Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού, που βρίσκετε στις δυτικές παραφυάδες του όρους Λαπίθα, περιλαμβάνει την Προϊστορική ακρόπολη του Κλειδιού που ταυτίζεται ενδεχομένως με την Ομηρική ΑΡΗΝΗ. Η Αρήνη ήταν μία από τις εννέα μεγάλες πόλεις του Βασιλείου του Νέστωρα.
Στα ανατολικά και σε μικρή απόσταση, στον λόφο του Ελληνικού υπάρχει η ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων, που σώζετε σε πολύ καλή κατάσταση και ανήκε κατά πάσα πιθανότητα σε πόλη με το όνομα Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος.
Στην ίδια θέση (Σαμικό) θα πρέπει ενδεχομένως να αναζητηθεί και η πόλη Μάκιστος που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποτελούσε τμήμα της εξάπολης που ίδρυσαν οι Μινύες στην Τριφυλία.
Τόσο ο Παυσανίας όσο και ο Στράβων προβαίνουν σε εκτενείς αναφορές στον αρχαιολογικό χώρο του Σαμικού. Ο πρώτος θεωρεί ότι σχεδόν ολόκληρη η σημερινή πεδιάδα της Ζαχάρως ονομάζεται Σαμικό.
Την περιοχή διαρρέει ο Άνιγρος ποταμός, του οποίου η εκβολή συχνά αποφράζεται λόγω των μετατοπίσεων των θινών, ενώ πλησίον του ποταμού τοποθετείται και το σπήλαιο των Ανιγρίδων Νυμφών. Στο δρόμο για την Ολυμπία, συνεχίζει ο αρχαίος περιηγητής, θα συναντήσει κανείς «χωρίον τε υψηλόν και πόλις Σαμία επ’ αυτού» και μάλιστα με οχυρώσεις.
O Στράβων αναφέρει το Σαμικό και μάλιστα σημειώνει ότι υπήρχε ιερό προς τιμή του Ποσειδώνα, ουσιαστικά άλσος αγριελιών, το οποίο αποτελούσε και το κέντρο συνάθροισης όλων των Τριφυλίων. Στην εποχή του περιηγητή το Σαμικό είναι πλέον ένα οχυρό (και όχι πόλισμα), που ανήκει στους κατοίκους της Μακίστου, και σύμφωνα με την παράδοση πιθανώς ταυτίζεται με την ομηρική Αρήνη.
Ο αρχαιολογικός χώρος του Σαμικού, ευρισκόμενος 22 χλμ. νoτίως – νοτιοδυτικώς του Πύργου και 9χλμ βορείως– βορειοδυτικώς της Ζαχάρως, όπως οριοθετείται στις μέρες μας (2007), υπάγεται διοικητικά στο ΔΔ Κάτω Σαμικού (πρόσφατα ιδρυθείσα – δηλ. τη δεκαετία του ΄60 - κοινότητα) του Δήμου Σκιλλούντος και περιλαμβάνει:
Α) Την κλασσικών και ελληνιστικών χρόνων οχυρή ακρόπολη στη δυτική απόληξη του όρους Λαπίθα
Στα ανατολικά και σε μικρή απόσταση, στον λόφο του Ελληνικού υπάρχει η ακρόπολη των Κλασσικών- Ελληνιστικών χρόνων, που σώζετε σε πολύ καλή κατάσταση και ανήκε κατά πάσα πιθανότητα σε πόλη με το όνομα Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος.
Στην ίδια θέση (Σαμικό) θα πρέπει ενδεχομένως να αναζητηθεί και η πόλη Μάκιστος που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποτελούσε τμήμα της εξάπολης που ίδρυσαν οι Μινύες στην Τριφυλία.
Τόσο ο Παυσανίας όσο και ο Στράβων προβαίνουν σε εκτενείς αναφορές στον αρχαιολογικό χώρο του Σαμικού. Ο πρώτος θεωρεί ότι σχεδόν ολόκληρη η σημερινή πεδιάδα της Ζαχάρως ονομάζεται Σαμικό.
Την περιοχή διαρρέει ο Άνιγρος ποταμός, του οποίου η εκβολή συχνά αποφράζεται λόγω των μετατοπίσεων των θινών, ενώ πλησίον του ποταμού τοποθετείται και το σπήλαιο των Ανιγρίδων Νυμφών. Στο δρόμο για την Ολυμπία, συνεχίζει ο αρχαίος περιηγητής, θα συναντήσει κανείς «χωρίον τε υψηλόν και πόλις Σαμία επ’ αυτού» και μάλιστα με οχυρώσεις.
O Στράβων αναφέρει το Σαμικό και μάλιστα σημειώνει ότι υπήρχε ιερό προς τιμή του Ποσειδώνα, ουσιαστικά άλσος αγριελιών, το οποίο αποτελούσε και το κέντρο συνάθροισης όλων των Τριφυλίων. Στην εποχή του περιηγητή το Σαμικό είναι πλέον ένα οχυρό (και όχι πόλισμα), που ανήκει στους κατοίκους της Μακίστου, και σύμφωνα με την παράδοση πιθανώς ταυτίζεται με την ομηρική Αρήνη.
Ο αρχαιολογικός χώρος του Σαμικού, ευρισκόμενος 22 χλμ. νoτίως – νοτιοδυτικώς του Πύργου και 9χλμ βορείως– βορειοδυτικώς της Ζαχάρως, όπως οριοθετείται στις μέρες μας (2007), υπάγεται διοικητικά στο ΔΔ Κάτω Σαμικού (πρόσφατα ιδρυθείσα – δηλ. τη δεκαετία του ΄60 - κοινότητα) του Δήμου Σκιλλούντος και περιλαμβάνει:
Α) Την κλασσικών και ελληνιστικών χρόνων οχυρή ακρόπολη στη δυτική απόληξη του όρους Λαπίθα
Β) Το προϊστορικό νεκροταφείο, που είχε οργανωθεί στους πρόποδες των λόφων στη θέση «Κλειδί», οι οποίοι βρίσκονται στα νότια όρια της αποξηρανθείσης, κατά τη δεκαετία του ’70, λίμνης της Αγουλινίτσας και ανάμεσα στο Ιόνιο Πέλαγος και τις δυτικές απολήξεις του όρους Λαπίθα. Η θέση « Κλειδί», όπως προαναφέρθηκε, αποτελείται από τρεις λόφους, δύο προς νότο, μικρότερους σε έκταση και χαμηλότερους σε ύψος, ως και έναν προς Βορρά, σαφώς μεγαλυτέρων διαστάσεων.
Περισσότερα για το Προϊστορικό Σαμικό:
Σαμία Τριφυλία: Προϊστορικός οικισμός, νεκροταφείο και βωμοί
Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι τόσο η ακρόπολη όσο και το προϊστορικό νεκροταφείο ελέγχουν τη συγκοινωνία και επικοινωνία μεταξύ Αχαΐας – Ηλείας και Μεσσηνίας (μεταξύ, δηλ., ΒΔ και ΝΔ Πελοποννήσου). Κατ΄ αυτόν τον τρόπο εξηγείται η συνεχής κατοίκηση του χώρου από τα προϊστορικά έως και τα σύγχρονα χρόνια, το όνομα της θέσης, δηλ. «Κλειδί», οι εντυπωσιακές οχυρώσεις της Ακρόπολης, που εξασφαλίζουν τον οπτικό έλεγχο όλης της πεδιάδας του Πύργου αλλά και τα οχυρωματικά έργα επί ενετο- και τουρκοκρατίας (Καζάρμα).
Η Ακρόπολη των Ιστορικών χρόνων:
Τοπογραφία:
Η ακρόπολη καταλαμβάνει την κορυφή υψώματος στη δυτικότερη προς τη θάλασσα πλευρά του όρους Λαπίθα. Έχει καταπληκτική θέα προς το Ιόνιο, τα δάσος της Στροφυλιάς και την αποξηραμένη λίμνη της Αγουλινίτσας (οπτική επαφή μέχρι την πρωτεύουσα του Ν. Ηλείας).
Θεωρείτε μία απ΄τις σημαντικές θέσεις της Αρχαίας Τριφυλίας και κατείχε σπουδαία στρατηγική θέση, αφού ήλεγχε το στενό παραθαλάσσιο πέρασμα από την Ηλεία προς την Τριφυλία και την Μεσσηνία ενώ γειτνιάζει με τις χαμηλές εύφορες κοιλάδες στα βόρεια και βορειοανατολικά.
Περιγραφή της Ακροπόλεως του Σαμικού:
Το τείχος έχει κάτοψη ακανόνιστου τραπεζίου- τριγώνου και μήκος 500μ. Τα τείχη διατηρούνται σε ύψος 5- 12 δόμων και έχουν πάχος 2,5- 3μ, μεγαλύτερη δε πλευρά είναι η νότια. Τρεις πύργοι σχηματίζονται στην ανατολική πλευρά του οχυρού μαζί με μία χαμηλή και στενή πυλίδα. Στην δυτική πλευρά της οχύρωσης υπάρχουν δύο πύργοι, ενώ στη νότια έχουν κατασκευασθεί πέντε τετράγωνοι πύργοι και δύο πυλίδες, ελέγχοντας τον αυχένα προς την κορυφή του Λαπίθα. Στο εσωτερικό της Ακρόπολης ίστανται διάφορα οικοδομήματα, τα οποία εδράζονται σε τεχνητά άνδηρα, που συγκρατούνται με αναλημματικούς τοίχους. Πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως μεγάλες δεξαμενές (επιχρισμένες εσωτερικά) για τη συγκέντρωση των ομβρίων, καθώς και ένα μεγάλο οικοδόμημα (στωϊκό) με μία εσωτερική κιονοστοιχία στον κατά μήκος άξονά του για τη στήριξη της κεραμοσκεπούς στέγης.
Στην κορυφή του Λαπίθα (ονομάζεται κορυφή του Σταυρού) είχε κατασκευασθεί μεμονωμένος πύργος– παρατηρητήριο, σωζόμενου ύψους μόλις 2μ.
Το αρχαίο λατομείο κείται ανατολικά, ενώ η βόρεια πλευρά της ακρόπολης κατεστράφη από τη λατόμευση και τη χρήση των λίθων σαν οικοδομικό υλικό.
Νεκροταφεία της πόλεως του Σαμικού (ιστορικοί χρόνοι):
Το νεκροταφείο είχε σχηματισθεί βορείως- βορειοανατολικώς της ακρόπολης, στην κατάφυτη θέση «Ντριβάλα». Πρόκειται για κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς τάφους που στην πλειοψηφία τους ανήκουν στα κλασσικά και ρωμαϊκά χρόνια. Από το συγκεκριμένο νεκροταφείο προέρχεται και ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη (η οποία είχε χρησιμοποιηθεί εκ νέου ως καλυπτήρια λίθος ρωμαϊκού τάφου).
Λιγότερο εκτεταμένα νεκροταφείο εντοπίζονται στην πεδιάδα της Τάβλας (μεταξύ των υψωμάτων «Ελληνικό Σταυρός» και «Φραγκοκλησσιά»). Και σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς τάφους.
Ιστορική εξέλιξη Ακρόπολης:
Το τείχος θεμελιώθηκε στα τέλη του -5 ου αι., υπέστη όμως και μεταγενέστερες προσθήκες – μετασκευές, κυρίως στους ελληνιστικούς χρόνους, όπως φανερώνει η διαφορετική τοιχοδομία του σε διάφορα σημεία. Η ακρόπολη συνέχισε να κατοικείται έως τα ρωμαϊκά χρόνια, ο Παυσανίας όμως την αντίκρυσε ερημωμένη και κατεστραμμένη.
Η ακρόπολη ελέγχοντας την οδική πρόσβαση από την Ηλεία (ΒΔ Πελοπόννησο) στην Τριφυλία Μεσσηνία (ΝΔ Πελοπόννησο), κατείχε σπουδαία στρατηγική θέση, συμμετείχε ενεργά στους αγώνες των τριφυλιακών πόλεων για να επιτύχουν την ανεξαρτησία τους από τους Ηλείους.
Το -244 το Σαμικό έγινε ορμητήριο των Αιτωλών (με αρχηγό τον Πολυσπέρχοντα), προκειμένου να αποσπάσει τις τριφυλιακές πόλεις από τους Αρκάδες και να τις επανεντάξει στο κράτος της Ήλιδος.
Το οχυρό φαίνεται να υπέστη σοβαρές φθορές κατά την άλωσή του το -219/8 από τον Φίλιππο τον Ε΄. Το γεγονός αυτό πιθανώς λειτούργησε ως ορόσημο- αφετηρία για την εγκατάλειψη και εν τέλει ερήμωση της θέσης.
Λατρεία:
Το σημαντικότερο Ιερό στην περιοχή Σαμικού (και μάλλον ολόκληρης της Τριφυλίας), επί των ημερών Στράβωνα ήταν ένα άλσος, προς τιμή του «Σαμιακού Ποσειδώνα», γεμάτο αγριελιές. Την επιμέλεια του Ιερού είχαν οι Μακίστιοι (δηλ οι κάτοικοι της Μακίστου, ιδρυμένη, κατά την παράδοση, από Μινύες της Λήμνου, ίσως ταυτίζεται με το Σαμικό). Οι Μακίστιοι προκήρυσσαν γιορτή και εκεχειρία, ονομαζόμενη «Σάμιον». Πιθανώς το Ιερό χρησίμευε ως πολιτικό κέντρο της φυλής των μινύων στην Τριφυλία. Η έκφραση του Στράβων «συντελούσι δ΄ εις το ιερόν πάντες Τριφύλιοι» επιτρέπει την υπόθεση πως υπήρχε και επί των ημερών του πολιτική ένωση (ομοσπονδία) στην Τριφυλία και πως αντιπρόσωποι των πόλεων συνερχόμενοι στο ιερό, εξέταζαν τα κοινά. Δεν εντοπίζονται ίχνη του Ποσειδωνίου (άλλωστε πρόκειται για ένα άλσος), ο Παυσανίας όμως σημειώνει ένα χάλκινο άγαλμα Ποσειδώνος στην Ήλιδα, το οποίο είχε μεταφερθεί από το Σαμικό στην πρωτεύουσα του ηλειακού κράτους.
Δυστυχώς η σήμανση του αρχαιολογικού χώρου είναι ελλειπής και ο χωματόδρομος μερικών χιλιομέτρων που οδηγεί σ'αυτόν βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Έτσι αντί αυτός ο θαυμάσιος αρχαιολογικός χώρος να είναι πόλος έλξης και να δέχεται επισκέπτες απ΄όλον τον κόσμο, παραμένει απομονωμένος, άγνωστος και δυσπρόσβατος για τον κόσμο.
Στα βόρεια και βορειανατολικά έχουν ανασκαφτεί αρκετοί κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι, ενώ έχει εντοπιστεί ρωμαϊκό λουτρό, το "Βαλανείο" στη θέση «Φραγκοκλησιά», 1χλμ. Α. του χωριού, στις όχθες του ομώνυμου ρέματος.
Είναι ένα βυζαντινό λουτρό, από τα ελάχιστα που διασώζονται στην Ελλάδα. Διακρίνονται τμήμα του υπόκαυστου και η δυτική του πλευρά, ενώ οι άλλες πλευρές έχουν διαβρωθεί από τη ροή του ρέματος.
Λείψανα της μεσαιωνικής περιόδου υποδεικνύουν πως το Κλειδί είχε οχυρωθεί και κατά την περίοδο αυτή λόγω προφανώς της στρατηγικής του θέσης.
Νικολέντζος Κων/νος: Σαμικό.Μνημεία,Τοπογραφία και Φυσικό Περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής
Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι τόσο η ακρόπολη όσο και το προϊστορικό νεκροταφείο ελέγχουν τη συγκοινωνία και επικοινωνία μεταξύ Αχαΐας – Ηλείας και Μεσσηνίας (μεταξύ, δηλ., ΒΔ και ΝΔ Πελοποννήσου). Κατ΄ αυτόν τον τρόπο εξηγείται η συνεχής κατοίκηση του χώρου από τα προϊστορικά έως και τα σύγχρονα χρόνια, το όνομα της θέσης, δηλ. «Κλειδί», οι εντυπωσιακές οχυρώσεις της Ακρόπολης, που εξασφαλίζουν τον οπτικό έλεγχο όλης της πεδιάδας του Πύργου αλλά και τα οχυρωματικά έργα επί ενετο- και τουρκοκρατίας (Καζάρμα).
 |
| Η Θέα από τον λόφο του Ελληνικού όπου βρίσκεται η ακρόπολη των ιστορικών χρόνων. Από εδώ αλλά και τον παρακείμενο λόφο του Κλειδιού ελέγχεται το πέρασμα προς την νότια Τριφυλία ενώ εποπτεύετε ολόκληρο το βόρειο μέρος του Κυπαρισσιακού κόλπου. |
Τοπογραφία:
Η ακρόπολη καταλαμβάνει την κορυφή υψώματος στη δυτικότερη προς τη θάλασσα πλευρά του όρους Λαπίθα. Έχει καταπληκτική θέα προς το Ιόνιο, τα δάσος της Στροφυλιάς και την αποξηραμένη λίμνη της Αγουλινίτσας (οπτική επαφή μέχρι την πρωτεύουσα του Ν. Ηλείας).
Θεωρείτε μία απ΄τις σημαντικές θέσεις της Αρχαίας Τριφυλίας και κατείχε σπουδαία στρατηγική θέση, αφού ήλεγχε το στενό παραθαλάσσιο πέρασμα από την Ηλεία προς την Τριφυλία και την Μεσσηνία ενώ γειτνιάζει με τις χαμηλές εύφορες κοιλάδες στα βόρεια και βορειοανατολικά.
Περιγραφή της Ακροπόλεως του Σαμικού:
Το τείχος έχει κάτοψη ακανόνιστου τραπεζίου- τριγώνου και μήκος 500μ. Τα τείχη διατηρούνται σε ύψος 5- 12 δόμων και έχουν πάχος 2,5- 3μ, μεγαλύτερη δε πλευρά είναι η νότια. Τρεις πύργοι σχηματίζονται στην ανατολική πλευρά του οχυρού μαζί με μία χαμηλή και στενή πυλίδα. Στην δυτική πλευρά της οχύρωσης υπάρχουν δύο πύργοι, ενώ στη νότια έχουν κατασκευασθεί πέντε τετράγωνοι πύργοι και δύο πυλίδες, ελέγχοντας τον αυχένα προς την κορυφή του Λαπίθα. Στο εσωτερικό της Ακρόπολης ίστανται διάφορα οικοδομήματα, τα οποία εδράζονται σε τεχνητά άνδηρα, που συγκρατούνται με αναλημματικούς τοίχους. Πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως μεγάλες δεξαμενές (επιχρισμένες εσωτερικά) για τη συγκέντρωση των ομβρίων, καθώς και ένα μεγάλο οικοδόμημα (στωϊκό) με μία εσωτερική κιονοστοιχία στον κατά μήκος άξονά του για τη στήριξη της κεραμοσκεπούς στέγης.
Στην κορυφή του Λαπίθα (ονομάζεται κορυφή του Σταυρού) είχε κατασκευασθεί μεμονωμένος πύργος– παρατηρητήριο, σωζόμενου ύψους μόλις 2μ.
Το αρχαίο λατομείο κείται ανατολικά, ενώ η βόρεια πλευρά της ακρόπολης κατεστράφη από τη λατόμευση και τη χρήση των λίθων σαν οικοδομικό υλικό.
Νεκροταφεία της πόλεως του Σαμικού (ιστορικοί χρόνοι):
Το νεκροταφείο είχε σχηματισθεί βορείως- βορειοανατολικώς της ακρόπολης, στην κατάφυτη θέση «Ντριβάλα». Πρόκειται για κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς τάφους που στην πλειοψηφία τους ανήκουν στα κλασσικά και ρωμαϊκά χρόνια. Από το συγκεκριμένο νεκροταφείο προέρχεται και ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη (η οποία είχε χρησιμοποιηθεί εκ νέου ως καλυπτήρια λίθος ρωμαϊκού τάφου).
Λιγότερο εκτεταμένα νεκροταφείο εντοπίζονται στην πεδιάδα της Τάβλας (μεταξύ των υψωμάτων «Ελληνικό Σταυρός» και «Φραγκοκλησσιά»). Και σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς τάφους.
Ιστορική εξέλιξη Ακρόπολης:
Το τείχος θεμελιώθηκε στα τέλη του -5 ου αι., υπέστη όμως και μεταγενέστερες προσθήκες – μετασκευές, κυρίως στους ελληνιστικούς χρόνους, όπως φανερώνει η διαφορετική τοιχοδομία του σε διάφορα σημεία. Η ακρόπολη συνέχισε να κατοικείται έως τα ρωμαϊκά χρόνια, ο Παυσανίας όμως την αντίκρυσε ερημωμένη και κατεστραμμένη.
Η ακρόπολη ελέγχοντας την οδική πρόσβαση από την Ηλεία (ΒΔ Πελοπόννησο) στην Τριφυλία Μεσσηνία (ΝΔ Πελοπόννησο), κατείχε σπουδαία στρατηγική θέση, συμμετείχε ενεργά στους αγώνες των τριφυλιακών πόλεων για να επιτύχουν την ανεξαρτησία τους από τους Ηλείους.
Το -244 το Σαμικό έγινε ορμητήριο των Αιτωλών (με αρχηγό τον Πολυσπέρχοντα), προκειμένου να αποσπάσει τις τριφυλιακές πόλεις από τους Αρκάδες και να τις επανεντάξει στο κράτος της Ήλιδος.
Το οχυρό φαίνεται να υπέστη σοβαρές φθορές κατά την άλωσή του το -219/8 από τον Φίλιππο τον Ε΄. Το γεγονός αυτό πιθανώς λειτούργησε ως ορόσημο- αφετηρία για την εγκατάλειψη και εν τέλει ερήμωση της θέσης.
Λατρεία:
Το σημαντικότερο Ιερό στην περιοχή Σαμικού (και μάλλον ολόκληρης της Τριφυλίας), επί των ημερών Στράβωνα ήταν ένα άλσος, προς τιμή του «Σαμιακού Ποσειδώνα», γεμάτο αγριελιές. Την επιμέλεια του Ιερού είχαν οι Μακίστιοι (δηλ οι κάτοικοι της Μακίστου, ιδρυμένη, κατά την παράδοση, από Μινύες της Λήμνου, ίσως ταυτίζεται με το Σαμικό). Οι Μακίστιοι προκήρυσσαν γιορτή και εκεχειρία, ονομαζόμενη «Σάμιον». Πιθανώς το Ιερό χρησίμευε ως πολιτικό κέντρο της φυλής των μινύων στην Τριφυλία. Η έκφραση του Στράβων «συντελούσι δ΄ εις το ιερόν πάντες Τριφύλιοι» επιτρέπει την υπόθεση πως υπήρχε και επί των ημερών του πολιτική ένωση (ομοσπονδία) στην Τριφυλία και πως αντιπρόσωποι των πόλεων συνερχόμενοι στο ιερό, εξέταζαν τα κοινά. Δεν εντοπίζονται ίχνη του Ποσειδωνίου (άλλωστε πρόκειται για ένα άλσος), ο Παυσανίας όμως σημειώνει ένα χάλκινο άγαλμα Ποσειδώνος στην Ήλιδα, το οποίο είχε μεταφερθεί από το Σαμικό στην πρωτεύουσα του ηλειακού κράτους.
Δυστυχώς η σήμανση του αρχαιολογικού χώρου είναι ελλειπής και ο χωματόδρομος μερικών χιλιομέτρων που οδηγεί σ'αυτόν βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Έτσι αντί αυτός ο θαυμάσιος αρχαιολογικός χώρος να είναι πόλος έλξης και να δέχεται επισκέπτες απ΄όλον τον κόσμο, παραμένει απομονωμένος, άγνωστος και δυσπρόσβατος για τον κόσμο.
Στα βόρεια και βορειανατολικά έχουν ανασκαφτεί αρκετοί κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι, ενώ έχει εντοπιστεί ρωμαϊκό λουτρό, το "Βαλανείο" στη θέση «Φραγκοκλησιά», 1χλμ. Α. του χωριού, στις όχθες του ομώνυμου ρέματος.
Είναι ένα βυζαντινό λουτρό, από τα ελάχιστα που διασώζονται στην Ελλάδα. Διακρίνονται τμήμα του υπόκαυστου και η δυτική του πλευρά, ενώ οι άλλες πλευρές έχουν διαβρωθεί από τη ροή του ρέματος.
Λείψανα της μεσαιωνικής περιόδου υποδεικνύουν πως το Κλειδί είχε οχυρωθεί και κατά την περίοδο αυτή λόγω προφανώς της στρατηγικής του θέσης.
Νικολέντζος Κων/νος: Σαμικό.Μνημεία,Τοπογραφία και Φυσικό Περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής
VIDEO: Παρουσίαση της Ακρόπολης των Κλασσικών χρόνων στο Κάτω Σαμικό.
ΦΩΤΟΘΗΚΗ της Ακρόπολης των Κλασσικών χρόνων:
