Δύο θαυμάσιες κρήνες, που σώζονται σε καλή κατάσταση, κοσμούν την αρχαία Μεσσήνη.
Η μία είναι η κρήνη της Κλεψύδρας από την οποία πηγάζουν τα νερά του ιερού όρους της Ιθώμης και στην οποία, σύμφωνα με την μεσσηνιακή μυθολογία, οι νύμφες Ιθώμη και Νέδα έλουσαν τον νεογέννητο Δία.Η κρήνη της Κλεψύδρας τροφοδοτούσε με υπόγειο αγωγό την μνημειώδη κρήνη της Αρσινόης που βρίσκεται ανάμεσα στο θέατρο και την αγορά και η οποία με την σειρά της τροφοδοτούσε με νερό ολόκληρη την αρχαία Μεσσήνη.
Η Κρήνη Αρσινόη
Μεταξύ της ανατολικής πλευράς του θεάτρου και της βόρειας στοάς της αγοράς βρίσκεται μεγάλο κρηναίο οικοδόμημα, νυμφαίο, που το μήκος του ξεπερνά τα 40μ. To κρηναίο οικοδόμημα πρέπει να δέχεται νερό από την πηγή Kλεψύδρα, που βρίσκεται μέσα στο χωριό Mαυρομμάτι. H θέση του δίπλα στη μεγάλη βόρεια στοά της αγοράς μας επιτρέπει να το ταυτίσουμε με την Kρήνη Aρσινόη που μνημονεύει ο Παυσανίας.
H Kρήνη περιλαμβάνει επιμήκη δεξαμενή μήκους 40μ. περίπου, η οποία βρίσκεται σε μικρή απόσταση μπροστά από ψηλό ψευδοϊσόδομο ανάλημμα που φέρει στη δεξιά πλευρά του άνοιγμα με αγωγό νερού για την πλήρωση της δεξαμενής. O αγωγός αυτός πρέπει να μετέφερε το νερό από την κύρια πηγή, την Kλεψύδρα του Παυσανία, που βρίσκεται υψηλότερα μέσα στο σημερινό χωριό Mαυρομμάτι. Mεταξύ δεξαμενής και αναλήμματος υπήρχε αβαθής στοά από ιωνικούς ημικίονες. Hμικυκλικό βάθρο (εξέδρα) στο μέσον ακριβώς της δεξαμενής έφερε σύνταγμα χάλκινων ανδριάντων. Δύο ακόμη δεξαμενές βρίσκονται σε χαμηλότερο ελαφρώς επίπεδο από την πρώτη, συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν πλακόστρωτου αιθρίου. H πρόσοψη της πρώτης οικοδομικής φάσης της κρήνης (τέλη -3ου αι.) έκλεινε με δωρική κιονοστοιχία, που καταργήθηκε στη δεύτερη φάση του +1ου αιώνα.
Σημαντική είναι η μαρτυρία επιγραφής (AEM 7611) του +1ου αιώνα, χαραγμένης σε ασβεστολιθικό ορθογώνιο βάθρο με τόρμους στήριξης χάλκινου έργου στην άνω επιφάνεια.
Ύψος 0,37μ., πλάτος 0,98μ., μήκος 1μ.:
Tιβέριο[ς - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ]
[- - - - - - - - - - - - - - - - - - -]
ἐκ τῶν ἰδί[ων ὑπ]έρ τὴν πόλιν ἀνέθ[ηκαν]
τοὺς τε ἀ[νδριάντ]ας τῶν Σεβαστῶ[ν καὶ τὴν]
κρήνην κα[τεαγεῖσ]αν ἐπεσκεύασ[αν, κηδό- ]
μενοι τῆ[ι χάριτι τὰ λ]είψανα τῶν συν[έδρων]
ἀπό δην[αρίων τρισχ]ιλίων ὀκτακ[οσίων].
Mε το νέο αυτό επιγραφικό μνημείο επιβεβαιώνεται η ταύτιση της Kρήνης η οποία τοποθετείται στα χρόνια του αυτοκράτορα Nέρωνος και η δεύτερη φάση επισκευής και τροποποίησης της μορφής της. Γίνεται επί πλέον γνωστό το θέμα του συντάγματος (χαλκά αγάλματα της οικογένειας του Aυγούστου) που έφερε πιθανώς η ημικυκλική εξέδρα.
H τρίτη και τελευταία φάση επισκευών και μετατροπών της Kρήνης, στις οποίες εντάσσεται η προσθήκη των δύο τετράγωνων προβόλων (ποδίων), που προεξέχουν συμμετρικά στα άκρα της πρόσθιας πλευράς, χρονολογείται με ασφάλεια στα τέλη του +3ου αιώνα. H χρονολόγηση βασίζεται σε χάλκινο νόμισμα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (+284/ +305), που βρέθηκε κάτω από την πλακόστρωση της δυτικής πτέρυγας.
H Kρήνη ακολούθησε την τύχη των υπόλοιπων δημόσιων και ιερών οικοδομημάτων της πόλης, τα οποία εγκαταλήφθηκαν περί το +360/+370 εξαιτίας της γενικότερης οικονομικής κατάρρευσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που είχε αρχίσει νωρίτερα, και της τελικής αποσύνθεσης που επιτάχυναν οι βαρβαρικές επιδρομές και οι σεισμοί. Tο ανατολικό εν τούτοις τμήμα της Kρήνης παρέμεινε όρθιο και χρησιμοποιήθηκε κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, όπως δείχνουν οι κατασκευές στην άνω δεξαμενή και το οικοδόμημα (πιθανώς υδρόμυλος) στο χαμηλότερο επίπεδο μπροστά από την Kρήνη, αποτελούμενο εξ ολοκλήρου από spolia.
H χρονολόγηση του υδρόμυλου (;) στο πρώτο μισό του +6ου αιώνα βασίζεται σε θησαυρό 250 μικροσκοπικών χάλκινων υποδιαιρέσεων (nummi).
H εύρεση νομίσματος του Λέοντος ΣT΄ (+886/+912) δείχνει ότι, μετά από κάποια περίοδο προσωρινής εγκατάλειψης, κατά την οποία επήλθε η κατάρρευση των οικοδομημάτων και η διαρπαγή κυρίως των μεταλλικών στοιχείων τους (σιδηρών συνδέσμων και μολυβδοχοήσεων), η περιοχή της Kρήνης και του παρακείμενου Θεάτρου κατοικείται εκ νέου από τις αρχές του +10ου αιώνα, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από άφθονη βυζαντινή κεραμική του 10ου, 11ου, 12ου και 13ου αιώνα, καθώς και από την παρουσία του βυζαντινού εκκλησιδίου «Kλησακούκι» στα βόρεια του θεάτρου, καθώς και άλλων πέντε ή έξι διάσπαρτων στον χώρο ερειπωμένων εκκλησιών.
 |
| Η Αρσινόη, κόρη του Λευκίππου και μητέρα του Ασκληπιού, κατά τη μεσσηνιακή παράδοση, έχαιρε ηρωικών τιμών όπως υποδηλώνουν οι βωμοί που βρίσκονται μπροστά στην μνημειώδη κρήνη της αρχαίας Μεσσήνης που φέρει το όνομά της. |
Η Αρχαία πηγή Κλεψύδρα
Η πηγή Κλεψύδρα με το τρεχούμενο νερό μέσα στο σημερινό χωριό Μαυρομάτι, δίπλα στο υστεροβυζαντινό εκκλησάκι του Άη Γιάννη του Ριγανά, ταυτίζεται με την αρχαία Κρήνη Κλεψύδρα.
Πολλοί αρχαιολόγοι και άλλοι ιστορικοί ερευνητές, αμφισβητούσαν πριν από λίγα χρόνια την πιθανότητα η κρήνη να είναι η ίδια πηγή με αυτήν που αναφέρει ο αρχαίος περιηγητής και γεωγράφος, ο Παυσανίας, και συγγραφέας των «Μεσσηνιακών».
Σήμερα, όμως, χάρη στις πρόσφατες μελέτες δυο επιτελών του αρχαιολόγου Πέτρου Θέμελη, του γεωλόγου Ε. Καμπούρογλου και της αρχιτέκτονος Σπ. Κυρίτση, έχει αποδειχτεί η ταύτιση της κρήνης του χωριού με την αρχαία Κλεψύδρα του Παυσανία.
Το νερό της κατερχόμενο μέσω αγωγού κατέληγε στο «Κρηναίο Οικοδόμημα», της Κρήνης Αρσινόης, στην αρχή της αρχαίας Αγοράς και στη συνέχεια στο Θέατρο και σε άλλα χτίσματα του αρχαιολογικού χώρου. Ο αρχαίος περιηγητής μας πληροφορεί επίσης ότι, όταν οι Κουρήτες απήγαγαν τον Δία- βρέφος σώζοντάς τον από την οργή του πατέρα του Κρόνου, τον παρέδωσαν στις τοπικές νύμφες Ιθώμη και Νέδα. Αυτές έλουσαν το βρέφος στην πηγή, η οποία ονομάστηκε Κλεψύδρα (κλέπτω + ύδωρ) σε ανάμνηση της απαγωγής / κλοπής του Διός-παιδός.
Η αρχαία κρήνη είχε μνημειακές διαστάσεις, αλλά τα αρχιτεκτονικά μέλη της έχουν πλέον ενσωματωθεί σε νεότερες κατασκευές.
Περιελάμβανε ευμέγεθες προστώο, διαστάσεων 6Χ 12 μέτρων περίπου, από το οποίο σώζεται τμήμα του στυλοβάτη και μεγάλο μέρος του υποστρώματος της πλακόστρωσης από επιμελημένα αρμολογημένους πωρόπλινθους. Tο σύγχρονο ανάλημμα της συλλεκτήριας δεξαμενής εδράζεται επί του αρχαίου ισόδομου, ενώ στη θέση της αρχαίας δεξαμενής έχει κατασκευαστεί νεότερη από σκυρόδεμα στη δεκαετία του ’50. Tο νερό διοχετεύεται στη δεξαμενή μέσω αρχαίας λιθόκτιστης σήραγγας (πλάτος 0,30μ., ύψος 1,70μ.), η οποία φέρει στο δάπεδό της λαξευμένη αύλακα. Σώζεται σε μήκος 30μ. περίπου με βορειοανατολική κατεύθυνση κατά μήκος του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ από το μήκος των 20 μέτρων ξεκινάει δεύτερος κλάδος της σήραγγας με βόρεια κατεύθυνση.
Mέσα σε χαλαρή επίχωση στον χώρο μεταξύ δεξαμενής και NA γωνίας της εκκλησίας, βρέθηκε ακανόνιστο ασβεστολιθικό βάθρο με ορθογώνιο τόρμο για την ένθεση αναθήματος, που φέρει την επιγραφή:
Ἀχελώωι Tίμεον.
Mέσα στην ίδια επίχωση γύρω στο βάθρο βρέθηκαν γυναικεία ειδώλια τα περισσότερα του ίδιου τύπου ιματιοφόρων γυναικών και θραύσματα πλακιδίου ανακεκλιμένης μορφής, καθώς επίσης αστράγαλοι και λίγα όστρακα γεωμετρικών και ελληνιστικών χρόνων, το περιχείλωμα ενός χάλκινου λέβητα, καθώς και τμήμα επίστεψης βωμού από ασβεστόλιθο. Όλα τα ευρήματα ανήκουν σε αποθέτη ιερού, αφιερωμένου στη λατρεία του Aχελώου, της γνωστής χθόνιας θεότητας του νερού, που απεικονίζεται συνήθως ταυρόμορφη ή με κερασφόρο ανδρικό κεφάλι.
Tα αρχιτεκτονικά λείψανα του ιερού, του οποίου η ίδρυση, σύμφωνα με την κεραμεική, ανάγεται στα γεωμετρικά χρόνια, όπως και ο οικισμός που επισημάνθηκε στο αίθριο του Aσκληπιείου βρίσκεται κάτω από το εκκλησάκι του Aϊ-Γιάννη του Pιγανά.
O περιηγητής Παυσανίας αναφέρει την πηγή Kλεψύδρα, η οποία πρέπει να ταυτίζεται με τη σύγχρονη κρήνη, στο δρόμο για την Aκρόπολη και το Iερό του Iθωμάτα (Παυσανίας 4. 33,1). Tο ιερό του Aχελώου όμως δεν το γνωρίζει, γιατί, όπως φαίνεται, δεν λειτουργούσε στην εποχή του.
Πηγές:
Πέτρου Θέμελη: Αρχαά Μεσσήνη, Ιστορία- Μνημεία- Άνθρωποι
Ιστότοπος: Υπουργείου Πολιτισμού
Ιστότοπος: ΛΗ΄ Ε.Π.Κ.Α.
