Ο Τάφος του Πέλοπα στον πόρο του Αλφειού

Στους πρόποδες των Αγιωργήτικων, στα κράσπεδα του αρχαίου Θρύου, στον πόρο του Αλφειού, στο σημερινό Επιτάλιο Τριφυλίας υπήρχε ένα από τα πιό σημαντικά και τιμημένα μνημεία της αρχαίας Πελοποννήσου. Τόσο πιό τιμημένο ανάμεσα στα μνημεία θνητών ανθρώπων όσο πιό τιμημένος ήταν ο Ζεύς της Ολυμπίας ανάμεσα στους ναούς των αθανάτων.
Ήταν ο τάφος του Πέλοπος, γιού του Ταντάλου, ο τάφος, δηλαδή, του επώνυμου ήρωος της Πελοποννήσου που, σε πανάρχαια χρόνια, ολόκληρη έφερε και το όνομα Πελοπία.

Ο Πέλοψ ήταν γιός του Ταντάλου και της Διώνης (ή Ευρυάνασσας) και αδελφός της Νιόβης. Ο πατέρας του ο Τάνταλος ήταν ο ισχυρός και πλούσιος βασιλιάς της Λυδίας, περιοχής της δυτικής Μικράς Ασίας γύρω από το όρος Σίπυλον (όπου ψηλά, κατά τον μύθο, απολιθωμένη, κλαίει μέχρι σήμερα τα νεκρά παιδιά της η Νιόβη).

Πέλοπας, Οινόμαος και Μύρτιλος

Ο Τάνταλος, στην αρχή της βασιλείας του ήταν ευσεβής και δίκαιος, αγαπητός και από ανθρώπους και από θεούς. Τον τίμησαν οι θεοί όσο κανέναν άλλο θνητό. Τον συναναστρέφονταν. Τον δέχτηκαν - μοναδική τιμή - ακόμα και για ομοτράπεζο.
Με τα χρόνια, ωστόσο, αλαζονεύτηκε. Αδίκησε. Διαταράχθηκαν οι σχέσεις του με τους θεούς και αναγκάστηκε να καταφύγει με τον νεαρό γιό του Πέλοπα στην Ελλάδα όταν οι θεοί παρακίνησαν τον βασιλιά της Τροίας Ίλο να του επιτεθεί, να τον εκθρονίσει και να τον εκδιώξει από την Λυδία.
Ο φυγάς Πέλοψ πλανήθηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και κάποτε έφτασε στην Πίσα, κοντά στην Ολυμπία, όπου βασίλευε ο σκληρός Οινόμαος, γιός του θεού του πολέμου Άρη και της Αρπίνης, ιδιοκτήτης αλόγων που έτρεχαν πιό γρήγορα από τις πνοές του ανέμου Βορέα. Στον Οινόμαο είχε δοθεί χρησμός ότι θα τον σκότωνε ο μέλλων σύζυγος της πανέμορφης κόρης του Ιπποδάμειας.
Για να αποφύγει τον κίνδυνο ο Οινόμαος διακήρυξε ότι θα έδινε σε γάμο την κόρη του σε εκείνον που θα τον νικούσε σε αρματοδρομία από τον βωμό του Διός στην Ολυμπία μέχρι του βωμού του Ποσειδώνα στον Ισθμό γιατί ήταν πάντα βέβαιος για την νίκη του.

Αναπαράσταση του ερυθρόμορφου κρατήρα του Πέλοπα και Οινομάου.
 Το αρχαιολογικό εύρημα φιλοξενείται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι.

Όταν λοιπόν ο Πέλοψ έφθασε στην Πίσα ήδη δέκα τρείς μνηστήρες της Ιπποδάμειας είχαν σκοτωθεί από το δόρυ του Οινόμαου, νικητή και των δεκατριών αρματοδρομιών.
Ο ίδιος ήταν πιά έτοιμος για γάμο, στην ακμή της νεανικής ηλικίας και ορμής επιθυμώντας – όπως και πολλοί άλλοι – για σύζυγο την ωραία κόρη του βασιλιά. Είχαν, όμως, δοκιμάσει την ατυχία τους δεκατρείς νέοι άντρες πρίν απ'αυτόν και είχαν όλοι χάσει την ζωή τους.
Δεν απελπίστηκε. Κατέβηκε, νύχτα, μόνος του στην παραλία, στην εκβολή του Αλφειού και προσευχήθηκε στον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας με αυτά τα λόγια : «Άν θέλεις, Ποσειδώνα, το δώρο του έρωτα να μου χαρίσεις, τότε δέσμευσε, πεδίκλωσε το φονικό δόρυ του Οινόμαου. Πήγαινέ με στην Ήλιδα με το πιό γρήγορο άρμα και δώσε μου την νίκη. Ο γάμος της κόρης αναβλήθηκε δεκατρείς φορές με τον φόνο δεκατριών παλληκαριών. Εγώ, όμως, νοιώθω πως ο μεγάλος κίνδυνος δεν αντιπαλεύει ποτέ με έναν δειλό. Για τον θνητό άνθρωπο, έχει καθόλου νόημα να περνά μιά ολάκερη ζωή στερημένη απ'όλα της τα καλά, τελειώνοντας τα χρόνια του στο μάταιο σκοτάδι των άδοξων γηρατειών; Θα την δεχτώ την πρόκληση και σύ, Ποσειδώνα, κάνε μου την φιλική σου πράξη.» Αυτά είπε στην προσευχή του. Και εισακούστηκε.
Ο Ποσειδών, τιμώντας την ανδρεία του και την ηρωϊκή αντίληψη που είχε για την ανθρώπινη ζωή του έδωσε χρυσό άρμα και τα πιό γρήγορα, τα πιό φτερωτά άλογα. Ο Πέλοψ νίκησε τον Οινόμαο που όταν είδε ότι χάνει, μαστίγωσε με λύσσα τα δικά του άλογά σε επικίνδυνη στροφή. Το άρμα του εκτροχιάστηκε, ο Οινόμαος έπεσε και σκοτώθηκε.
Ο Πέλοψ πήρε την Ιπποδάμεια γυναίκα του, έγινε βασιλιάς, και ο Ερμής του έδωσε το σκήπτρο του Διός που είχε φτιάξει ο Ήφαιστος, σύμβολο της υπέρτατης εξουσίας σε όλη την χώρα που πήρε τ'όνομά του, Πελοπία και αργότερα, Πελοπόννησος.
Με την Ιπποδάμεια απόκτησε έξη λαμπρούς γιούς. Έγγονός του ήταν ο αρχιστράτηγος του Τρωϊκού πολέμου, ο Αγαμέμνων, που κρατούσε στα χέρια του το σκήπτρο που είχε δώσει ο Ερμής στον παππού του.

Ο Πέλοπας κέρδισε τους αγώνες στην Πίσα με άδικο τρόπο, αφού είχε βάλει τον Μυρτίλο,τον ηνίοχο του βασιλιά Οινόμαου να βγάλει τη σφήνα από το άρμα του για να χάσει επίτηδες με αντάλλαγμα το μισό βασίλειο. Κατόπιν, όμως δεν έδωσε στον Μυρτίλο το μισό βασίλειο και τον πέταξε από ένα γκρεμό στη θάλασσα.Σύμφωνα με μία εκδοχή, το Μυρτώο Πέλαγος ονομάστηκε έτσι από τον Μυρτίλο. Πριν πεθάνει ο Μυρτίλος πρόλαβε να τον καταραστεί, αυτόν και τους απογόνους του. Εξαιτίας του πολλές κατάρες βρήκαν το λαό του και ιδίως τα δύο παιδιά του Ατρέα και Θυέστη.

Ο Πέλοπας θεωρείται ο πρώτος που ίδρυσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες στη κοιλάδα του ποταμού Αλφειού. 

Η σύζυγος του, Ιπποδάμεια ίδρυσε τα Ηραία, αγώνες προς τιμή της θεάς Ήρας, όπου συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες αθλήτριες. 

Η μυθική αρματοδρομία μεταξύ Οινόμαου και Πέλοπα, παριστάνεται στο ανατολικό αέτωμα του ναού του Ολυμπίου Διός στην αρχαία Ολυμπία.

Ο τάφος του Πέλοπα στον Πόρο του Αλφειού

Αρκετά χιλιόμετρα πρίν από τα Αγιωργήτικα Επιταλίου ο Αλφειός ρέει σε επίπεδο περιβάλλον με πολύ μικρές εδαφικές κλίσεις. Οι νόμοι της Φυσικής επιβάλλουν σε αυτές τις περιοχές η κοίτη του ποταμού να φαρδαίνει, το βάθος του νερού να μειώνεται και η ροή του ποταμού να έχει μικρή ταχύτητα. Αποτέλεσμα αυτών είναι η δημιουργία διαβατής θέσης στο ποτάμι στην περιοχή των εκβολών του, γνωστής από αρχαιότατους χρόνους σαν πόρος.
Στην αρχαιότητα οι εκβολές του Αλφειού ήταν περί τα πεντακόσια μέτρα δυτικά του Άη Γιώργη Επιταλίου και η θαλάσσια ακτογραμμή βρίσκονταν στην θέση της σημερινής Εθνικής Οδού.

Οι εκβολές του Αλφειού ποταμού

Στην Ιλιάδα του Ομήρου το Θρύον, που αναφέρεται και ως Θρυόεσσα, μνημονεύεται δύο φορές με τους εξής χαρακτηρισμούς : στον στίχο Β592 ως «Αλφειοίο πόρος», δηλαδή, πέρασμα του Αλφειού και στον Λ711 ως «αιπεία κολώνη», δηλαδή, ψηλός λόφος.
Τον πόρο του Αλφειού, που σήμερα αχρηστεύθηκε από την τεχνολογία της γεφυροποιίας και την τεχνητή εκβάθυνση της κοίτης του, τον διέσχιζαν συχνά, στα νεανικά τους χρόνια, αρκετοί συμπολίτες μας που μου ανάφεραν ότι, κατά τους θερινούς μήνες με την χαμηλή στάθμη του νερού, υπήρχαν τα περάσματα, οι πόροι, λίγο πιό πάνω και λίγο πιό κάτω από την σημερινή γέφυρα, στους πρόποδες των Αγιωργήτικων.
Όταν πέθανε ο Πέλοψ τον έθαψαν στον πόρο του Αλφειού όπου έκτισαν τύμβο και βωμό και όπου, για αιώνες, κάθε χρόνο τελούνταν λαμπρές και πολυτελείς τελετές και θυσίες.
Ο μεγάλος Θηβαίος λυρικός ποιητής Πίνδαρος (-522 έως -448), καταλήγει στο θαυμάσιο και κατανυκτικό ποίημά του με τίτλο Α' Ολυμπιονίκης:

ΝΥΝ Δ' ΕΝ ΑΙΜΑΚΟΥΡΙΑΙΣ ΑΓΛΑΑΙΣΙ ΜΕΜΙΚΤΑΙ ΑΛΦΕΟΥ ΠΟΡΩ ΚΛΙΘΕΙΣ

ΤΥΜΒΟΝ ΑΜΦΙΠΟΛΟΝ ΕΧΩΝ ΠΟΛΥΞΕΝΩΤΑΤΩ ΠΑΡΑ ΒΩΜΩ

(και τώρα, θαμμένος στον πόρο του Αλφειού έχει φροντισμένο τάφο και χαίρεται τις λαμπρές θυσίες σε πολυσύχναστο βωμό)
Το Επιτάλιο πρέπει να διασώσει και να αναδείξει τις ασύγκριτες φυσικές του ομορφιές (παρόχθιες, παραθαλάσσιες και λοφώδεις) αλλά και τις μοναδικές μυθολογικές και ιστορικές του καταβολές. Η θέση του είναι στον ευρύτερο χώρο της πασίγνωστης και κοσμοϊστορικής Ολυμπίας ενώ μέσα στην ίδια του την γή αναπαύεται ο επώνυμος ήρως της χερσονήσου που είναι παγκοσμίως γνωστή ως Πέλοπος Νήσος, Πελοπόννησος, σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

Σοφία A. Ζουμπάκη-Μαζαράκη
Πηγή: Σύλλογος Επιταλιωτών Αθήνας "Ο Αλφειός"