Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού, που βρίσκετε στις δυτικές παραφυάδες του όρους Λαπίθα, περιλαμβάνει την Προϊστορική ακρόπολη του Κλειδιού που ταυτίζεται ενδεχομένως με την Ομηρική ΑΡΗΝΗ. Η Αρήνη ήταν μία από τις εννέα μεγάλες πόλεις του Βασιλείου του Νέστωρα. Εκτός του οικισμού έχει ανασκαφεί προϊστορικό νεκροταφείο με βωμούς και σαφείς ενδείξεις προγονολατρείας.
Στα ανατολικά και σε μικρή απόσταση, στον λόφο του Ελληνικού υπάρχει η ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων, που σώζετε σε πολύ καλή κατάσταση και ανήκε κατά πάσα πιθανότητα σε πόλη με το όνομα Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος.
Στα ανατολικά και σε μικρή απόσταση, στον λόφο του Ελληνικού υπάρχει η ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων, που σώζετε σε πολύ καλή κατάσταση και ανήκε κατά πάσα πιθανότητα σε πόλη με το όνομα Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος.
Στην Δυτικότερη παραφυάδα του όρους Μίνθη, το Λαπίθα, βρίσκετε η Ακρόπολη της αρχαίας
Σαμίας.
Θεμελιώθηκε στα τέλη του -5ου αιώνα και κατοικήθηκε μέχρι τα Ρωμαϊκά, αφού ο Παυσανίας αναφέρει ότι την βρήκε κατεστραμμένη όταν την επισκέφθηκε περίπου το +200.
Το τείχος της, σχήματος ακανόνιστου τραπεζιού, αποτελεί χαρακτιριστικό παράδειγμα ψευδοπολυγωνικής τοιχοποιίας και φτάνει σε μήκος τα 1500 μέτρα. Τέσσερις πυλίδες ανοίγονται σ΄αυτό, ενώ εξωτερικά του προσαρτώνται μεγάλοι ορθογώνιοι πύργοι, μέγιστου σωζόμενου ύψους 5 μέτρα περίπου.
Στο εσωτερικό της σώζονται τα ερείπια πολλών κτηρίων, ενώ πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένα μεγάλων διαστάσεων, στενόμακρο και κιονοστήριχτο οικοδόμημα, πιθανόν δημοσίου χαρακτήρα.
Διάσπαρτες βρίσκονται αρκετές μεγάλες δεξαμενές για την εξασφάλιση ύδρευσης.
Θεωρείτε μία απ΄τις σημαντικές θέσεις της Αρχαίας Τριφυλίας και κατείχε σπουδαία στρατηγική θέση, αφού ήλεγχε το στενό παραθαλάσσιο πέρασμα από την Ηλεία προς την Τριφυλία και την Μεσσηνία.
Η συστηματική ανάδειξη της ακροπόλεως έγινε κατά τα έτη 2002- 2003 από την Ζ΄ Ε.Κ.Π.Α.
Δυστυχώς η σήμανση του αρχαιολογικού χώρου είναι ελλειπέστατη και ο χωματόδρομος μερικών χιλιομέτρων που οδηγεί σ'αυτόν βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Έτσι αντί αυτός ο θαυμάσιος αρχαιολογικός χώρος να είναι πόλος έλξης και να δέχεται επισκέπτες απ΄όλον τον κόσμο, παραμένει απομονωμένος, άγνωστος και δυσπρόσβατος για τον κόσμο.
Προϊστορικά χρόνια
Η παράδοση λέει ότι χτίστηκε στα προομηρικά χρόνια από τον Νηλέα τον πατέρα του βασιλιά της Πύλου, Νέστορα. Στην εύφορη γη γύρω από το κάστρο αναπτύχθηκε μια νέα πολιτεία η Σάμος ή Σαμία της οποίας προστάτης ήταν ο θεός Ποσειδώνας.
Στη Νότια πλευρά του Σαμικού υπήρχε η αποκαλούμενη σπηλιά των Ανιγρίδων Νυμφών που ανέβλυζε ιαματικό νερό για τη θεραπεία δερματοπαθειών. Στη θέση Κλειδί, βόρεια του Σαμικού, ο DOΕRPFELD το 1908 βρήκε μυκηναϊκά όστρακα και λείψανα κυκλώπειων τειχών. Επίσης το 1954 ο Ν. Γιαλούρης ανέσκαψε έναν τύμβο με τάφους , στον οποίο βρέθηκαν αγγεία μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων. Ο τύμβος είχε κτισθεί κατά τον ανασκαφέα προς τιμήν του Ιαρδάνου. Οι ανασκαφές επαναλήφθηκαν από την Ελ. Παπακωνσταντίνου στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 και έφεραν στο φώς άλλους τέσσερεις τύμβους καθώς και έναν θολωτό τάφο, που είχε κτισθεί εντός ενός τύμβου. Η τελευταία περίπτωση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αφού καταφαίνεται ότι οι μυκηναίοι κατασκευαστές του θολωτού τάφου επέλεξαν τον τύμβο, συνεχίζοντας αδιάλειπτα την ταφική χρήση του χώρου και μαρτυρώντας ότι ανήκαν στην ίδια φυλή με τους Μεσοελλαδίτες.
Στη θέση «Κλειδί» αποκαλύφθηκαν λείψανα κυκλώπειου τείχους,( ονομασία που έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες στα τείχη των προϊστορικών ακροπόλεων, κυρίως των μυκηναϊκών, που ήταν χτισμένα από ακατέργαστους, συνήθως πολυγωνικούς, ογκόλιθους..
