Οι Γαργαλιάνοι είναι κωμόπολη στα δυτικά του νομού Μεσσηνίας. Αποτελούσαν έδρα του ομώνυμου Δήμου μέχρι το 2010 οπότε με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης εντάχθηκαν στον νέο διευρυμένο δήμο Τριφυλίας. Κατά την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της έφτανε τους 7.500 κατοίκους.
Στην περιοχή των Γραγαλιάνων έχουν βρεθεί εργαλεία της Παλαιολιθικής εποχής που είναι τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας σε ολόκληρη την Μεσσηνία.
Η περιοχή υπήρξε σημαντικό κέντρο της εποχής του Χαλκού, -3200 έως -1100, όπως δείχνουν τα ευρήματα στην Τραγάνα, ενώ κατοικήθηκε στους Κλασσικούς, Ελληνιστικούς, Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.
Οι Γαργαλιάνοι
Πότε κτίστηκε η πόλη δεν είναι ακριβώς γνωστό, ούτε από που έλαβε το όνομά της. Στους Bενετικούς χάρτες αναφέρεται με την ονομασία GURGULIA. Ο Φρ. Πουκεβίλ, που την επισκέφθηκε το 1805 λέει γι' αυτή:
"Δεν φαίνεται αυτό το μεγάλο χωρίον να ήταν καλύτερον κατοικημένο εις την αρχαιότητα από ότι είναι επί των ειδικών μας ημερών, διότι οι ιστορικοί έχουν λησμονήσει το μέρος αυτό της χώρας το περιλαμβανόμενο μεταξύ Κυπαρισσίας και Πύλου."
Οι Γαργαλιάνοι
Πότε κτίστηκε η πόλη δεν είναι ακριβώς γνωστό, ούτε από που έλαβε το όνομά της. Στους Bενετικούς χάρτες αναφέρεται με την ονομασία GURGULIA. Ο Φρ. Πουκεβίλ, που την επισκέφθηκε το 1805 λέει γι' αυτή:
"Δεν φαίνεται αυτό το μεγάλο χωρίον να ήταν καλύτερον κατοικημένο εις την αρχαιότητα από ότι είναι επί των ειδικών μας ημερών, διότι οι ιστορικοί έχουν λησμονήσει το μέρος αυτό της χώρας το περιλαμβανόμενο μεταξύ Κυπαρισσίας και Πύλου."
Στα χρόνια της Βενετοκρατίας οι Γαργαλιάνοι υπαχθήκανε στην επαρχία (ΤΈRRΙΤΟRIΟ) Αρκαδιάς του νομού Μεθώνης κι έπειτα του Νόμου Μεσσηνίας.
Σε Βενετικά έγγραφα της εποχής αυτή η πόλη μνημονεύεται με την ονομασία GARGALIANO, που κατά τον ιστορικό Παύλο Καρολίδη ετυμολογείται από το όνομα Γάργαλος ή Γαργαλιάνος και κατά τον δημοσιογράφο Μ. Ρόδα από το όνομα Βενετού εξόριστου στην περιοχή αυτή GARGALIANO.
Ωστόσο στο τόπο των Γαργαλιάνων είναι βέβαιο ότι στους υστερορωμαϊκούς χρόνος, +150 έως +950, υπήρχε μικρός οικισμός. Τούτο μαρτυρούν οι Αρχαίοι τάφοι, που ανακαλύφθηκαν το 1933 καθώς και πιθοειδή ορύγματα, στη βόρεια συνοικία της πόλεως, που λέγεται Ανεμόμυλος. Τα διάφορα ευρήματα των τάφων και των ορυγμάτων ανήκουν στην εποχή αυτή.
Το χωριό συμμετείχε στην Ελληνική επανάσταση του 1821, κατά τη διάρκεια της οποίας και καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, με πάνω από χίλιους εθελοντές που στρατολόγησε ο Μακρυγιάννης. Μετά την απελευθέρωση, αποτέλεσε σπουδαίο κέντρο παραγωγής σταφίδας μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα.
Από τους Γαργαλιάνους καταγόταν ο γνωστός μακεδονομάχος Τέλλος Άγρας, προς τιμή του οποίου διοργανώνονται κάθε χρόνο στην πόλη τα Αγαπήνεια. Επίσης από εκεί καταγόταν και ο 39ος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Σπύρο Άγκνιου και ο νυν πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος. Τέλος, εκεί δίδαξε, σε σχολείο που άνοιξε το 1812, ο λόγιος Καλλίνικος Καστόρχης.
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ολόκληρη η περιοχή της πόλεως και σε μεγάλη έκταση του τέως δήμου Πλαταμώδους και νυν Δήμου Γαργαλιάνων ήταν κατοικημένη και στους προϊστορικούς χρόνους.
Ίχνη κατοικήσεως έχουν επισημανθεί:
Πρωτοελλαδικής περιόδου, -3000 έως -2000, στη θέση Όρντινες, βορειοδυτικά των σημερινών Γαργαλιάνων, σε απόσταση 7 χλμ., πάνω από τον όρμο του Λαγκουβάρδου και κοντά στην νότια όχθη του ποταμού.
Μεσοελλαδικής περιόδου, -2000 έως -1600, στη θέση Τσούκα, 3 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων, στη θέση Κάνταμο, 4 χλμ. μεσημβρινά της πόλεως και στη θέση Κάναλος, σε απόσταση 4 χλμ. δυτικά της.
Υστεροελλαδικής περιόδου, -1600 έως -1400, στη θέση Λαγού, 7,5 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων.
Κλασικών χρόνων στη θέση Ντάβανου, 2,5 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων.
Ελληνιστικών χρόνων στη θέση Χουχλαστή, 4 χλμ. δυτικά των Γαργαλιάνων.
Ρωμαϊκών χρόνων στη θέση Βρυσόμυλος, 7 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων
Βυζαντινών χρόνων στη θέση Κουτσουβέρι, 2,5 χλμ. βόρεια των Γαργαλιάνων.
Βρωμονέρι: Ανθρώπινη παρουσία από την Μέση Παλαιολιθική εποχή
Ανάμεσα στα έτη 1994 και 1997 κλιμάκιο του Αμερικάνικου Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (Pylos Regional Archeological Project) διενήργησε επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Τριφυλίας.
-horz.jpg) |
| Αριστερά: Γαργαλιάνοι: Η θέα απ΄τον προφήτη Ηλία. Δεξιά: Θέα της νήσου Πρώτη από το Διαλισκάρι |
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ολόκληρη η περιοχή της πόλεως και σε μεγάλη έκταση του τέως δήμου Πλαταμώδους και νυν Δήμου Γαργαλιάνων ήταν κατοικημένη και στους προϊστορικούς χρόνους.
Ίχνη κατοικήσεως έχουν επισημανθεί:
Πρωτοελλαδικής περιόδου, -3000 έως -2000, στη θέση Όρντινες, βορειοδυτικά των σημερινών Γαργαλιάνων, σε απόσταση 7 χλμ., πάνω από τον όρμο του Λαγκουβάρδου και κοντά στην νότια όχθη του ποταμού.
Μεσοελλαδικής περιόδου, -2000 έως -1600, στη θέση Τσούκα, 3 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων, στη θέση Κάνταμο, 4 χλμ. μεσημβρινά της πόλεως και στη θέση Κάναλος, σε απόσταση 4 χλμ. δυτικά της.
Υστεροελλαδικής περιόδου, -1600 έως -1400, στη θέση Λαγού, 7,5 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων.
Κλασικών χρόνων στη θέση Ντάβανου, 2,5 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων.
Ελληνιστικών χρόνων στη θέση Χουχλαστή, 4 χλμ. δυτικά των Γαργαλιάνων.
Ρωμαϊκών χρόνων στη θέση Βρυσόμυλος, 7 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων
Βυζαντινών χρόνων στη θέση Κουτσουβέρι, 2,5 χλμ. βόρεια των Γαργαλιάνων.
Βρωμονέρι: Ανθρώπινη παρουσία από την Μέση Παλαιολιθική εποχή
Ανάμεσα στα έτη 1994 και 1997 κλιμάκιο του Αμερικάνικου Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (Pylos Regional Archeological Project) διενήργησε επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Τριφυλίας.
Η έρευνα στην περιοχή του Βρωμονερίου στην Νότια Τριφυλία αλλά και του Ρωμανού μερικά χιλιόμετρα στα νότια απέδωσε λίθινα εργαλεία της Παλαιολιθικής εποχής.
Στην περιοχή του Βρωμονερίου και σε κοντινή απόσταση από την ακτογραμμή συνελέγησαν 124 λίθινα εργαλεία.
Η εξέταση των ευρημάτων που έγινε με μεθόδους υπεριώδους ακτινοβολίας έδωσε χρονολόγηση στην Μέση Παλαιολιθική εποχή, -170000 έως -70000.
Χρονολογικά και μορφολογικά τα εργαλεία ταυτίζονται με τον Μουστέριο πολιτισμό, ο οποίος συνδέεται με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ (homo neandertalensis).
Τα ευρήματα αυτά είναι πάρα πολύ σημαντικά γιατί είναι μακράν τα αρχαιότερα ίχνη Ανθρώπινης παρουσίας στην Τριφυλία αλλά και στην Μεσσηνία.
Ανθρώπινη παρουσία που επεκτείνετε πολύ παλαιότερα απ΄ότι μέχρι πρόσφατα πιστευόταν για την περιοχή.
Κάναλος :
 |
Βρωμονέρι Τριφυλία: Αριστερά εργαλεία της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής που έχουν βρεθεί στην περιοχή Βρωμονερίου Τριφυλίας από το Αμερικάνικο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Τα εργαλεία ταυτίζονται με τον Μουστέριο πολιτισμό, ο οποίος συνδέεται με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ (homo neandertalensis). Χρονολόγηση: -170000 έως -70000.
Μέσον η θέση στο Βρωμονέρι όπου βρέθηκαν τα ευρήματα της Παλαιολιθικής εποχής.
Δεξιά: Γεωλογικός χάρτης της Νότιας τριφυλίας. Στις θέσεις 128 (Βρωμονέρι) και 118 (Ρωμανός) βρέθηκαν εργαλεία της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής που αποτελούν τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Μεσσηνία. |
Κάναλος :
Σε δύο ανασκαφικές έρευνες κατά τα έτη 2007 και 2008 στην περιοχή του Κανάλου Γαργαλιάνων, όπου υπάρχουν εντοπισμένα επιφανειακά ίχνη αρχαίων λειψάνων από την προϊστορική έως τη ρωμαϊκή εποχή, αποκαλύφθηκε νεκροταφείο λακκοειδών τάφων ολοκληρωτικά συλημένο, καθώς και τα λείψανα οχύρωσης και κτισμάτων Μεσοελλαδκών χρόνων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και κατά τη Μυκηναϊκή εποχή, -2200 έως -1100.
Η ανασκαφική έρευνα βρίσκεται ακόμη στην αρχή και πρόκειται να συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον.
Λεύκη: Νεκροταφείο Μεσοελλαδικών Τύμβων
Η Λεύκη είναι χωριό της Τριφυλίας και βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα νοτίως των Γαργαλιάνων. Εδώ εντοπίστηκαν στην θέση Κάλδαμος, Τύµβοι της Μεσοελλαδικής περιόδου, -2200 έως -1800. Βεβαιώθηκε η ύπαρξη 5 Τύμβων, ενώ εικάζεται ότι υπάρχουν και περισσότεροι. Ο οικισµός στον οποίον ανήκουν οι τύµβοι είναι πιθανόν η Προϊστορική θέση του Κάναλου.
Για τις θέσεις Βρωμονερίου, Κάμπου και Λεύκης μπορείτε να διαβάσετε στον σύνδεσμο:
Μέγας Κάμπος:
Βρέθηκαν λείψανα ταφικής και οικιστικής χρήσης της εποχής του χαλκού.
Διαλισκάρι Μαραθόπολης:
Σε απόσταση 6 χιλιομέτρων δυτικά των Γαργαλιάνων και 2 χιλμ. νοτίως του Μαράθου, στην ακτή, όπου και το "Λιμανάκι" του Διαλισκαριού.
Αρχαίο πόλισμα, που ο ερευνητής της περιοχής Γυμνασιάρχης κ. Σωτ. Λυριτζής το ταυτίζει με την αρχαία Έρανα τού Στράβωνος (Βλ. ΙΔΙΟΥ, Η αρχαία πόλη της Δυτικής Μεσσηνίας Έρανα, στο περιοδικό "Πλάτων", τόμ. 21, Έτ. ΚΑ', τεύχη 41 - 42, σελ. 178).
Ο Νάταν Βαλμίν, που έχει επί τόπου μελετήσει τα αρχαία λείψανα του Διαλισκαριού έχει αποφανθεί: "Έχω πολύ φθάσει να βλέπω εις τα εν Διαλισκαρίω ερείπια την αρχαία Έραναν"
Ωστόσο νεότερες έρευνες δείχνουν ότι στο Διακισκάρι έχουμε εγκαταστάσεις της Ρωμαϊκής περιόδου ενώ η αρχαία Εράνα μάλλον ταυτίζεται με την Αγία Κυριακή Φιλιατρών.
Σώζονται ερείπια ρωμαϊκής οικοδομής με ψηφιδωτό δάπεδο και πλακόστρωτες αυλές και δωμάτια. Δύο κίονες μαρμάρινοι με ραβδώσεις, δύο κιονόκρανα Ιωνικού ρυθμού, δέκα βάσεις ιωνικών κιόνων και πλήθος από θραύσματα μαρμάρων, συγκρότημα λουτρών και άφθονα επιφανειακά ευρήματα (κεραμεική και διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη) που χρονολογούνται κυρίως στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ σαφείς είναι οι ενδείξεις για την πρωιμότερη χρήση του χώρου.
Διαλισκάρι: Δεξιά πάνω, τμήμα υπόκαυστου Ρωμαϊκού λουτρικού συγκροτήματος και κάτω αρχαία δεξαμενή κοντά στην θάλασσα.
Περισσότερα για τον αρχαιολογικό χώρο στο Διαλισκάρι αλλά και την αρχαία Εράνα στους παρακάτω συνδέσμους:
Τραγάνα:
 |
| Τραγάνα: Θολωτός τάφος |
Η Τραγάνα είναι μιά σημαντική προϊστορική θέση με σημαντικά οικιστικά κατάλοιπα, θολωτούς τάφους, πολυάριθμα και πλούσια κινητά ευρήματα.
Στη θέση «Βορούλια», σε απότομη πλαγιά έχουν εντοπιστεί ίχνη κατοίκησης προϊστορικού οικισμού, που χρονολογούνται από τη Μεσοελλαδική έως και τη Μυκηναική περίοδο, -2200 έως το -1060. Μεταξύ άλλων, στο φως ήρθε ένα οικοδόμημα του -1600, σύγχρονο των θολωτών τάφων με αποθηκευτική προφανώς χρήση, αφού μέσα σε αυτό βρέθηκαν περισσότερα από 100 ακέραια αγγεία Μυκηναϊκών χρόνων για την αποθήκευση τροφών.
Στη θέση «Βιγλίτσα» επάνω σε χαμηλό λόφο αποκαλύφθηκαν δύο θολωτοί τάφοι της ίδιας περιόδου. Φαίνεται ότι είχαν κτισθεί επάνω σε πρωιμότερα κατάλοιπα οικιστικών εγκαταστάσεων.
Περισσότερα στον σύνδεσμο: Τραγάνα Τριφυλία: Προϊστορικός οικισμός και Θολωτοί τάφοι
 |
| Τραγάνα, θολωτός τάφος Α: Πιθαμφορείς ανακτορικού ρυθμού, -1600 έως -1200 |
Νήσος Πρώτη:
Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η Νήσος Πρώτη, όπου σώζονται ερείπια ακροπόλεως, μυκηναϊκής ή προ-κλασικής εποχής με τείχος και κυκλοτερή πυργίσκο. Στο νησάκι υπήρχε και ναός της Ευπλοίας Αρτέμιδος, στη θέση του οποίου μεταγενέστερα χτίστηκε ναΐδιο της Παναγίας.
Περισσότερα για την νήσο Πρώτη στον σύνδεσμο:
Φωτογραφία δεξιά: Η αρχαία ακρόπολη της νήσου Πρώτης
Φυσικό περιβάλλον:
Στην περιοχή υπάρχουν αξιόλογα και ευαίσθητα οικοσυστήματα, των οποίων η διαδικασία της θεσμικής τους θωράκισης βρίσκεται σε εξέλιξη. Πρόκειται για την περιοχή για ”ένταξη στο υπό κατάρτιση Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων περιοχών Natura 2000” που, σύμφωνα με τη σχετική Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, περιλαμβάνει την παραλιακή ζώνη και τις παράκτιες θίνες από Αγία Σωτήρα έως Ρωμανό, καθώς και την παρόχθια ζώνη του χειμάρρου Σέλα έως την επαρχιακή οδό Μαραθοπόλεως – Γιάλοβας, στο νότιο διοικητικό όριο του Δήμου.
Είναι απαραίτητη, επομένως, η ολοκλήρωση των διαδικασιών για τη θεσμική θωράκισή της, ώστε να προστατευθεί από τις παράνομες εκχερσώσεις, την άναρχη δόμηση, το παράνομο κυνήγι, τις πυρκαγιές, την υπερβόσκηση, την λαθροϋλοτομία και γενικά όλες εκείνες τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες που ενδεχομένως διαταράσσουν την ισορροπία των φυσικών χαρακτηριστικών – συστατικών τους.
Επί πλέον άλλα αξιόλογα στοιχεία φυσικού τοπίου της περιοχής αποτελούν:
- Νήσος Πρώτη
- Σύστημα ρεμάτων και ειδικότερα το ρέμα του Λαγκουβάρδου, το οποίο εκτός από το ρόλο του στο σύστημα απορροής, αποτελεί εξαιρετικό υγρότοπο με καταρράκτες και παρόχθια βλάστηση που συνιστούν σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής.
- Ορεινός όγκος Αιγάλεω και δασικές περιοχές
- Γεωλογικός σχηματισμός που διατρέχει το Δήμο από βορρά προς νότο (Κουτσουβέρι) σπήλαια, φαράγγια, μεγάλες κλίσεις.
