Το Ελαιοχώρι βρίσκεται ανατολικά σε σχέση με την Καλαμάτα, στις πλαγιές του δυτικού Ταΰγετου και ειδικότερα του όρους Καλάθι. Βρίσκεται στη βορεινή πλαγιά λόφου, στο μέρος που ήταν κτισμένη η αρχαία πόλη Καλάμαι. Ο λόφος προστάτευε την πόλη από την θέα των πειρατών από το λιμάνι της Καλαμάτας, ενώ από την κορυφή του φαίνεται ο Μεσσηνιακός κόλπος, μέχρι το Πεταλίδι και την Κορώνη ενώ μπροστά του απλώνεται η Μεσσηνική πεδιάδα (η "Μακαρία" όπως την ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες). Ονομάζετε το «μπαλκόνι της Καλαμάτας».
Στην τοποθεσία που βρίσκεται το Ελαιοχώρι, βρισκότανε η αρχαία πόλη Καλάμαι, η οποία αναφέρεται στα Μεσσηνιακά του Παυσανία. Σχετικές αναφορές βρίσκουμε και στον Όμηρο αφού από εκεί περνούσε ο δρόμος που συνέδεε την πόλη Φαραί με την Σπάρτη. Η πιθανή ταύτιση της θέσης με τις αρχαίες Καλάμες οφείλεται σε επιγραφές με την ονομασία αυτή που βρέθηκαν στον γειτονικό οικισμό Περιβολάκια.
Η επιγραφική ταύτιση
Η κώμη Καλάμαι είναι από τις λίγες αρχαίες θέσεις που μπορούν να ταυτιστούν με βάση επιγραφικά ευρήματα. Τον περασμένο αιώνα βρέθηκε σε περιβόλι κοντά στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου της περιοχής της Γιάνιτσας (Ελαιοχωρίου) ένα τετράγωνο βάθρο με καλά διατηρούμενη επιγραφή ( IG V,1, 1369), στην οποία αναφέρεται πως η πόλη των λακεδαιμόνων είχε τιμήσει με γλυπτική εικόνα (στημένη άλλοτε σε βάθρο) έναν σπαρτιάτη που είχε ζήσει ή ήταν κάποτε εγκατεστημένος στην κώμη Καλάμαι. Αναφέρεται ακόμα πως τα έξοδα για το τιμητικό έργο τα είχε επωμιστεί η οικογένεια του ίδιου του τιμώμενου:
ἡ πό<λι>ς ἡ Λακ<εδ>αιμο-/ νίων Ἰο[ύ]νιον Χαριτέλο[υς]/ Λακεδαιμόνιον ἐν Καλ[ά]-/
μαις κατοική[σ]αντα τῆς/ περὶ τοὺς γονεῖς ε̣ὐσεβ<ε>ί-/ ας καὶ σωφροσύνης κα̣ὶ πα[ι]- /
δείας χάριν, προσδεξαμ[έ]ν̣<ω>ν/ τὸ ἀνάλωμα Χαριτέλους τ̣οῦ Λ̣[α]-/ δί[κ]ου καὶ Τιμάδος τῆς Ἰουνί- / ου τῶν γονέων αὐτοῦ καὶ Χαρι-/ τέλους τοῦ Χαριτέλους τ̣οῦ/ ἀδελφοῦ αὐτοῦ.
Μαζί με αυτή βρέθηκε και η επιγραφή IG V, 1, 1370, Ρωμαϊκών χρόνων, όπου οι Καλάμες αναφέρονται στο στίχο 28:
ἐς Καλ̣ά̣[μας ․․․․․․]
Η Έρευνα
Αμφιβολίες, άν στη Γιάνιτσα πρέπει να αναγνωριστούν οι αρχαίες Καλάμες διατύπωσε πρώτος ο F. Pernice (1894) ο οποίος θεωρούσε προϊστορικά τα σωζόμενα κομμάτια τείχους της Γιάνιστας, που μοιάζουν με της Τίρυνθας, επειδή είναι χτισμένα με μεγάλες αδούλευτες πέτρες χωρίς συνδετική ύλη, και τα απέδωσε στις Φαρές. Στην Καλαμάτα έβλεπε μόνο μόνο λείψανα των χριστιανικών χρόνων. Έβρισκε ακόμα πως η απόσταση 80 σταδίων (14,5 χλμ) που παραδίδεται από τον Παυσανία για τις Φαρές από τη Θουρία συμφωνεί μάλλον με την απόσταση Θουρίας- Γιάνιτσας.
Τέλος στα νότια της Γιάνιτσας επισήμανε λείψανα αρχαίου αμαξιτού δρόμου, ο οποίος κατευθυνόταν προς την μεγάλη Λαγκάδα του Ταϋγέτου, δηλαδή προς την θέση που χρησιμοποιεί και ο σημερινός δημόσιος δρόμος Καλαμάτας- Σπάρτης και διατύπωσε την γνώμη πως αυτός ήταν ο δρόμος που κατά την παράδοση ακολούθησε ο Τηλέμαχος πηγαίνοντας από τις Φαρές στην Σπάρτη.
Ο Matias Natan Valmin υιοθετώντας την άποψη του Pernice, δέχτηκε και το "άλσος του Απόλλωνος με πηγήν ύδατος" που αναφέρει ο Παυσανίας κοντά στις Φαρές στην παρά την Γιάνιτσα εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κοντά στην οποία έτρεχε νερό πηγής που κινούσε μύλο, δέχτηκε και το ιερό των Ασκληπιάδων Νικόμαχου και Γόργασου που αναφέρει ο Παυσανίας για τις Φαρές στο λόφο της Γιάννιτσας, όπου βρίσκεται το νεκροταφείο του χωριού και το εκκλησάκι του Αγίου Ταξιάρχη.
Αργότερα άρχισαν να πληθαίνουν από την μία οι ενδείξεις πως οι Φαρές ήταν στο κάστρο της Καλαμάτας και από την άλλη πως οι Καλάμες ήταν στην Γιάνιτσα. Ο Valmin δεν είχε αμφισβητήσει πως τα τείχη με την πολύ αρχαιότερη εμφάνιση θα μπορούσαν να ανήκουν στον -3ο αιώνα, πίστευε όμως πως οι ανασκαφές μπορούσαν να αποκαλύψουν εκεί Μυκηναϊκά κατάλοιπα. Οι αμφιβολίες, άν το τιμητικό μνημείο του Λακεδαίμονα Χαριτέλη είχε στηθεί στις Καλάμες, όπου αυτός κατοικούσε, άρχισαν να διαλύονται, όταν και από άλλες Μεσσηνιακές πόλεις έγιναν γνωστές τιμητικές διακρίσεις για πολίτες από ξένες πόλεις.
Η ακρόπολη
Οι Καλάμες θεωρούνταν στον -3ο αιώνα οχυρή θέση: Ο Πολύβιος αναφέρει πως στα -217 ο σπαρτιατικός στρατός μόνο με προδοσία κατάφερε να την καταλάβει (5, 92).
Ο λόφος όπου βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο της Γιάνιτσας με το εκκλησάκι του αγ. Ταξιάρχη ήταν η ακρόπολη των αρχαίων Καλαμών.
Μόνο από την πλευρά του χωριού μπορούσε κανείς να ανηφορίσει εκεί και η πλευρά αυτή ήταν οχυρωμένη με το βαρύ τείχος των ακατέργαστων ογκόλιθων.
Οι άλλες πλευρές, ιδίως πάνω από την βαθιά κοίτη του χειμάρρου, είναι εξαιρετικά απόκρημνες και δεν χρειάζονται τεχνική οχύρωση.
Πιθανόν η πόλη να οχυρώθηκε μετά την ίδρυση της ανεξάρτητης Μεσσήνης (-369) προκειμένου να ελέγχει ένα από τα περάσματα προς την Λακωνία.
Η αρχαία τοπωνυμία προϋποθέτει την ύπαρξη στην περιοχή και υγρού εδάφους, όπου ευδοκιμούν καλαμιώνες. Αυτό υπάρχει στην Γιάνιτσα λίγο χαμηλότερα από το λόφο της αρχαίας ακρόπολης, στην συνοικία που έχει το όνομα Περιβολάκια, όπου τα σπίτια είναι αραιά χτισμένα και απλώνονται σε έκταση μεγαλύτερη του πάνω χωριού. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως από τα Περιβολάκια είχε πάρει ο αρχαίος συνοικισμός το όνομα Καλάμαι
καθώς και το νεότερο σλαβικό όνομα γιάνιτσα που δίνεται σε υγρούς τόπους.
Στην Δήμιοβα, λίγο βορειότερα από το Ελαιοχώρι, βρέθηκαν μέσα σε σπήλαιο πήλινα λατρευτικά ειδώλια Πρώιμων Κλασικών χρόνων, -5ος αι. (εικ. πάνω), που προφανώς υπήρξαν αναθήματα σε κάποιο ιερό.
Βιβλιογραφία και πηγές:
Ν. Παπαχατζή: Παυσανία, Μεσσηνιακά.
Ιστότοπος: Δήμος Καλαμάτας
Ο λόφος όπου βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο της Γιάνιτσας με το εκκλησάκι του αγ. Ταξιάρχη ήταν η ακρόπολη των αρχαίων Καλαμών.
Μόνο από την πλευρά του χωριού μπορούσε κανείς να ανηφορίσει εκεί και η πλευρά αυτή ήταν οχυρωμένη με το βαρύ τείχος των ακατέργαστων ογκόλιθων.
Οι άλλες πλευρές, ιδίως πάνω από την βαθιά κοίτη του χειμάρρου, είναι εξαιρετικά απόκρημνες και δεν χρειάζονται τεχνική οχύρωση.
Πιθανόν η πόλη να οχυρώθηκε μετά την ίδρυση της ανεξάρτητης Μεσσήνης (-369) προκειμένου να ελέγχει ένα από τα περάσματα προς την Λακωνία.
Η αρχαία τοπωνυμία προϋποθέτει την ύπαρξη στην περιοχή και υγρού εδάφους, όπου ευδοκιμούν καλαμιώνες. Αυτό υπάρχει στην Γιάνιτσα λίγο χαμηλότερα από το λόφο της αρχαίας ακρόπολης, στην συνοικία που έχει το όνομα Περιβολάκια, όπου τα σπίτια είναι αραιά χτισμένα και απλώνονται σε έκταση μεγαλύτερη του πάνω χωριού. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως από τα Περιβολάκια είχε πάρει ο αρχαίος συνοικισμός το όνομα Καλάμαι
καθώς και το νεότερο σλαβικό όνομα γιάνιτσα που δίνεται σε υγρούς τόπους.
Βιβλιογραφία και πηγές:
Ν. Παπαχατζή: Παυσανία, Μεσσηνιακά.
Ιστότοπος: Δήμος Καλαμάτας
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
