Ο Βυζαντινός ναός της Αγίας Κυριακής βρίσκεται σε ομώνυμη θέση αγροτικής περιοχής, στον δρόμο που οδηγεί από την εθνική οδό Καλαμάτας – Αθηνών, στο χωριό Πήδημα (Δήμος Αρφαρών), και σώζεται σε καλή κατάσταση. Στο εσωτερικό του ναού οι τοιχογραφίες, που χρονολογήθηκαν βάσει τεχνοτροπικών εκτιμήσεων στα τέλη του 14ου αιώνα, σώζονται σε μεγάλη έκταση.
Η Αγία Κυριακή βρίσκεται σε ομώνυμη θέση αγροτικής περιοχής, στον δρόμο που οδηγεί από την εθνική οδό Καλαμάτας – Αθηνών, στο χωριό Πήδημα (Δήμος Αρφαρών), και σώζεται σε καλή κατάσταση.
Ο ναός της Αγίας Κυριακής έγινε γνωστός από τον δεύτερο τόμο του Γ. Δημητροκάλλη για τους άγνωστους Βυζαντινούς ναούς της Μεσσηνίας1. Ανήκει στην ομάδα των σταυρεπίστεγων ναών της κατηγορίας Α/1 και χαρακτηρίζεται από το ιδιαίτερα μικρό της μέγεθος. Η τοιχοποιία του ναού δεν είναι ομοιόμορφη, οι πλάγιες πλευρές είναι κατασκευασμένες με κοινή αργολιθοδομή, ενώ τα τύμπανα της καμάρας και η κόγχη του Ιερού δείχνουν επιμελέστερη πλινθοπερίκλειστη κατασκευή.
Πλούσιος είναι και ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του ναού, αποτελούμενος από οδοντωτές ταινίες και επάλληλες σειρές πλίνθων, που περιβάλλουν τα παράθυρα των εγκαρσίων καμαρών.
Στο εσωτερικό του ναού οι τοιχογραφίες, που χρονολογήθηκαν βάσει τεχνοτροπικών εκτιμήσεων στα τέλη του 14ου αιώνα, σώζονται σε μεγάλη έκταση, αλλά σε απελπιστική πράγματι κατάσταση2. Για τη ακριβή χρονολόγηση του μνημείου ίσως αποβεί κρίσιμη η προσπάθεια συντήρησης και καθαρισμού γραπτής επιγραφής που λανθάνει και η οποία αναπτύσσεται στο νότιο τοίχο στο πλάτος της εγκάρσιας κεραίας, στο ύψος της στάθμης που ορίζεται από τη γένεση της κατά μήκος κεραίας.Ο Μ. Δωρής χρονολογεί τον ναό στα 1300±25
Με εξαίρεση την Φιλοξενία του Αβραάμ στο δυτικό τοίχο πάνω από την αψίδα του Ιερού και τα Εισόδια της Θεοτόκου στο βόρειο τοίχο της εγκάρσιας κεραίας, είναι σαφές ότι είχε καθαρά χριστολογικό περιεχόμενο.
Συγκεκριμένα αναγνωρίζονται δέκα παραστάσεις του χριστολογικού κύκλου, ο οποίος ήταν ιδαίτερα εκτεταμένος για το μέγεθος του ναού.
Σύμφωνα με τον κάναβο του εικονογραφικού προγράμματος, υπολογίζεται ότι περιελάμβανε 16 έως 18 παραστάσεις.
Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι ο ενιαίος χριστολογικός κύκλος αναπτύσσεται πάνω από τη στάθμη γένεσης των κατά μήκος καμαρών, ακολουθεί συνεπή δεξιόστροφη φορά ξεκινώντας ουσιαστικά από την εγκάρσια καμάρα.
Σημειώνουμε επίσης την παρουσία των Ευαγγελιστών στις κάθετες τριγωνικές επιφάνειες που προκύπτουν από την αλληλοτομία των καμαρών, οι οποίοι εικονίζονται ολόσωμοι κατά τον συνήθη τύπο των συγγραφέων.
Κάτω από τη στάθμη που ορίζεται από τη γένεση των κατά μήκος καμαρών, δηλαδή στις αδιάσπαστες ενιαίες επιφάνειες του βόρειου και νότιου τοίχου, αναπτύσσεται η ζώνη των ολόσωμων μορφών όπου παρεμβάλλονται πιθανότατα και έφιπποι, όπως επίσης και μία στηθαία μορφή σε ορθογώνιο πλαίσιο κατ΄ απομίμηση φορητής εικόνας, η οποία κατά την τοπική παράδοση ταυτίζεται με την επώνυμη του ναού αγία Κυριακή.
Βιβλιογραφία
-Γιώργος Π. Φουστέρης: "Εικονογραφικά προγράμματα σε Βυζαντινούς σταυρεπίστεγους ναούς".
-Δημητροκάλλης 1998: 310-330.
-Ιωάννης Κακούρος:"Βυζαντινά μνημεία της Μεσσηνίας".
1 Γ. Δημητροκάλλης, Άγνωστοι βυζαντινοί ναοί της Μεσσηνίας, Β΄, 1998, 309-330 όπου κάτοψη και τομή του συγγραφέα. Ο ναός δεν υπάρχει στον κατάλογο του Küpper, ενώ ο Μ. Δωρής τον χρονολογεί στα 1300±25, βλ. Δωρής, αρ. 206.1, Τυπολογία, 78.
2 Δημητροκάλλης, ό.π., 319 και 330. Οι τοιχογραφίες δεν έχουν συντηρηθεί μέχρι σήμερα (τελευταία επίσκεψη Αύγουστος 2004).
