατολισμό από ΝΔ-ΒΑ. Διακρίνονται επίσης δρόμοι, πηγάδια με λίθινη επένδυση, εργαστήρια, αποθήκες, οικίες, καθώς και μία θέση, η οποία πολύ πιθανόν να συνδέεται με τελετές ή γιορτές στο πλαίσιο κάποιας λατρείας.
Ένα από τα πρώτα κτίρια του οικισμού της ΠΕ ΙΙ περιόδου, που αποκαλύφθηκε ήδη το 2007, υπήρξε ένα εργαστήριο για την επεξεργασία χαλκού, δηλαδή για την τήξη και τη μετέπειτα επεξεργασία του μέταλλου (εικ.3).
Επισημαίνεται ότι ήταν τεράστιος ο αριθμός των εργαλείων και των αντικειμένων από οψιδιανό που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές σε όλη την έκταση του προϊστορικού οικισμού, γεγονός που μαρτυρά στενές εμπορικές επαφές και συναλλαγές των προϊστορικών κατοίκων με τις Κυκλάδες. Αντίθετα, λιγοστά υπήρξαν τα εργαλεία από πυριτόλιθο.
Λίγα μέτρα δυτικά του εργαστηρίου αποκαλύφθηκε ένα φρέαρ της ΠΕ ΙΙ περιόδου (εικ.3), η μισή λίθινη επένδυση του οποίου είχε καταρρεύσει και είχε πέσει στο εσωτερικό του. Το εγκαταλελειμμένο πλέον φρέαρ χρησιμοποιήθηκε ως αποθέτης από τους προϊστορικούς κατοίκους (εικ.4), αφού μέχρι βάθους περίπου 3,5 μ. ήταν γεμάτο με κεραμική της ΠΕ ΙΙ περιόδου και με άλλα αντικείμενα της εποχής, όπως εργαλεία από οψιδιανό, πυριτόλιθο, χαλκό και οστά ζώων (εικ.5).
Πολλά αγγεία που βρέθηκαν στο φρέαρ ήταν ολόκληρα, μερικά μάλιστα άθιχτα, ενώ υπήρχε και κεραμική με γραπτή και εγχάρακτη διακόσμηση. Πρόκειται κυρίως για σαλτσιέρες, ασκούς, φιαλίδια με δακτυλιόσχημες βάσεις, πρόχους, αλλά και βαθιές φιάλες, πίθους και τηγάνια (εικ. 6). Ιδιαίτερα αξιόλογος ήταν ένας ασκός-θήλαστρο για το τάισμα βρέφους.
Το τεράστιο αυτό σύνολο ολόκληρων αγγείων της ΠΕ ΙΙ περιόδου, που βρέθηκε στο φρέαρ, είναι μοναδικό για τη Μεσσηνία.
Υπολογίζεται ότι μετά τη συντήρηση της συλλεγείσας από το φρέαρ κεραμικής, θα προκύψουν τουλάχιστον 200 ολόκληρα, ή σχεδόν ολόκληρα, πήλινα αγγεία. Παρόμοιος αριθμός ολόκληρων αγγείων αυτής της περιόδου βρέθηκε στην Πελοπόννησο μόνο ανάμεσα στο δημοσιευμένο υλικό από τον ΠΕ ΙΙ οικισμό της Λέρνας ΙΙΙ στην Αργολίδα.
Το εργαστήριο επεξεργασίας χαλκού και οψιδιανού καθώς και το φρέαρ καταχώθηκαν το 2008 σε βάθος 1 μ. από τη σημερινή επιφάνεια της διαδρομής 16 του γηπέδου γκολφ.
Νοτιότερα, αποκαλύφθηκε ένα πυκνά οικοδομημένο τμήμα του πρωτοελλαδικού οικισμού, που καταλαμβάνει 14 ανασκαφικά τετράγωνα 5× 5μ. (εικ.7).
Στις δύο πλευρές ενός αρχαίου δρόμου, που είχε κατεύθυνση από δυτικά-βορειοδυτικά προς ανατολικά-νοτιοανατολικά, αναπτύσσεται μια σειρά ορθογώνιων κατοικιών με αυλές. Οι τοίχοι αυτών των οικιών είχαν γερά θεμέλια κατασκευασμένα από αργούς λίθους, το ύψος των οποίων έφθανε το 1 μ., ενώ η ανωδομή τους ήταν από πλίθρες.
Ένας άλλος δρόμος, με κατεύθυνση προς τα βορειοανατολικά θα πρέπει να διασταυρωνόταν με τον πρώτο. Το σημείο της διασταύρωσης των δύο δρόμων δεν έχει έλθει στο φως, δεδομένου ότι τα ασφυκτικά περιορισμένα χρονικά περιθώρια που είχαν τεθεί από πλευράς των ιδιοκτητών για την περαίωση της ανασκαφής δεν επέτρεψαν την επέκταση της αρχαιολογικής έρευνας.
Κατά την ανασκαφή αυτού του τμήματος του οικισμού, διαπιστώθηκαν τρεις με τέσσερις διαδοχικές φάσεις οικοδόμησης και κατοίκησης, γεγονός μοναδικό για τη Μεσσηνία, όπου σε καμία άλλη θέση δεν έχει αποκαλυφθεί μέχρι τώρα μια τόσο βαθιά και πλούσια σε κεραμική και άλλα ευρήματα στρωματογραφία της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου.
Οι δεκάδες σπασμένων πήλινων αγγείων, κυρίως πρόχων μετρίου μεγέθους, που βρέθηκαν σε έναν από τους χώρους των κατοικιών φανερώνουν ότι επρόκειτο για αποθήκη ή κατάστημα ενός εμπόρου ή αγγειοπλάστη.
Η πρωτοελλαδική οικοδόμηση στη θέση αυτή επεκτείνεται με βεβαιότητα προς τα δυτικά σε μη ανεσκαμμένη περιοχή, όπου σε μερικά σημεία είναι ήδη ορατοί μερικοί λίθοι, που ανήκουν στη συνέχεια των αποκαλυφθέντων τοίχων. Είναι επίσης σαφές ότι οι τοίχοι συνεχίζονται προς τα νότια και ανατολικά και αν μας είχε δοθεί η δυνατότητα επέκτασης της ανασκαφής θα είχαμε αποκομίσει σημαντικότατες πληροφορίες σχετικά με το ολοκληρωμένο οικοδομικό σχέδιο αυτού του τμήματος του προϊστορικού οικισμού.
Η ανασκαφή στα 14 ανασκαφικά τετράγωνα διήρκεσε, με μακροχρόνιες διακοπές εξαιτίας άλλων απαιτήσεων της εταιρείας ΤΕΜΕΣ, από 15.10.2007 έως 07.05.2010.
Με απόφαση του ΥΠΠΟΤ, το 2011, αποφασίστηκε η κατάχωση και αυτού του τμήματος του ΠΕ ΙΙ οικισμού.
Ο δρόμος που προαναφέρθηκε επεκτείνεται προφανώς ανατολικά έως τη νοτιοανατολική γωνία της περιφραγμένης έκτασης της Π.Ο.Τ.Α, όπου εντοπίστηκαν τουλάχιστον δύο κτίρια της ΠΕ ΙΙ εποχής (εικ.2). Σε ένα χώρο αυτών των κτιρίων, ο οποίος ερευνήθηκε ανασκαφικά, βρέθηκαν συγκεντρωμένα πολλά, πεσμένα, μεγάλα πιθάρια (εικ. 8), αλλά και μερικά μικρά αγγεία, μεταξύ των οποίων ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ένα μεγάλο τμήμα από τηγανόσχημο αγγείο του Mainland Type! Προφανώς ο χώρος αυτός ήταν αποθήκη, ίσως για ελαιόλαδο ή κρασί. Τα δύο κτίρια, τα οποία δεν έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά, προφανώς συνεχίζονται ανατολικά στο διπλανό κτήμα.
Σε μια έρευνα, που πραγματοποιήθηκε το 2011, διαπιστώθηκε το εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο ότι μερικοί πίθοι αυτού του χώρου της ΠΕ ΙΙ περιόδου περιείχαν μεγάλες ποσότητες απανθρακωμένων κουκουτσιών σταφυλιών (εικ.9)!
Είναι προφανές ότι πρόκειται για τον αποθηκευτικό χώρο τροφίμων και αγροτικών προϊόντων μιας από τις κατοικίες, που ανήκουν στον εξαιρετικά εκτεταμένο οικισμό της ΠΕ ΙΙ περιόδου, ο οποίος καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των εγκαταστάσεων του γηπέδου γκολφ του ξενοδοχειακού συγκροτήματος της Costa Navarino.
Στο νοτιότερο ορατό άκρο του πρωτοελλαδικού οικισμού παρατηρήθηκαν λείψανα τοίχων (πιθανότατα κτιρίου), που σχηματίζουν γωνία ή καμπύλη, ενώ κατά καιρούς έχουν συλλεγεί από αυτό το σημείο λεπίδες οψιδιανού και πρωτοελλαδικά όστρακα (εικ.2).
Το δυτικότερο σημείο με ευρήματα της ΠΕ ΙΙ περιόδου εντοπίστηκε μετά από αφαίρεση ελαιόδεντρου, όπου η περιορισμένης έκτασης έρευνα φανέρωσε, αμέσως κάτω από τη σύγχρονη επιφάνεια, το τμήμα ενός ρηχού στρώματος ή λάκκου της ΠΕ ΙΙ εποχής.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εύρεση ενός τεράστιου λάκκου της ΠΕ ΙΙ εποχής, που εντοπίστηκε στην ίδια περιοχή (εικ.2), πλησίον ενός αναλημματικού τοίχου (ανατολικά του green της διαδρομής γκολφ 15). Ο λάκκος (εικ.10), σχήματος ωοειδούς, με διαστάσεις 10× 15μ. και βάθος έως 1,2μ. περιείχε πακτωμένες μέχρι επάνω χιλιάδες μικρές πέτρες, με δεκάδες χιλιάδες θραύσματα πήλινων αγγείων όλων των ειδών, μεταξύ άλλων και μερικών ολόκληρων, με εργαλεία από οψιδιανό, κομμάτια από κάρβουνο, πολλά οστά ζώων, και πάνω από εκατό κέρατα βοοειδών (ταύρων;). Τα κέρατα βοοειδών, τα οποία βρέθηκαν σχεδόν αποκλειστικά μόνο σε αυτόν το λάκκο, και το γεγονός ότι μερικά αγγεία είχαν εξαρχής διάτρητη βάση και μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για σπονδές, μας οδηγούν στη σκέψη ότι ο λάκκος ήταν συνδεδεμένος με τελετές, λατρείες ή εορτές των ανθρώπων του οικισμού.
Η ύπαρξη πληθώρας οικιστικών καταλοίπων της ΠΕ ΙΙ περιόδου στην ευρύτερη περιοχή του γηπέδου γκολφ είχε ως συνέπεια την αλλαγή των αρχικών σχεδιασμών για την ανέγερση διαφόρων ογκωδών κτιριακών συγκροτημάτων, ενώ κάποιες διαδρομές χρειάστηκε να μετατοπιστούν.
Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος των προϊστορικών εγκαταστάσεων βρίσκεται δίπλα ή κάτω από την επιφάνεια των διαδρομών του γηπέδου γκολφ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την περιοχή της διαδρομής 16, όπου διαπιστώνεται ότι η κατοίκηση της -3ης χιλιετίας άρχιζε ήδη σε μια μεταβατική περίοδο από την ΠΕ Ι προς την ΠΕ ΙΙ εποχή, στον λεγόμενο ορίζοντα Ταλιότι, δηλαδή γύρω στα -2900/2800.
Αυτό μαρτυρούν τα ευρήματα ενός λάκκου στο ανατολικό τμήμα του οικισμού, ο οποίος περιείχε μεταξύ άλλων αρκετά ολόκληρα αγγεία της ΠΕ ΙΙ, καθώς και άφθονη πρώιμη κεραμική, η οποία πρέπει να αποδοθεί στην αναφερόμενη μεταβατική περίοδο από την ΠΕ Ι προς την ΠΕ ΙΙ ή ακόμη και στην ΠΕ Ι.
Το γεγονός αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, δεδομένου ότι δεν έχει έως σήμερα εντοπιστεί σε καμία θέση της Μεσσηνίας κεραμική της ΠΕ Ι ή της μεταβατικής ΠΕ Ι-ΙΙ περιόδου!
Μυκηναϊκός θολωτός τάφος
Στη διαδρομή 16 του γηπέδου γκολφ εξερευνήθηκε ένας μυκηναϊκός θολωτός τάφος, που αποκαλύφθηκε περίπου 15 μ. ανατολικά του τρίτου σημείου εκκίνησης της διαδρομής 16 (εικ.11).
Πρόκειται για έναν πολύ πρώιμο θολωτό τάφο, με πολύ βραχύ στόμιο-διάδρομο και σφραγισμένη με αργούς λίθους είσοδο. Η χρήση του πρέπει να είχε αρχίσει –σύμφωνα με τα ευρήματα– στην ΥΕ Ι περίοδο, δηλαδή γύρω στα -1600/1550 (εικ.12).
Το τοίχωμα του κυκλικού νεκρικού θαλάμου σώζεται ακόμα σε ύψος περίπου 1,20μ., ενώ τα ανώτερα τμήματα της θόλου του τάφου είχαν καταρρεύσει και οι λίθοι της βρέθηκαν πεσμένοι στο εσωτερικό του. Αμέσως κάτω από το στρώμα με τους πεσμένους λίθους της θόλου, βρέθηκε το δάπεδο, πάνω στο οποίο είχαν εναποτεθεί τουλάχιστον έξι νεκροί.
Δυστυχώς και αυτός ο θολωτός τάφος ήταν συλημένος από την αρχαιότητα.
Η τάφρος, την οποία είχαν ανοίξει οι αρχαιοκάπηλοι, βρέθηκε στη δυτική πλευρά του τάφου.
Παρά τη σύλησή του ο τάφος απέδωσε μερικά πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα, ανάμεσα στα οποία ως πολυτιμότερα κτερίσματα μπορούν να θεωρηθούν μια σφαιρική χάλκινη πυξίδα με πώμα και μια χάλκινη τριχολαβίδα. Κεραμική βρέθηκε ελάχιστη και το πιο σημαντικό εύρημα αυτού του είδους είναι ένα κύπελλο Βαφειού.
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει και το σκελετικό υλικό, που βρέθηκε μέσα στον τάφο (εικ.13). Ήδη κατά τη διάρκεια των ανασκαφών είχαμε διαπιστώσει την ύπαρξη δύο κρανίων αλόγου ανάμεσα στα οστά ζώων. Το ένα κρανίο μάλιστα βρέθηκε τοποθετημένο πάνω στην κοιλιακή χώρα του ενός των νεκρών. Οι καθηγήτριες ανθρωπολογίας Lynne Schepartz του Πανεπιστημίου της Φλόριντα και Sari Miller-Antonio του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, οι οποίες μελετούν ήδη το ανθρωπολογικό υλικό, αναγνώρισαν ανάμεσα στα οστά ζώων και τμήματα οστών από πρόβατο, κατσίκι και ίσως και ελάφι. Φαίνεται πως υπήρξαν προσφορές προς τιμήν των νεκρών ή τοποθετήθηκαν κτερίσματα σε μορφή τροφής.
Η ανασκαφή του θολωτού τάφου ολοκληρώθηκε στις 12.05.2009. Για τον θολωτό τάφο προβλεπόταν η κατασκευή ενός μόνιμου στεγάστρου, το οποίο θα επέτρεπε στο μέλλον την πρόσβαση και την επίσκεψη του μνημείου.
Με απόφαση του ΥΠΠΟΤ του 2011 και αυτό το μνημείο θα διατηρηθεί σε κατάχωση και δεν θα είναι πλέον ορατό.
Εποχή του Σιδήρου (-11ος/ -8ος αι.)
Σημαντικά υπήρξαν τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής Περιόδου), τα οποία εντοπίστηκαν κυρίως στην περιοχή των διαδρομών 13, 15 και 16 του γηπέδου γκολφ των εγκαταστάσεων του Costa Navarino, επιβεβαιώνοντας τη συνεχή και χωρίς διακοπή κατοίκηση του χώρου κατά την αρχαιότητα.
Η εγγύτητα με τη θάλασσα, η εξασφάλιση ύδατος από τον ποταμό Σέλα και τους χειμάρρους που καταλήγουν σε αυτόν, το ήπιο κλίμα και η ευφορία των πεδινών εδαφών, ήταν από τους κυριότερους λόγους της ιδιαίτερης προτίμησης των ανθρώπων για την κατοίκηση της περιοχής αυτής.
Τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (-11ος/ -8ος αι.) από την περιοχή περιορίστηκαν κυρίως σε τάφους ή σε αποθέτες με πλήθος κεραμικής, ενώ ελάχιστα υπήρξαν τα λείψανα κατοικιών ή άλλων κτισμάτων.
Στη διαδρομή 13 του γηπέδου γκολφ, πολύ κοντά στη νότια περίφραξη της εγκατάστασης της Π.Ο.Τ.Α. Ρωμανού, ανακαλύφθηκε το έτος 2007 μια απομονωμένη ταφή σε πίθο της Πρωτογεωμετρικής Εποχής (-1060 έως -900) (εικ.1). Ο πίθος ήταν οριζοντίως τοποθετημένος και είχε μήκος 1,50 μ. και μέγιστη διάμετρο σώματος 0,85μ. Το στόμιό του ήταν σφραγισμένο με μια λίθινη άγκυρα, που χρησιμοποιήθηκε για αυτόν το σκοπό σε δεύτερη χρήση. Στο εσωτερικό περιείχε τα σκελετικά λείψανα ενός νεκρού, που τον συνόδευαν πλούσια κτερίσματα σε καλή κατάσταση διατήρησης: δέκα πήλινα αγγεία με γραπτή διακόσμηση, τα περισσότερα ακέραια, ένα χάλκινο δακτυλίδι και δύο σιδερένιες περόνες (εικ.2).
Λίγα μέτρα ανατολικά του ταφικού πίθου βρέθηκαν τα οστά μιας άλλης ακτέριστης ταφής ενώ σε μεγάλη έκταση διαπιστώθηκαν στρώματα της Ελληνιστικής και Γεωμετρικής Εποχής. Τα στρώματα αυτά, στο λεγόμενο «Σημείο 1», ήταν σε μεγάλο βαθμό διαταραγμένα εξαιτίας σύγχρονων αγροτικών δραστηριοτήτων και κατά την εξερεύνησή τους συλλέχθηκε μεγάλος αριθμός χονδροειδούς κεραμικής και κεραμίδων, χωρίς όμως τον εντοπισμό αρχιτεκτονικών καταλοίπων.
Σε όλο το πλάτωμα που διαμορφώνεται στην περιοχή της διαδρομής 16 του γηπέδου γκολφ παρατηρήθηκαν ίχνη κατοίκησης της Πρωτογεωμετρικής (-1060/ -900) και της Γεωμετρικής Εποχής (-900 έως -700 περίπου) χωρίς όμως να βρεθούν θεμέλια κτιρίων.
Οι μαρτυρίες κατοίκησης περιορίστηκαν σε ταφές μέσα σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε λάκκους, σε αποθέτες με κατάλοιπα της εποχής από τον οικισμό και σε μια μεγάλη, ίσως οχυρωματική τάφρο, κατεύθυνσης από Α-Δ, που συνοδευόταν από ανάχωμα ή λίθινο περίβολο. Οι διαστάσεις της τάφρου υπολογίζονται σε μήκος 45μ., πλάτος 5μ. περίπου και βάθος 1μ. περίπου.
Σε απόσταση λίγων μέτρων βορείως του θολωτού μυκηναϊκού τάφου, βρέθηκε ένας λάκκος-αποθέτης της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Ο λάκκος, που περιείχε πολλή στάχτη, απέδωσε πάρα πολλά όστρακα, μερικά ολόκληρα αγγεία και αρκετά οστά ζώων. Ανατολικά του αποθέτη εντοπίστηκαν δύο ταφές, η μία πάνω στην άλλη. Το σκελετικό υλικό των δύο ταφών ήταν αρκετά φθαρμένο και μερικώς καμένο. Σε μικρή απόσταση δυτικά του κρανίου της προγενέστερης ταφής βρέθηκε μία μεγάλη χύτρα μελανού χρώματος, που αποτελεί γνωστό τύπο αγγείου της Γεωμετρικής Εποχής. Το κρανίο μιας τρίτης ταφής και λίγα σκελετικά λείψανα παρατηρήθηκαν σε μικρή απόσταση ανατολικότερα. Στην ταφή αυτή θα πρέπει να ανήκε ο ακέραιος σκύφος Γεωμετρικής Εποχής, που βρέθηκε κοντά στο κρανίο.
Πλησίον των ταφών αυτών εντοπίστηκε και ανασκάφηκε και άλλος μεγάλος λάκκος-αποθέτης με ευρήματα της ίδιας περιόδου.
Ένας επιμήκης λιθοσωρός από αργούς λίθους μετρίου μεγέθους (μήκος 8μ. περίπου και μέγιστο πλάτος 3μ.), με προσανατολισμό από Β-Ν, φανερώνει την ύπαρξη μιας αρχαίας εγκατάστασης, Γεωμετρικών χρόνων, σύμφωνα με τη συλλεγείσα χονδροειδή κεραμική. Ο λιθοσωρός εντοπίστηκε στην περιοχή βορειοδυτικά της διαδρομής 16, αλλά δεν ερευνήθηκε στο εσωτερικό του. Θα μπορούσε όμως να περιέχει ταφές ή να είναι τμήμα ενός αναλημματικού τοίχου, που όριζε κάποια περιοχή. Είναι επίσης πιθανό το ανάλημμα να κατασκευάστηκε για να συγκρατήσει τις προσχώσεις ενός μικρού υδάτινου ρέματος, που κατέβαινε κάθετα προς αυτό, με κλίση από Α-Δ.
Στο όριο των τετραγώνων Β15 με Β16 κατά την αφαίρεση μιας ελιάς ήλθε στο φως ένας σωρός από λίθους με πολλά όστρακα της Γεωμετρικής Εποχής. Κάτω από τον λιθοσωρό, αποκαλύφθηκε ένας κιβωτιόσχημος τάφος της Γεωμετρικής Εποχής με προσανατολισμό από Α-Δ. Ο νεκρός, τοποθετημένος σε συνεσταλμένη στάση, είχε το κεφάλι του στη Δύση. Σε ένα δάχτυλο του χεριού φορούσε ένα χάλκινο δαχτυλίδι και δίπλα στο κεφάλι του βρέθηκαν δύο μικρά, κλειστά αγγεία (εικ.3).
Βορειότερα, η περιοχή την οποία έχομε ονομάσει «Σημείο 11» και δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά, θα πρέπει επίσης να κατοικήθηκε κατά τους Γεωμετρικούς χρόνους, όπως τουλάχιστον μαρτυρούν τα επιφανειακά ευρήματα, όπου το παχύ στρώμα στάχτης και η πληθώρα οστράκων φανερώνουν την ύπαρξη πυράς ή βωμού.
Δρ Jörg Rambach Αρχαιολόγος- Ξένη Αραπογιάννη Δρ Αρχαιολόγος
Επίλογος
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της απόφασης για κατάχωση του σημαντικού Πρωτοελλαδικού οικισμού, του μεγαλύτερου της Μεσσηνίας, αλλά και άλλων σημείων της ανασκαφής στον Ρωμανό. Καταχώθηκαν αξιόλογα ευρήματα όπως το εργαστήριο χαλκού, μοναδικού για την Πελοπόννησο, ο Μυκηναϊκός Θολωτού τάφος αλλά και το οικιστικό συγκροτήμα των Ελληνιστικών χρόνων. Τα ξεχωριστά αυτά επιτεύγματα των προγόνων μας δεν θα τα δούμε ποτέ. Επίσης οι ανασκαφές ήταν περιορισμένες και σε πολλούς τομείς δεν δόθηκε άδεια για την επέκταση και συνέχισή τους.
Θα περίμενε κανείς ένας τόσο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος να ανασκαφεί πλήρως και να αναδειχθεί σε οργανωμένος και επισκέψιμος. Με την προσθήκη των αναγκαίων υποδομών όπως στέγαστρα, χώρους υποδοχής- ενημέρωσης του κοινού και στάθμευσης είναι σίγουρο ότι θα αποτελούσε ένα σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών. Παράλληλα θα αποτελούσε ένα πολύτιμο κληροδότημα για τις επόμενες γενιές των Ελλήνων.
Αυτό που φαίνεται λογικό, αυτονόητο αλλά και αναγκαίο, δηλαδή η ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, δυστυχώς φαίνεται να μην έχει θέση στην σύγχρονη Ελλάδα.
Αυτό που φαίνεται λογικό, αυτονόητο αλλά και αναγκαίο, δηλαδή η ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, δυστυχώς φαίνεται να μην έχει θέση στην σύγχρονη Ελλάδα.
Πηγή: archaioligia.gr
