Ύπαρξη αρχαίου ιερού;
Το σπήλαιο Σαρδέλη βρίσκεται σε απόσταση 12 λεπτών NA από το χωριό Γλυκορίζιον Τριφυλλίας Πελοποννήσου, μέσα στο κτήμα του Σταρδέλη, που είναι στο ψηλότερο σημείο της δεξιάς πλευράς του ποταμού Άκονα ή Κορακάδα.
Το χωριό Γλυκορίζιον συνδέεται με το χωριό Κοπανάκι (στήν σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών- Κυπαρισσίας) με χωματόδρομο μήκους 8 χιλιομ., που βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Πολύ σύντομα, όμως, θ' αποκτήσει αξιόλογο αμαξιτό δρόμο, γιατί η διάνοιξή του βρίσκεται προς το τέλος της. Σήμερα η συγκοινωνία ανάμεσα στα δυο χωριά γίνεται με ταξί.
Το σπήλαιο ήταν γνωστό στους κατοίκους της περιοχής από πολλά χρόνια, χωρίς να ενδιαφερθεί κανείς γι' αυτό. Πρώτος, ο κ. Ν. Διονυσόπουλος, καλλιτέχνης θεάτρου, που κατάγεται από το Γλυκορίζιον, σκέφθηκε να υποβάλει αναφορά για τη μελέτη του στο υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως τον Ιανουάριο του 1962 και τον Νοέμβριο του 1963, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.
Το 1964 ο κ. Ν. Διονυσόπουλος επισκέφθηκε τα γραφεία της Ε.Σ.Ε. και περιέγραψε όσα γνώριζε για το σπήλαιο στην γράφουσα, που προσφέρθηκε να το εξερευνήσει. Η εξερεύνηση πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1964 με βοηθό τον κ. Κ. Διονυσόπουλο, πατέρα του Νικολάου. Τις δαπάνες μετακίνησης ανέλαβε ο Ν. Διονυσόπουλος και την φιλοξενία στο χωριό η οικογένειά του.
Στην διάρκεια της εξερεύνησης του σπηλαίου διαπιστώθηκε πως είναι απαραίτητο να μελετηθεί και η περιοχή του σπηλαίου γεωλογικά. Έτσι, τον Απρίλιο του 1965, έγινε δεύτερη επίσκεψη μαζί με τον γεωλόγο καθηγητή της Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής και Αντιπρόεδρο της Ε.Σ.Ε. κ. Ηλία Παρασκευαΐδη. Αυτή τη φορά με ατομικές δαπάνες μετακίνησης και φιλοξενία, πάλι από την οικογένεια του κ. Κ. Διονυσοπούλου.
Η περιοχή του σπηλαίου είναι πολύ επικλινής με πυκνή άγρια βλάστηση από δέντρα και θάμνους.
Η είσοδος του σπηλαίου έχει σχήμα αψίδας με πλάτος 3,5μ. και ύψος 4μ. και είναι ανοιγμένη σ' όλο το πλάτος και το ύψος του «Πρώτου Θαλάμου». Ο «Πρώτος Θάλαμος» έχει πλάτος 10μ. στην είσοδο, στο κέντρο στιανεύει στα 4,5μ., για να καταλήξει στο τέλος στο ένα μι. Το ύψος της οροφής του στο κέντρο είναι 6μ.
Δυό μικρές διαστάσεις που βρίσκονται προς το τέλος του «Πρώτου Θαλάμου» και δεξιά τον συνδέουν με τον «Δεύτερο Θάλαμο», που έχει μήκος 11,5μ., πλάτους 2- 4μ. και ύψος 1,8- 2.5μ.
Σ' αυτόν τον θάλαμο υπάρχουν τρεις καταβόθρες κλεισμένες σήμερα με φερτά υλικά. (πέτρες και χώματα). Στο τέλος του, αριστερά, ένα άγοιγμα ύψους 1,2μ. με πλάτος 0,8μ. ειδηγεί στον «Τρίτο Θάλαμο», με μήκος 4μ., πλάτους 2,5μ. και ύψος 2μ.
Προς το τέλος και δεξιά στο δάπεδο του «Τρίτου Θαλάμου» ξανοίγουνται τρείς κατηφορικoί θάλαμοι- οχετοί, με μήκος 2- 3μ. και ένας ανηφορικός με το ίδιο μήκος, ανοιγμένος ένα μέτρο ψηλότερα από το δάπεδο. Όλοι αυτοί οι οχετοί έχουν την ίδια κατεύθυνση με το σπήλαιο και είναι το τελευταίο ορατό σημείο του.
Στο αριστερό μέρος του θαλάμου αυτού ένα άνοιγμα πλάτους 2μ. οδηγεί στον «Τέταρτο Θάλαμο», που είναι και η τελευταίος του σπηλαίου. Ο θάλαμος αυτός έχει κατεύθυνση αντίθετη από τους τρείς προηγούμενους. Έχει διαστάσεις μήκους 5μ., πλάτος 3μ. και ύψος 2μ. Στο τελευταίο σημείο της οροφής του είναι ανοιγμένος μικρός ανηφορικός οχετός.
Το σπήλαιο είναι ανοιγμένο σε πορόλιθο σε δυό στάδια και εποχές και είναι το τελευταίο τμήμα ενός υπόγειου ποταμού που η οροφή του έχει πέσει.
Μετά τη νέκρωσή του το σπήλαιο στολίστηκε πλούσια με σταλακτίτες, που γεμίσαν σχεδόν όλα τα κοιλώματα αυτού του τμήματος.
Μια νέα εισβολή νερών από την είσοδο του σπηλαίου -όχι την σημερινή αλλά παλαιότερη, που βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση από τη σημερινή- όπως διαπιστώθηκε και από τα υπολείμματα που βρίσκονται σε απόσταση 100μ. από την σημερινή είσοδο –και από τον ανηφορικό οχετό του «Τρίτου Θαλάμου», ξανάνοιξε με περιστροφική κίνηση των νερών το κοίλωμα αυτό και κατάστρεψε τον διίκοσμο της οροφής του μέχρι τη βάση του. Από την ίδια αιτία καταστράφηκε και η επένδυση των τοιχωμάτων του από σταλακτιτική ύλη.
Ακολούθησε το βάθεμα των κοιλωμάτων και το άνοιγμα των οχετών και των καταβοθρών, απ' όπου διοχετευθήκαν τα νερά σε βαθύτερα σημεία. Σήμερα το δάπεδο σ' όλο το σπήλαιο είναι σκεπασμένο με χώματα, που αν αφαιρεθούν, θα ξεσκεπάσουν βαθύτερα τμήματα των κοιλωμάτων.
Σε συνέχεια μεταμορφώθηκε ο χώρος πάνω από το σπήλαιο. Από την μεταβολή αυτή προκλήθηκε και κατακρήμνιση της οροφής του μεγαλύτερου τμήματός του. Το κομμάτι του σπηλαίου, ωστόσο, που σώθηκε από την κατακρήμνιση, δεν διακοσμήθηκε πιά, γιατί το βραχώδες τμήμα από πάνω του δεν είχε αρκετό πάχος. Μόνον σ' ένα τμήμα του δευτέρου θαλάμου έχουν αναπτυχθεί μικροί σταλακτίτες που τροφοδοτούνται με νερό από μια μικρή σχισμή.
Έτσι διατηρούνται μέχρι σήμερα τα ίχνη του κατεστραμμένου διακόσμου, που παρουσιάζουν πολύ όμορφα, πολύχρωμα και παράξενα σχέδια στην οροφή και τους τοίχους. Τα σχέδια αυτά δημιούργησαν την εντύπωση πως είχαν σχεδιαστεί από πρωτογόνους ανθρώπους -τόσο καλοφτιαγμένα είναι.
Ακόμη, σε ορισμένα τμήματα την τοιχωμάτων του τελευταίου θαλάμου παρουσιάζονται τομές σταλακτιτών με διάφορες κατευθύνσεις. Η ανωμαλία αυτή προκλήθηκε από ζημιές του διακόσμου που τα κομμάτια του ξανακολλήθηκαν ανώμαλα με σταλακτιτική ύλη πριν από την δεύτερη διάνοιξη.
Η εξέλιξη αυτή του διακόσμου του σπηλαίου Σαρδέλη έκανε μεγάλη εντύπωση όταν ανακοινώθηκε στο 4ο Διεθνές Σπηλαιολογικό Συνέδρια και χαρακτηρίστηκε σαν σπανιώτατη, αν όχι μοναδική σ' ολόκληρο τον κόσμο, γιατί μέχρι σήμερα δεν έχει ανακοινωθεί παρόμοιο φαινόμενο στα τρία προηγούμενα διεθνή σπηλαιολογικά συνέδρια ή αλλού.
Στοιχεία του Σπηλαίου
Διαστάσεις:
Το κατ' ευθείαν γραμμή μήκος του σπηλαίου είναι 21μ., το μήκος των θαλάμων είναι 31μ. Το μεγαλύτερο βάθος του είναι 2μ. από το επίπεδο της εισόδου. Πιάνει έκταση 100 τετρ. μ. περίπου.
Μετεωρολογία:
Τον μήνα Οκτώβριο 1964 η θερμοκρασία του σπηλαίου ήταν 16°C. Το ίδιο και τον Απρίλιο 1965. Η υγρασία ήταν στην πρώτη περίπτωση 70° και στην δεύτερη 80°.
Βιοσπηλαιολογία:
Μέσα στο σπήλαιο ζούνε νυχτερίδες. Ειδική έρευνα δεν έγινε για να διαπιστωθεί αν ζούν και άλλα είδη.
Αρχαιολογία:
Από πληροφορίες του κ. Ν. Διονυσοπούλου μάθαμε πώς μέσα στο σπήλαιο βρεθήκαν, παλαιότερα, εγχειρίδια και σπασμένα αγγεία, που όμως είναι άγνωστο τι γίναν. Έξω από το σπήλαιο υπάρχουν ογκόλιθοι, που πιστεύεται πώς προέρχονται από κυκλώπεια τείχη.
Τουρισμός:
Το σπήλαιο Σαρδέλη δεν έχεις αρκετό μέγεθος για να χαρακτηρισθεί μεγάλης τουριστικής αξίας. Επειδή, όμως, και διάκοσμός του έχει την σπανιωτάτη εξέλιξη, που αναφέραμε, κατατάσσεται ανάμεσα στα πολύ μεγάλης επιστημονικής αξίας σπήλαια και γι' αυτό τον λόγο είναι και αξιοθέατο. Σύνδρομα τουριστικά στοιχεία είναι η γραφική περιοχή και τα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας ερείπια που βρίσκονται σ' αυτή.
Άννα Πετροχείλου
Το Σπήλαιον Σαρδέλη, Αρ. 3480.
Δελτίον Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, τόμος VIII, τεύχος 5, Ιανουάριος- Μάρτιος 1966
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ανακοίνωση (που δεν δημοσιεύτηκε ακόμη) στο 4ο Διεθνές Σπηλαιολογικό Συνέδριο.
2. «Ελευθερία», φύλ. 21.5.65, Φ. Καββαδία, φύλ. 20.6.65 Ν. Διονυσιόπουλου
3. «Εποχές», φωτογραφίες Μ. Παπαναγιώτου, Ιούνιος 1965.
RESUMÉ
La grette Sardelli, Ne 348ο
La Grotte Sardelli, explorée par Mme Anna Petrochilos et de professeur Paraskevaïdes, presente certains points caracteristiques et rares. Faisant partie d'une ancienne grotte, beaucoup plus grande, formée par un fleuve souterrain, elle reçut une nouvelle invasion d'eau courante, après une periode d'asechement pendant laquelle de nombreuses stalactites s'étaient formées. Cette nouvelle invasion detruisit tout le decor stalactitique ne laissant que les traces de bases des stalactites qui forment des dessins multicolores sur les parois. Ce-ci à fait croire aux habitants des alentours qu'ils s'agissait de peintures rupestres, ce qui d'ailleurs n'est pas le cas. La longeur totale de la grotte de nos jours est de 21 m. et elle couvre une espace de 100m2.
Σπήλαιο Σαρδέλη, Τριφυλία: Ύπαρξη αρχαίου ιερού;
Στην αναφορά της Άννα Πετροχείλου που εξερεύνησε το σπήλαιο Σαρδέλη το 1964 εντύπωση προκαλούν οι αναφορές για την εύρεση αρχαιοτήτων εντός του σπηλαίου.
1. Ανακοίνωση (που δεν δημοσιεύτηκε ακόμη) στο 4ο Διεθνές Σπηλαιολογικό Συνέδριο.
2. «Ελευθερία», φύλ. 21.5.65, Φ. Καββαδία, φύλ. 20.6.65 Ν. Διονυσιόπουλου
3. «Εποχές», φωτογραφίες Μ. Παπαναγιώτου, Ιούνιος 1965.
RESUMÉ
La grette Sardelli, Ne 348ο
La Grotte Sardelli, explorée par Mme Anna Petrochilos et de professeur Paraskevaïdes, presente certains points caracteristiques et rares. Faisant partie d'une ancienne grotte, beaucoup plus grande, formée par un fleuve souterrain, elle reçut une nouvelle invasion d'eau courante, après une periode d'asechement pendant laquelle de nombreuses stalactites s'étaient formées. Cette nouvelle invasion detruisit tout le decor stalactitique ne laissant que les traces de bases des stalactites qui forment des dessins multicolores sur les parois. Ce-ci à fait croire aux habitants des alentours qu'ils s'agissait de peintures rupestres, ce qui d'ailleurs n'est pas le cas. La longeur totale de la grotte de nos jours est de 21 m. et elle couvre une espace de 100m2.
Σπήλαιο Σαρδέλη, Τριφυλία: Ύπαρξη αρχαίου ιερού;
Στην αναφορά της Άννα Πετροχείλου που εξερεύνησε το σπήλαιο Σαρδέλη το 1964 εντύπωση προκαλούν οι αναφορές για την εύρεση αρχαιοτήτων εντός του σπηλαίου.
"Από πληροφορίες του κ. Ν. Διονυσοπούλου μάθαμε πώς μέσα στο σπήλαιο βρεθήκαν, παλαιότερα, εγχειρίδια και σπασμένα αγγεία, που όμως είναι άγνωστο τι γίναν. Έξω από το σπήλαιο υπάρχουν ογκόλιθοι, που πιστεύεται πώς προέρχονται από κυκλώπεια τείχη."
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι όποιες αυτές αρχαιότητες βρέθηκαν μετά από λαθρανασκαφές αφού απ΄όσο γνωρίζουμε δεν έχει γίνει ποτέ επίσημη αρχαιολογική έρευνα στο σπήλαιο.
Ωστόσο ακόμα και σήμερα είναι εμφανή τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στο Σπήλαιο Σαρδέλη. Σε ακτίνα 10μ. από την είσοδο του σπηλαίου είναι διάσπαρτα αρχαία κεραμικά αποτμήματα. Σε ένα σημείο βρίσκεται ένα καλοδουλεμένο αρχαίο αρχιτεκτονικό μέλος διαστάσεων 70X 50εκ. περίπου, ενώ η τρίτη διάσταση δεν μπορεί να προσδιοριστεί αφού το μέλος είναι χωμένο στην γη.
Γύρω από το αρχιτεκτονικό μέλος βρίσκετε διάσπαρτη αρχαία κεραμική. Διακρίνετε ένα χερούλι από μικρό αγγείο ενώ αρκετά από τα αποτμήματα δείχνουν να είναι των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων. Ωστόσο κρατάμε μια επιφύλαξη για την όποια χρονολόγηση της κεραμικής αφού περί τούτου μόνο η επίσημη αρχαιολογική έρευνα μπορεί να αποφανθεί.
Το τείχος στην είσοδο του σπηλαίου που φαίνεται και στην κάτοψη που δημοσιεύει η Άννα Πετροχείλου στην αναφορά της, υπάρχει και σήμερα αν και έχει μερικώς καταπέσει. Πέτρες από το τοίχος υπάρχουν διάσπαρτες μες το σπήλαιο. Το τείχος σίγουρα εξυπηρετούσε την χρήση του σπηλαίου ως μαντριού σε νεότερους χρόνους. Αν οι πέτρες αυτές αποτελούσαν μέρος αρχαιότερης κατασκευής αυτό δεν μπορεί να διευκρινιστεί.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τα αρχαία κατάλοιπα που είναι διάσπαρτα ακόμα και σήμερα έξω από το σπήλαιο και οι παλιότερες αναφορές για εύρεση αρχαιοτήτων εντός του, δείχνουν μια αρκετά έντονη δραστηριότητα στους αρχαίους χρόνους. Επειδή το σημείο όπου βρίσκεται η είσοδος του σπηλαίου δεν ενδείκνυται για οικιστική εγκατάσταση είναι αρκετά πιθανόν εδώ να υπήρχε κάποιο ιερό κατά την αρχαιότητα.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι όποιες αυτές αρχαιότητες βρέθηκαν μετά από λαθρανασκαφές αφού απ΄όσο γνωρίζουμε δεν έχει γίνει ποτέ επίσημη αρχαιολογική έρευνα στο σπήλαιο.
Ωστόσο ακόμα και σήμερα είναι εμφανή τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στο Σπήλαιο Σαρδέλη. Σε ακτίνα 10μ. από την είσοδο του σπηλαίου είναι διάσπαρτα αρχαία κεραμικά αποτμήματα. Σε ένα σημείο βρίσκεται ένα καλοδουλεμένο αρχαίο αρχιτεκτονικό μέλος διαστάσεων 70X 50εκ. περίπου, ενώ η τρίτη διάσταση δεν μπορεί να προσδιοριστεί αφού το μέλος είναι χωμένο στην γη.
Γύρω από το αρχιτεκτονικό μέλος βρίσκετε διάσπαρτη αρχαία κεραμική. Διακρίνετε ένα χερούλι από μικρό αγγείο ενώ αρκετά από τα αποτμήματα δείχνουν να είναι των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων. Ωστόσο κρατάμε μια επιφύλαξη για την όποια χρονολόγηση της κεραμικής αφού περί τούτου μόνο η επίσημη αρχαιολογική έρευνα μπορεί να αποφανθεί.
Το τείχος στην είσοδο του σπηλαίου που φαίνεται και στην κάτοψη που δημοσιεύει η Άννα Πετροχείλου στην αναφορά της, υπάρχει και σήμερα αν και έχει μερικώς καταπέσει. Πέτρες από το τοίχος υπάρχουν διάσπαρτες μες το σπήλαιο. Το τείχος σίγουρα εξυπηρετούσε την χρήση του σπηλαίου ως μαντριού σε νεότερους χρόνους. Αν οι πέτρες αυτές αποτελούσαν μέρος αρχαιότερης κατασκευής αυτό δεν μπορεί να διευκρινιστεί.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τα αρχαία κατάλοιπα που είναι διάσπαρτα ακόμα και σήμερα έξω από το σπήλαιο και οι παλιότερες αναφορές για εύρεση αρχαιοτήτων εντός του, δείχνουν μια αρκετά έντονη δραστηριότητα στους αρχαίους χρόνους. Επειδή το σημείο όπου βρίσκεται η είσοδος του σπηλαίου δεν ενδείκνυται για οικιστική εγκατάσταση είναι αρκετά πιθανόν εδώ να υπήρχε κάποιο ιερό κατά την αρχαιότητα.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
