Τυπικό παράδειγμα οχυρωμένης μονής, εγκαταλελειμμένη σήμερα, στην ενδοχώρα της ορεινής Μεσσηνιακής Μάνης. Το καστρομοναστήρι βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Σαϊδώνα και Εξωχώρι. Είναι κτισμένο σε ρεματιά -σε πολύ ωραίο φυσικό περιβάλλον- στη δυτική πλαγιά της βουνοκορφής «Σωτηρίτσα» του Ταϋγέτου.
Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία
Τα Μοναστήρια Σαμουήλ και Βαϊδενίτσας και ο πολεμόπυργος του καπετάν Κιτρινιάρη στη Βαϊδενίτσα, πάνω στο ξερόβραχο της «κουδούνας», αποτελούσαν το οχυρό τρίγωνο της Σαϊδώνας για άμυνα και φύλαξη των χωριών της Καρδαμύλης και της Ανδρούβιστας από τυχόν επιδρομές Τούρκων, από τη πλευρά της Βασιλικής.
Το Όνομα του Κάστρου
Το καθολικό είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Οφείλει την ονομασία του στο μοναχό Σαμουήλ, ο οποίος ίδρυσε ή τοιχογράφησε το καθολικό, σύμφωνα με γραπτή επιγραφή, το 1633.
Ιστορία
Για το κτίσιμό του και για τα θαύματά του λέγονται διάφοροι θρύλοι, αλλά πότε κτίστηκε δεν είναι εξακριβωμένο. Φθαρμένη επιγραφή αναφέρει το έτος 1633, χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι η κτητορική, ενώ σε τοιχογραφημένη εικόνα της δεύτερης τοιχογράφησης αναγράφεται το έτος 1760.
Παλιά, το μοναστήρι είχε σιδηρουργείο και καλογήρους μαστόρους που επισκεύαζαν γεωργικά εργαλεία και τα όπλα των κλεφταρματωλών και καπεταναίων της εποχής. Μία παράδοση αναφέρει ότι εκεί καλογέρεψε ένα Μανιατόπουλο με το όνομα Σαμουήλ και ότι-μετά από μετοικεσία Μανιατών στην Ήπειρο- είναι ο καλόγερος Σαμουήλ του Σουλίου της Ηπείρου.
Παλιότερα και μέχρι τον Μεσοπόλεμο υπήρχαν καλόγεροι στο Μοναστήρι, που αποτελούσε μετόχι του Μεγάλου Σπηλαίου. Στις 15 Αυγούστου εορτάζεται η ομώνυμη εκκλησία, που βρίσκεται στο περίβολο του Μοναστηριού, από τους Σαϊδωνίτες και τους κατοίκους κοντινών χωριών.
Για το κτίσιμό του και για τα θαύματά του λέγονται διάφοροι θρύλοι, αλλά πότε κτίστηκε δεν είναι εξακριβωμένο. Φθαρμένη επιγραφή αναφέρει το έτος 1633, χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι η κτητορική, ενώ σε τοιχογραφημένη εικόνα της δεύτερης τοιχογράφησης αναγράφεται το έτος 1760.
Παλιά, το μοναστήρι είχε σιδηρουργείο και καλογήρους μαστόρους που επισκεύαζαν γεωργικά εργαλεία και τα όπλα των κλεφταρματωλών και καπεταναίων της εποχής. Μία παράδοση αναφέρει ότι εκεί καλογέρεψε ένα Μανιατόπουλο με το όνομα Σαμουήλ και ότι-μετά από μετοικεσία Μανιατών στην Ήπειρο- είναι ο καλόγερος Σαμουήλ του Σουλίου της Ηπείρου.
Παλιότερα και μέχρι τον Μεσοπόλεμο υπήρχαν καλόγεροι στο Μοναστήρι, που αποτελούσε μετόχι του Μεγάλου Σπηλαίου. Στις 15 Αυγούστου εορτάζεται η ομώνυμη εκκλησία, που βρίσκεται στο περίβολο του Μοναστηριού, από τους Σαϊδωνίτες και τους κατοίκους κοντινών χωριών.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Η μονή παρουσιάζει την τυπική διάταξη των κτισμάτων ενός μεταβυζαντινού μοναστηριού: τετράπλευρος οχυρωματικός περίβολος περικλείει το καθολικό, το οποίο προστατεύεται στη βόρεια πλευρά από πολεμικό πύργο. Το καθολικό διαμορφώνεται σε σχήμα ελεύθερου σταυρού, με τρούλο στην ένωση των κεραιών του.
Η μονή παρουσιάζει την τυπική διάταξη των κτισμάτων ενός μεταβυζαντινού μοναστηριού: τετράπλευρος οχυρωματικός περίβολος περικλείει το καθολικό, το οποίο προστατεύεται στη βόρεια πλευρά από πολεμικό πύργο. Το καθολικό διαμορφώνεται σε σχήμα ελεύθερου σταυρού, με τρούλο στην ένωση των κεραιών του.
Ο τύπος είναι συνήθης για τη μοναστηριακή αρχιτεκτονική του 17ου αιώνα στη Μάνη και απαντά σε πολλά μνημεία της περιοχής.
Στο εσωτερικό του ναού διακρίνονται τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση διατήρησης που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα.
Στο εσωτερικό του ναού διακρίνονται τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση διατήρησης που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα.
Η εποχή αυτή ήταν σημαντική για την ευρύτερη περιοχή, η οποία ταυτίζεται με την ιστορική Αρδούβιστα, καθώς τότε γίνεται έδρα επισκοπής και γνωρίζει δημογραφική και οικονομική ανάκαμψη. Στα πλαίσια αυτής της ανάπτυξης εντάσσεται ενδεχομένως και η ανέγερση πλήθους μνημείων, ανάμεσα στα οποία και ισχυρά μοναστήρια.
Το μοναστηριακό συγκρότημα εντάσσεται σε ένα εξαιρετικό φυσικό τοπίο, με το οποίο δένεται αρμονικά σε ιστορική συνέχεια.
Πηγές
Ιστοσελίδα Καστρολόγος
Ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείου Πολιτισμού - Μονή Σαμουήλ
Ιστοσελίδα mani.org - Σαμοήλι - Το θρυλικό Μοναστήρι
Βιβλίο Γιάννη Π. Ταβουλαρέα «ΣΑΜΟΗΛΙ – ΒΑΪΔΕΝΙΤΣΑ», Καλαμάτα 1970
Ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείου Πολιτισμού - Μονή Σαμουήλ
Ιστοσελίδα mani.org - Σαμοήλι - Το θρυλικό Μοναστήρι
Βιβλίο Γιάννη Π. Ταβουλαρέα «ΣΑΜΟΗΛΙ – ΒΑΪΔΕΝΙΤΣΑ», Καλαμάτα 1970
