Στο «Μεγάλο Χρονικό» (Chronicon Majus) που αποδίδεται κι αυτό στον Γεώργιο Σφραντζή (αν και είναι μεταγενέστερα νοθευμένο, πιθανώς από τον μητροπολίτη Μονεμβασίας Μακάριο Μελισσηνό στα μέσα του 16ου αιώνα), αναφέρονται πολλά άστεα, κώμαι, πολίσματα και φρούρια που παραχώρησε, το 1428, ο δεσπότης Θεόδωρος Β’ στον αδελφό του, μελλοντικό τελευταίο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο:
[…] Ανδρούσαν, Καλομμάταν, Πίδημα, Μάνην, Νησίν, Σπιτάλιν, Αετόν, Λωί, Νεόκαστρον, Αρχάγγελον και έτερα πολλά […]
Τρόπος προσέγγισης
Ποιο όμως είναι το Λωί (Λοΐ); Είναι το σημερινό χωριό Διόδια, με παρουσία σε όλες σχεδόν τις ιστορικές περιόδους της Μεσσηνίας, τουλάχιστον από τη μυκηναϊκή εποχή. Βορειοανατολικά του χωριού, στον Παλιόπυργο, πάνω σε χαμηλό λόφο υπάρχει το μεσαιωνικό κάστρο του. Το κάστρο στο Λοΐ, από το 1996, έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός χώρος, ως «οχυρό συγκρότημα»:
[...] "Ανακοινώνεται ότι το Οχυρό Συγκρότημα που βρίσκεται σε αγροτεμάχιο ιδιοκτησίας Αθ. Νικολόπουλου στη θέση "Παλιόπυργος" της κοινότητας Διοδίων, επαρχίας Μεσσήνης Νομού Μεσσηνίας είναι αρχαίο, με ζώνη προστασίας 100μ. ακτίνα γύρω από τον εξωτερικό περίβολό του. Ο πυρήνας του συγκροτήματος αποτελείται από έναν ορθογώνιο διώροφο πύργο, που βρίσκεται στην κορυφή χαμηλού λόφου. Περιμετρικά του πύργου, στη βάση του λοφίσκου, σώζεται -σε ικανό μήκος και σε ύψος 2μ. περίπου- τείχος. Το Οχυρό Συγκρότημα, με βάση τα κατασκευαστικά του στοιχεία, μπορεί να αναχθεί στην υστεροβυζαντινή περίοδο." [...]
Στο πλάτωμα της κορυφής του λόφου υπάρχουν τα ερείπια του κεντρικού πύργου (donjon). Στα δυτικά, υπάρχουν τα ερείπια της βάσης της εισόδου του πύργου, η οποία φαίνεται ότι γινόταν από ράμπα που οδηγούσε στον όροφο του πύργου. Κάτω από τη ράμπα υπάρχει, σε καλή κατάσταση η δεξαμενή (κινστέρνα) του οχυρού συγκροτήματος. Πρόκειται για μια στέρνα, μήκους περίπου τριών μέτρων, ύψους περίπου ένα κι εξήντα μέτρων και πλάτους περίπου ενάμισι μέτρου. Στο πλαϊνό τοίχωμα της ράμπας υπάρχει ένα άνοιγμα για την προσπέλαση της δεξαμενής. Το εσωτερικό της, όπως και σε όλες τις ανάλογες μεσαιωνικές δεξαμενές, είναι επιχρισμένο με κουρασάνι, ένα κονίαμα που την έκανε εξαιρετικά ανθεκτική και υδατοστεγή.
Ο πύργος, που σήμερα έχει καταχωθεί μέχρι τον όροφό του, φαίνεται ότι είχε διαστάσεις περίπου πέντε επί δέκα μέτρα. Στη νότια πλευρά και στο εσωτερικό του καταχωμένου ορόφου του, μόλις που διακρίνεται η αψίδα μιας τοξωτής πύλης του πύργου. Η ανατολική εξωτερική πλευρά του είναι εμφανής σήμερα σε ύψος περίπου τριών μέτρων και μήκος περίπου δέκα μέτρων. Το πάχος των τοίχων του είναι περίπου ενάμισι μέτρο. Στη νότια εξωτερική πλευρά μόλις διακρίνεται και πάλι καταχωμένη η αψίδα της τοξωτής ισόγειας εισόδου του πύργου.
Περιμετρικά του λιόφυτου σήμερα, εσωτερικού περιβόλου του κάστρου και κυρίως στη βόρεια, σχετικά απόκρημνη, πλευρά του, πάνω από το χείμαρρο Λογιώτη, είναι εμφανή κατά τόπους υπολείμματα τειχών του οχυρού σε ύψος κατά τόπους περίπου δύο μέτρων. Στη μεσότητα αυτής της πλαγιάς του λόφου και χαμηλότερα από τα τείχη υπάρχουν τα υπολείμματα μιας κρήνης, πιθανότατα τουρκικής κατασκευής.
Το υστεροβυζαντινής εποχής κάστρο στα Διόδια φαίνεται ότι ήταν ένας κρίκος στην αμυντική αλυσίδα των φραγκικών κτήσεων απέναντι στη βενετική «νησίδα» του Αβραμιού, του Νησιού και της Μόνιστας.
Γιάννης Μπίρης
Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Τα κάστρα του ποταμού Βελίκα. eleftheriaonline.gr
