Ο Στράβων εις τα Γεωγραφικά του αναφέρει τα εξής περί αυτής: «Εφεξής δ’ ούν τω Κυπαρισσήεντι επί την Μεσσηνιακήν Πύλον παραπλέοντι και το Κορυφάσιον ή τε Ερανά έστιν, ήν τινες ουκ ευ Αρήνην νομίζουσιν κεκλήσθαι πρότερον όμωνύμως τη Πυλιακή, και η άκρα Πλαταμώδης, αφ’ ής επί το Κορυφάσιον και την νυν καλουμένην Πύλον εκατόν είσι στάδιοι» (Βιβλ. 8. 3. 23. C348) και εν τω ίδίω βιβλίφ: «Πλησίον δε της Κορώνης κατά μεσον πως τον κόλπον ο Παμισός ποταμός εκβάλλει, ταύτην μεν εν δεξιά έχων και τας εξής, ών εισίν έσχαται προς δύσιν Πύλος και Κυπαρισσία- μέση δε τούτων Έρανα....» (Βιβλ. 8. 4. 6. C361).
Εκ των χωρίων τούτων αγόμενοι ένιοι περιηγηταί και γεωγράφοι του παρελθόντος αιώνος τοποθετούν την αρχαίαν Έραναν εις διαφόρους θέσεις της μεταξύ Κυπαρισσίας και Πύλου παραλίου περιοχής.
Ούτω ο Γάλλος περιηγητής Fr. Ροιιqueville1 και ο Άγγλος τοπογράφος W. Μ. Leake12 τοποθετούν την αρχαίαν Έραναν παρά την σημερινήν κωμόπολιν των Φιλιατρών, εις ήν όμως ουδέν εισέτι λείψανον αρχαίας ζωής απεκαλύφθη.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Η. C. Lolling3 θελει, ως θέσιν της αρχαίας Εράνης την Αγίαν Κυριακήν, ήτις είναι επίνειον των Φιλιατρών και ευρίσκεται 4 χλμ. νοτίως τούτων. Η εν έτει όμως 1960 διενεργηθείσα εις Αγίαν Κυριακήν ανασκαφή υπό του καθηγητού κ. Δημ. Πάλλα ουδέν ικανόν στοιχείον παρέσχε προς εδραίωσιν της θεωρίας του Lolling. Το εκ της ανασκαφής αποκαλυφθέν αρχαίον Κτίσμα (βαλανείον) χρονολογείται εις τους υστερορρωμαϊκους χρόνους και πιθανώτατα ανήκει είς οικισμόν τινα της Εράνης4.
Τρία χιλιόμετρα νοτίως της Αγίας Κυριακής και εγγύς των εκβολών του ποταμού Λαγγουβάρδου (ιδέ χάρτην εις σχεδ.1) εις την θέσιν Όρντινες υφίστανται σήμερον αρχαία λείψανα των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων5.
Πλείστοι αρχαιολόγοι και μελετηταί ως οι Γερμανοί Ε. Curtius6, Can Müller7, C. Bursia8, A. Philippson9 και ο Σκώτος J. G. Frazer10 θεωρούν τα εν τη θέσει Όρντινες αρχαία λείψανα, ως τοιαύτα της αρχαίας Εράνης.
Διάφορον γνώμην προς τους προαναφερθέντας μελετητάς έχει ο Mattias Natan Valmin11. Ο μέγας ούτος ερευνητής της Μεσσηνίας μας πληροφορεί, ότι, πλήν των άλλων περιοχών, επεσκέφθη και την Αγίαν Κυριακήν, την οποίαν απέκλεισεν ως θέσιν της αρχαίας Εράνης. Ακολούθως, λόγω των πτωχών αρχαίων λειψάνων εν τη θέσει Όρντινες, δεν επεσκέφθη ταύτην και κατήλθεν έξι χλμ. νοτίως της Αγίας Κυριακής, εις το Διαλισκάριον. Αφού εμελέτησε τας υπαρχούσας εκεί αρχαιότητας κατέληξεν εις το συμπέρασμα:«Έχω καταλήξει να βλέπω εις τα εν Διαλισκαρίω ερείπια την αρχαίαν πόλιν Έραναν»12.
Κατά μήνα Ιούνιον του 1974 επεσκέφθη μεν και ημείς το Διαλισκάριον προς αυτοψίαν των υπό του Valmin περιγραφομένων αρχαιοτήτων.
Κατά την γενομένην υφ’ ημών αυτοψίαν διεπιστώθη ότι το σύνολον των αρχαίων λειψάνων, των μη εξαφανισθέντων εκ της αναπτύξεως της γεωργίας εις την περιοχήν ή άλλης τινός αιτίας, ευρίσκεται εγγύς και πέριξ της εξοχικής οικίας του κ. Τσιρώνη. Ούτω προ αυτής σώζονται βάσεις ιωνικών κιόνων, τρεις μονολιθικοί αρράβδωτοι κίονες και εν Ιωνικόν κιονόκρανον, φέρον εις το προσκεφάλαιον διακόσμησιν εκ δέσμης φύλλων δάφνης (εικ.1-5). Είκοσι μέτρα νοτιοδυτικώς της εν λόγω οικίας υπάρχει νεκροταφείον εξ είκοσι περίπου σεσυλημένων κιβωτιοσχήμων τάφων (εικ.6). Ούτοι είναι λαξευμένοι εντός βράχου και αι διαστάσεις των είναι 0,50x 0,50X 1.65 έως 2.10μ. Ο προσανατολισμός των τάφων είναι από A προς Δ, τα δε χείλη των είναι καταλλήλως κατειργασμένα δια την υποδοχήν των εκ πωρολίθου καλυπτήριων πλακών. Εκατόν μέτρα A της οικίας Τσιρώνη, μία αλλη σύγχρονος εξοχική οικία ωκοδομήθη επί των ερειπίων αρχαίου οικοδομήματος (εικ.7). Το εν λόγω οικοδόμημα, ως μαρτυρούν τα θεμέλια των υπαρχόντων τοίχων, εχρησιμοποιήθη κατά δύο χρονικάς περιόδους, την Ελληνιστικήν και την Ρωμαϊκήν. Οι τοίχοι του ρωμαϊκού οικοδομήματος εσωτερικώς φέρουν μαρμαρίνην επένδυσιν. Μαρμαρίνην επίστρωσιν φέρει ωσαύτως και το δάπεδον αυτού (εικ.8). Αντιθέτως το δάπεδον του ελληνιστικού οικοδομήματος καλύπτεται δια μωσαϊκού εκ μικρών τεχνητών λευκών ψηφίδων. Εις το μέσον κοσμείται δια πολυφύλλου εσχηματοποιημένου ρόδακος εντός κύκλου κοσμουμένου δια πλοχμού. Ο κύκλος είναι εγγεγραμμένος εις τετράγωνον (εικ.9). Το κόσμημα τούτο είναι σχεδόν όμοιον προς το υπό της κ. Χωρέμη αποκαλυφθέν εις Ερέτριαν (πρβλ. ΑΑΑ V (1972), σελ. 226, εικ. 1, σχεδ. 1).
Εις απόστασιν 100μ. ΒΑ της οικίας ένθα το μωσαϊκόν, ευρίσκεται έτερον αρχαίον Κτίσμα, επι των ερειπίων του οποίου σήμερον υπάρχει σύγχρονος οικία (εικ.10). Οπισθεν της οικίας ταύτης ευρίσκεται νεκροταφείον εκ τριάκοντα περίπου λαξευμένων εντός βράχου κιβωτιοσχήμων τάφων, όμοιων προς τους προαναφερθέντας και απάντων σεσυλημένων (εικ.11).
Πλην των ως άνω αρχαίων λειψάνων υφίστανται και άλλα τοιαύτα, εις άλλας θέσεις περί το ηδυνήθημεν να επισκεφθώμεν. Πάντως εις ακτίνα 500 και πλέον μέτρων περί το Διαλισκάριον η περιοχή βρίθει θραυσμάτων αγγείων (οστράκων), κυρίως ρωμαϊκής εποχής, αρχιτεκτονικών μελών και ερειπίων οικοδομημάτων.
Εκ της πληθύος ταύτης των εν Διαλισκαρίω αρχαίων λειψάνων, των ευρισκομένων σχεδόν εις το μέσον της αποστάσεως μεταξύ Πυλου και Κυπαρισσίας και συμφωνούντων ούτω με την μαρτυρίαν του Στράβωνος, δύναται πως να στηριχθή η θεωρία του Valmin.
Την οριστικήν όμως λύσιν του προβλήματος της θέσεως της αρχαίας Εράνης θα δώση η εξ ανασκαφής ή τυχαία ανεύρεσις επιγραφικού ή άλλου τινός αποδεικτικού στοιχείου περί αυτής. Βέβαιον είναι μόνον ότι τα εν Διαλισκαρίω αρχαία ερείπια αποτελούν το κέντρον αν μη της αρχαίας Εράνης, πόλεως τινός άλλης, αγνώστου εις ημάς και ακμασάσης κυρίως κατά την ελληνιστικήν και ρωμαϊκήν περίοδον.
ΛΑΖΑΡΟΣ ΚΟΛΩΝΑΣ
3. Geographie und Geschichte des griechischen Altertums I είς Müller, Handbuch der klassischen Altertums- Wissenschaft III, 189, München 1889.
4. Το Έργον της Α.Ε. κατά το 1960, σελ. 141-145, Αθήναι 1960
5. W. A. McDonald and R. Η. Simpson « Prehistoric Habitation in Southwestern Peloponnese», AJA65 (1961) 236.
6. Der Peloponnes, II, 183, Gotha 1852.
7. Strabonis Geographicorum tabulae, σελ. 800 και χαρτης VIII Hellas Peloponnesus, Paris MDCCCLVIII.
8. Geographie von Griechenland, II 178, και Karten von Griechenland, Leipzig 1872.
9. Die griechischen Landschaften, III, Der Peloponnes 2, 379, Frankfurt 1959.
10. Frazer, Pausanias’s Description of Greece, τ. Ill, 462, London 1898.
11. Études topographiques sur la Messénie ancienne, σελ. 137-141, Lund 1930.
12. Εις το αυτό συμπέρασμα καταλήγει και ο επίτ. Γυμνασιάρχης Σωτ. Λυριτζής εις το φιλολογικόν του έργον, Περί της αρχαίας Εράνης, Πλάτων, ΚΑ (1969) σελ. 152-180.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΕΞ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΟΣ VII, ΤΕΥΧΟΣ 3 1974 σελ 34
1. Voyage de la Grèce (VI, 23, 2e éd.) Paris 1827.
2. Travels in the Morea, London 1830.3. Geographie und Geschichte des griechischen Altertums I είς Müller, Handbuch der klassischen Altertums- Wissenschaft III, 189, München 1889.
4. Το Έργον της Α.Ε. κατά το 1960, σελ. 141-145, Αθήναι 1960
5. W. A. McDonald and R. Η. Simpson « Prehistoric Habitation in Southwestern Peloponnese», AJA65 (1961) 236.
6. Der Peloponnes, II, 183, Gotha 1852.
7. Strabonis Geographicorum tabulae, σελ. 800 και χαρτης VIII Hellas Peloponnesus, Paris MDCCCLVIII.
8. Geographie von Griechenland, II 178, και Karten von Griechenland, Leipzig 1872.
9. Die griechischen Landschaften, III, Der Peloponnes 2, 379, Frankfurt 1959.
10. Frazer, Pausanias’s Description of Greece, τ. Ill, 462, London 1898.
11. Études topographiques sur la Messénie ancienne, σελ. 137-141, Lund 1930.
12. Εις το αυτό συμπέρασμα καταλήγει και ο επίτ. Γυμνασιάρχης Σωτ. Λυριτζής εις το φιλολογικόν του έργον, Περί της αρχαίας Εράνης, Πλάτων, ΚΑ (1969) σελ. 152-180.
