Μετά τις περιηγήσεις των W.A. MCDONALD και R. HOPE SIMPSON διαπιστώθηκαν επτά βέβαιες και ορισμένες αβέβαιες θέσεις σε σπήλαια με ίχνη κατοίκησης κατά τους νεολιθικούς χρόνους. Από όλες αυτές τις νεολιθικές θέσεις παλαιότερη φαίνεται να είναι η θέση Κόκορα Τρούπα κοντά στη Βελίχα, πού είχε χρησιμοποιηθεί πριν από την Ύστερη Νεολιθική περίοδο. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η μόνη θέση που είχε, έστω μερικά, ανασκαφεί και είχε δώσει ποικίλα νεολιθικά στοιχεία, ήταν το σπήλαιο του Νέστορα στη βόρεια πλευρά του λόφου του Παλιοκάστρου (ψηλότερα από το νότιο βραχίονα του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς). Η χρήση του ανάγεται στη Νεώτερη Νεολιθική Εποχή στην Εποχή του Χαλκού και στους Ελληνικούς χρόνους.
 |
| Βοϊδοκοιλιά Πυλίας. Ο ΠΕ ΙΙ οικισμός, ο ΜΕ Ι τύμβος και ο ΥΕ Ι θολ. τάφος (J.W. Myers). 1980 |
Ήδη, με την επανάληψη (1977) των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στο σημείο όπου είχε ανασκαφεί παλαιότερα (1956) από τον αείμνηστο Σπυρ. Μαρινάτο ο λεγόμενος θολωτός τάφος του Θρασυμήδους (Μυκηναϊκής εποχής), διαπιστώθηκε ότι όλη η περιοχή του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς είχε κατοικηθεί κατά τους τελευταίους νεολιθικούς χρόνους. Είναι, έτσι, η μόνη νεολιθική θέση της Μεσσηνίας που έχει ερευνηθεί ως ένα σημείο. Η θέση αυτή του θολωτού τάφου και του προγενέστερου νεολιθικού «οικισμού» βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο όλο περιβάλλον του όρμου και γι’ αυτό χρησιμοποιήθηκε επί μακρό και κατά τη Νεολιθική Εποχή και κατά την Εποχή του Χαλκού, ενώ, στους ιστορικούς χρόνους, η κατοίκηση της περιοχής περιορίσθηικε στο νότιο βραχίονα του όρμου (αρχαίο Κορυφάσιον της παράδοσης).
Ήδη από το έτος 1977, οπότε αφαιρέθηκε το δάπεδο του μυκηναϊκού θολωτού τάφου, στις κοιλότητες του βράχου, πάνω στον οποίο είχε κτισθεί ο τάφος, βρέθηκαν Πρωτοελλαδικής ΙΙ κατάλοιπα και ορισμένα νεολιθικά όστρακα. Ανάμεσά τους στη μεγάλη κεντρική κοιλότητα του ταφικού θαλάμου του τάφου, βρέθηκε όστρακο ευρύστομου (ανοικτού) αγγείου κατά τα γενικά δεδομένα της ύστατης νεολιθικής κεραμεικής (ΠΑΕ 1977, 250, εικ.4, πίν. 1488).
Το 1978 και εξής, με τη συνέχιση της ανασκαφής, ήλθαν στο φως και άλλα στοιχεία της νεολιθικής κατοίκησης. Το 1980, με τη συνέχιση της ανασκαφής σε βάθος και σ’ άλλα σημεία κάτω από το Μεσοελλαδικό τύμβο, πάντοτε στις κοιλότητες του βράχου, βρέθηκαν και άλλα όστρακα της νεολιθικής εποχής, πράγμα που επιβεβαιώνει την αρχική μου υπόθεση ότι μία εκτεταμένη έρευνα σ’ όλη τη βραχώδη περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς, δηλ. σ’ όλα τα αμπριά που σχηματίζονται σε διάφορα σημεία, θα απέδιδε ποικίλα ευρήματα της περιόδου αυτής.
Ορισμένα από τα όστρακα των κοιλοτήτων του βράχου του θολωτού τάφου είναι μονόχρωμα στιλβωμένα με προσεγμένη επιφάνεια σε παραλλαγές και προέρχονται από ευρύστομα αγγεία. Τα στιλβωμένα με διακόσμηοη αγγεία (PATTERN BURNISHED) εκπροσωπούνται, γενικά, σε σημαντικό ποσοστό (ΠΑΕ 1978. 336-3 είκ.3). Πολλά όστρακα είναι ακόσμητα άβαφα με τεφρό πυρήνα, άλλα με απλώς στιλβωμένη επιφάνεια και ορισμένα μελανά, αποτέλεσμα της μακράς χρήσης σε φωτιά. Γενικά, ο πηλός των νεολιθικών οστράκων της Βοϊδοκοιλισς δεν έχει ορυκτά εγκλείσματα (δηλαδή ο πηλός είναι, ώς επί το πλείστον, καθαρός χωρίς μικρά χαλικάκια) και σ' αυτό το σημείο υπάρχει σαφής διαφοροποίηση με την κεραμεική της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου, οπότε στον πηλό αναμειγνύονταν και μικρά χαλικάκια ιδιαίτερα για τα πιθόσχημα σκεύη.
 |
| Βοϊδοκοιλιά. Ο ανασκαπτόμενος χώρος εκ Ν. 1978 |
Το μεγάλο μειονέκτημα γιά το υλικό των κοιλοτήτων των βράχων είναι ότι εξαιτίας της (βραχώδους) διαμόρφωσης της θέσης, της ελάχιστης επίχωσης που σχηματίσθηκε και, ιδιαίτερα λόγω της μεταγενέστερης Πρωτοελλαδικής κατοίκησης που απομάκρυνε οποιαδήποτε προηγούμενο ίχνος, υπάρχουν λίγα μόνο ή μεμονωμένα σε κάθε κοιλότητα βράχου νεολιθικά όστρακα. Έτσι, τα όστρακα αυτά είναι στο σύνολό τους αστρωματογράφητα και ως επί το πλείστον προέρχονται από τη γάστρα των αγγείων, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να αναπαραστήσουμε το σχήμα τους. Γι αυτό, ακριβώς, το λόγο, δηλ., γιά να ξεπεράσουμε αυτή τη δυσκολία, επιχειρήσαμε, με τη συνεργασία του Επιμελητή Αρχαιοτήτων κ. Αδαμάντιου Σάμψων, τομή στο σπήλαιο του Νέστορα- Νηλέα, ώστε να γίνει δυνατή η ακριβής χρονολόγηση αυτών των αστρωματογράφητων οστράκων, με τη βοήθεια στρωματογραφημένων αγγείων και οστράκων από τα λίγα απομένοντα αδιατάρακτα στρώματα του σπηλαίου. Όπως θα έχουμε τη δυνατότητα να πληροφορηθούμε στη συνέχεια η μελέτη των αστρωματογραφημένων οστράκων του σπηλαίου επιβεβαίωσε τις αρχικές υποθέσεις και χρονολογίες στα τέλη της Νεολιθικής Εποχής.
 |
| Βοϊδοκοιλιά. Αριστερά: Νεολιθικόν όστρακον εκ κεντρικής κοιλότητος του τάφου.Δεξιά: Γραπτόν διμηνιάζον όστρακον της υστέρας νεολιθικής. |
Όστρακα ύστερης νεολιθικής εποχής βρέθηκαν, όμως, και σ’ άλλα σημεία έξω από τη θόλο του μυκηναϊκού τάφου, όπως στιλβωμένα μονόχρωμα στην κοιλότητα κάτω από τον ταφικό πίθο 12 του Μεσσοελλαδικού τύμβου, και στην Δυτική τάφρο.
Τα εργαλεία και τα όπλα της εποχής κατασκευάζονταν, κατά βάση, από πυριτόλιθο. Στις κοιλότητες βρέθηκαν, μέχρι αρκετού βάθους, διάφορες λεπίδες και απολεπίσματα οψιανού μαζί με νεολιθικά στιλβωμένα με διακόσμηση όστρακα (PATTERN BURNISHED). Το γεγονός αυτό ευνοεί την αναγωγήν της επεξεργασίας και της χρήσης οψιανού και στους νεολιθικούς χρόνους στη Βοϊδοκοιλιά, πράγμα που δεν έχει βεβαιωθεί ακόμη στα νεολιθικά στρώματα του σπηλαίου του Νέστορα. Πρόβλημα είναι και η ακριβής χρονολόγηση μιας αιχμής βέλους μήκους 2.56 έκ., με πλευρικούς κνώδοντες και επίμηκες στέλεχος, που βρέθηκε το 1977 σε κοιλότητα του δαπέδου του θολωτού τάφου. Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να υποδηλώσω το γενικό πρόβλημα χρονολόγησης της εποχής σχηματισμού αυτών των επιχώσεων στο εσωτερικό των κοιλοτήτων του βράχου. Το πρόβλημα αυτό θα επιλυθεί, ίσως, μόνο με την εργαστηριακή εξέταση των πρώην ζωικών καταλοίπων, πολλά από τα οποία έχουν ήδη παραδοθεί στο UNIVERSITY MUSEUM (UNIVERSITY OF PENNSYLVANIA).
 |
| Βοϊδοκοιλιά Πυλίας: Νεολιθικής εποχής όστρακα: 1978 |
Το μεγάλο, λοιπόν, πρόβλημα γι’ αυτήν την ύστατη, την τελική νεολιθική φάση, είναι τα πλαίσιά της και, ειδικότερα, το αν συμπίπτει με την επόμενη Πρωτοελλαδική I φάση, η οποία δεν φαίνεται να εκπροσωπείται. Ίσως, στον τομέα αυτό βοηθήσει έμμεσα η ραδιοχρονολόγηση των οστών, που βρέθηκαν σε κοιλότητες μαζί με νεολιθικά όστρακα και, το καλύτερο παράδειγμα είναι αυτό κάτω από τον ταφικό πίθο 12. Με τη Ζωολογική, επίσης, εξέταση των οστών ζώων, πού βρέθηκαν, σε βάθος μέσα στις κοιλότητες του βράχου, θα μπορέσουμε να εξακριβώσουμε την ταυτότητα οικοδίαιτων ζώων της εποχής. Αυτά φαίνεται ότι ήταν και χοίροι, όπως φαίνεται από τα καμένα οστά της κοιλότητας του ταφικού πίθου 12.
Πρέπει, ακόμη, να σημειωθεί ότι αυτή η περίοδος που αποκαλούμε ύστατη, τελική Νεολιθική, είναι δυνατόν να θεωρηθεί και Υπολιθική, αλλ’ όχι ακόμα Χαλκολιθική, γιατί δεν έχουμε βέβαια παραδείγματα χρήσης χαλκού.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Βοϊδοικοιλιά ήταν παράλιος οικισμός στην ύστατη Νεολιθική περίοδο με ένα μεγαλύτερο οικισμό η μάλλον, με κατεσπαρμένο πληθυσμό μιας και της ίδιας οικιστικής μονάδας που απλωνόταν από τον εκτεθειμένο στους ισχυρούς βόρειους ανέμους του Ιονίου βόρειο βραχίονα του όρμου της Βοϊδακοιλιάς ως το σπήλαιο του Νηλέα, πάνω από το νότιο βραχίονα του όρμου.
Γ. Σ. ΚΟΡΡΕ Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών
"Η Νεολιθική κατοίκηση στην Βοϊδοκοιλιά. Νεολιθικά ευρήματα κάτω από τον τύμβο και τον Πρωτοελλαδικό οικισμό."
Τριφυλιακή εστία, τόμος Ζ΄σελ.8
