Κατά τας προ ετών εκτελεσθείσας εργασίας αποξηράνσεως της λιμνοθαλάσσης Γιαλόβης, κειμένης παρά τα ανατολικά πρανή του λόφου του Παλαιοναυαρίνου, είχον αποκαλυφθή ερείπια κτηρίων και τάφοι υστεροκλασσικών και ελληνιστικών χρόνων (βλ. BCH 83 (1959), σ.639, 642 και 84 (1960), σ.703).
Δια της αποκαλύψεως αυτών γίνεται φανερόν, ότι η αυτόθι λιμνοθάλασσα εσχηματίσθη, ως και αι λοιπαί λιμνοθάλασσαι κατά μηκος της ακτής της δυτικής Πελοποννήσου, μετά τους υστερορρωμαϊκούς χρόνους.
Επειδή η αποξήρανσις της εν λόγω περιοχής εγένετο προς διανομήν αυτής εις ακτήμονας καλλιεργητάς, κατέστη αναγκαία η ανασκαφική έρευνα αυτής, δια τον προσδιορισμόν της περιλαμβανούσης τας σημαντικωτέρας αρχαιότητας εκτάσεως, ώστε να εξαιρεθή αύτη της διανομής. Ούτω κατά το παρελθόν φθινόπωρον, ηρευνήθη έκτασις, διαστ. 100Χ 20μ., η οποία, ως απεδείχθη, απετέλει τμήμα εκτεταμένου νεκροταφείου (Πίν.158α· Σχέδ.1).
Η έρευνα υπήρξεν επίπονος, διότι η επιφάνεια της αποξηρανθείσης περιοχής κείται ολίγον μόνον υψηλότερον της επιφανείας της θαλάσσης, ώστε ευθύς ως η ανασκαφή έφθανεν εις βάθος μεγαλύτερον των 0,50μ., αι τάφροι κατεκλύζοντο υπό υδάτων, καθίστατο δε αναγκαία η μόνιμος και συνεχής χρησιμοποίησις αντλίας προς απομάκρυνσιν αυτών.
Ηρευνήθησαν συνολικώς 55 τάφοι, κιβωτιόσχημοι ή κεραμοσκεπείς, διατεταγμένοι, ως επί το πλείστον, καθ' ομάδας, περιβαλλομένας υπό τετραγώνων περιβόλων, εκτισμένων δι' ικανού μεγέθους αργών λίθων, ενίοτε δε πελεκητών, λίαν επιμελούς εργασίας (Πίν.158β,159α- β, 160α). Εντός εκάστου περιβόλου, πλην των τάφων, υπήρχον και ανά μία η δύο πυραί (Πίν.160β).
Α. Τάφοι
1. Κιβωτιόσχημοι:
Τούτων τα τοιχώματα απετέλουν καλώς ειργασμέναι πλάκες, εκαλύπτοντο δε οι τάφοι δι' ετέρων πλακών, η άνω επιφάνεια τινων των οποίων είχεν υποτυπώδη σαμαρωτήν διαμόρφωσιν (Πίν.158β, 159α- β, 160α, 161α- β). Ενίοτε τα τοιχώματα των τάφων απετέλουν επίτύμβιοι στήλαι, προερχόμεναι εκ παλαιοτέρων τάφων του -4ου αι., τινές μάλιστα διασώζουσαι και υπολείμματα επιγραφών, γραπτών η εγχαράκτων (Πίν.162α- β). Οι πλείστοι των τάφων τούτων περιείχον μέγαν αριθμόν αγγείων, τινές δε και νομίσματα, χαλκά κάτοπτρα, πήλινα ειδώλια και υάλινα αγγεία (Πίν.162γ, 163α-δ, 164α-γ). Εις δύο εξ αυτών ευρέθησαν ψήγματα χρυσού. Τέλος, εις τον υπ' αριθ. 48 τάφον ευρέθη μεγάλη μολυβδίνη πυξίς, περιέχουσα ομού μετά της τέφρας και των οστών του νεκρού υπολείμματα υφάσματος, το οποίον εκάλυπτε το κρανίον του νεκρού, και τρία χρυσά ενώτια (Πίν.165α).
2. Σαμαρωτοί - κεραμοσκεπείς :
Ούτοι εκαλύπτοντο υπό δύο η περισσοτέρων μεγάλων κεράμων, και περιείχον ανά ένα η περισσοτέρους νεκρούς. Ε ν αντιθέσει προς τους κιβωτιοσχήμους, οι κεραμοσκεπείς τάφοι ήσαν πτωχοί, περιέχοντες μόνον εν έως δύο αγγεία έκαστος.
Β. Πυραί
Εις την τέφραν και τα κεκαυμένα χώματα αυτών, ευρέθησαν αναμεμειγμένα μετά λίθων πολυάριθμα αγγεία κατά το πλείστον τεθραυσμένα, ως και απηνθρακωμένοι καρποί (Πίν.164δ, 165β- ε). Οι ερευνηθέντες τάφοι, ως και έτεροι διακρινόμενοι επί της επιφανείας του εδάφους, καθ' όλον σχεδόν το μήκος της ακτής από του μικρού λιμένος της Γιαλόβης μέχρι των βορειοανατολικών πρανών του λόφου του Παλαιοναυαρίνου, ανήκουν εις ασυνήθως μέγα νεκροταφείον ελληνιστικών χρόνων. Τούτο έκειτο, ως φαίνεται, κατά μήκος και εκατέρωθεν της αρχαίας οδού, η οποία ήγεν εκ των μεσογείων εις την αρχαίαν επί του λόφου του Κορυφασίου πόλιν, επί της κορυφής του οποίου υψούται σήμερον το μεσαιωνικόν κάστρον. Ερείπια της αρχαίας ταύτης πόλεως, σώζονται εις πλείστα μέρη της επιφανείας του λόφου, ως και παρά τους πρόποδας αυτού.
Μέγας εξ άλλου είναι ο αριθμός των περισυλλεγέντων οστράκων εκ της περιοχής του λόφου, χρονολογουμένων από της αρχαϊκής μέχρι και της ρωμαϊκής εποχής (περί των προϊστορικών ευρημάτων εις την περιοχήν του λόφου τούτου βλ. BCH 83 (1959), σ. 642 και ΠΑΕ 1956, σ.202 κ.ε. και 1958, σ.184 κ.ε.). Η πόλις αύτη είναι η Πύλος των ιστορικων χρόνων, ως συνάγεται εκ των πληροφοριών του Παυσανίου (IV,36,1) και του Στράβωνος (339, 348, 351, 353, 359) (πρβλ. και Ernst Meyer, Museum Helveticum 8 (1951), σ.120 και 132 και Ν. Παπαχατζή, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Μεσσηνιακά, Ηλιακά, 1965, σ.184 κ.ε.).
ΝΙΚ. ΓΙΑΛΟΥΡΗ
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΝ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΝ ΓΙΑΛΟΒΗΣ ΠΑΛΑΙΟΝΑΥΑΡΙΝΟΥ (ΚΟΡΥΦΑΣΙΟΥ)
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 21 (1966) : ΧΡΟΝΙΚΑ Σελ. 164
