Η αρχαία κώμη Θεισόα χτίστηκε σε υψόμετρο 750 μέτρων στην αριστερή όχθη του Αλφειού, στον λόφο Λάβδα που δεσπόζει στις κατάφυτες πλαγιές του Κεραυσίου όρους. Βρίσκεται ανάμεσα στην Ανδρίτσαινα και την Καρίταινα, κοντά στο σύγχρονο ομώνυμο χωριό στην νότια Ηλεία.
Πίσω από τον λόφο βρίσκεται η κοιλάδα της Σουλτίνας, την οποία διαρρέει ο ποταμός Μυλάων, πηγάζοντας από το όρος Λύκαιο, τόπο γεννήσεως του Δία, σύμφωνα με την Αρκαδικά παράδοση. Το τοπωνύμιο συνδέεται με τον μύθο της νύμφης Θεισόας, η οποία μαζί με την Αγνώ και την Νέδα, πήρε από τα χέρια της Ρέας τον μικρό Δία μόλις γεννήθηκε, τον έλουσε στον ποταμό Γορτύνιο (Λούσιο) και τον έκρυψε σε ένα σπήλαι στο Λύκαι όρος.
Οι Θεισοάτες αναφέρονται σαν το αρχαιότερο γένος των Παρρασίων Αρκάδων και ήταν γνωστοί για την ευσέβεια, καλοσύνη, απλότητα και λιτότητά τους. Από τα πανάρχαια χρόνια η Θεισόα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Παρρασία.
Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά ( δεύτερο μισό του +2ου αιώνα), την ονομάζει Θεισόα παρά Λυκαίω, και την περιλαμβάνει στα όρια της χώρας της Μεγαλόπολης, ερειπωμένη στα χρόνια του, αλλά την αναφέρει ως τόπο που συνέβαλλε στην δημιουργία αυτού του κέντρου.Το -370 πολλοί κάτοικοι της Αρκαδίας εγκατέλειψαν τις πόλεις τους και με την βοήθεια του Επαμεινώνδα ίδρυσαν την Μεγαλόπολη, η οποία σαν μεγάλο και ισχυρό Αρκαδικό κέντρο θα τους πρόσφερε ασφάλεια σε μελλοντικούς κινδύνους.
Η χρονολόγηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων που αποκαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο, σύμφωνα και με τα κεραμικά ευρήματα, πιστοποιεί την κατοίκηση του λόφου από την Μυκηναϊκή εποχή.
Τάφοι Ελληνιστικών χρόνων
Κατά εργασίας διανοίξεως επαρχιακής οδού εκ του χωρίου Θεισόα (Λάβδα) προς Μάτεσι, επαρχίας Ολυμπίας και εις θέσιν «Στάνιζες» επεσημάνθησαν υπό χωρικών και υπεδείχθησαν εις την Εφορείαν δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι1. Ούτοι ερευνηθέντες έδωσαν τα εξής κτερίσματα:
Τάφος 1:
α) Αμφορεύς ακέραιος μετά πώματος εκ κοιλίας λαγύνου, φέρων ερυθρόν επίχρισμα μόνον κατά τον λαιμόν,
β) Αμφορεύς, ελλιπής μόνον μικρόν τμήμα του χείλους, φέρων επίχρισμα φαιόν απολεπισμένον κατά το πλείστον.
Τάφος 2:
α) Αμφορεύς ακέραιος (εικ. άνω α), φέρων καστανόφαιον επίχρισμα, απολεπισμένον, και τρεις επαλλήλους ερυθρωπάς ταινίας επί του ώμου,
β) Πρόχους εις τεμάχια, ελλιπής μικρόν τμήμα της κοιλίας (εικ. άνω β).
γ) Λύχνος ακέραιος μετά κατακορύφου υπερυψωμένης λαβής και μικρού ωτίου επί των τοιχωμάτων, φέρων μελαν επίχρισμα εν μέρει απολεπισμένον.
δ) Βαλσαμάριον εις δύο τεμάχια,
ε) Έτερον παρόμοιον, ακέραιον.
ς') Λαιμός οινοχόης μετά λαβής,
ζ) Λύχνος ακέραιος.
Άπαντα τα ευρήματα των τάφων ανήκουν εις την ελληνιστικήν εποχήν.
Οι τάφοι ούτοι, καλυπτόμενοι υπό πλακών εκ σχιστόλιθου και επενδεδυμένοι τα τοιχώματα αυτών ομοίως δια τεμαχίων σχιστόλιθου, παρουσίαζον εσωτερικώς ιδιόρρυθμον κατασκευήν: στρώσις πλακών μετά ενδιαμέσων κενών, ως εσχάρα, εχώριζε το εσωτερικόν του τάφου εις δύο ορόφους, ως φαίνεται δε, επί της στρώσεως ταύτης των πλακων εναπετίθετο ο νεκρός, ομού μετά των κτερισμάτων. Τα οστά του νεκρού μετά την αποσύνθεσιν, είτε κατεπιπτον αφ' εαυτών εντός του κάτωθεν των πλακών χώρου, είτε ερρίπτοντο εκεί μετά των κτερισμάτων πάντοτε, οσάκις παρίστατο ανάγκη εναποθέσεως ετέρου νεκρού επί των ειρημένων πλακών. Η ανωτέρω προτεινομένη ερμηνεία της ιδιορρύθμου κατασκευής των τάφων, συνάγεται, τόσον εκ του ότι οι τάφοι ουδεμίαν μετασκευήν παρουσιάζουν, όσον και εκ του ότι οστά και κτερίσματα ευρέθησαν εις αμφοτέρους τους ορόφους του τάφου, εις τον κάτωθεν μάλιστα των πλακών χώρον, εν αταξία.
Στο ψηλότερο σημείο της Ακροπόλεως υπάρχουν τα απομεινάρια του Φράγκικου Κάστρου της Αγίας Ελένης.
Πίσω από τον λόφο βρίσκεται η κοιλάδα της Σουλτίνας, την οποία διαρρέει ο ποταμός Μυλάων, πηγάζοντας από το όρος Λύκαιο, τόπο γεννήσεως του Δία, σύμφωνα με την Αρκαδικά παράδοση. Το τοπωνύμιο συνδέεται με τον μύθο της νύμφης Θεισόας, η οποία μαζί με την Αγνώ και την Νέδα, πήρε από τα χέρια της Ρέας τον μικρό Δία μόλις γεννήθηκε, τον έλουσε στον ποταμό Γορτύνιο (Λούσιο) και τον έκρυψε σε ένα σπήλαι στο Λύκαι όρος.
Οι Θεισοάτες αναφέρονται σαν το αρχαιότερο γένος των Παρρασίων Αρκάδων και ήταν γνωστοί για την ευσέβεια, καλοσύνη, απλότητα και λιτότητά τους. Από τα πανάρχαια χρόνια η Θεισόα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Παρρασία.
 |
| Η ακρόπολη της Θοισόας |
Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά ( δεύτερο μισό του +2ου αιώνα), την ονομάζει Θεισόα παρά Λυκαίω, και την περιλαμβάνει στα όρια της χώρας της Μεγαλόπολης, ερειπωμένη στα χρόνια του, αλλά την αναφέρει ως τόπο που συνέβαλλε στην δημιουργία αυτού του κέντρου.Το -370 πολλοί κάτοικοι της Αρκαδίας εγκατέλειψαν τις πόλεις τους και με την βοήθεια του Επαμεινώνδα ίδρυσαν την Μεγαλόπολη, η οποία σαν μεγάλο και ισχυρό Αρκαδικό κέντρο θα τους πρόσφερε ασφάλεια σε μελλοντικούς κινδύνους.
Η χρονολόγηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων που αποκαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο, σύμφωνα και με τα κεραμικά ευρήματα, πιστοποιεί την κατοίκηση του λόφου από την Μυκηναϊκή εποχή.
Τείχος πριέκλειε το άνω τμήμα του λόφου της Λάβδας, μιά περιοχή περίπου 385 Χ 150 μέτρων, από το οποίο το δυτικό μέρος διατηρείται σε καλή κατάσταση. Τα τείχη είχαν τετράγωνους πύργους που προστάτευαν την πλαγιά σε περίπτωση επιθέσεων και μιά πύλη στην νοτιοδυτική γωνία ενισχυμένη με προπύργιο. Η κυρία είσοδος της κώμης βρισκόταν στο νότιο περίβολο.
Εντός του εσωτερικού τείχους ευρίσκονται θεμέλια μικρού ναού από λεπτούς, με 20 ραβδώσεις κίονες, από κιονόκρανα και μετώπες τα οποία φέρουν όλα τις διακριτικές διακοσμήσεις δωρικού ρυθμού. Φαίνεται ότι το μικρό αυτό ιερό είναι σύγχρονο του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος των Βασσών -430.
Το σύνολο των οικοδομικών λειψάνων που αποκαλύφθηκαν στην κορυφή και στις πλαγιές ανήκουν σε οικοδομήματα της Ακρόπολης.Τάφοι Ελληνιστικών χρόνων
Κατά εργασίας διανοίξεως επαρχιακής οδού εκ του χωρίου Θεισόα (Λάβδα) προς Μάτεσι, επαρχίας Ολυμπίας και εις θέσιν «Στάνιζες» επεσημάνθησαν υπό χωρικών και υπεδείχθησαν εις την Εφορείαν δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι1. Ούτοι ερευνηθέντες έδωσαν τα εξής κτερίσματα:
Τάφος 1:
α) Αμφορεύς ακέραιος μετά πώματος εκ κοιλίας λαγύνου, φέρων ερυθρόν επίχρισμα μόνον κατά τον λαιμόν,
β) Αμφορεύς, ελλιπής μόνον μικρόν τμήμα του χείλους, φέρων επίχρισμα φαιόν απολεπισμένον κατά το πλείστον.
Τάφος 2:
α) Αμφορεύς ακέραιος (εικ. άνω α), φέρων καστανόφαιον επίχρισμα, απολεπισμένον, και τρεις επαλλήλους ερυθρωπάς ταινίας επί του ώμου,
β) Πρόχους εις τεμάχια, ελλιπής μικρόν τμήμα της κοιλίας (εικ. άνω β).
γ) Λύχνος ακέραιος μετά κατακορύφου υπερυψωμένης λαβής και μικρού ωτίου επί των τοιχωμάτων, φέρων μελαν επίχρισμα εν μέρει απολεπισμένον.
δ) Βαλσαμάριον εις δύο τεμάχια,
ε) Έτερον παρόμοιον, ακέραιον.
ς') Λαιμός οινοχόης μετά λαβής,
ζ) Λύχνος ακέραιος.
Άπαντα τα ευρήματα των τάφων ανήκουν εις την ελληνιστικήν εποχήν.
Οι τάφοι ούτοι, καλυπτόμενοι υπό πλακών εκ σχιστόλιθου και επενδεδυμένοι τα τοιχώματα αυτών ομοίως δια τεμαχίων σχιστόλιθου, παρουσίαζον εσωτερικώς ιδιόρρυθμον κατασκευήν: στρώσις πλακών μετά ενδιαμέσων κενών, ως εσχάρα, εχώριζε το εσωτερικόν του τάφου εις δύο ορόφους, ως φαίνεται δε, επί της στρώσεως ταύτης των πλακων εναπετίθετο ο νεκρός, ομού μετά των κτερισμάτων. Τα οστά του νεκρού μετά την αποσύνθεσιν, είτε κατεπιπτον αφ' εαυτών εντός του κάτωθεν των πλακών χώρου, είτε ερρίπτοντο εκεί μετά των κτερισμάτων πάντοτε, οσάκις παρίστατο ανάγκη εναποθέσεως ετέρου νεκρού επί των ειρημένων πλακών. Η ανωτέρω προτεινομένη ερμηνεία της ιδιορρύθμου κατασκευής των τάφων, συνάγεται, τόσον εκ του ότι οι τάφοι ουδεμίαν μετασκευήν παρουσιάζουν, όσον και εκ του ότι οστά και κτερίσματα ευρέθησαν εις αμφοτέρους τους ορόφους του τάφου, εις τον κάτωθεν μάλιστα των πλακών χώρον, εν αταξία.
Ήταν ένα από τα κάστρα του Βαρόνου της Καρύταινας κτισμένο στον τότε "δρόγω των Σκορτών" για έλεγχο της περιοχής και των ανυπότακτων κατοίκων της.
Οι Φράγκοι ανασκεύασαν το αρχαίο τείχος και πρόσθεσαν πύργους κι άλλα οχυρωματικά έργα. Χτίστης του αναφέρεται ο Ούγκο ντε Μπρυγέρ πρώτος βαρώνος της Καρύταινας που κατέλαβε τον οικισμό που υπήρχε εκεί το 1209. Στο εσωτερικό του έκτισαν και την λατινική εκκλησία της Αγίας Ελένης (Sainte Hellene) από την οποία ονομάστηκε και το κάστρο.
Το 1302 επαναστάτησαν οι κάτοικοι της περιοχής και ήρθε προς βοήθεια τους ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (του Δεσποτάτου του Μυστρά) που πολιόρκησε το κάστρο, το κατέλαβε και έπειτα το κατέστρεψε. Αναφέρεται ότι το βρήκαν με μικρή φρουρά και αφού πρώτα έβαλαν φωτιά έπειτα το κατέστρεψαν εντελώς.
Το σημερινό χωριό Θεισόα ιδρύθηκε την βυζαντινή εποχή περίπου όταν την αυτοκρατορία την είχε η Δυναστεία των Κομνηνών, 1057 - 1185.
Την εποχή της τουρκοκρατίας η Θεισόα, είχε το όνομα Λάβδα, το οποίο προέρχεται από την Βυζαντινή εποχή, όταν η περιοχή ανήκε στην Βυζαντινή Οικογένεια Λάβδα.
Κατά την ενετοκρατία ήταν κεφαλοχώρι της επαρχίας Φαναρίου και στην απογραφή των Ενετών το 1689 είχε 101 κατοίκους.
To 1835 σχηματίστηκαν οι 12 πρώτοι Δήμοι της επαρχίας Ολυμπίας με τον δήμο Θείσης με έδρα του το Λάβδα και 6 χωριά.
Το 1966 κατά την κατασκευή του δρόμου Θεισόα- Μάτεσι αποκαλύφθηκε νεκροταφείο, των κλασσικών χρόνων.
Σημειώσεις:
1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 21 (1966): ΧΡΟΝΙΚΑ
Οι Φράγκοι ανασκεύασαν το αρχαίο τείχος και πρόσθεσαν πύργους κι άλλα οχυρωματικά έργα. Χτίστης του αναφέρεται ο Ούγκο ντε Μπρυγέρ πρώτος βαρώνος της Καρύταινας που κατέλαβε τον οικισμό που υπήρχε εκεί το 1209. Στο εσωτερικό του έκτισαν και την λατινική εκκλησία της Αγίας Ελένης (Sainte Hellene) από την οποία ονομάστηκε και το κάστρο.
 |
| Ο αρχαιολογικός χώρος της Θεισόας, (λόφος Λάβδα), βασισμένο στο τοπογραφικό σχέδιο της έκδοσης της Ολλανδικής Αρχαιολογικής Σχολής. |
Το σημερινό χωριό Θεισόα ιδρύθηκε την βυζαντινή εποχή περίπου όταν την αυτοκρατορία την είχε η Δυναστεία των Κομνηνών, 1057 - 1185.
Την εποχή της τουρκοκρατίας η Θεισόα, είχε το όνομα Λάβδα, το οποίο προέρχεται από την Βυζαντινή εποχή, όταν η περιοχή ανήκε στην Βυζαντινή Οικογένεια Λάβδα.
Κατά την ενετοκρατία ήταν κεφαλοχώρι της επαρχίας Φαναρίου και στην απογραφή των Ενετών το 1689 είχε 101 κατοίκους.
To 1835 σχηματίστηκαν οι 12 πρώτοι Δήμοι της επαρχίας Ολυμπίας με τον δήμο Θείσης με έδρα του το Λάβδα και 6 χωριά.
Το 1966 κατά την κατασκευή του δρόμου Θεισόα- Μάτεσι αποκαλύφθηκε νεκροταφείο, των κλασσικών χρόνων.
Σημειώσεις:
1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 21 (1966): ΧΡΟΝΙΚΑ
