Σφραγιδόλιθοι και Νομίσματα αρχαίας Μεσσηνίας και Τριφυλίας

 Σφραγίδες, σφραγίσματα, σφραγιδόλιθοι και νομίσματα, αντικείμενα φτιαγμένα από τον ταπεινό πηλό έως το άφθαρτο χρυσάφι, δημιουργούν διαστάσεις και χώρους πέρα από το απτό. Μέσα από τη σχηματοποίηση, την αφαίρεση ή τη φυσιοκρατία, μας αφηγούνται ιστορίες με πλοκή και δομή από το μεγάλο Κόσμο στο μικρό. Είναι η συμπύκνωση μιας τέχνης που φέρει μέσα από σύμβολα, τα διακριτά χαρακτηριστικά των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δομών των κοινωνιών που την δημιούργησαν.

Ιστορία της Σφράγισης

 Κατά τη Νεολιθική εποχή (-6500/ -3200) αναπτύχθηκαν στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολίας σημαντικοί πολιτισμοί με κοινωνική οργάνωση, προηγμένη τεχνολογία στην παραγωγή χρήσιμων για την καθημερινή ζωή προϊόντων, και σύνθετα δίκτυα ανταλλαγών. Η Ελλάδα, ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, μετέχει ενεργά στο πολιτισμικό πλαίσιο της βαθιάς αυτής αλλαγής, το οποίο χαρακτηρίζεται ως η αρχή του παραγωγικού σταδίου.
 Οι σφραγίδες εμφανίζονται ήδη από τις πρώιμες φάσεις της Νεολιθικής εποχής. Πρόκειται για μικρά αντικείμενα, συνήθως κωνικού σχήματος φτιαγμένα από πηλό ή μαλακές πέτρες και σπανιότερα από οστό, με λαβή συμπαγή ή διάτρητη. Στο κάτω μέρος βρίσκεται η σφραγιστική επιφάνεια, το σχήμα της οποίας ακολουθεί το διακοσμητικό, συνήθως βαθύ, ανάγλυφο. Τα μοτίβα είναι απλά,γεωμετρικά, με ομόκεντρους κύκλους, σπείρες, ενάλληλες γωνίες και ρόμβους, παράλληλες ευθείες ή κυματιστές γραμμές. Η χρονική και γεωγραφική κατανομή τους, χωρίς να είναι σταθερή και ομοιογενής, εντοπίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Όπως προκύπτει από τα ανασκαφικά δεδομένα, η κατασκευή τους εντάσσεται στις παραγωγικές δραστηριότητες της κοινότητας, αποτελώντας μέρος του νεολιθικού νοικοκυριού. Οι λίθινες σφραγίδες, η κατασκευή των οποίων απαιτεί επιδεξιότητα, τεχνογνωσία και χρόνο, θεωρούνται προϊόντα ειδικευμένων εργαστηρίων παραγωγής. Τόσο στις πήλινες όσο και στις λίθινες σφραγίδες διακρίνονται κοινά διακοσμητικά μοτίβα με την κεραμική.
Δεξιά: Νεολιθικές σφραγίδες

 Παράλληλα, και παρά τις πολιτιστικές διαφορές, οι ομοιότητες διακοσμητικών μοτίβων, όπως ο λαβύρινθος, η σπείρα, οι κυματοειδείς γραμμές, τα ζιγκ-ζαγκ, οι εμπίεστες στιγμές, με μοτίβα άλλων οικισμών υπογραμμίζουν τις διακοινοτικές κοινωνικές σχέσεις και την επικοινωνία των ομάδων.
 Η διερεύνηση των χρήσεων, των λειτουργιών ακόμα και της ταυτότητας των χρηστών των αντικειμένων αυτών παραμένει αινιγματική. Η ανάγνωσή τους, στην οποία χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο και η εθνογραφική έρευνα, παραπέμπει σε πολλαπλές ερμηνείες όπως, η διακόσμηση υφασμάτων, του ανθρώπινου δέρματος, η σφράγιση του ψωμιού, αλλά και ως διακριτικό ιδιοκτησίας σε δέρματα ζώων, ως κόσμημα, ως σύστημα μέτρησης, ακόμα και ως είδος πρωτο-αλφάβητου.
 Από το τέλος της Νεολιθικής περιόδου και στην αρχή της τρίτης χιλιετίας παρατηρείται σταδιακά μετασχηματισμός των κοινωνικών και οικονομικών δομών, ο οποίος οδηγεί στη μακρά περίοδο της Εποχής του Χαλκού, που ξεκινά περίπου στα μέσα της τέταρτης χιλιετίας. Τα χαρακτηριστικά της νέας εποχής είναι η αύξηση του πλεονάσματος, η ανάδυση των πρωτοαστικών κέντρων στα νησιά του Αιγαίου, στα παράλια της Μικράς Ασίας, την Πελοπόννησο και την Κρήτη, η εντατικοποίηση της επεξεργασίας και χρήση των μετάλλων, και μέσω του θαλάσσιου εμπορίου η δημιουργία νέων, ευρύτερων δικτύων ανταλλακτικών επαφών. Ως μέρος του υλικού πολιτισμού οι σφραγίδες, τα σφραγίσματα και οι σφραγιδόλιθοι έχουν τώρα διακριτό και ανιχνεύσιμο αρχαιολογικά ρόλο που οφείλεται στις επαφές με τους μεγάλους πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου. Αποτυπώνουν τις μεταβολές στην κοινωνική διαστρωμάτωση, κατοχυρώνουν την ατομική ιδιοκτησία, σε αντίθεση με τη συλλογικότητα της Πρώιμης Νεολιθικής εποχής.
 Τελικά, με την ανάδυση των ανακτορικών κέντρων, στη μινωική Κρήτη και τη μυκηναϊκή Ελλάδα, και την εγκαθίδρυση κρατικών δομών εξουσίας, γίνονται εργαλεία μαζί με τη γραφή, ενός συγκεντρωτικού συστήματος που ελέγχει και αναδιανέμει την παραγωγή αγαθών και το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αποκτούν θρησκευτικό και μαγικό/αποτροπαϊκό χαρακτήρα, τον οποίο και διατηρούν στους επόμενους αιώνες, βρίσκονται ως αναθήματα σε ιερά, φοριούνται ως κόσμημα στο λαιμό ή στο χέρι, συνοδεύουν τους νεκρούς. Σε μια μοναδική περίπτωση, στο θολωτό τάφο του Βαφειού στη Λακωνία, ένα σύνολο σαράντα ενός σφραγιδολίθων, πανόραμα της μινωικής και μυκηναϊκής σφραγιδογλυφίας, κατατίθενται, σε μια ένδειξη υπερβολής, ως πολύτιμα συλλεκτικά αντικείμενα, αλλά και ως σύμβολα πλούτου και εξουσίας, στην ταφή του ηγεμόνα.
 Οι σφραγίδες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου συνεχίζουν να κατασκευάζονται με τα ίδια υλικά, πηλό και μαλακές πέτρες, αλλά έχουν χαρακτηριστικά μικρότερο μέγεθος από τις νεολιθικές. 
 Στη δεύτερη φάση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (ΠΕ ΙΙ, -2900/ -2400) χρονολογούνται τα σφραγίσματα (αποτυπώματα των σφραγίδων επάνω σε νωπό πηλό, κατευθείαν στο προς σφράγιση αντικείμενο), όπως αυτά που προέρχονται από τη Λέρνα της Αργολίδας, ένα σημαντικό κέντρο της τρίτης χιλιετίας, και αποτελούν το μεγαλύτερο σύνολο σφραγισμάτων που έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο. Βρέθηκαν στη λεγόμενη «Οικία των Κεράμων» (εικ. δεξιά), ένα χαρακτηριστικό κτίριο της Πρωτοελλαδικής εποχής, το οποίο ανήκει στον τύπο των «κτιρίων με διαδρόμους», που θεωρούνται ως δημόσια κτίρια με αποθηκευτικό, διοικητικό και πιθανώς θρησκευτικό χαρακτήρα εξαιτίας της μνημειακής τους κατασκευής και της κεντρικής θέσης τους στους οικισμούς. 
 Η διακόσμηση των σφραγισμάτων είναι γραμμική: καμπύλα, γωνιώδη και οδοντωτά σχέδια περιβάλλουν νατουραλιστικά μοτίβα, όπως αράχνη, αγγείο, ζώα, αλλά και σπείρες, μαίανδρους, μονές και διπλές θηλιές, φυλλόσχημα μοτίβα, αγκυλωτούς σταυρούς. Εκτός από το διακοσμητικό τους ρόλο επάνω σε επιφάνειες αγγείων και μίας εστίας, η χρήση των σφραγίδων της Λέρνας για τη σφράγιση αποθηκευτικών αγγείων και ξύλινων κιβωτίων καταδεικνύει την ύπαρξη μιας συγκεντρωτικής, πολιτικής και διοικητικής εξουσίας με τη μορφή τοπαρχών, η οποία ελέγχει την παραγωγή και τη διακίνηση των αγαθών.
 Στην Κρήτη, η οποία κατέχει ήδη από την τρίτη χιλιετία πρωταγωνιστικό ρόλο στο δίκτυο των εμπορικών και πολιτισμικών ανταλλαγών με τις Κυκλάδες, την Ανατολή και την Αίγυπτο, εντοπίζονται από τους οικισμούς και τα πλούσια νεκροταφεία κοινωνικές διαφοροποιήσεις και η ανάδυση μιας ηγετικής τάξης, που θα οδηγήσει στη δημιουργία των πρώτων ανακτορικών κέντρων. Οι σχέσεις αυτές αντικατοπτρίζονται και στη σφραγιδογλυφία με σφραγίδες από στεατίτη, αλλά και εισαγόμενα υλικά, όπως το ελεφαντόδοντο, ενώ έχουν περίπλοκα, κάποιες φορές, σχήματα στο στέλεχος με τη μορφή ζώων ή εντόμων και περισσότερες της μίας σφραγιστικές επιφάνειες για την εξυπηρέτηση πολλαπλών αναγκών. Η θεματολογία είναι πλούσια, με οργάνωση στη σύνθεση και μοτίβα γραμμικά, αλλά και με απεικονίσεις ιερογλυφικών συμβόλων, σκαραβαίων, δαιμονικών όντων, φυτών, ζώων και της ανθρώπινης μορφής.
 Κατά τη δεύτερη χιλιετία, με τη συγκρότηση των σύνθετων ανακτορικών κοινωνιών, η σφραγιδογλυφία γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη με την κατασκευή σφραγιδόλιθων από σκληρούς, ημιπολύτιμους λίθους, εισαγμένους από την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, την Ανατολή και την Αίγυπτο. Τα νέα εργαλεία που χρησιμοποιούνται προϋποθέτουν εξειδικευμένη τεχνογνωσία, η οποία εξασκείται σε συνάρτηση και με τον έλεγχο των ανακτορικών κέντρων. Τα σχήματα απλοποιούνται, επικρατούν τα αμυγδαλόσχημα και τα φακοειδή και σπανιότερα τα κυλινδρικά, τα οποία και αναπαράγονται μέχρι το τέλος της μυκηναϊκής εποχής. Στην εικονογραφία διατηρούνται τα γεωμετρικά θέματα, ενώ προστίθενται μοτίβα με ζώα, φυσιοκρατικά αποδοσμένα. Την εποχή αυτή, εμφανίζεται μια ιδιαίτερη κατηγορία σφραγίδων, οι «ταλισμανικές», η εικονογραφία των οποίων με σχηματοποιημένα φυσιοκρατικά θέματα σχετίζεται με τον υπερφυσικό κόσμο (θρησκεία/μαγεία) και όχι με τη σφράγιση.
 Η χρήση σφραγίδων για διοικητικούς λόγους, σε ένα πυκνό δίκτυο ανακτορικών κέντρων ελέγχου, μας είναι γνωστή από το μεγάλο αριθμό ποικίλων τύπων πήλινων σφραγισμάτων, που βρέθηκαν στις αποθήκες των ανακτόρων, σε πόρτες, σε πώματα αγγείων και σε αγγεία, σε ψάθες, σαν ταμπέλες, που δήλωναν το περιεχόμενο το οποίο σφράγιζαν, ως αποδείξεις, σε πήλινες πινακίδες με Γραμμική γραφή ή ιερογλυφικά.
 Ωστόσο η μεγάλη ακμή της μινωικής σφραγιδογλυφίας με εξαίρετα δείγματα τέχνης, σηματοδοτείται κατά τη νεοανακτορική περίοδο. Η διοίκηση ασκείται όχι μόνο στα ανακτορικά κέντρα, αλλά και στα κτιριακά συγκροτήματα της περιφέρειας, που χαρακτηρίζονται ως επαύλεις. Η Γραμμική Α΄ επικρατεί ως ενιαίο σύστημα γραφής όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε μινωϊκούς εμπορικούς σταθμούς στα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας (Θήρα, Κύθηρα, Μήλος, Κέα, Μίλητος). Η κατανομή της εξουσίας σε έναν ή πολλούς χρήστες, και συνεπώς η αλλαγή των διοικητικών δομών, καθώς και η εξάρτηση των εργαστηρίων της σφραγιδογλυφίας από τα ανάκτορα, τεκμηριώνεται από σφραγίσματα ίδιου τύπου, από δαχτυλίδια και σφραγιδόλιθους, που χρησιμοποιούνται σε διάφορες θέσεις και από την ίδια την εικονογραφία τους.
 Το σύνολο ωστόσο των σφραγιστικών δαχτυλιδιών και των σφραγισμάτων, καθώς και τα θέματα, είναι περιορισμένα με τύπους που επαναλαμβάνονται, όπως οι «ταλισμανικές» σφραγίδες, τα φυτά, τα ζώα και η ανθρώπινη μορφή, σε φυσιοκρατική απόδοση, σε σκηνές κυνηγιού ζώων ή σε λατρευτικές/ τελετουργικές σκηνές. Η κατάρρευση της ανακτορικής εξουσίας γύρω στο -1500, με μόνη εξαίρεση την Κνωσό, και η πλήρης διάλυση του μινωικού οικοδομήματος στις αρχές του -14ου αιώνα αντικατοπτρίζεται και στη σφραγιδογλυφία.
 Τα σφραγίσματα ανταποκρίνονται στη μείωση των διοικητικών αναγκών, καθώς χρησιμοποιούνται σφραγιδόλιθοι και δαχτυλίδια προηγούμενων περιόδων, τα οποία θεωρούνται πια ως δείκτες της κοινωνικής θέσης του κατόχου τους.
 Από το -1600 στην ηπειρωτική Ελλάδα αρχίζουν οι κοινωνικές εκείνες μεταβολές, οι οποίες οδηγούν από την κλειστή μεσοελλαδική, αγροτική οικονομία στην οικονομία των μυκηναϊκών ανακτόρων, με βασικό γνώρισμα την κεντρική εξουσία του μονάρχη, καθώς και την ύπαρξη υποτελών, αλλά αυτάρκων τοπικών αρχηγών. Τα λίγα σύνολα σφραγισμάτων, πολλές φορές συνδυασμένων με τη Γραμμική Β΄ γραφή, που διασώθηκαν στις Μυκήνες, την Πύλο και τη Θήβα αφορούν την εισαγωγή, την εξαγωγή, την παράδοση, το είδος των αγαθών, αλλά κυρίως τον έλεγχο και τη διακίνηση ειδών πολυτελείας από την άρχουσα τάξη. Η κοινωνική διαστρωμάτωση και ο πλούτος των μυκηναίων ηγεμόνων είναι εμφανείς στις μνημειώδεις κτιριακές κατασκευές, τις ταφικές πρακτικές, τις εισαγωγές αντικειμένων πολυτελείας, αιγυπτιακής και ανατολικής προέλευσης, καθώς και βασικών πρώτων υλών, όπως ο χαλκός, τα πολύτιμα μέταλλα και λίθοι, αλλά και το ελεφαντόδοντο. Εικόνα των διεθνών αυτών εμπορικών ανταλλαγών μας δίνεται από τα ευρήματα δύο ναυαγίων στις νότιες ακτές της Μικράς Ασίας, στο Ακρωτήρι Χελιδονία και στο Ulu Burun. Αντικείμενα κύρους, πλούτου και επαφών με την Ανατολή απαντούν ως διπλωματικά δώρα, όπως ένα σύνολο εισαγμένων σφραγιδοκυλίνδρων στο ανάκτορο της Θήβας, και ως κτερίσματα σε ταφές.

 Οι πρώτες σφραγίδες, με τη μορφή δαχτυλιδιών και σφραγιδολίθων, εμφανίζονται στο τέλος της Μέσης και στις αρχές της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στους ταφικούς κύκλους Α΄ και Β΄ των «πολύχρυσων Μυκηνών». Η εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων, όπως ο χρυσός, δίνει ώθηση στην ανάπτυξη της παραγωγής κοσμημάτων, οι τεχνικές κατασκευής και η θεματογραφία των οποίων βασίζονται στη μινωική παράδοση. Στα χαρακτηριστικά κοσμήματα της εποχής ανήκουν τα σφραγιστικά δαχτυλίδια με ελλειψοειδή σφενδόνη σε ορθή γωνία. Ο χρυσός, ως μαλακό μέταλλο επιδέχεται διάφορες τεχνικές χάραξης, οι οποίες δίνουν υψηλής ποιότητας αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά απαιτούν εξειδικευμένη γνώση.
Δεξιά: Χρυσό δαχτυλίδι που βρέθηκε σε τάφο στην Τίρυνθα.  Κατασκευασμένο το -1400 με την τεχνική ρεπουσσέ. Ζωόμορφοι προσκυνητές προσφέρουν αναθήματα σε θεότητα
 Οι ku-ru-so-wo-ko, οι χρυσουργοί, όπως μας είναι γνωστοί από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄, χρησιμοποιώντας τεχνικές, όπως η χύτευση και η σφυρηλάτηση ή με το συνδυασμό και των δυο, δημιουργούσαν περίτεχνα δαχτυλίδια με ανάγλυφους κρίκους ή διακοσμημένους με κοκκιδωτή, συρματερή ή περίκλειστητεχνική, και ένθετους ημιπολύτιμους λίθους και υαλόμαζα ή έγγλυφες παραστάσεις στη σφραγιστική επιφάνεια. Τα δαχτυλίδια αυτά εντοπίζονται συνήθως σε τάφους και θεωρούνται αντικείμενα προσωπικής χρήσης, επίδειξης και ισχύος, σύμβολα υψηλής πολιτικής, κοινωνικής και θρησκευτικής τάξης.
 Από το -14ο αιώνα η εικονογραφία στην ηπειρωτική Ελλάδα απομακρύνεται από τα μινωικά πρότυπα ως ρεπερτόριο συμβαδίζοντας με τις κοινωνικές δομές και την ιδεολογία των Μυκηναίων, αλλά η κατασκευή παραμένει μινωική. Οι συνθέσεις έχουν αφηγηματικό χαρακτήρα, με θέματα από το ζωικό βασίλειο, υβριδικές μορφές, γύπες, δαίμονες, κυνήγι και πάλη, άρματα, εμβληματικές παραστάσεις και πολυπρόσωπες παρατακτικές σκηνές, συνήθως θρησκευτικού ή τελετουργικού περιεχομένου. Μια τέτοια σύνθεση απεικονίζεται στο σφραγιστικό δαχτυλίδι από την Ακρόπολη των Αθηνών, με παράσταση ταυροκαθαψίων, ενός δρώμενου που πιθανά αναφέρεται σε διαβατήριες τελετές ή την ισχύ της άρχουσας τάξης μέσα από την πάλη του ανθρώπου με το ζώο. Σκηνές ταυροκαθαψίων είναι γνωστές στην κρητομυκηναϊκή τέχνη από τοιχογραφίες στην Κνωσό, την Πύλο, την Τίρυνθα και τις Μυκήνες, ακόμα και την Αίγυπτο (Tell-el-Daba), από χάλκινα και ελεφάντινα ειδώλια, πυξίδες, σφραγιδόλιθους και σφραγίσματα, καθώς και πήλινες σαρκοφάγους.
 Η απεικόνιση του ταύρου, συμβόλου δύναμης, γονιμότητας και πολιτικής εξουσίας, του ελαφιού, αλλά και σκηνές ειρηνικής συνύπαρξης ζώων που θηλάζουν τα μικρά τους, αποτελούν δημοφιλή θέματα και στους σφραγιδόλιθους, οι οποίοι κατασκευάζονται στα ανακτορικά κέντρα από σκληρούς ημιπολύτιμους λίθους, αμέθυστο, σάρδιο, ορεία κρύσταλλο, διάφορα είδη χαλαζία και σπανιότερα ελεφαντόδοντο και lapis lazouli. Σφραγίδες από υαλόμαζα εμφανίζονται ήδη από την ανακτορική εποχή, η παραγωγή τους όμως εντοπίζεται στην περιφέρεια και λιγότερο στα μεγάλα κέντρα. Το θεματολόγιο των μυκηναϊκών σφραγίδων χαρακτηρίζεται από τη στατικότητα και το φόβο του κενού στο εικονογραφικό πεδίο, ενώ προς το τέλος της εποχής, οπότε αυξάνεται η χρήση φθηνότερων υλικών, όπως ο στεατίτης και η υαλόμαζα, τα μοτίβα σχηματοποιούνται και η παραγωγή μειώνεται.
 Η διάλυση του χιττιτικού κράτους και οι συνακόλουθες μετακινήσεις πληθυσμών προς τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας έπληξαν καίρια το μυκηναϊκό εμπόριο και οδήγησαν, μαζί με ενδογενείς παράγοντες, στην πτώση των ανακτορικών κέντρων. Η κατάρρευση (-12ος/ –11ος αι.) του πολιτικού, οικονομικού και διοικητικού υπόβαθρου, στο οποίο στηρίχθηκε η ανάπτυξη του μυκηναϊκού πολιτισμού, επέφερε την ανακατανομή του πληθυσμού και τη μετανάστευση προς τα νησιά και τα μικρασιατικά παράλια. Η πρόσβαση στις πρώτες ύλες και στα εξωτικά είδη, μέσω του δικτύου των εμπορικών δρόμων, περιορίζεται και η οικονομία στρέφεται στην παραγωγή και κατανάλωση τοπικών αγαθών. Η τέχνη της σφραγιδογλυφίας, της οποίας η παρακμή έχει ήδη ξεκινήσει από το -14ο αιώνα, φτάνει στην πλήρη εξαφάνιση.
 Οι αιώνες αυτοί σηματοδοτούν, όμως, και την αρχή μιας μακράς και γόνιμης περιόδου ανακατατάξεων και ζυμώσεων, από τον -11ο έως τον -8ο αιώνα, οι οποίες οδήγησαν στην εδραίωση μιας νέας κοινωνικοοικονομικής δυναμικής, στην άνοδο της αστικής τάξης, την αλλαγή στις μορφές εξουσίας και τελικά στη δημιουργία ενός μοναδικού πολιτικού φαινομένου, της πόλης-κράτους. Οι Έλληνες μέσω του αποικισμού εξαπλώνονται στη λεκάνη της Μεσογείου και τον Εύξεινο Πόντο, οι σχέσεις με την Εγγύς Ανατολή γίνονται στενές, τα εμπορικά δίκτυα διευρύνονται, οι ανάγκες αλλάζουν. Η νέα πραγματικότητα οδηγεί σε ριζική αλλαγή του τρόπου συναλλαγής, με αποτέλεσμα το τέλος του αντιπραγματισμού, δηλαδή τη μετάβαση από την ανταλλαγή του πλεονάσματος στη χρήση ενός διαφορετικού μέσου εξισορρόπησης των οικονομικών ανταλλαγών, του νομίσματος.
 Για πρώτη φορά συλλαμβάνονται οι ιδέες της νομισματικής θεωρίας και της νομισματικής πολιτικής και υλοποιούνται με την αποτύπωση της αξίας του εμπορεύματος σε πολύτιμο μέταλλο, με σταθερό μικρό μέγεθος και βάρος και σφράγιση στην επιφάνεια, η οποία έδινε την εγγύηση της καθορισμένης αξίας του. Η κοπή και η χρήση των πρώτων κερματόμορφων νομισμάτων στον αρχαίο κόσμο ξεκίνησε στη Λυδία, στα παράλια της Μικράς Ασίας, κατά τον -7ο αι. Τα πρώτα αυτά νομίσματα, κατασκευασμένα από ήλεκτρο (κράμα χρυσού και αργύρου), σφραγίζονταν στον οπισθότυπο με ένα έγκοιλο τετράγωνο ή, σε κάποιες περιπτώσεις, ήταν «άτυπα», όπως ο στατήρας από τη Σάμο, ένα από τα παλιότερα νομίσματα του ελλαδικού χώρου, που δεν έφερε εικονογραφικό τύπο στην επιφάνειά του. 
Δεξιά: Στατήρας Σάμου (Ιωνία) από ήλεκτρο. Αρχαϊκή περίοδος, -600/ -550.
 Αργότερα, με τη βοήθεια της σφραγιδογλυφίας, εμπλουτίζονται εικονογραφικά ο εμπροσθότυπος και ο οπισθότυπος των νομισμάτων με σύμβολα και παραστάσεις, οι οποίες παραπέμπουν στη δημόσια αρχή, η οποία τα εξέδιδε και τα διακινούσε. Η κυκλοφορία των πρώτων αυτών νομισμάτων αντανακλά τις ριζικές αλλαγές σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, που συντελέσθηκαν κατά τους ύστερους Γεωμετρικούς και πρώιμους Αρχαϊκούς χρόνους, και οδήγησαν στην καθιέρωση της ενιαίας νομισματικής αρχής ως προϊόν κοινωνικής σύμβασης με δεδομένη αξία στις συναλλαγές.
 Ο Έλληνας φιλόσοφος Κώστας Αξελός (1924-2010) χαρακτηρίζει την τέχνη ως «συνιστώσα του Κόσμου και βασικό συμμέτοχο στο μεγάλο Παιχνίδι του Κόσμου». Σφραγίδες, σφραγίσματα, σφραγιδόλιθοι, αντικείμενα φτιαγμένα από τον ταπεινό πηλό έως το άφθαρτο χρυσάφι, δημιουργούν διαστάσεις και χώρους πέρα από το απτό. Μέσα από τη σχηματοποίηση, την αφαίρεση ή τη φυσιοκρατία, μας αφηγούνται ιστορίες με πλοκή και δομή από το μεγάλο Κόσμο στο μικρό. Είναι η συμπύκνωση μιας τέχνης που φέρει μέσα από σύμβολα, τα διακριτά χαρακτηριστικά των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δομών των κοινωνιών που την δημιούργησαν.

Σοφία Δημάκη

Κακόβατος

Από τα απορρίμματα της ανασκαφής του Κακοβάτου προέκυψε σφραγιδοκύλινδρος, από αχάτη (καστανού / φαικίτρινου χρώματος με λευκές γραμμές – «νερά») με παράσταση μάχης. Aπεικονίζεται μάχη μεταξύ μίας ανδρικής μορφής και ενός λέοντα, ο οποίος ορθώνεται σταπίσω του πόδια και στρέφεται προς τα δεξιά. Ο άνδρας φορά βραχύτατο ένδυμα, με το δεξί του χέρι επιχειρεί να εξουδετερώσει το μπροστινό πόδι του ζώου, ενώ με το αριστερό κρατά ξίφος, με το οποίο κτυπά το στόμα του λιονταριού. 

Δεξιά της ανδρικής μορφής έχει αποδοθεί ονοκέφαλος δαίμων (Ta – urt – Dämon), που πιθανώς προσφέρει την υποστήριξη ή την προστασία του στην ανθρώπινη μορφή. Τέτοιοι δαίμονες αποδίδονται συχνά στην αιγαιακή τέχνη ειδικώς με τη μορφή πομπών. Μη συχνά απαντώμενη είναι η διάταξη της παράστασης, κατακόρυφα στον άξονα της σφραγίδας.

Η ανασκαφή του θολωτού τάφου Β απέδωσε έναν αμυγδαλόσχημο σφραγιδόλιθο.
Η οπίσθια πλευρά κοσμείται με δύο αυλακώσεις (παράλληλα προς τον κατά μήκος άξονα), ενώ στην πρόσθια απεικονίζεται ξαπλωτός ταύρος (σε τετραποδική βάση), στραμμένος προς τα αριστερά. Στο βάθος της κεντρικής παράστασης έχει αποτυπωθεί σχηματοποιημένο μοτίβο.

Από τον Κακόβατο θεωρείται ότι προέρχεται το λεγόμενο "δακτυλίδι του Νέστορος". O Evans αναφέρει τον τρόπο απόκτησής του, καταγράφοντας το ιστορικό της ανεύρεσής του, η οποία δημιουργεί πολλά ερωτηματικά περί της γνησιότητάς του.
  Η σφραγιστική επιφάνεια χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα με φυτικό κόσμημα, που μοιάζει να αποδίδει το «δένδρο της ζωής». Στις ζώνες διακόσμησης ξεδιπλώνεται μία πολυπρόσωπη σύνθεση, καθώς συμμετέχουν δεκατέσσερα άτομα. Στην άνω αριστερά ζώνη εντοπίζεται ένθρονος λέων, σε τράπεζα προσφορών, υποστηριζομένη από μικρογραφικά αποδοσμένες ανθρώπινες μορφές. Στο κάτω αριστερό τμήμα εικονίζεται γρύπας σε τράπεζα, προς τον οποίο κατευθύνεται πομπή ανθρώπων. Οι σφραγιδόλιθοι αποτελούν σύνηθες κτέρισμα και η χρήση τους συνδέεται, τόσο με μαγικές – αποτροπαϊκές ιδιότητες (οι λεγόμενοι «ταλισμανικοί» σφραγιδόλιθοι), όσο και με την άσκηση εξουσίας, τη διοίκηση, τη διεξαγωγή εμπορίου και εν τέλει την απόκτηση κοινωνικού γοήτρου και σεβασμού, όπως μαρτυρούν τα ευρεθέντα στα ανακτορικά κέντρα σφραγίσματα. Ήδη στην ΥΕΙ εντοπίζονται σφραγίδες στον Κακόβατο και το Σαμικό, ενώ ευρύτερη διάδοση παρουσιάζεται στην ΥΕΙΙΙ. Αρχικώς οι σφραγίδες κατασκευάζονται από σκληρούς λίθους, κατόπιν, στη διάρκεια της ΥΕΙΙΙ από μαλακούς ή υαλόμαζα.

Νιχώρια

Χάλκινο ειδώλιο ελαφιού. 
Η βάση του χρησίμευε ως σφραγίδα, -11ος έως -10ος αιώνας

Σφραγιδόλιθος από αχάτη. Νιχώρια: Θολωτός τάφος
Χρονολογική περίοδος:
Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή Περίοδος, -1700/ -1060)

Σφραγιδόλιθος από αχάτη. Νιχώρια: Θολωτός τάφος

Χρονολογική περίοδος: Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή Περίοδος, -1700/ -1060)

Σφραγιδόλιθος από σάρδιο. Νιχώρια: Θολωτός τάφος 
Χρονολογική περίοδος: Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή Περίοδος, -1700/ - 1060)

Σφραγιδόλιθος από σάρδιο. Νιχώρια: Θολωτός τάφος 
Χρονολογική περίοδος: Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή Περίοδος, -1700/ - 1060)

Νιχώρια: Νεκρόπολη 

Φακοειδής σφραγιδόλιθος, από σάρδιο με εγχάρακτη διακόσμηση, πιθανότατα Μινωικής προέλευσης.
Χρονολογική περίοδος: Μέση Εποχή του Χαλκού (Μεσοελλαδική Περίοδος, -2050/ - 1680)

Σφραγιδόλιθος από σάρδιο. Νιχώρια: Θολωτός τάφος 
Χρονολογική περίοδος: Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή Περίοδος, -1700/ - 1060)

Τραγάνα

Τραγάνα θέση Βιγλίτσα
Εύρημα θολωτού τάφου,
Χρονολόγηση: -1600/ -1400
Απεικόνιση μάχης

Τραγάνα θέση Βιγλίτσα
Εύρημα θολωτού τάφου 2
Χρονολόγηση: -1400/ -1300,
Απεικόνιση Βοοειδούς

Τραγάνα θέση Βιγλίτσα
Εύρημα θολωτού τάφου 2
Χρονολόγηση: -1400/ -1300,
Η σφραγίδα απεικονίζει κατοτρικά δύο κατσίκες με κατφυτό στην μέση.

Εύρημα από θολωτό τάφο στην Τραγάνα Τριφυλίας.
Σχέδιο αποτυπώματος σφραγίδας από σάρδιο, με παράσταση γρύπα
(κατά Korres, CMS, V, Suppl ΙΑ, 1992).
Μουσείο Χώρας

Μυρσινοχώρι

Μυρσινοχώρι, θέση Ρούτσι
θολωτούς τάφος  2,
Χρονολόγηση : -1400/ -1300
Απεικόνηση Γρύπα

Μυρσινοχώρι, θέση Ρούτσι
θολωτός τάφος 2,
Χρονολόγηση : -1400/ -1300
Παράσταση πεταλούδας

Μυρσινοχώρι, θέση Ρούτσι
θολωτός τάφος 2,
Χρονολόγηση : -1400/ -1300
Απεικόνιση Γρύπα

Μυρσινοχώρι, θέση Ρούτσι
θολωτός τάφος τάφο 2,
χρονολόγηση : -1400/ -1300
Απεικόνιση πτηνών εν πτήση

Μυρσινοχώρι, θέση Ρούτσι
θολωτός τάφος 2,
χρονολόγηση : -1400/ -1300
Απεικόνηση δικέφαλου λέοντος

Άνθεια

Τα περίφημα χρυσά δακτυλίδια από τους θαλαμωτούς τάφους της Άνθειας, -1400 έως -1200.
Χρυσό δαχτυλίδι, με ανάγλυφη παράσταση άρματος, που σύρεται από γρύπες. Πάνω του στέκονται δύο ανθώπινες μορφές, οι οποίες κρατούν τα ηνία. Ανάμεσα στα πόδια των γρυπών και πάνω από τα φτερά τους απεικονίζονται δύο φοινικόδεντρα. Μπροστά από τους γρύπες υπάρχει άλλο δέντρο που έχει έξι μεγάλα φύλλα με οδοντωτό περίγραμμα, θέμα εμπνευσμένο από τη μινωική Κρήτη.

Άνθεια, Μεσσηνία
Θολωτός τάφος
Χρονολόγηση: -1600/ -1500
Λέοντας επιτίθεται σε ελάφι. Στο κάτω μέρος απεικονίζεται διπλός πέλεκυς.

Άνθεια, Μεσσηνία
Θολωτός τάφος
Χρονολόγηση: -1600/ -1500
Παράσταση λέοντος

Τα περίφημα χρυσά δακτυλίδια από τους θαλαμωτούς τάφους της Άνθειας, -1400 έως -1200.
Χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος, με φυσιοκρατική σκηνή

Τα περίφημα χρυσά δακτυλίδια από τους θαλαμωτούς τάφους της Άνθειας, -1400 έως -1200.
Χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος, με σκηνή από ταυροκαθάψια.
Φυλάσεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ολυμπίας











Εγκλιανός

Εγκλιανός 

θολωτός τάφος ΙΙΙ
χρονολόγηση: -1500/ -1400
Απεικόνιση Γρύπα

Εγκλιανός 
θολωτός τάφος IV
Χρονολόγηση: -1800/ -1600 
Απεικόινηση λέοντος

Εγκλιανός 
θολωτός τάφος IV
χρονολόγηση: -1800/ -1400
Σκηνή μάχης πολεμιστή με λέοντα

Εγκλιανός  θολωτός τάφος του IV,  χρονολόγηση: -1800/ -1400.  Χρυσή σφραγίδα με παράσταση πτερωτού Γρύπα

Εγκλιανός
Ταφικός κύκλος Βαγγενά
Χρονολόγηση -1600/ -1400
Σκηνή κυνηγιού με πολεμιστή και λέοντα. Ο πολεμιστής φοράει οδοντόφρακτο κράνος, ενώ επιτίθεται με λόγχη.

Εγκλιανός
Ανάκτορο του Νέστορα, 
Χρονολόγηση: -1400/ -1200
Απεικόνιση ταύρου

Εγκλιανός
Κιβωτιόσχημος τάφος του "Πολεμιστή- Γρύπα". 

Ανασκαφή 2015
Χρονολόγηση -1500
Χρυσό δακτυλίδι με σκηνή από ταυροκαθάψια

Εγκλιανός
Κιβωτιόσχημος τάφος του "Πολεμιστή- Γρύπα".
Ανασκαφή 2015
Χρονολόγηση -1500
Φακοειδής σφραγιδόλιθος, από σάρδιο με εγχάρακτη διακόσμηση τριών ταύρων, πιθανότατα Μινωικής προέλευσης.










Παπούλια

Παπούλια
Χωρίς θέση εύρεσης
χρονολόγηση: -1400/ -1300
















Κουκουνάρα

Κουκουνάρα 
Χρονολόγηση -1600
Δακτυλίδι με αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Προφανώς εισαγωγή από την Αίγυπτο

Κουκουνάρα 
Θέση Ακόνα  

θολωτός τάφος Ι
Χρονολόγηση -1600
Σκηνή από ταυροκαθάψια

Κουκουνάρα 

Θέση Γιουβαλάρη 

θολωτός τάφος 1 

Χρονολόγηση -1600
Απεικόνιση Γρύπα

Κουκουνάρα
Θέση Γιουβαλάρη
θολωτός τάφος 1
Χρονολόγηση -1600
Σκηνή μονομαχίας μεταξύ δύο πολεμιστών

Κουκουνάρα
Θέση Γιουβαλάρη
θολωτός τάφος 1
Χρονολόγηση :-1500/ -1300
Παράσταση πληγωμένου ζώου που φέρει βέλος στο σώμα









Χαλκιά

Χαλκιάς
Θολωτός τάφος Ι
Θέση Αηλιάς
Χρονολόγηση -1300/ -1200
Τετράπλευρη σφραγίδα από στεατίτη με διάτρηση στον κεντρικό άξονα. Κάθε επιφάνεια φέρει διακοσμητικά μοτίβα

Χαλκιάς
Διάδρομος Θολωτός τάφος Ι
Θέση Αηλιάς
Χρονολόγηση -1300/ -1200

Αρχαία Κυπαρισσία

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας.  +193 έως +211.
Αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου.  
Δεξιά η επιγραφή KYPARICCIEWN ενώ απεικονίζεται η  Αθηνά να στέκεται αριστερά από βωμό , κρατώντας πατάριον  με δόρυ και  ασπίδα στο πλευρό της . 

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας
Ιουλία Δόμνα . +193 έως +217 .
Δεξιά η επιγραφή KYPARAPICCIEON ενώ απεικονίζεται ο Διόνυσος να στέκεται αριστερά , κρατώντας κάνθαρο και θύρσο .

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας
Καρακάλλα . +198 έως +217 .
Δεξιά η επιγραφή KYPARICCIEWN ενώ απεικονίζεται ο Απόλλωνας να κοιτάει αριστερά , κρατώντας κλαδί δάφνης ενώ δίπλα του υπάρχει λύρα πάνω σε μια στήλη 

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας , +198 έως +217
Αιστερά ο ατοκράτορας Καρακάλλας
Δεξιά η επιγραφή KYPARICCIEWN . Ο Ασκληπιός στέκεται μπροστά , κοιτάζοντας αριστερά , ακουμπά σε ράβδο που την τυλίγει φίδι. . Η ράβδος αυτή χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα ως σύμβολο στην Ιατρική και στις υπηρεσίες υγείας και περίθαλψης

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας
Πλαυτίλλα γυναίκα του Καρακάλλα. +202 έως +205 .
Δεξιά η επιγραφή KYPARICCIEWN. Απεικονίζεται η Αθηνά κρατώντας πατάριον και δόρυ .

Ασσάριον αρχαίας Κυπαρισσίας . + 198 έως +209 .
Αριστερά ο Γέτας
Δεξιά η επιγραφή KYPARICCIEWN ενώ απεικονίζεται ο Ποσειδώνας. Στο εκτεταμένο δεξί του χέρι κρατάει δελφίνι και στο αριστερό τρίαινα

Νόμισμα Αρχαίας Κυπαρισσίας Ρωμαϊκά χρόνια, +198 έως +217 

Αριστερά απεικονίζεται ο αυτοκράτορας Καρακάλλας και δεξιά η Θεά Τύχη με την επιγραφή KVΠAPICCIЄΩN








Αρχαία Ύπανα

Χάλκινο νόμισμα των αρχαίων Υπάνων της περιόδου της Αχαϊκής συμπολιτείας, -191/ -146. Αριστερά απεικονίζετε ο Δίας με την επιγραφή ΘΡΑ-ΣΥ/ ΜΑΧ-ΟΣ. Ο Πατέρας των Θεών εμφανίζετε γυμνός κρατώντας στο δεξί του χέρι την Θεά Νίκη και στο αριστερό σκήπτρο. Δεξιά απεικονίζετε θεότητα που κρατά στο δεξί χέρι στεφάνι και στο αριστερό μακρύ σκήπτρο.

Αρχαία Μεσσήνη

Μεσσήνη.
Ίσως εποχή Νέρωνα ( +54/ +68) Αριστερά η επιγραφή MECCHNIWN , και προτομή της Μεσσήνης με πέπλο και πύργο στην καφαλή Δεξιά / Ο Δίας Σωτήρας κρατώντας σκήπτρο και αετό. Δεξιά κάτω διακρίνεται στεφάνι.

Μεσσήνη, εξάχαλκο 
Χρονολόγηση: -370/ -280
Η Δήμητρα στεφανωμένη με καλαμπόκι και δεξιά η επιγραφή
ME και τρίποδο .

Μεσσήνη , τριόβολο. 
Μέσα του -2ου έως μέσα -1ου αι.
Κεφαλή Διός με κορδέλα στο κεφάλι και δεξιά η επιγραφή PO - LU KL – ΕΣ (Πολυκλής, άρχοντας ή δικαστής) μαζί με τρίποδο εντός δάφνινου στεφανιού 

Μεσσήνη, τρίχαλκο
Χρονολόγηση: -180/ -150.
Κεφαλή Δήμητρας στεφανωμένη με καλαμπόκι και δεξιά η επιγραφή ΔΕΞΙΑ με τον Δία να κραδαίνει κεραυνό με το δεξί χέρι , κρατώντας αετό στο αριστερό. Κάτω δεξιά τρίποδας.

Αχαϊκή Συμπολιτεία 
Μεσσήνη, ημίδραχμο
Χρονολόγηση: -191 με -183
Κεφαλή Διός και δεξιά / AX μονόγραμμα , ME παρακάτω , εντός στεφανιού

Μεσσήνη, τρίχαλκο
Χρονολόγηση: -40/ -30
Επώνυμος άρχων Νίκαρχος
Κεφαλή Ασκληπιού και δεξιά / NIKAR - COS προς τα αριστερά , ME μονόγραμμα στα δεξιά και φίδι που περιπλέκεται

Μεσσήνη, τετράδραχμο
Χρονολόγηση: -183 με -182
Επώνυμος άρχων Σωσικράτης
Στεφανωμένη κεφαλή Δήμητρας και δεξιά / MESSANIWN , ο Δίας Ιθωμάτας δεξιά , κραδαίνοντας κεραυνό στο δεξί του χέρι , το αριστερό χέρι τεντωμένο πάνω από ψηλό τρίποδακαι η επιγραφή SWSIKRA μεταξύ βραχίονα και τρίποδου.

Αρχαία Μεθώνη

Μεθώνη, δίχαλκο 
Χρονολόγηση: Τέλη -4ου αι
Απεικονίζεται ο Ήφαιστος να τρέχει, κρατώντας πυρσό και δεξιά η επιγραφή ΜΟ

Μεθώνη, Ασσάριο
Χρονολόγηση: Αρχές +3ου αιώνα 

Απεικονίζεται η Ιουλία Δόμνα ,IOVLIA DOMNA, και δεξιά η Αφροδίτη κρατώντας ράβδο στο δεξί χέρι και μήλο στο αριστερό

Μεθώνη, ασσάριο. Χρονολόγηση: +198/ +217
Απεικονίζεται ο Καρακάλλας και δεξιά η επιγραφή MOQWNAIWN.
Επίσης απεικονίζεται το λιμάνι της Μεθώνης ως ημικυκλική περίστυλη προβλήτα με ένα άγαλμα στην μέση και ένα τετράγωνο δίστυλο κτίριο σε κάθε άκρο, το άγαλμα της Τύχης στο κέντρο του λιμανιού, και κωπηλάτες στην είσοδο του λιμανιού . 

Μεθώνη, ασσάριο
Χρονολόγηση: +198/ +217
Απεικονίζεται ο Καρακάλλας με την επιγραφή Μ AYRH ANTWNINOC και δεξιά η επιγραφή MOQWNAIWN με την Αθηνά να στέκεται αριστερά , κρατώντας πατάριον και το σκήπτρο

Μεθώνη, ασσάριο
Χρονολόγηση: 209/ +211
Απεικονίζεται ο Γέτας και δεξιά η επιγραφή MOQWNAIWN με την θεά Τύχη να στέκεται αριστερά , κρατώντας το πηδάλιο και το Κέρας της Αφθονίας

Μεθώνη, ασσάριο

Χρονολόγηση: 209/ +211
Απεικονίζεται ο Γέτας με την επιγραφή ΛΤ CEP GETAC ΚΑΙ και δεξιά η επιγραφή MOQWNAIWN, με την Αθηνά να στέκεται κρατώντας πατάριον και σκήπτρο.

Αρχαία Κορώνη

Αρχαία Κορώνη

Αργυρό τριώβολον

Χρονολόγηση: -220/ -182

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή Αθηνάς

Οπίσθια όψη: η επιγραφή Κ ΟΡ και σταφυλή εντός στεφάνου

Αρχαία Πύλος

Αρχαία Πύλος
Νόμισμα Ρωμαϊκής εποχής, Χρονολόγηση: +198/ +217
Αριστερά απεικονίζετε ο αυτοκράτορας Καρακάλλας και δεξιά η Κορυφασία Αθηνά κρατώντας δόρυ και πατάριον.

Αρχαία Θουρία

Θουρία , ημιόβολο
Χρονολόγηση: Τέλος -2ου αρχές -1ου αιώνα
Αριστερά κεφαλή της Δήμητρας και δεξιά η επιγραφή ΘΟΥ με τον Δίας Ιθωμάτα στεφανωμένο, να εκσφενδονίζει κεραυνό με το δεξί χέρι κρατώντας αετό στον αριστερό καρπό. Κάτω δεξιά απεικονίζεται καλαμποκιά.

Θουρία 

Χρονολόγηση: -70/ -40.
Επώνυμος άρχων Νικόδημος
Εμπρόσθια απεικονίζεται κεφαλή του Διός ενώ όπισθεν υπάρχει η επιγραφή NIKWNYMOS , με την Αθηνά να στέκεται αριστερά, κρατώντας δόρυ και ασπίδα και κάτω δεξιά στεφάνι.

Θουρία Χρονολόγηση: -193/ +211 Απεικονίζεται ο Σεπτιμίος Σεβήρος
με την επιγραφή LOY CEP
CEYHROC και δεξιά η επιγραφή
QOYRIATWN με την Αθηνά να
κπατέι την Νίκη στο δεξί χέρι και
στο αριστερό δόρυ. κρατώντας
την Νίκη και δόρυ.

Θουρία
Χρονολόγηση: +198/ +205
Απεικονίζεται η Ιουλία Δόμνα με την επιγραφή ΙΟΥΛΙΑ ΔΟΜΝΑ CEBACT και δεξιά η επιγραφή QOYRIATWN και την Αθηνά να στέκεται κρατώντας πατέρα και δόρυ .

Θουρία
Χρονολόγηση: +198/ +205
Απεικονίζεται ο Γέτας με την επιγραφή LOY CEP GETAC ΚΑΙ και δεξιά η επιγραφή QOYRIATWN με την Θεά Τύχη να στέκεται κρατώντας πατάριον και το Κέρας της Αφθονίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 
Ιστορία της Σφράγισης:

Heath 1958, 81-120. CMS 1964-2000, 2002-. Ξενάκη-Σακελλαρίου 1966. Wiencke 1974, 149-172. Makkay 1984. Coleman 1985, 191-219. Vickers 1985, 1-44. Wallace 1987, 385-397. Marinatos 1989, 19-24. Palaima 1990. Marinatos 1993. Younger 1995, 507-546. Νομίσματα και Νομισματική, 66-67, 78, 83-84. Οικονομίδου 1996, 15-18. Pini 1998, 210-211. Le Rider 2001. Perlès 2001. Budja 2003, 115-130. Krzyszkowska 2005, 232-310. Prijatelj 2007,

231-256. Skeates 2007, 183-198. Drakaki 2008. Ιστορία του Νομίσματος, 17-18. Pini 2009, 599-610. Pini 2010, 325-340. Younger 2010, 329-339. Crowley 2013.

Οι Σφραγιδόλιθοι της Μεσσηνίας- Τριφυλίας:

-Αρχείο "Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
-Ιστότοπος Wildwids
- D.A.I., Corpus of Minoan and Mycenaean Seals Arachne