Η ακρόπολη της Πλατιάνας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Ηλείας, στις ανατολικές απολήξεις του όρους Λαπίθα, στα σύνορα της Αρχαίας Τριφυλίας με την Αρκαδία. Πρόκειται για οχυρωμένη πόλη κτισμένη σε δυσπρόσιτο και ψηλό λόφο του παραπάνω όρους, αμέσως νοτίως της ομώνυμης σημερινής κοινότητας (υψόμετρο 630 μέτρα).
Η ακρόπολη της Πλατιάνας αποτελεί μία σημαντική αρχαιολογική θέση. Η θέση του οικισμού σε τόσο ψηλό και δυσπρόσιτο μέρος είναι σπάνια για ελληνική πόλη. Στην επιλογή της θα πρέπει να συνετέλεσε το γεγονός πως δέσποζε στην περιοχή της ορεινής Τριφυλίας και πως ήλεγχε το δρόμο από την Πισάτιδα προς τη Μεγαλόπολη και την υπόλοιπη Αρκαδία.
Κατατάσσεται στις ακροπόλεις της Αρχαίας Τριφυλίας, δηλαδή τις φυσικά οχυρές θέσεις που ενισχύθηκαν με τείχη, επειδή είχαν στρατηγική σημασία και ως εκ τούτου δέχονταν εξωτερικές απειλές.
Η πόλη περικλείεται από οχυρωματικό περίβολο που χρονολογείται στην ύστερη κλασική και την ελληνιστική εποχή και που στο σύνολό του σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.
Από τα λείψανα της πόλης ξεχωρίζει το θέατρο που βρίσκεται αμέσως ανατολικά της ακρόπολης και έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αποτελεί το δεύτερο σωζόμενο μνημείο της συγκεκριμένης κατηγορίας στο Νομό Ηλείας, μετά από αυτό της αρχαίας Ήλιδας.
Η πόλη είχε πιθανόν εγκαταλειφθεί έως τον +2ο αι., καθώς δεν μνημονεύεται από τον περιηγητή Παυσανία.
Για την ταύτισή της έχουν προταθεί οι πόλεις της αρχαίας Τριφυλίας Τυπανέαι και Ύπανα, οι οποίες μνημονεύονται από τον Πολύβιο σε σχέση με την εισβολή του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Β΄ στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου (-220/ -217), καθώς και από άλλες αρχαίες πηγές και επιγραφικές μαρτυρίες.
Η ταύτιση της θέσης με αρχαία πόλη δεν είναι ακόμη απολύτως ασφαλής, μελλοντικές ωστόσο έρευνες και ευρήματα μπορούν να συνδράμουν προς την κατεύθυνση αυτή.
Ευτυχώς ο αρχαιολογικός χώρος της Πλατιάνας έχει πάρει τον δρόμο της ανάδειξης!
Το αρχαίο θέατρο έχει ενταχθεί στο σύνολο των αρχαίων μας θεάτρων που αναστηλώνονται από το Διάζωμα. Οι μελέτες έχουν ολοκληρωθεί και σύντομα ξεκινούν οι εργασίες αναστήλωσης ενώ δρομολογείτε και η συνέχιση των ανασκαφών για την πλήρη ανάδειξη της αρχαίας πόλης.
- Περισσότερες λεπτομέρειες για την αναστήλωση του αρχαίου Θεάτρου: Διάζωμα.
VIDEO: Παρουσίαση του Αρχαίου θεάτρου της Πλατιάνας και οι ενέργειες φορέων και συλλόγων για την ανάδειξή του.
Η ακρόπολη της Πλατιάνας αποτελεί μία σημαντική αρχαιολογική θέση. Η θέση του οικισμού σε τόσο ψηλό και δυσπρόσιτο μέρος είναι σπάνια για ελληνική πόλη. Στην επιλογή της θα πρέπει να συνετέλεσε το γεγονός πως δέσποζε στην περιοχή της ορεινής Τριφυλίας και πως ήλεγχε το δρόμο από την Πισάτιδα προς τη Μεγαλόπολη και την υπόλοιπη Αρκαδία.
Η περίοδος ακμής της πόλης ήταν η ύστερη κλασική και η ελληνιστική εποχή.
Από την ανεύρεση λίθινων τεχνέργων κατά τη διάρκεια εργασιών αποψίλωσης στην κορυφή και τα πρανή του λόφου εικάζεται πως η θέση είχε και προϊστορικές φάσεις κατοίκησης.
Κατατάσσεται στις ακροπόλεις της Αρχαίας Τριφυλίας, δηλαδή τις φυσικά οχυρές θέσεις που ενισχύθηκαν με τείχη, επειδή είχαν στρατηγική σημασία και ως εκ τούτου δέχονταν εξωτερικές απειλές.
Η πόλη περικλείεται από οχυρωματικό περίβολο που χρονολογείται στην ύστερη κλασική και την ελληνιστική εποχή και που στο σύνολό του σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.
Από τα λείψανα της πόλης ξεχωρίζει το θέατρο που βρίσκεται αμέσως ανατολικά της ακρόπολης και έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αποτελεί το δεύτερο σωζόμενο μνημείο της συγκεκριμένης κατηγορίας στο Νομό Ηλείας, μετά από αυτό της αρχαίας Ήλιδας.
Η πόλη είχε πιθανόν εγκαταλειφθεί έως τον +2ο αι., καθώς δεν μνημονεύεται από τον περιηγητή Παυσανία.
Για την ταύτισή της έχουν προταθεί οι πόλεις της αρχαίας Τριφυλίας Τυπανέαι και Ύπανα, οι οποίες μνημονεύονται από τον Πολύβιο σε σχέση με την εισβολή του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Β΄ στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου (-220/ -217), καθώς και από άλλες αρχαίες πηγές και επιγραφικές μαρτυρίες.
Η ταύτιση της θέσης με αρχαία πόλη δεν είναι ακόμη απολύτως ασφαλής, μελλοντικές ωστόσο έρευνες και ευρήματα μπορούν να συνδράμουν προς την κατεύθυνση αυτή.
Σε νεότερους χρόνους κτίστηκαν πάνω στην ακρόπολη δύο εκκλησάκια, ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Ηλίας ή Αγία Ελένη. Ορισμένα λείψανά της κάτω πόλης ήταν ορατά την εποχή των περιηγητών και έως τις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο Αρχαιολογικός Χώρος
Ο ερειπιώνας της αρχαίας πόλης (Αίπυ ή Τυπανέαι ), καταλαμβάνει λόφο του όρους Λαπίθας στα νότια του χωριού Πλατιάνα (Επαρχία Ολυμπίας- Αρχαία Τριφυλία).
Η οχυρωμένη, ελλειπτική και μακρόστενη πόλη (μέγιστου μήκους: 600μ., και πλάτους: 200μ.) περιβάλλεται από μία σειρά τειχών, πιθανώς του -4ου ή -3ου αιώνα που σώζονται στο σύνολό τους σε πολύ καλή κατάσταση (σε ορισμένα σημεία γύρω στα 5μ. ύψος).
Διαθέτει τρεις μεγάλες πύλες στα ΒΔ, ΝΔ και Α, όπου είναι η κύρια πύλη, καθώς και αρκετούς αμυντικούς πύργους, κυρίως ορθογώνιας αλλά και τραπεζιόσχημης κάτοψης. Τα τείχη έχουν κτιστεί από ογκόλιθους κατά το πολυγωνικό σύστημα τοιχοδομίας.
Υποδιαιρείται σε 8 βαθμιδωτά άνδηρα (επίπεδες επιφάνειες), που συγκρατούνται από αναλημματικούς τοίχους, κτισμένους κατά το τραπεζοειδές ή ορθογώνιο σύστημα τοιχοποιίας.
Σε ένα από τα άνδηρα αυτά υπάρχει το αρχαίο θέατρο της Πλατιάνας.
Ο Αρχαιολογικός Χώρος
Ο ερειπιώνας της αρχαίας πόλης (Αίπυ ή Τυπανέαι ), καταλαμβάνει λόφο του όρους Λαπίθας στα νότια του χωριού Πλατιάνα (Επαρχία Ολυμπίας- Αρχαία Τριφυλία).
Η οχυρωμένη, ελλειπτική και μακρόστενη πόλη (μέγιστου μήκους: 600μ., και πλάτους: 200μ.) περιβάλλεται από μία σειρά τειχών, πιθανώς του -4ου ή -3ου αιώνα που σώζονται στο σύνολό τους σε πολύ καλή κατάσταση (σε ορισμένα σημεία γύρω στα 5μ. ύψος).
Διαθέτει τρεις μεγάλες πύλες στα ΒΔ, ΝΔ και Α, όπου είναι η κύρια πύλη, καθώς και αρκετούς αμυντικούς πύργους, κυρίως ορθογώνιας αλλά και τραπεζιόσχημης κάτοψης. Τα τείχη έχουν κτιστεί από ογκόλιθους κατά το πολυγωνικό σύστημα τοιχοδομίας.
Υποδιαιρείται σε 8 βαθμιδωτά άνδηρα (επίπεδες επιφάνειες), που συγκρατούνται από αναλημματικούς τοίχους, κτισμένους κατά το τραπεζοειδές ή ορθογώνιο σύστημα τοιχοποιίας.
Σε ένα από τα άνδηρα αυτά υπάρχει το αρχαίο θέατρο της Πλατιάνας.
Στα υπόλοιπα άνδηρα του αρχαιολογικού χώρου διακρίνονται:
α) η "Ακρόπολη",
β) η "Αγορά", με μεγάλη δεξαμενή λαξευμένη στον φυσικό ασβεστολιθικό βράχο
γ) το ανάλημμα του "Ναού".
Στο ανατολικό τμήμα υπάρχουν θεμέλια διαφόρων κατασκευών. Πρόκειται μάλλον για σπίτια επιφανών προσώπων.
Το Θέατρο
β) η "Αγορά", με μεγάλη δεξαμενή λαξευμένη στον φυσικό ασβεστολιθικό βράχο
γ) το ανάλημμα του "Ναού".
Στο ανατολικό τμήμα υπάρχουν θεμέλια διαφόρων κατασκευών. Πρόκειται μάλλον για σπίτια επιφανών προσώπων.
Το Θέατρο
Το θέατρο χρονολογείται σε δύο φάσεις. Tο κοίλο χρονολογείται στον -4ο αι., ενώ το σκηνικό οικοδόμημα χρονολογείται στο -245.
Όπως σώζεται σήμερα, το θέατρο παρουσιάζει την τριμερή χαρακτηριστική διάρθρωση των ελληνιστικών θεάτρων: κοίλο, ορχήστρα και σκηνικό οικοδόμημα.
Η ορχήστρα έχει διάμετρο 12,00μ. και το κοίλο 34,5 μ. Το κοίλο είναι ημικυκλικό με έντονα άνισα μήκη αναλημματικών τοίχων παρόδων. Από τις γενικές διαστάσεις του κοίλου προκύπτει ότι το θέατρο διέθετε από 10 έως 12 σειρές καθισμάτων με μέγιστη χωρητικότητα όχι μεγαλύτερη των 850 ατόμων.
Σήμερα διατηρείται μόνο τμήμα της σκηνής και του κοίλου, ενώ σε καλή κατάσταση σώζεται ο αρχαίος αναλημματικός τοίχος του θεάτρου και στην αρχική θέση του ένας θρόνος από τις προεδρείες.
Το μνημείο παρουσιάζει σήμερα τη μορφή μεγάλου ερειπιώνα . Αποτελεί το δεύτερο σωζόμενο μνημείο της συγκεκριμένης κατηγορίας στο Νομό Ηλείας , μετά από το θέατρο της αρχαίας Ήλιδας.
Η ορχήστρα έχει διάμετρο 12,00μ. και το κοίλο 34,5 μ. Το κοίλο είναι ημικυκλικό με έντονα άνισα μήκη αναλημματικών τοίχων παρόδων. Από τις γενικές διαστάσεις του κοίλου προκύπτει ότι το θέατρο διέθετε από 10 έως 12 σειρές καθισμάτων με μέγιστη χωρητικότητα όχι μεγαλύτερη των 850 ατόμων.
Σήμερα διατηρείται μόνο τμήμα της σκηνής και του κοίλου, ενώ σε καλή κατάσταση σώζεται ο αρχαίος αναλημματικός τοίχος του θεάτρου και στην αρχική θέση του ένας θρόνος από τις προεδρείες.
Το μνημείο παρουσιάζει σήμερα τη μορφή μεγάλου ερειπιώνα . Αποτελεί το δεύτερο σωζόμενο μνημείο της συγκεκριμένης κατηγορίας στο Νομό Ηλείας , μετά από το θέατρο της αρχαίας Ήλιδας.
Η πρώτη προσπάθεια συστηματικής ανάδειξης της ακροπόλεως πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 2002 - 2003 από τη Ζ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.Στις ανατολικές υπώρειες της ακρόπολης της Πλατιάνας (θέση ''Αλώνι Μπολιάρη'') ερευνήθηκε ναόσχημο κτίσμα, το οποίο απέδωσε λίγα ευρήματα, αλλά προφανώς εντάσσεται σε περιοχή με δημόσια ιερά κτίσματα της ακρόπολης αυτής, η οποία δεν έχει ακόμη ερευνηθεί συστηματικά.
Τάφοι Ελληνιστικών χρόνων
Στον οικισμό Παλαιοχώρι του Χρυσοχωρίου, στις νότιες υπώρειες της αρχαίας Ακροπόλεως, και σε μικρή απόσταση από τον δρόμο Χρυσοχωρίου - Μακίστου, ανασκάφηκαν δύο αρχαίοι τάφοι που χρονολογούνται στα Ελληνιστικά χρόνια.
Ο πρώτος (Εικ.1) ευρίσκεται στη θέση «Ξίδη», δυτικά του οικισμού, 100 μέτρα ανάντι της προαναφερόμενης οδού και μόλις 300 περίπου μέτρα ανατολικά από τους παρακείμενους τάφους στη θέση Πετροπηγάδα της Μακίστου.
Ο δεύτερος (Εικ.2) ευρίσκεται ανατολικά του πρώτου, στη θέση «Τουράκι», ψηλότερα (βορειότερα) του δρόμου, πλησιέστερα προς την Ακρόπολη, 300 μέτρα πάνω από τα όρια του οικισμού. Στον μνημειώδη αυτόν ελληνιστικό τάφο στη Ν.Δ. Πλαγιά της Πλατιάνας, βρέθηκε το πανέμορφο άγαλμα γυναικείας μορφής (μια γυναικεία μαρμάρινη κεφαλή, ένθετη σε ενδεδυμένο άνω κορμό από πωρόλιθο), στο οποίο έχει δοθεί η ονομασία «Κυρία της Πλατιάνας» (Εικόνα παραπλεύρως). Το άγαλμα αυτό εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου.
Στον οικισμό Παλαιοχώρι του Χρυσοχωρίου, στις νότιες υπώρειες της αρχαίας Ακροπόλεως, και σε μικρή απόσταση από τον δρόμο Χρυσοχωρίου - Μακίστου, ανασκάφηκαν δύο αρχαίοι τάφοι που χρονολογούνται στα Ελληνιστικά χρόνια.
Ο πρώτος (Εικ.1) ευρίσκεται στη θέση «Ξίδη», δυτικά του οικισμού, 100 μέτρα ανάντι της προαναφερόμενης οδού και μόλις 300 περίπου μέτρα ανατολικά από τους παρακείμενους τάφους στη θέση Πετροπηγάδα της Μακίστου.
Ο δεύτερος (Εικ.2) ευρίσκεται ανατολικά του πρώτου, στη θέση «Τουράκι», ψηλότερα (βορειότερα) του δρόμου, πλησιέστερα προς την Ακρόπολη, 300 μέτρα πάνω από τα όρια του οικισμού. Στον μνημειώδη αυτόν ελληνιστικό τάφο στη Ν.Δ. Πλαγιά της Πλατιάνας, βρέθηκε το πανέμορφο άγαλμα γυναικείας μορφής (μια γυναικεία μαρμάρινη κεφαλή, ένθετη σε ενδεδυμένο άνω κορμό από πωρόλιθο), στο οποίο έχει δοθεί η ονομασία «Κυρία της Πλατιάνας» (Εικόνα παραπλεύρως). Το άγαλμα αυτό εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου.
Οι τάφοι αυτοί ανεσκάφησαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία Ηλείας το 2006 και το 2009, αντιστοίχως, ενώ τα ευρήματα ρίχνουν φως στον τρόπο ζωής και τα έθιμα ταφής των κατοίκων της περιοχής κατά τον -4ο και -3ο αιώνα.
Η σειρά των αρχαίων τάφων που έχουν ανευρεθεί μέχρι σήμερα, δηλαδή εκείνων της Πετροπηγάδας Μακίστου και των προαναφερθέντων δύο στο Παλαιοχώρι, ευρίσκονται κατά μήκος μιας νοητής, ελαφρώς ανηφορίζουσας, ευθείας γραμμής εκ δυσμών προς ανατολάς που πιθανόν υποδηλοί ότι οι τάφοι αυτοί, ίσως και άλλοι που δεν έχουν ανευρεθεί ακόμη, ευρίσκοντο κατά μήκος μιας κυρίας οδού που οδηγούσε στην επίσημη είσοδο του Κάστρου, την «Πύλη». Είναι γνωστό άλλωστε ότι στην αρχαιότητα οι τάφοι κατασκευάζοντο κατά μήκος οδών, όπως π.χ. στον Κεραμεικό στην Αρχαία Αθήνα.
Η σειρά των αρχαίων τάφων που έχουν ανευρεθεί μέχρι σήμερα, δηλαδή εκείνων της Πετροπηγάδας Μακίστου και των προαναφερθέντων δύο στο Παλαιοχώρι, ευρίσκονται κατά μήκος μιας νοητής, ελαφρώς ανηφορίζουσας, ευθείας γραμμής εκ δυσμών προς ανατολάς που πιθανόν υποδηλοί ότι οι τάφοι αυτοί, ίσως και άλλοι που δεν έχουν ανευρεθεί ακόμη, ευρίσκοντο κατά μήκος μιας κυρίας οδού που οδηγούσε στην επίσημη είσοδο του Κάστρου, την «Πύλη». Είναι γνωστό άλλωστε ότι στην αρχαιότητα οι τάφοι κατασκευάζοντο κατά μήκος οδών, όπως π.χ. στον Κεραμεικό στην Αρχαία Αθήνα.
 |
| Τάφοι ελληνιστικών χρόνων στις δυτικές υπώρειες της ακρόπολης της Πλατιάνας. Εικ.1, αριστερά: Διπλός κιβωτιόσχημος τάφος και Είκ. 2, δεξιά τάφος μνημειακής κατασκευής |
Ευτυχώς ο αρχαιολογικός χώρος της Πλατιάνας έχει πάρει τον δρόμο της ανάδειξης!
Το αρχαίο θέατρο έχει ενταχθεί στο σύνολο των αρχαίων μας θεάτρων που αναστηλώνονται από το Διάζωμα. Οι μελέτες έχουν ολοκληρωθεί και σύντομα ξεκινούν οι εργασίες αναστήλωσης ενώ δρομολογείτε και η συνέχιση των ανασκαφών για την πλήρη ανάδειξη της αρχαίας πόλης.
- Περισσότερες λεπτομέρειες για την αναστήλωση του αρχαίου Θεάτρου: Διάζωμα.
VIDEO: Παρουσίαση του Αρχαίου θεάτρου της Πλατιάνας και οι ενέργειες φορέων και συλλόγων για την ανάδειξή του.
Φωτογραφίες Ακρόπολης Πλατιάνας
