Το Κάστρο της Αρκαδιάς είναι σήμερα το κόσμημα της πόλης της Κυπαρισσίας, αλλά και ολόκληρου του Δήμου. Λόγω της θέσης του, προσφέρει στον επισκέπτη μία ανεπανάληπτη θέα, όχι μόνο προς την πόλη, αλλά και προς όλη τη γύρω περιοχή. Είναι το μπαλκόνι της Κυπαρισσίας για να μπορεί κανείς να αγναντεύει και να χαίρεται την ομορφιά του τόπου. Η ιστορία του Κάστρου χάνεται στα βάθη των αιώνων...
Αρχαιότητα:
Ο λόφος όπου βρίσκεται το Κάστρο της Κυπαρισσίας βρίσκεται σε στρατηγική θέση αφού ελέγχει ένα πολύ στενό παραθαλάσσιο πέρασμα με διεύθυνση Βορρά- Νότου. Πρέπει να θεωρείτε πολύ πιθανόν ότι το σημείο αυτό ήταν οχυρωμένο από τους προϊστορικούς χρόνους. Παλιοί ιστορικοί αναφέρουν την εύρεση θραυσμάτων από Μυκηναϊκά αγγεία στο Κάστρο, ευρήματα όμως που έχουν προ πολλού χαθεί και έτσι σήμερα δεν υπάρχει κανένα εύρημα της Μυκηναϊκής εποχής που να προέρχεται από την Κυπαρισσία. Άν και υπάρχουν ίχνη δόμησης της Μυκηναϊκής περίοδου στο εσωτερικό του Κάστρου μόνον όταν γίνει συστηματική αρχαιολογική έρευνα θα μπορέσουμε να έχουμε περισσότερα στοιχεία.
Όλα τα ευρήματα στο Κάστρο αλλά και στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της Κυπαρισσίας είναι του τέλους των Κλασσικών και κυρίως Ελληνιστικών- Ρωμαϊκών χρόνων.
Στήν νότια πλευρά των τειχών του Κάστρου υπάρχει μεγάλο τμήμα αρχαίων τειχών κατασκευασμένα με το ισοδομικό σύστημα και ανήκουν στις οχύρωσεις που κατασκευάστηκαν αμέσως μετά την κήρυξη της Μεσσηνίας ως ανεξάρτητου κράτους το -369.
Τότε η αρχαία Κυπαρισσία ώς επίνειο της νέας και εντυπωσιακής πρωτεύουσας, της Μεσσήνης, οχυρώνεται και μετατρέπεται στο σημαντικότερο λιμάνι της Μεσσηνίας και γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη μέχρι και τους ύστερους Ρωμαϊκούς χρόνους.
 |
| Κάστρο Κυπαρισσίας: Τμήμα των τειχών που χρονολογούνται στα -370/ -360 |
Νεότεροι χρόνοι:
Υστερορωμαϊκά και παλαιοχριστιανικά ευρήματα πιστοποιούν την συνέχεια της αρχαίας πόλης Κυπαρισσίας και κατά τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους, με επισκοπική έδρα και με επίσκοπο τον Αλέξανδρο στην Σύνοδο της Σαρδικής το 343-344. Η Κυπαρισσία αναφέρεται επίσης στον Συνεκδημο του Ιεροκλέους.
Στα μέσα του 6ου αιώνα χρονολογούνται η ελλιπής επιγραφή με αναφορά επισκόπου, η οποία βρέθηκε στην βασιλική της Αγίας Κυριακής Φιλιατρών, και η επιτύμβια επιγραφή του πρεσβυτέρου Ευδοξίου. Οι επιγραφές αυτές θεωρείται ότι αποτελούν τεκμήρια ακμαίας οικιστικής εγκατάστασης στην περιοχή της Κυπαρισσίας με επισκοπική έδρα κατά τον 6ο αιώνα
Εύρεση νομίσματος του Φωκά θεωρείται επίσης τεκμήριο της συνέχειας του οικισμού και μέσα στον 7ο αιώνα. Στον 8ο αιώνα επίσκοπος «ό Κυπαρισίας» αναφέρεται στο εικονομαχικό Τακτικό, αλλά και «αυτοκέφαλος μητροπολίτης της επαρχίας Πελοποννήσου ό Αρκαδίας», τίτλος που θα μπορούσε να αποτελεί την πρώτη μαρτυρία του νέου ονόματος της Κυπαρισσίας κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο.
Το νέο όνομα, «Αρκαδία», πιθανώς οφείλεται στην μετοικία- εγκατάσταση κατά τον 7ο ή 8ο αιώνα πληθυσμών με τον επίσκοπο τους από την Αρκαδία.
Από τότε και στο εξής το Κάστρο της Κυπαρισσίας ονομάζεται Κάστρο της "Αρκαδιάς" ενώ παράλληλα από τον 13ο αιώνα διατηρεί και την ονομασία "Κάστρο των Γιγάντων", ονομασία που του αποδίδεται στο περίφημο "Χρονικόν του Μορέως".
Η Βυζαντινή πόλη της Αρκαδιάς προστατευόταν από ισχυρό Κάστρο, πράγμα που αποδεικνύεται από την αντίσταση που προβλήθηκε κατά την πολιορκία του από τους Φράγκους το 1205. Ή πόλη έπεσε εύκολα στα χέρια των Φράγκων, δεν γνωρίζουμε άν την προστάτευε τείχος. Ο ισχυρός ακρόπυργος όμως του κάστρου αντιστάθηκε γερά στους 100 σιδερόφραχτους Φράγκους ιππότες που διέθεταν τα τελειότερα τεχνικά μέσα της εποχής. Η Αρκαδιά ήταν ένα από τα 12 κάστρα του Μοριά που αντιστάθηκαν στη Φραγκική εισβολή. Για τους δύο επόμενους αιώνες η Αρκαδιά παραμένει υπό την κατοχή των Φράγκων ενώ το 1261 αποτελούσε ξεχωριστή Βαρωνία.
Το 1432 στο Κάστρο περνάει στην κατοχή των Παλαιολόγων και ξανακυματίζει η σημαία με τον βυζαντινό αετό. Στα χρόνια αυτά, το φρούριο της Κυπαρισσίας ανακαινίζεται στα πλαίσια της οργανώσεως των παράκτιων περιοχών της Βυζαντινής επικράτειας. Στις 4 γωνίες του φρουρίου χτίζονται προπύργια, ένας εκ των οποίων άντεξε στο πέρασμα των αιώνων και είναι ο πύργος της ανατολικής πλευράς, ο οποίος φέρει το όνομα «Πύργος του Ιουστινιανού».
Το 1460 η Αρκαδιά περνά στα χέρια των Τούρκων και 10.000 Αρκαδινοί υποχρεούνται να μετοικήσουν στα μικρασιάτικα παράλια. Ακολουθεί η περίοδος της πρώτης Τουρκοκρατίας, η οποία κρατά ως το 1685.
O Oθωμανός «ταξιδιώτης του κόσμου» Εβλιά Τσελεμπί, το 1668, αναφέρει για το Κάστρο:
"Το φρούριο, πέτρινο και γερό σε σχήμα αμυγδάλου, βρίσκεται σε καλή τοποθεσία, δίπλα στη θάλασσα και επιβλέπει τη γύρω περιοχή. Χτισμένο πάνω σε βράχια έχει περίμετρο δύο χιλιάδες βήματα και διπλά χοντρά τείχη. Γύρω του δεν υπάρχει τάφρος. Και στους οχτώ προμαχώνες του είναι στημένα τρομερά κανόνια. Στο εσωτερικό βρίσκει κανείς ογδόντα κεραμοσκέπαστα σπίτια. Η διπλή σιδερένια πύλη του βλέπει προς την ανατολή. Το τζαμί του Σουλτάνου Σουλεϊμάν βρίσκεται στη μεσαία πύλη, που έχει επίσης την ίδια κατεύθυνση. Είναι διακοσμημένο με τον παλιό τρόπο. Εκεί μια μεγάλη βρύση ξεδιψά τους πιστούς με το νερό της.
Τα σπίτια του φτάνουν τα τριακόσια. Έχουν σκεπές από κεραμίδια και γερούς πέτρινους τοίχους σαν αυτούς του κάστρου και μικρά παράθυρα σαν πολεμίστρες. Μέσα στην πόλη υπάρχει αγορά με πενήντα καταστήματα, άγρια πλατάνια και κληματαριές. Είδα ένα τζαμί, ένα μεντρεσέ, δύο σχολεία, ένα χάνι κι ένα χαμάμ, που άλλοτε λειτουργεί κι άλλοτε όχι."
Από το 1686 ακολουθεί η περίοδος της ενετοκρατίας ως το 1715. Οι Ενετοί ξανάχτισαν τα γκρεμισμένα μέρη του κάστρου (πύργους και επάλξεις), τα οποία είχαν ανατινάξει οι Τούρκοι πριν το χάσουν, και του πρόσθεσαν και άλλες οχυρώσεις.
Το 1821 το κάστρο απελευθερώθηκε αλλά καταστράφηκε τελείως από τον Ιμπραήμ το 1825.
Το Κάστρο σήμερα:
Η παλιά πόλη, που περιλαμβάνει το μεσαιωνικό κάστρο έχει κηρυχθεί ιστορικός διατηρητέος οικισμός από το υπουργείο Πολιτισμού το 1979 «γιατί παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς ιστορίας της αρχιτεκτονικής με τον έντεχνο συνδυασμό παραδοσιακής και νεοκλασικής μορφολογίας των οικοδομημάτων (σαχνισιά, ξύλινες νεοκλασικές παραστάδες και γείσο, αετώματα, μπαλκόνια με μεταλλικά φουρούσια, ημικυκλικά τόξα από λαξευτή πέτρα κλπ). Το 1998 η Άνω Πόλη Κυπαρισσίας χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού αρχαιολογικός χώρος.
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μελέτη για την στήριξη των πρανών του Κάστρου η οποία βρίσκεται στο στάδιο της εύρεσης χρημάτων για να μπορέσει επιτέλους να πραγματοποιηθεί.
Η αναστήλωση του κάστρου αλλά και η συστηματική αρχαιολογική έρευνα σε αυτό, που είναι όνειρο όλων των Κυπαρίσσιων για δεκαετίες, δεν μπορούν να γίνουν εφικτές πριν τη στερέωση των πρανών και των θεμελίων του, ανάγκη αναγνωρισμένη πολλά χρόνια αφού η επικινδυνότητα κατάρρευσης τμημάτων του Κάστρου είναι πασιφανής.
Βιβλιογραφία:
Ηλίας Αναγνωστάκης: "Παράκτιοι οικισμοί της πρωτοβυζαντινής Μεσσηνίας", 1998
Ν. Μουτσόπουλος: "Το Κάστρο της Αρκαδιάς", 1981
Bιργινία Aλμπάνη: "Oθωμανικές κρήνες στην Άνω Πόλη Kυπαρισσίας"
ΠΗΓΗ: Αριστομένης Ο Μεσσήνιος
