Εν εκ των σπουδαιότερων αποτελεσμάτων των εν Μεσσηνία ερευνών είναι, ότι η περιοχή βρίθει τύμβων σπανιώτερον μεν εν τη πεδιάδι ευρισκομένων, συνήθως δε κειμένων επί της κορυφής φυσικών υψωμάτων.
Κατά την περυσινήν περίοδον εσκάφησαν εις θέσιν Ρούτση δυο τοιούτοι τύμβοι, άνευ όμως τελειωτικών αποτελεσμάτων. Εφέτος ανεσκάφη κατά το ήμισυ και πλέον μέγας τύμβος εις θέσιν Άγιος Ιωάννης, κειμένην εις το μέσον της αποστάσεως μεταξύ των χωρίων Πλάτανος και Παπούλια Πυλίας, παρά την αμαξιτόν. Φαίνεται να βεβαιούται νυν, ότι πάντες ούτοι οι τύμβοι ανήκουσιν εις τα σύνορα ΠΕ και ΜΕ περιόδου, ήτοι εις την περίοδον περί το -2000.
Αφορμήν εις την ανασκαφήν του τύμβου έδωκεν η πρόθεσις του προέδρου της κοινότητος Παπουλίων κ. Μιλτιάδου Ζαχαροπουλου μετ΄ άλλων συγχωριανών του, όπως ανεγείρωσι μικράν εκκλησίαν προς τιμήν του Αγ. Ιωάννου, ου το όνομα φέρει η αγροτική τοποθεσία. Εξελέγη δε ο τύμβος, διότι απετέλει ύψωμα. Κατά την ανόρυξιν των θεμελίων παρουσιάσθησαν κιβωτόσχημοι τάφοι Χριστιανικής εποχής, αλλά και ωραίου πίθου τεμάχια, εξ ερυθρού πηλού μετά σχοινιωτού αναγλύφου διακόσμου, όστις μου φαίνεται ΜΕ περιόδου.
Προ αυτού, ως φαίνεται, (κατά τινας όμως των ανασκαψάντων χωρικών εντός αυτού) ευρέθη το εν εικ.9 εις δυο όψεις παρεχόμενου σταμνοειδές πιθάριον, ύψους 0.30. Εξ ωχρού πηλού, χειροποίητου, με τας ανεξελίκτους λαβάς, αι οποίαι είναι εισέτι τετρημένα ώτα, φέρει επί του ώμου ίχνη τεθλασμένων γραμμών διά χρώματος μελανού αμαυρού. Πρόκειται περί κοσμήματος, ως το των ημικιόνων του θησαυρού του Ατρέως. Τυπολογικώς το αγγείον τούτο θα έπρεπε να τεθή εις την τελευταίαν ΠΕ περίοδον. Το σχήμα εν τούτοις διατηρείται εν Μεσσηνία μέχρι της ύστατης ΜΕ περιόδου, ίσως και της πρωίμου Μυκηναϊκής (Hesperia 23, 1954, π.38, 6 και σ.160, 162, Blegen). To πράγμα περιήλθεν εις γνώσιν μου, διεκόπησαν αι εργασίαι και εδόθη αφορμή προς ερευνάν του τύμβου. Μόνον δέκα ημέραι ήτο δυνατόν να διατεθώσι προς τούτο, λόγω δε του λεπτού της εργασίας ανεσκάφη το ήμισυ του τύμβου, αφεθέντος του ετέρου ημίσεος διά το επόμενον έτος.
Ανασκαφή 1954: Τα αποτελέσματα ήσαν τα ακόλουθα:
Ο τύμβος Αγ. Ιωάννου Παπουλίων παρουσιάζει πρωτοφανή χαρακτηριστικά ενέχοντα πρωτοτυπίαν και ενδιαφέρον. Είναι ελαφρώς ωοειδής, της μείζονος αυτού διαμέτρου ούσης περί τα 13 μέτρα (εκ Δ. προς Α.). Το ύψος αυτού (ισοπεδωθέντος εν μέρει υπό των χωρικών) είναι σήμερον 2 1/2 μέτρα και δεν θα υπερέβαινε ποτέ ίσως το εν εισέτι μέτρον.
Αφού εσχηματίσθη ο αρχικός τύμβος διά συσσωρεύσεως καθαρού χώματος επί είδους δαπέδου εκ μαλακού φυσικού πετρώματος, περιεβλήθη κύκλω διά ζώνης λίθων πλακωτών από της βάσεως μέχρις ύψους 2μ. περίπου (εικ.10). Τι ακριβώς περικλείει το εσωτερικόν του τύμβου, πλην του πίθου ον κατέστρεψαν οι χωρικοί, θα ίδωμεν κατά το επιόν έτος. Εις εποχήν όμως κατά τι υστερωτέραν προφανώς, έθαψαν πολλούς νέους νεκρούς κατά την περιφέρειαν του τύμβου εντός πίθων.
Οι πίθοι ετίθεντο οριζοντίως κατά το μέσον περίπου του ύψους του τύμβου, καταστρεφομένου προς τούτο τμήματος της λίθινης ζώνης. Τα στόμια των πίθων έβλεπον πάντοτε προς τα έξω, και επειδή ευρίσκονται κατά κανονικός σχετικώς αποστάσεις, δίδουσι την εντύπωσιν πύργου μετά τηλεβολοστοιχίας. Εννέα πίθοι ανεφάνησαν μέχρι τούδε, τινές ογκωδών διαστάσεων.
Ο μέγιστος έχει μήκος 2.18μ. (εικ.11), ων, υποθέτω, ο μέγιστος πίθος ον μέχρι τούδε έχουσιν αποκαλύψει αι ανασκαφαί της κυρίως Ελλάδος.
Τινές των πίθων περιείχον δυο νεκρούς (πάντοτε οκλάζοντας) χωρίς η δεύτερα ταφή να διαταράξη την πρώτην. Επειδή εύρομεν εις τον ώμον ενός νεκρού άτεχνον βέλος οψιανού, θα ήτο πιθανή η εκδοχή, ότι πρόκειται περί πολυανδρίου νεκρών πεσόντων εν πολεμώ και ταφέντων ταυτοχρόνως, αλλά προ της πλήρους ανασκαφής του τύμβου παν συμπέρασμα είναι προσωρινόν. Τα μόνα άλλα ευρήματα είναι εξάρτημα μολύβδου και έτερον πήλινον εκ των πίθων.
Πέριξ του τύμβου και επ΄ αυτού υπάρχουσι πολλοί κιβωτόσχημοι τάφοι δια πλακών, αλλά, πλην ενός, όστις είναι ΜΕ ίσως (συνεσταλμένος νεκρός), πάντες οι άλλοι είναι χριστιανικής εποχής. Τινές εχρησίμευσαν και ως οστεοφυλάκια, περιέχοντες πολλά κρανία. Ομού μετά των πίθων το σύνολον των τάφων του τύμβου ανήλθεν εις 18, θα ευρεθώσι δε και άλλοι. (Προσωρινόν σχέδιον όρα εν εικ.12).
Αι έρευναι ημών εις τα πέριξ έδειξαν, ότι δωδεκάς περίπου τύμβων, των πλείστων κατεστραμμένων, υπάρχει εις μικράν σχετικώς απόστασιν. Εν δε τη όλη Δυτ. Μεσσηνία ο εις εμέ γνωστός αριθμός είναι τουλάχιστον διπλάσιος. Προτού ανασκαφώσι και άλλοι, γενικότερα συμπεράσματα είναι πρόωρα. Προς το παρόν πάντες φαίνονται Προμυκηναϊκοί, αλλά δεν θα ήτο δύσκολον να ευρεθώσι και τινές Μυκηναϊκοί. Η σημασία του πράγματος είναι προφανής.
Επί πλέον, αι έρευναι ημών απεκάλυψαν καθ την παρουσίαν τριών μικρών θολωτών τάφων, εις δε άλλος ήτο τετράπλευρος λάκκος. Ο πρώτος θολωτός τάφος κείται κατά το ήμισυ υπό την οικίαν του προέδρου κ. Μ. Ζαχαροπούλου, όστις μετά μεγάλης προθυμίας και ζήλου εβοήθησεν ημάς εις την διεξαγωγήν της ανασκαφής. Κατά το έτερον ήμισυ κείται υπό δρομίσκον. Δυστυχώς ήτο κατεστραμμένος μέχρι σχεδόν του πυθμένος. Μόνον εις το Ανατ. μέρος διατηρούνται τα τοιχώματα του κύκλου εις ύψος 50 εκ., τα δε ευρήματα ήρχιζον ήδη απ΄ αυτής της επιφάνειας του δρομίσκου. Σκελετός κατά χώραν δεν ευρέθη, αλλ΄ ολίγα οστά εν αταξία. Τα ευρήματα ήσαν ολίγα τινά αγγεία εν τεμαχίοις, σφονδύλια πηλού, ωραία χαλκή περόνη αρίστης διατηρήσεως (μήκ. 0.17), μικρόν χαλκούν διάδημα, χαλκούς δακτύλιος, χαλκούς οπεύς και τινες ψήφοι χαλκαί. Η διάμετρος του τάφου ήτο (έξ υπολογισμού) 3.60μ.
Περί τα 80μ. Νοτιώτερον ευρέθησαν τα λείψανα ετέρου τάφου τελείως κατεστραμμένου. Μόνον λίθοι τινές της κατωτάτης περιφερείας διετηρούντο. Σφονδύλιον στεατίτου και τεμάχιον ψευδοστόμου αμφορέως ήσαν τα μόνα ευρήματα. Τέλος εις απόστασιν 5 μόλις μέτρων από του πρώτου τάφου υπάρχει εντός της οδού του χωρίου ορθογώνιος λάκκος κακώς διατηρούμενος, μακράς πλευράς άνω των 2 μέτρων, όστις περιείχεν άφθονα όστρακα και τεμάχια οστών. Πάντων τούτων των τάφων η κεραμεική είναι YE III.
Έξωθι του χωρίου, εντός του αγρού Λατζούνη, ευρέθη τέταρτος τάφος θολωτός της αυτής διαμέτρου (3.65). Ούτος διατηρείται ακέραιος, αν και η κορυφή του έχει καταπέσει. Σχηματίζει μικρόν τύμβον, έφ΄ ου φύεται ελαία. Η ανασκαφή του θα πραγματοποιηθή κατά το επιόν έτος.
Ανασκαφή 1955
Ο τύμβος Αγίου Ιωάννου, πλησίον του ανωτέρω χωρίου (ΠΑΕ 1954, σ.313 εικ.10), ανεσκάφη εντελώς, υπολειπομένης μόνον ελαχίστης εργασίας κατά την Ανατολικήν πλευράν, όπως γίνωσι μετρήσεις προς περάτωσιν του σχεδίου.
Ήτο ήδη γνωστόν, ότι ο τύμβος περιείχε ταφάς εντός πίθων, τεθαμμένων οριζοντίως και ακτινοειδώς κατά την περιφέρειαν, εις δρ και μόνος πίθος έκειτο εις το εσωτερικόν του τύμβου. Ήδη το εσωτερικόν ανεσκάφη πλήρως και απεδείχθη ότι άλλη ταφή δεν υπήρχεν, υπήρχεν όμως ακριβώς εις το κέντρον του τύμβου ενδιαφέρον και περίεργον κατασκεύασμα: Μία μικρά πεταλοειδούς σχήματος οικία, ήτις ήτο η κοινή κατοικία πάντων των νεκρών (πίν.97β).
Διά μικρών πλακωτών λίθων, υψουμένων εις τέσσαρας δόμους, διεμορφώθη το πεταλοειδές κατασκεύασμα, με τοίχους παχείς, με την είσοδον προς Ανατολάς και με μεγάλας πλάκας αντί στέγης. Ο οικίσκος έχει μήκος 2.20μ., πλάτος μέγιστον 1.25μ., άνοιγμα δε της εισόδου 1.10μ. Εις το δάπεδον του τύμβου έχει σκαφή ελαφρώς ο μαλακός βράχος προς σχηματισμόν του δαπέδου της οικίας, όπερ ούτω κείται 0.12μ. βαθύτεροι. Το συνολικόν ύψος από του δαπέδου τούτου μέχρι των καλυπτήρων πλακών της στέγης είναι 0.80μ.
Μετά την επίχωσιν του τύμβου εθραύσθησαν αι πλάκες της στέγης και τα υπερκείμενα χώματα εβυθίσθησαν κανονικώς, συμπεσόντα περί το μέσον, ώστε εκ μόνης της τομής του τύμβου να κατανοήσωμεν ήδη, ότι θα εύρωμεν υποκείμενον βεβυθισμένον «τάφον».
Το εσωτερικόν ήτο απολύτως καθαρόν και ουδέν απολύτως πλην χώματος περιείχεν, ώστε αποκλείεται να υπήρξε ποτέ τάφος. Είναι κενοτάφιον εν σχήματι οικίας, κοινή κατοικία πάντων των νεκρών του τύμβου. Προ της εισόδου υπήρχε πρόχειρος τείχισις διά λίθων, αλλά μόνον εις το ανώτατον μέρος, προ δε και ταύτης άλλοι λίθοι εχώριζον στενόμακρον διαμέρισμα, εντός του οποίου υπήρχον άφθονα τα ίχνη πυράς, μικρών τεμαχίων οστών και εν μόνον μέγα οστούν, το οποίον υποθέτω ότι ανήκει εις χοίρον, μέχρις ότου εξετασθή παρ΄ ειδικού. Κατά ταύτα θυσία προσεφέρθη προ της θύρας του κενοταφίου.
Τα αυτά ίχνη θυσιών παρουσιάσθησαν και έτι ανατολικώτερον, εις μικράν απόστασιν από της Βόρειας παραστάδος της εισόδου, επί είδους μικρού βωμού. Ουδέν κινητόν εύρημα εσημεαόθη. Ως και εις τον τύμβον Ρούτση, η επίχωσις περιείχε μικρότατα τεμάχια κεραμεικής, ων μερικά δεικνύουν βερνίκωσιν. Τα πράγματα θα μελετηθώσι καλύτερον διά μελλουσών ανασκαφών, δι΄ων θα γνωσθή η Μεσσηνιακή προϊστορική κεραμεική η προγενέστερα της Μυκηναϊκής περιόδου. Η πέρυσιν εκφρασθείσα γνώμη μου, ότι δυνατόν ο τύμβος να είναι πολυάνδρων πεσόντων εν μάχη αποδεικνύεται εσφαλμένη, διότι πίθοι τινές περιείχον οκλάζοντας σκελετούς παιδιών.
Παρά την είσοδον του χωρίου Παπούλια, εις θέσιν Καταρράχι, ανεσκάφη τελείως ο μικρός θολωτός τάφος εντός του αγρού Λατζούνη. Η διάμετρος της θόλου ηρίθμει 4.40μ., το ατόμων είχε μήκος 2μ. και πλ. 0.80μ., ο δε δρόμος πλ. 1μ. και μήκος ακαθόριστον, πάντως μικρόν. Μέχρι 3μ. παρηκολουθήθη καλώς. Μόνον τμήμα τοιχωμάτων του δρόμου, μέχρι μήκους 1.25μ. από της προσόψεως ήτο τετειχισμένον. Το υπόλοιπον είχεν αφεθή αρχικώς ατείχιστον.
Ο τάφος περιείχε δυο λάκκους και τα σαφή ίχνη δυο πυρών επί του δαπέδου. Άνω των 10 κρανίων διακρίνονται ευκόλως μεταξύ των λειψάνων οστών. Μυκηναϊκά ευρήματα ελάχιστα εφθαρμένα μικρά αγγεία, άτινα φαίνονται εντελώς όψιμα και ευτελή (καθαρισμός δεν έγινεν ακόμη). Πολύ σπουδαιότερου είναι, ότι και εις τον τάφον τούτον ησκήθη λατρεία εις Ελληνικούς χρόνους. Έν συντομία η εικών, ην η ανασκαφή παρέσχεν, είναι η ακόλουθος:
Ο τάφος περιείχε Μυκηναϊκούς νεκρούς και σωρούς οστών επί του δαπέδου του, ότε κατέπεσεν η κορυφή του εις προκεχωρημένην Ελληνικήν εποχήν. Εισήλθον τότε εντός αυτού οι έλληνες, ήναψαν δύο μεγάλας πυράς, προσέφερον θυσίας (οστά βοοειδών και αιγοπροβάτων) και απέθεσαν μικρά αγγεία μελαμβαφή. Ακολούθως προσεφέροντο άνωθεν και άλλαι θυσίαι και αγγεία ολονέν μεγαλύτερα και μεταγενέστερα, ενώ εκ παραλλήλου κατέπιπτον τα τοιχώματα της θόλου, μέχρις ότου αύτη κατεχώσθη εντελώς. Σήμερον διατηρείται εις ύψος 1.50 περίπου. Περισσότερα θα μάθωμεν, άμα τω καθαρισμοί των κεραμεικών ευρημάτων.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ Ν. ΜΑΡΙΝΑΤΟΣ
Πρακτικά τής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1954, 1955.
Κατά την περυσινήν περίοδον εσκάφησαν εις θέσιν Ρούτση δυο τοιούτοι τύμβοι, άνευ όμως τελειωτικών αποτελεσμάτων. Εφέτος ανεσκάφη κατά το ήμισυ και πλέον μέγας τύμβος εις θέσιν Άγιος Ιωάννης, κειμένην εις το μέσον της αποστάσεως μεταξύ των χωρίων Πλάτανος και Παπούλια Πυλίας, παρά την αμαξιτόν. Φαίνεται να βεβαιούται νυν, ότι πάντες ούτοι οι τύμβοι ανήκουσιν εις τα σύνορα ΠΕ και ΜΕ περιόδου, ήτοι εις την περίοδον περί το -2000.
Αφορμήν εις την ανασκαφήν του τύμβου έδωκεν η πρόθεσις του προέδρου της κοινότητος Παπουλίων κ. Μιλτιάδου Ζαχαροπουλου μετ΄ άλλων συγχωριανών του, όπως ανεγείρωσι μικράν εκκλησίαν προς τιμήν του Αγ. Ιωάννου, ου το όνομα φέρει η αγροτική τοποθεσία. Εξελέγη δε ο τύμβος, διότι απετέλει ύψωμα. Κατά την ανόρυξιν των θεμελίων παρουσιάσθησαν κιβωτόσχημοι τάφοι Χριστιανικής εποχής, αλλά και ωραίου πίθου τεμάχια, εξ ερυθρού πηλού μετά σχοινιωτού αναγλύφου διακόσμου, όστις μου φαίνεται ΜΕ περιόδου.
 |
| Παπούλια, τύμβος Αγίου Ιωάννου. Κεντρικόν κατασκεύασμα του τύμβου. 1955 |
 |
| Τύμβος Αγίου Ιωάννου Παπουλίων: Αριστερά ταφικός πίθος. Δεξιά: Εικ. 9. Στάμνος εκ του Μεσοελλαδικού τύμβου |
Ανασκαφή 1954: Τα αποτελέσματα ήσαν τα ακόλουθα:
Ο τύμβος Αγ. Ιωάννου Παπουλίων παρουσιάζει πρωτοφανή χαρακτηριστικά ενέχοντα πρωτοτυπίαν και ενδιαφέρον. Είναι ελαφρώς ωοειδής, της μείζονος αυτού διαμέτρου ούσης περί τα 13 μέτρα (εκ Δ. προς Α.). Το ύψος αυτού (ισοπεδωθέντος εν μέρει υπό των χωρικών) είναι σήμερον 2 1/2 μέτρα και δεν θα υπερέβαινε ποτέ ίσως το εν εισέτι μέτρον.
Αφού εσχηματίσθη ο αρχικός τύμβος διά συσσωρεύσεως καθαρού χώματος επί είδους δαπέδου εκ μαλακού φυσικού πετρώματος, περιεβλήθη κύκλω διά ζώνης λίθων πλακωτών από της βάσεως μέχρις ύψους 2μ. περίπου (εικ.10). Τι ακριβώς περικλείει το εσωτερικόν του τύμβου, πλην του πίθου ον κατέστρεψαν οι χωρικοί, θα ίδωμεν κατά το επιόν έτος. Εις εποχήν όμως κατά τι υστερωτέραν προφανώς, έθαψαν πολλούς νέους νεκρούς κατά την περιφέρειαν του τύμβου εντός πίθων.
Οι πίθοι ετίθεντο οριζοντίως κατά το μέσον περίπου του ύψους του τύμβου, καταστρεφομένου προς τούτο τμήματος της λίθινης ζώνης. Τα στόμια των πίθων έβλεπον πάντοτε προς τα έξω, και επειδή ευρίσκονται κατά κανονικός σχετικώς αποστάσεις, δίδουσι την εντύπωσιν πύργου μετά τηλεβολοστοιχίας. Εννέα πίθοι ανεφάνησαν μέχρι τούδε, τινές ογκωδών διαστάσεων.
Ο μέγιστος έχει μήκος 2.18μ. (εικ.11), ων, υποθέτω, ο μέγιστος πίθος ον μέχρι τούδε έχουσιν αποκαλύψει αι ανασκαφαί της κυρίως Ελλάδος.
 |
| Εικ. 10: Ο τύμβος Αγ. Ιωάννου (το Νότιον αυτού ήμισυ ειλημμένον εκ Δυσμών) |
Τινές των πίθων περιείχον δυο νεκρούς (πάντοτε οκλάζοντας) χωρίς η δεύτερα ταφή να διαταράξη την πρώτην. Επειδή εύρομεν εις τον ώμον ενός νεκρού άτεχνον βέλος οψιανού, θα ήτο πιθανή η εκδοχή, ότι πρόκειται περί πολυανδρίου νεκρών πεσόντων εν πολεμώ και ταφέντων ταυτοχρόνως, αλλά προ της πλήρους ανασκαφής του τύμβου παν συμπέρασμα είναι προσωρινόν. Τα μόνα άλλα ευρήματα είναι εξάρτημα μολύβδου και έτερον πήλινον εκ των πίθων.
Πέριξ του τύμβου και επ΄ αυτού υπάρχουσι πολλοί κιβωτόσχημοι τάφοι δια πλακών, αλλά, πλην ενός, όστις είναι ΜΕ ίσως (συνεσταλμένος νεκρός), πάντες οι άλλοι είναι χριστιανικής εποχής. Τινές εχρησίμευσαν και ως οστεοφυλάκια, περιέχοντες πολλά κρανία. Ομού μετά των πίθων το σύνολον των τάφων του τύμβου ανήλθεν εις 18, θα ευρεθώσι δε και άλλοι. (Προσωρινόν σχέδιον όρα εν εικ.12).
Αι έρευναι ημών εις τα πέριξ έδειξαν, ότι δωδεκάς περίπου τύμβων, των πλείστων κατεστραμμένων, υπάρχει εις μικράν σχετικώς απόστασιν. Εν δε τη όλη Δυτ. Μεσσηνία ο εις εμέ γνωστός αριθμός είναι τουλάχιστον διπλάσιος. Προτού ανασκαφώσι και άλλοι, γενικότερα συμπεράσματα είναι πρόωρα. Προς το παρόν πάντες φαίνονται Προμυκηναϊκοί, αλλά δεν θα ήτο δύσκολον να ευρεθώσι και τινές Μυκηναϊκοί. Η σημασία του πράγματος είναι προφανής.
 |
| Εικ. 11: Τύμβος Αγ. Ιωάννου : Ταφικός πίθος 3, έχων μήκος 2.18μ. 1954 |
Επί πλέον, αι έρευναι ημών απεκάλυψαν καθ την παρουσίαν τριών μικρών θολωτών τάφων, εις δε άλλος ήτο τετράπλευρος λάκκος. Ο πρώτος θολωτός τάφος κείται κατά το ήμισυ υπό την οικίαν του προέδρου κ. Μ. Ζαχαροπούλου, όστις μετά μεγάλης προθυμίας και ζήλου εβοήθησεν ημάς εις την διεξαγωγήν της ανασκαφής. Κατά το έτερον ήμισυ κείται υπό δρομίσκον. Δυστυχώς ήτο κατεστραμμένος μέχρι σχεδόν του πυθμένος. Μόνον εις το Ανατ. μέρος διατηρούνται τα τοιχώματα του κύκλου εις ύψος 50 εκ., τα δε ευρήματα ήρχιζον ήδη απ΄ αυτής της επιφάνειας του δρομίσκου. Σκελετός κατά χώραν δεν ευρέθη, αλλ΄ ολίγα οστά εν αταξία. Τα ευρήματα ήσαν ολίγα τινά αγγεία εν τεμαχίοις, σφονδύλια πηλού, ωραία χαλκή περόνη αρίστης διατηρήσεως (μήκ. 0.17), μικρόν χαλκούν διάδημα, χαλκούς δακτύλιος, χαλκούς οπεύς και τινες ψήφοι χαλκαί. Η διάμετρος του τάφου ήτο (έξ υπολογισμού) 3.60μ.
Περί τα 80μ. Νοτιώτερον ευρέθησαν τα λείψανα ετέρου τάφου τελείως κατεστραμμένου. Μόνον λίθοι τινές της κατωτάτης περιφερείας διετηρούντο. Σφονδύλιον στεατίτου και τεμάχιον ψευδοστόμου αμφορέως ήσαν τα μόνα ευρήματα. Τέλος εις απόστασιν 5 μόλις μέτρων από του πρώτου τάφου υπάρχει εντός της οδού του χωρίου ορθογώνιος λάκκος κακώς διατηρούμενος, μακράς πλευράς άνω των 2 μέτρων, όστις περιείχεν άφθονα όστρακα και τεμάχια οστών. Πάντων τούτων των τάφων η κεραμεική είναι YE III.
Έξωθι του χωρίου, εντός του αγρού Λατζούνη, ευρέθη τέταρτος τάφος θολωτός της αυτής διαμέτρου (3.65). Ούτος διατηρείται ακέραιος, αν και η κορυφή του έχει καταπέσει. Σχηματίζει μικρόν τύμβον, έφ΄ ου φύεται ελαία. Η ανασκαφή του θα πραγματοποιηθή κατά το επιόν έτος.
Ανασκαφή 1955
Ο τύμβος Αγίου Ιωάννου, πλησίον του ανωτέρω χωρίου (ΠΑΕ 1954, σ.313 εικ.10), ανεσκάφη εντελώς, υπολειπομένης μόνον ελαχίστης εργασίας κατά την Ανατολικήν πλευράν, όπως γίνωσι μετρήσεις προς περάτωσιν του σχεδίου.
Ήτο ήδη γνωστόν, ότι ο τύμβος περιείχε ταφάς εντός πίθων, τεθαμμένων οριζοντίως και ακτινοειδώς κατά την περιφέρειαν, εις δρ και μόνος πίθος έκειτο εις το εσωτερικόν του τύμβου. Ήδη το εσωτερικόν ανεσκάφη πλήρως και απεδείχθη ότι άλλη ταφή δεν υπήρχεν, υπήρχεν όμως ακριβώς εις το κέντρον του τύμβου ενδιαφέρον και περίεργον κατασκεύασμα: Μία μικρά πεταλοειδούς σχήματος οικία, ήτις ήτο η κοινή κατοικία πάντων των νεκρών (πίν.97β).
 |
| Παπούλια. Ταφικός πίθος. 1962 |
Μετά την επίχωσιν του τύμβου εθραύσθησαν αι πλάκες της στέγης και τα υπερκείμενα χώματα εβυθίσθησαν κανονικώς, συμπεσόντα περί το μέσον, ώστε εκ μόνης της τομής του τύμβου να κατανοήσωμεν ήδη, ότι θα εύρωμεν υποκείμενον βεβυθισμένον «τάφον».
Το εσωτερικόν ήτο απολύτως καθαρόν και ουδέν απολύτως πλην χώματος περιείχεν, ώστε αποκλείεται να υπήρξε ποτέ τάφος. Είναι κενοτάφιον εν σχήματι οικίας, κοινή κατοικία πάντων των νεκρών του τύμβου. Προ της εισόδου υπήρχε πρόχειρος τείχισις διά λίθων, αλλά μόνον εις το ανώτατον μέρος, προ δε και ταύτης άλλοι λίθοι εχώριζον στενόμακρον διαμέρισμα, εντός του οποίου υπήρχον άφθονα τα ίχνη πυράς, μικρών τεμαχίων οστών και εν μόνον μέγα οστούν, το οποίον υποθέτω ότι ανήκει εις χοίρον, μέχρις ότου εξετασθή παρ΄ ειδικού. Κατά ταύτα θυσία προσεφέρθη προ της θύρας του κενοταφίου.
Τα αυτά ίχνη θυσιών παρουσιάσθησαν και έτι ανατολικώτερον, εις μικράν απόστασιν από της Βόρειας παραστάδος της εισόδου, επί είδους μικρού βωμού. Ουδέν κινητόν εύρημα εσημεαόθη. Ως και εις τον τύμβον Ρούτση, η επίχωσις περιείχε μικρότατα τεμάχια κεραμεικής, ων μερικά δεικνύουν βερνίκωσιν. Τα πράγματα θα μελετηθώσι καλύτερον διά μελλουσών ανασκαφών, δι΄ων θα γνωσθή η Μεσσηνιακή προϊστορική κεραμεική η προγενέστερα της Μυκηναϊκής περιόδου. Η πέρυσιν εκφρασθείσα γνώμη μου, ότι δυνατόν ο τύμβος να είναι πολυάνδρων πεσόντων εν μάχη αποδεικνύεται εσφαλμένη, διότι πίθοι τινές περιείχον οκλάζοντας σκελετούς παιδιών.
 |
| Εικ. 12: Τύμβος Αγίου Ιωάννου Παπουλίων (προσωρινόν σχέδιον του ανασκαφέντος τμήματος). 1954 |
Παρά την είσοδον του χωρίου Παπούλια, εις θέσιν Καταρράχι, ανεσκάφη τελείως ο μικρός θολωτός τάφος εντός του αγρού Λατζούνη. Η διάμετρος της θόλου ηρίθμει 4.40μ., το ατόμων είχε μήκος 2μ. και πλ. 0.80μ., ο δε δρόμος πλ. 1μ. και μήκος ακαθόριστον, πάντως μικρόν. Μέχρι 3μ. παρηκολουθήθη καλώς. Μόνον τμήμα τοιχωμάτων του δρόμου, μέχρι μήκους 1.25μ. από της προσόψεως ήτο τετειχισμένον. Το υπόλοιπον είχεν αφεθή αρχικώς ατείχιστον.
Ο τάφος περιείχε δυο λάκκους και τα σαφή ίχνη δυο πυρών επί του δαπέδου. Άνω των 10 κρανίων διακρίνονται ευκόλως μεταξύ των λειψάνων οστών. Μυκηναϊκά ευρήματα ελάχιστα εφθαρμένα μικρά αγγεία, άτινα φαίνονται εντελώς όψιμα και ευτελή (καθαρισμός δεν έγινεν ακόμη). Πολύ σπουδαιότερου είναι, ότι και εις τον τάφον τούτον ησκήθη λατρεία εις Ελληνικούς χρόνους. Έν συντομία η εικών, ην η ανασκαφή παρέσχεν, είναι η ακόλουθος:
Ο τάφος περιείχε Μυκηναϊκούς νεκρούς και σωρούς οστών επί του δαπέδου του, ότε κατέπεσεν η κορυφή του εις προκεχωρημένην Ελληνικήν εποχήν. Εισήλθον τότε εντός αυτού οι έλληνες, ήναψαν δύο μεγάλας πυράς, προσέφερον θυσίας (οστά βοοειδών και αιγοπροβάτων) και απέθεσαν μικρά αγγεία μελαμβαφή. Ακολούθως προσεφέροντο άνωθεν και άλλαι θυσίαι και αγγεία ολονέν μεγαλύτερα και μεταγενέστερα, ενώ εκ παραλλήλου κατέπιπτον τα τοιχώματα της θόλου, μέχρις ότου αύτη κατεχώσθη εντελώς. Σήμερον διατηρείται εις ύψος 1.50 περίπου. Περισσότερα θα μάθωμεν, άμα τω καθαρισμοί των κεραμεικών ευρημάτων.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ Ν. ΜΑΡΙΝΑΤΟΣ
Πρακτικά τής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1954, 1955.
