Η περιοχή του μεσόγειου χωριού Κρεμμύδια Πυλίας είναι ιδιαίτερα εύφορη και έχει ήπιο κλίμα. Περί το 1 χλμ. νότια του χωριού, στη θέση Καμίνια, υπάρχει ένα τεχνητό έξαρμα, που ανεσκάφη από τον Γ. Κορρέ. Ανεσκάφηκε περίφημος ταφικός τύμβος της Μεσοελλαδικής και Μυκηναϊκής εποχής, -2200 έως -1200. Πολύ κοντά στο ταφικό αυτό σύνολο υπάρχουν τουλάχιστον δύο ακόμη λόφοι, με πιθανότατη προϊστορική κατοίκηση ή χρήση για ταφές, που ωστόσο δεν έχουν ανασκαφεί.
Γύρω υπάρχει άφθονη καλλιεργήσιμη γη, σε απόσταση περί τα 500μ. υπάρχει πηγή νερού, η Φουρτζόβρυση, ενώ σε μία απόσταση περί τα 100 μ. περνά ποτάμι με άφθονο νερό, σε μια βαθειά χαράδρα, που σήμερα ονομάζεται Μαλακάσα. Το ποτάμι πηγάζει κοντά στο χωριό Κρεμμύδια και, στη συνέχεια, χύνεται στον ποταμό Αράπη, που περνά από την περιοχή της Κουκουνάρας, επίσης μέσα σε βαθειά χαράδρα, κάτω από τον Προϊστορικό οικισμό στο Καταρραχάκι.
Περισσότερα για την θέση Καταρραχάκι, όπου υπήρχε εκτεταμένος οικισμός με διοικητικό Μέγαρο και εντυπωσιακό νεκροταφείο, με πολλούς θολωτούς τάφους, μπορείτε να βρείτε στον σύνδεσμο:
Κουκουνάρα Μεσσηνία: Ένα σημαντικό Προϊστορικό κέντρο
Η μεσόγεια περιοχή της Πυλίας ήταν πυκνοκατοικημένη ακόμα από τους Μεσοελλαδικούς χρόνους, -2200. Αυτό μας δείχνουν τα ανασκαφικά ευρήματα σε Μυρσινοχώρι, Παπούλια, Κρεμμύδια, Κουκουνάρα και Χανδρινό.
Η περιοχή αυτή, με την έφορη γή και άφθονα νερά, είχε κυρίως αγροτικό χαρακτήρα, που ωστόσο συγκέντρωσε αρκετό πλούτο και πληθυσμό. Εδώ υπήρξαν Μέγαρα και διοικητικά κέντρα τουλάχιστον από την Μεσοελλαδική εποχή, -2200.
Το ύψωμα, με περίμετρο 75μ. και ύψος 3.5μ., είχε δημιουργηθεί στο τέλος της Μεσοελλαδικής εποχής, -1800 έως -1600. Στο κέντρο του τεχνητού εξάρματος βρέθηκαν δύο ταφικοί πίθοι, και, στην περιφέρεια, πέντε μικροί θολωτοί τάφοι, ακτινωτά τοποθετημένοι στο ύψωμα και με τους δρόμους τους στραμμένους προς τα έξω. Οι τάφοι χρησιμοποιήθηκαν συγχρόνως ή εναλλάξ σε όλη την Μυκηναϊκή περίοδο και τουλάχιστον μέχρι το -1200.
Οι τάφοι είναι μικρών διαστάσεων, αλλά καλής και επιμελημένης κατασκευής. Μερικοί εφάπτονται μεταξύ τους και αυτό αποτελεί μια ιδιαιτερότητα ως προς τους μεγάλους θολωτούς, οι οποίοι είναι μεμονωμένοι και έχει ο καθένας το δικό του τυμβοειδές ύψωμα γύρω του.
Εδώ φαίνεται ότι δεν ήταν αναγκαία η δημιουργία ιδιαίτερου τύμβου γύρω από κάθε θόλο. Αυτό φάνηκε και σε άλλους πρώιμους θολωτούς τάφους, όπως στο έξαρμα «α» Γουβαλάρη, στον τάφο Βαγενά και στη Νότια θόλο της Περιστεριάς.
Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει αναλημματικός τοίχος ή κρηπίδα σε περιφερειακά σημεία του εξάρματος, εκτός από το Β. τμήμα. Αυτό σημαίνει, ότι, όπου υπήρχε, είχε την έννοια του ορίου, και όχι της συγκράτησης χωμάτων, τόσο στους ταφικούς κύκλους, όσο και στους ορθογώνιους ταφικούς περιβόλους (Λευκάδα, Παραλίμνη Βοιωτίας, Μυκήνες, Γουβαλάρη). Στις Μυκήνες ο κύκλος περιλαμβάνει λακκοειδείς τάφους, στο Γουβαλάρη θολωτούς.
Οι ταφικοί πίθοι
Οι δύο πίθοι βρέθηκαν στην άνω επιφάνεια του εξάρματος, στο δυτικό τμήμα, σε απόσταση 45 εκ. μεταξύ τους, με το στόμιο προς τα ΔΝΔ και σε οριζόντια θέση.
Δύο ακόμη πίθοι βρέθηκαν σφηνωμένοι στα τοιχώματα του θολωτού τάφου 3 μετακινημένοι, προφανώς, από την αρχική τους θέση, που μπορεί και να ήταν ακριβώς αυτή του συγκεκριμένου θολωτού τάφου, μέσα στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν.
Ο ανασκαφέας, Γ.Κορρές παρατηρεί, ότι οι πίθοι είναι ανά ζεύγη και «δεν αποκλείεται να είχον χρησιμεύσει δια την ταφήν συγγενικών προσώπων, π.χ. ανδρογύνων».
Οι δύο ταφικοί πίθοι έχουν παραμείνει κατά χώραν.
Το σχήμα τους είναι ωοειδές και η βάση τους ελάχιστα διακρίνεται των τοιχωμάτων.
Πίθος 1, φαινόμενο ύψος 1.67-1.75μ., διαμ.βάσης 20εκ. Έχει πλαστική ταινία με σχοινωτό κόσμημα. Γύρω από το στόμιο του υπήρχαν αργοί λίθοι για την καλύτερη διατήρηση του και δύο μεγάλες καλυπτήριες πλάκες. Περιείχε ένα νεκρό συνεσταλμένο, κατά την δεξιά πλευρά, με τα χέρια προ του προσώπου. Κατ'εξαίρεσιν προς άλλες περιπτώσεις, το κεφάλι δεν ήταν προς τον πυθμένα, αλλά προς το στόμιο. Μόνο κτέρισμα ένα χάλκινο έλασμα με δύο ήλους, από σκεύος.
Πίθος 2, φαινόμενο ύψος 1.58μ. , διαμ.βάσης 22εκ. Είχε αργούς λίθους γύρω από το στόμιο και μία τετράπλευρη καλυπτήρια πλάκα. Περιείχε ένα νεκρό συνεσταλμένο, κατά το αριστερό πλευρό, με το αριστερό χέρι στο μέτωπο και τό δεξί στο ισχύο. Δεν αποκλείεται η ύπαρξη μιας ακόμη, παλαιοτέρας ταφής με την ίδια διάταξη. Στο μέσον του πίθου υπήρχε τμήμα της σπονδυλικής στήλης ενός θηλαστικού (όπως και στον πίθο 10 Βοϊδοκοιλιάς).
Πίθος 3, σφηνωμένος στον τάφο 3 βρέθηκε κενός.
Πίθος 4 , επίσης σφηνωμένος στον τάφο 3, δεν ερευνήθηκε στο εσωτερικό του.
Ο πηλός των ταφικών πίθων είναι κόκκινος. Υπάρχει προφορική μαρτυρία εντοπίων, ότι κάτω από το εντυπωσιακά λευκό χώμα της περιοχής, σε ορισμένα σημεία, υπάρχει υπογείως κόκκινο χώμα πηλός. Σύμφωνα με τις προφορικές πληροφορίες, μέχρι την περίοδο της Κατοχής χρησιμοποιούνταν ορυχεία τέτοιου πηλού στην περιοχή. Ο πηλός εξορυσσόταν από τα σημεία που γνώριζαν οι αγγειοπλάστες και σε ειδικά καμίνια κατασκευάζονταν κεραμίδια και σκεύη. Ίσως αυτή είναι και η αιτία για το όνομα της τοποθεσίας.
θολωτός Τάφος 1
Το νότιο τμήμα του τάφου είχε καταστραφεί από τη διάνοιξη της αγροτικής οδού. Από την επίχωση σε αυτό το σημείο προέκυψαν οστά και «τίνα όστρακα με εγχάρακτον διακόσμησιν».
Ο τάφος είναι κτισμένος με μικρούς λίθους, άλλοτε πλακωτούς, άλλοτε αργούς, σε κάπως άτακτες σειρές. Υπήρχαν δύο τουλάχιστον λίθοι κατά το πάχος της θόλου. Διάμετρος, περ. 3.20 ή 3.40μ. Η είσοδος του ήταν στραμμένη προς Νότον. Ο τάφος ήταν αναμοχλευμένος. Τα ευρήματα καλύπτουν μεγάλη περίοδο από YEΙ -YE III, -1600 έως -1100. Το πρωιμότερο εύρημα είναι ένα κύπελλο Κεφτί με χελώνιο.
θολωτός Τάφος 2
Εχει επίσης καταστραφεί το νότιο τμήμα του. Είναι καλοφτιαγμένος, από αρκετά μεγάλους λίθους, μερικούς πλακωτούς, μερικούς αργούς, με καλή κλίση/ εκφορικότητα. Εχει δύο σειρές λίθων κατά το πάχος και παχύνεται ακόμη περισσότερο, όπου συνορεύει με τον τ.1 και τον τάφο 3. Η είσοδος του ήταν στραμμένη προς Νότον. Διάμετρος, περ.2.70μ. Δεν υπήρξαν κεραμεικά ευρήματα από τον τάφο. Πάντως, λόγω κατασκευής, ανάγεται στην ΥΕ Ι, -1600.
θολωτός Τάφος 3
Είναι κτισμένος από αρκετά μεγάλους πλακωτούς λίθους, κατά τρόπο παρόμοιο με τους προηγούμενους. Έχει δρόμο και παραστάδες με ανόμοιο κτίσιμο. Ο δρόμος είναι στραμμένος προς Α-ΒΑ. Σώζεται η αργολιθοδομή της εισόδου και το ανώφλι.
Στο εσωτερικό πολλές καύσεις, οστά και αγγεία των κλασικών-ελληνιστικών χρόνων.
Τα κεραμικά είναι της YE ΙΙΙ, -1400.
Στη ΒΔ πλευρά του τάφου, στο εξωτερικό του τοίχωμα, βρέθηκαν σφηνωμένοι, με το στόμιο προς την θόλο δύο πίθοι, ο πίθος 3 και ο πίθος 4 του εξάρματος. Ο 4 είναι σφηνωμένος σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσα στους λίθους, ενώ ο 3 όχι τόσο, αλλά και οι δύο βρίσκονται στο ίδιο βάθος. Είναι μικρότεροι από τους πίθους της κορυφής του εξάρματος. Ο 3 έχει διάμετρο βάσης 20εκ. Είναι σπασμένοι, αλλά μάλλον σώζονται στο σύνολο τους.
Θολωτός Τάφος 4
Βρίσκεται στο ΝΔ τμήμα του εξάρματος και έχει την είσοδο στραμμένη προς ΝΔ. Εχει διάμετρο 2.70μ. Η κατασκευή σε ακανόνιστες στρώσεις λίθων με «ακατέργαστη» όψη. Περιείχε πολλές ταφές, μερικές σε στρώμα χαμηλότερο του θεμελίου του τάφου.
Κατασκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε σε πρωιμότατους Μυκηναϊκούς χρόνους, -1700, ενώ κατά τα τέλη της ΥΕ Ι Β περιόδου εναπετέθησαν εκεί δυο μικρά αγγεία, ένα κύπελλο Κεφτί και ένα λεβητοκυάθιο.
Θολωτός Τάφος 5
Βρίσκεται στο Δυτικό σημείο του εξάρματος, στην κατωφέρεια αυτού, κατά συνέπεια χαμηλότερα από τους άλλους τάφους. Η είσοδος προς Δ. Διάμετρος 2.95μ. Περιείχε τουλάχιστον πέντε νεκρούς, εκ των οποίων τρεις ή τέσσαρες σε ανακομιδή. Ο ένας κτερισμένος με μικρό, μόνωτο κύπελλο της ΥΕ Ι-ΙΙΑ. Φαίνεται ότι καθαρίστηκε στα τέλη της ΥΕ IB και χρησιμοποιήθηκε για ένα ακόμη διάστημα.
Κατασκευάστηκε στα τέλη της ΜΕ ή «το αργότερον κατά τας αρχάς της ΥΕ εποχής», όπως υποδηλώνουν τα λίγα κομμάτια ενός μεγάλου αμαυρόχρωμου πίθου.
Στα Καμίνια, οι θολωτοί τάφοι μοιάζουν να έχουν πάρει τη θέση των ταφικών πίθων, που είχαν στους τύμβους της Βοϊδοκοιλιάς και των Παπουλίων. Πρόκειται για πραγματική διατήρηση της παράδοσης με τα καινούρια μέσα.
Στα Καμίνια, σύμφωνα με τον ανασκαφέα τους, Γ.Κορρέ, γίνεται φανερή τόσο η εμμονή στη ΜΕ παράδοση, όσο και η προέλευση του θολωτού τάφου από τον παλαιότερο τύμβο. Πρόκειται γιά ένα βήμα εξέλιξης ως προς τους τύμβους Παπουλίων και Βοιδοκοιλιάς, γιατί στα Καμίνια οι ταφικοί πίθοι έχουν αντικατασταθεί πλέον από θολωτούς τάφους, ενώ οι πίθοι του κέντρου του τύμβου δείχνουν, ότι διατηρείται ο Μεσοελλαδικός πυρήνας.
Οι τάφοι περιείχαν πολλές ταφές ο καθένας και τα κτερίσματα ήταν κυρίως κεραμεική.
Πάνω από την επίχωση πολλών τάφων βρέθηκαν πυρές, τέφρα και οστά ζώων. Ίσως πρόκειται γιά ίχνη μεταγενέστερης προγονολατρείας στον χώρο. Ας μη ξεχνάμε, πως μεταγενέστερη λατρεία υπήρχε και στο χώρο του τύμβου της Βοϊδοκοιλιάς και του Σαμικού στην Τριφυλία.
Τα ευρήματα του εξάρματος
Οι πίθοι στο κέντρο του τυμβοειδούς εξάρματος είναι Μεσοελλαδικοί ή, τουλάχιστον, σαφούς Μεσοελλαδικής παραδόσεως. Παραδόσεως που αφορά στο συγκεκριμένο ταφικό έθιμο της ταφής σε πίθο και στην τοποθέτηση του πίθου σε τύμβο.
Αλλά και μέσα στους θολωτούς τάφους, υπάρχουν αγγεία, που είναι ΜΕ η ΜΕ παραδόσεως, ενώ κάποια Μυκηναϊκά είναι πολύ πρώιμα. Μερικά Μυκηναϊκά αγγεία περιλαμβάνονται στην μελέτη, επειδή θεωρώ, ότι είναι πολύ πρώιμοι τύποι, μεταβατικοί, ενδιάμεσοι μεταξύ των δύο εποχών, όπως, εξάλλου, και ο ίδιος ο τύμβος. Η μελέτη τους είναι χρήσιμη, για να διαφανεί η εξελικτική πορεία ενός σχήματος.
Από τον τάφο 3 προέρχεται ένα μικρό σχετικά αγγείο, που μάλλον έχει αμαυρόχρωμη διακόσμηση.
Σώζονται, ακόμη, τμηματικά, και μερικά κύπελλα χονδροειδή, «τύπου Βορουλίων».
Από τον τάφο 4 υπάρχει ένας κύαθος, που είναι Μυκηναϊκός, όμως έχει αρκετά «μεσοελλαδική» εμφάνιση -πρέπει να είναι πολύ πρώιμος.
Μεταξύ των ευρημάτων του τάφου 5 υπάρχουν αρκετά ΜΕ/YE αγγεία, κυρίως κύπελλα / αρυτήρες, ρηχά "τύπου Βορουλίων", όχι τα μεγάλα, ωοειδή. Επίσης, ένας μικρός, ακόσμητος πίθος και ένα μεγάλο αμαυρόχρωμο αγγείο. Τέλος, μεταξύ των επιφανειακών οστράκων του εξάρματος υπάρχουν μερικά κομμάτια που προέρχονται από ΜΕ πίθους.
Γύρω υπάρχει άφθονη καλλιεργήσιμη γη, σε απόσταση περί τα 500μ. υπάρχει πηγή νερού, η Φουρτζόβρυση, ενώ σε μία απόσταση περί τα 100 μ. περνά ποτάμι με άφθονο νερό, σε μια βαθειά χαράδρα, που σήμερα ονομάζεται Μαλακάσα. Το ποτάμι πηγάζει κοντά στο χωριό Κρεμμύδια και, στη συνέχεια, χύνεται στον ποταμό Αράπη, που περνά από την περιοχή της Κουκουνάρας, επίσης μέσα σε βαθειά χαράδρα, κάτω από τον Προϊστορικό οικισμό στο Καταρραχάκι.
Περισσότερα για την θέση Καταρραχάκι, όπου υπήρχε εκτεταμένος οικισμός με διοικητικό Μέγαρο και εντυπωσιακό νεκροταφείο, με πολλούς θολωτούς τάφους, μπορείτε να βρείτε στον σύνδεσμο:
Κουκουνάρα Μεσσηνία: Ένα σημαντικό Προϊστορικό κέντρο
Η μεσόγεια περιοχή της Πυλίας ήταν πυκνοκατοικημένη ακόμα από τους Μεσοελλαδικούς χρόνους, -2200. Αυτό μας δείχνουν τα ανασκαφικά ευρήματα σε Μυρσινοχώρι, Παπούλια, Κρεμμύδια, Κουκουνάρα και Χανδρινό.
Η περιοχή αυτή, με την έφορη γή και άφθονα νερά, είχε κυρίως αγροτικό χαρακτήρα, που ωστόσο συγκέντρωσε αρκετό πλούτο και πληθυσμό. Εδώ υπήρξαν Μέγαρα και διοικητικά κέντρα τουλάχιστον από την Μεσοελλαδική εποχή, -2200.
Το ύψωμα, με περίμετρο 75μ. και ύψος 3.5μ., είχε δημιουργηθεί στο τέλος της Μεσοελλαδικής εποχής, -1800 έως -1600. Στο κέντρο του τεχνητού εξάρματος βρέθηκαν δύο ταφικοί πίθοι, και, στην περιφέρεια, πέντε μικροί θολωτοί τάφοι, ακτινωτά τοποθετημένοι στο ύψωμα και με τους δρόμους τους στραμμένους προς τα έξω. Οι τάφοι χρησιμοποιήθηκαν συγχρόνως ή εναλλάξ σε όλη την Μυκηναϊκή περίοδο και τουλάχιστον μέχρι το -1200.
Εδώ φαίνεται ότι δεν ήταν αναγκαία η δημιουργία ιδιαίτερου τύμβου γύρω από κάθε θόλο. Αυτό φάνηκε και σε άλλους πρώιμους θολωτούς τάφους, όπως στο έξαρμα «α» Γουβαλάρη, στον τάφο Βαγενά και στη Νότια θόλο της Περιστεριάς.
Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει αναλημματικός τοίχος ή κρηπίδα σε περιφερειακά σημεία του εξάρματος, εκτός από το Β. τμήμα. Αυτό σημαίνει, ότι, όπου υπήρχε, είχε την έννοια του ορίου, και όχι της συγκράτησης χωμάτων, τόσο στους ταφικούς κύκλους, όσο και στους ορθογώνιους ταφικούς περιβόλους (Λευκάδα, Παραλίμνη Βοιωτίας, Μυκήνες, Γουβαλάρη). Στις Μυκήνες ο κύκλος περιλαμβάνει λακκοειδείς τάφους, στο Γουβαλάρη θολωτούς.
Οι δύο πίθοι βρέθηκαν στην άνω επιφάνεια του εξάρματος, στο δυτικό τμήμα, σε απόσταση 45 εκ. μεταξύ τους, με το στόμιο προς τα ΔΝΔ και σε οριζόντια θέση.
Δύο ακόμη πίθοι βρέθηκαν σφηνωμένοι στα τοιχώματα του θολωτού τάφου 3 μετακινημένοι, προφανώς, από την αρχική τους θέση, που μπορεί και να ήταν ακριβώς αυτή του συγκεκριμένου θολωτού τάφου, μέσα στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν.
Ο ανασκαφέας, Γ.Κορρές παρατηρεί, ότι οι πίθοι είναι ανά ζεύγη και «δεν αποκλείεται να είχον χρησιμεύσει δια την ταφήν συγγενικών προσώπων, π.χ. ανδρογύνων».
Οι δύο ταφικοί πίθοι έχουν παραμείνει κατά χώραν.
Το σχήμα τους είναι ωοειδές και η βάση τους ελάχιστα διακρίνεται των τοιχωμάτων.
Πίθος 1, φαινόμενο ύψος 1.67-1.75μ., διαμ.βάσης 20εκ. Έχει πλαστική ταινία με σχοινωτό κόσμημα. Γύρω από το στόμιο του υπήρχαν αργοί λίθοι για την καλύτερη διατήρηση του και δύο μεγάλες καλυπτήριες πλάκες. Περιείχε ένα νεκρό συνεσταλμένο, κατά την δεξιά πλευρά, με τα χέρια προ του προσώπου. Κατ'εξαίρεσιν προς άλλες περιπτώσεις, το κεφάλι δεν ήταν προς τον πυθμένα, αλλά προς το στόμιο. Μόνο κτέρισμα ένα χάλκινο έλασμα με δύο ήλους, από σκεύος.
Πίθος 3, σφηνωμένος στον τάφο 3 βρέθηκε κενός.
Πίθος 4 , επίσης σφηνωμένος στον τάφο 3, δεν ερευνήθηκε στο εσωτερικό του.
Ο πηλός των ταφικών πίθων είναι κόκκινος. Υπάρχει προφορική μαρτυρία εντοπίων, ότι κάτω από το εντυπωσιακά λευκό χώμα της περιοχής, σε ορισμένα σημεία, υπάρχει υπογείως κόκκινο χώμα πηλός. Σύμφωνα με τις προφορικές πληροφορίες, μέχρι την περίοδο της Κατοχής χρησιμοποιούνταν ορυχεία τέτοιου πηλού στην περιοχή. Ο πηλός εξορυσσόταν από τα σημεία που γνώριζαν οι αγγειοπλάστες και σε ειδικά καμίνια κατασκευάζονταν κεραμίδια και σκεύη. Ίσως αυτή είναι και η αιτία για το όνομα της τοποθεσίας.
θολωτός Τάφος 1
Το νότιο τμήμα του τάφου είχε καταστραφεί από τη διάνοιξη της αγροτικής οδού. Από την επίχωση σε αυτό το σημείο προέκυψαν οστά και «τίνα όστρακα με εγχάρακτον διακόσμησιν».
Ο τάφος είναι κτισμένος με μικρούς λίθους, άλλοτε πλακωτούς, άλλοτε αργούς, σε κάπως άτακτες σειρές. Υπήρχαν δύο τουλάχιστον λίθοι κατά το πάχος της θόλου. Διάμετρος, περ. 3.20 ή 3.40μ. Η είσοδος του ήταν στραμμένη προς Νότον. Ο τάφος ήταν αναμοχλευμένος. Τα ευρήματα καλύπτουν μεγάλη περίοδο από YEΙ -YE III, -1600 έως -1100. Το πρωιμότερο εύρημα είναι ένα κύπελλο Κεφτί με χελώνιο.
θολωτός Τάφος 2
Εχει επίσης καταστραφεί το νότιο τμήμα του. Είναι καλοφτιαγμένος, από αρκετά μεγάλους λίθους, μερικούς πλακωτούς, μερικούς αργούς, με καλή κλίση/ εκφορικότητα. Εχει δύο σειρές λίθων κατά το πάχος και παχύνεται ακόμη περισσότερο, όπου συνορεύει με τον τ.1 και τον τάφο 3. Η είσοδος του ήταν στραμμένη προς Νότον. Διάμετρος, περ.2.70μ. Δεν υπήρξαν κεραμεικά ευρήματα από τον τάφο. Πάντως, λόγω κατασκευής, ανάγεται στην ΥΕ Ι, -1600.
θολωτός Τάφος 3
Είναι κτισμένος από αρκετά μεγάλους πλακωτούς λίθους, κατά τρόπο παρόμοιο με τους προηγούμενους. Έχει δρόμο και παραστάδες με ανόμοιο κτίσιμο. Ο δρόμος είναι στραμμένος προς Α-ΒΑ. Σώζεται η αργολιθοδομή της εισόδου και το ανώφλι.
Στο εσωτερικό πολλές καύσεις, οστά και αγγεία των κλασικών-ελληνιστικών χρόνων.
Τα κεραμικά είναι της YE ΙΙΙ, -1400.
Στη ΒΔ πλευρά του τάφου, στο εξωτερικό του τοίχωμα, βρέθηκαν σφηνωμένοι, με το στόμιο προς την θόλο δύο πίθοι, ο πίθος 3 και ο πίθος 4 του εξάρματος. Ο 4 είναι σφηνωμένος σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσα στους λίθους, ενώ ο 3 όχι τόσο, αλλά και οι δύο βρίσκονται στο ίδιο βάθος. Είναι μικρότεροι από τους πίθους της κορυφής του εξάρματος. Ο 3 έχει διάμετρο βάσης 20εκ. Είναι σπασμένοι, αλλά μάλλον σώζονται στο σύνολο τους.
 |
| Θολωτοί τάφοι Καμινίων: Κύπελλα τύπου Κεφτί |
Θολωτός Τάφος 4
Βρίσκεται στο ΝΔ τμήμα του εξάρματος και έχει την είσοδο στραμμένη προς ΝΔ. Εχει διάμετρο 2.70μ. Η κατασκευή σε ακανόνιστες στρώσεις λίθων με «ακατέργαστη» όψη. Περιείχε πολλές ταφές, μερικές σε στρώμα χαμηλότερο του θεμελίου του τάφου.
Κατασκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε σε πρωιμότατους Μυκηναϊκούς χρόνους, -1700, ενώ κατά τα τέλη της ΥΕ Ι Β περιόδου εναπετέθησαν εκεί δυο μικρά αγγεία, ένα κύπελλο Κεφτί και ένα λεβητοκυάθιο.
Θολωτός Τάφος 5
Βρίσκεται στο Δυτικό σημείο του εξάρματος, στην κατωφέρεια αυτού, κατά συνέπεια χαμηλότερα από τους άλλους τάφους. Η είσοδος προς Δ. Διάμετρος 2.95μ. Περιείχε τουλάχιστον πέντε νεκρούς, εκ των οποίων τρεις ή τέσσαρες σε ανακομιδή. Ο ένας κτερισμένος με μικρό, μόνωτο κύπελλο της ΥΕ Ι-ΙΙΑ. Φαίνεται ότι καθαρίστηκε στα τέλη της ΥΕ IB και χρησιμοποιήθηκε για ένα ακόμη διάστημα.
Κατασκευάστηκε στα τέλη της ΜΕ ή «το αργότερον κατά τας αρχάς της ΥΕ εποχής», όπως υποδηλώνουν τα λίγα κομμάτια ενός μεγάλου αμαυρόχρωμου πίθου.
Στα Καμίνια, οι θολωτοί τάφοι μοιάζουν να έχουν πάρει τη θέση των ταφικών πίθων, που είχαν στους τύμβους της Βοϊδοκοιλιάς και των Παπουλίων. Πρόκειται για πραγματική διατήρηση της παράδοσης με τα καινούρια μέσα.
Στα Καμίνια, σύμφωνα με τον ανασκαφέα τους, Γ.Κορρέ, γίνεται φανερή τόσο η εμμονή στη ΜΕ παράδοση, όσο και η προέλευση του θολωτού τάφου από τον παλαιότερο τύμβο. Πρόκειται γιά ένα βήμα εξέλιξης ως προς τους τύμβους Παπουλίων και Βοιδοκοιλιάς, γιατί στα Καμίνια οι ταφικοί πίθοι έχουν αντικατασταθεί πλέον από θολωτούς τάφους, ενώ οι πίθοι του κέντρου του τύμβου δείχνουν, ότι διατηρείται ο Μεσοελλαδικός πυρήνας.
Οι τάφοι περιείχαν πολλές ταφές ο καθένας και τα κτερίσματα ήταν κυρίως κεραμεική.
Πάνω από την επίχωση πολλών τάφων βρέθηκαν πυρές, τέφρα και οστά ζώων. Ίσως πρόκειται γιά ίχνη μεταγενέστερης προγονολατρείας στον χώρο. Ας μη ξεχνάμε, πως μεταγενέστερη λατρεία υπήρχε και στο χώρο του τύμβου της Βοϊδοκοιλιάς και του Σαμικού στην Τριφυλία.
Τα ευρήματα του εξάρματος
Οι πίθοι στο κέντρο του τυμβοειδούς εξάρματος είναι Μεσοελλαδικοί ή, τουλάχιστον, σαφούς Μεσοελλαδικής παραδόσεως. Παραδόσεως που αφορά στο συγκεκριμένο ταφικό έθιμο της ταφής σε πίθο και στην τοποθέτηση του πίθου σε τύμβο.
Αλλά και μέσα στους θολωτούς τάφους, υπάρχουν αγγεία, που είναι ΜΕ η ΜΕ παραδόσεως, ενώ κάποια Μυκηναϊκά είναι πολύ πρώιμα. Μερικά Μυκηναϊκά αγγεία περιλαμβάνονται στην μελέτη, επειδή θεωρώ, ότι είναι πολύ πρώιμοι τύποι, μεταβατικοί, ενδιάμεσοι μεταξύ των δύο εποχών, όπως, εξάλλου, και ο ίδιος ο τύμβος. Η μελέτη τους είναι χρήσιμη, για να διαφανεί η εξελικτική πορεία ενός σχήματος.
Από τον τάφο 3 προέρχεται ένα μικρό σχετικά αγγείο, που μάλλον έχει αμαυρόχρωμη διακόσμηση.
Σώζονται, ακόμη, τμηματικά, και μερικά κύπελλα χονδροειδή, «τύπου Βορουλίων».
Από τον τάφο 4 υπάρχει ένας κύαθος, που είναι Μυκηναϊκός, όμως έχει αρκετά «μεσοελλαδική» εμφάνιση -πρέπει να είναι πολύ πρώιμος.
Μεταξύ των ευρημάτων του τάφου 5 υπάρχουν αρκετά ΜΕ/YE αγγεία, κυρίως κύπελλα / αρυτήρες, ρηχά "τύπου Βορουλίων", όχι τα μεγάλα, ωοειδή. Επίσης, ένας μικρός, ακόσμητος πίθος και ένα μεγάλο αμαυρόχρωμο αγγείο. Τέλος, μεταξύ των επιφανειακών οστράκων του εξάρματος υπάρχουν μερικά κομμάτια που προέρχονται από ΜΕ πίθους.
