Από το θολωτό τάφο του Βλαχόπουλου1 προέρχεται πυξίδα (FS 11a 2), ύψους 0,076 και διαμέτρου 0,082, με αντίστοιχο δισκοειδές πώμα3. Το σκεύος αποτελείται από κυλινδρικό σώμα, με ανάγλυφο δακτύλιο στο μέσο του ύψους του, απλό χείλος που αποτελεί συνέχεια του τοιχώματος και ανεπαίσθητα κυρτή βάση με τέσσερα πόδια ελλειψοειδούς διατομής, προσαρτημένα ακτινωτά.
Στο εσωτερικό υπάρχει συμφυές αλάβαστρο, του οποίου διακρίνονται ο λαιμός, που καταλήγει σε πεπλατυσμένο χείλος, καμπτόμενο προς τα κάτω και τρεις οριζόντιες αγκύλες λαβές, ψηλά στον ώμο. Τρία ζεύγη οπών απαντούν στο χείλος της πυξίδας, ενώ κυκλική οπή υπάρχει και στο κέντρο του πώματος για το πέρασμα σχοινιού, το οποίο στερεωνόταν με κόμπο και επέτρεπε την πρακτικότερη χρήση του σκεύους4. Ολόβαφα είναι το σκεύος εσωτερικά και το συμφυές αλάβαστρο.
Στην εξωτερική επιφάνεια η διακόσμηση διατάσσεται σε δύο επίπεδα, πάνω και κάτω από τον πλαστικό δακτύλιο και αποτελείται από διπλόσπειρες (FM 47:3) στην πάνω ζώνη και συνεχή τρέχουσα σπείρα (FM 46:54), πλαισιωμένη από οριζόντια διαταγμένες διπλόσπειρες στην κάτω ζώνη. Στην κάτω επιφάνεια της βάσης έχουν σχεδιαστεί τρεις ομόκεντροι κύκλοι, εκ των οποίων ο ένας στην περιφέρεια, και ολόβαφο κέντρο. Στο πώμα δύο ομόκεντρες ζώνες που ορίζονται από ζεύγη ομόκεντρων κύκλων, κοσμούνται με οριζόντιες διπλόσπειρες και παραλλαγή της φυλλοφόρου ταινίας (FM 64). Η κεντρική οπή περιγράφεται με πλατιά ταινία.
Το σχήμα της πυξίδας συναντάται στην Κρήτη από την YM I περίοδο, ενώ η παραλλαγή με κυλινδρικό σώμα χωρίς λαβές και επίπεδο πώμα είναι χαρακτηριστικός της ΥΜ ΜΙΑ περιόδου5. Παρόλα ταύτα η προέλευση του σκεύους, που είναι μοναδικό στη Μεσσηνία, από την Κρήτη δεν είναι πιθανή, όπως αποδεικνύουν τα χαρακτηριστικά του πηλού και της τεχνικής και πρέπει να αποδοθεί στη μινωική επιρροή που εντοπίζεται κατά τους YE 1Ι-ΙΙΙΑ1 χρόνους στην περιοχή6. Το ευρύ, κυλινδρικό σώμα του αγγείου, με τον πλαστικό δακτύλιο στο μέσο του ύψους, θυμίζει το σχήμα του πηνιόσχημου κυπέλλου (FS 225) και ιδιαίτερα τα τέσσερα παραδείγματα των YE ΙΙΙΑ1 χρόνων που βρέθηκαν στην κάτω πόλη του Εγκλιανού7, ενώ στο ίδιο σχήμα παραπέμπει και η τυπική διακόσμηση της κάτω επιφάνειας με ομόκεντρους κύκλους8.
Ασυνήθιστη είναι η ύπαρξη συμφυών ποδιών, χαρακτηριστικό που δεν συναντάται στα άλλα δύο παραδείγματα που είναι γνωστά από το μυκηναϊκό κόσμο, αυτά της Πρόσυμνας9 και των Λουκίσιων Βοιωτίας10, ενώ πόδια δεν συνηθίζονται και στα μινωικά παραδείγματα11. Παρόμοια τρέχουσα σπείρα έχει αποδοθεί στον ώμο αμφοροειδούς πρόχου των YE 1ΙΙΑ1 χρόνων από τον τάφο Γουβαλάρη 2, σε YE ΙΙΙΑ1 κύπελλο Βαφειού από την κάτω πόλη του Εγκλιανού12, καθώς και σε ΥΜ ΠΙΑ κύαθο από την Κνωσό13. Η διπλόσπειρα (FM 47:3), θέμα χαρακτηριστικό σε κύλικες και ραμφόστομες πρόχους του εφυραϊκού ρυθμού, των YE ΙΙΒ και YE ΙΙΙΑ1 χρόνων14, συναντάται εξαιρετικά σπάνια στη Μεσσηνία, ενώ οι διάγραμμοι ομόκεντροι κύκλοι στην ακμή της άνω επιφάνειας του πώματος θυμίζουν τη διακόσμηση κρατήρα των YE ΙΙΙΑ1 χρόνων από την κάτω πόλη του Εγκλιανού15, καθώς και ανάλογη διακόσμηση σε YE ΙΙΙΑ2 κωνικό ρυτό από την Αθήνα16.
Το σκεύος από τα παράλληλα στη διακόσμηση τοποθετείται στην YE ΙΙΙΑ1 περίοδο, χρονολόγηση στην οποία συνηγορεί και το πεπλατυσμένο, καμπτόμενο προς τα κάτω χείλος του συμφυούς αλαβάστρου17. Ασυνήθιστη είναι η ολόβαφη εξωτερική επιφάνεια του αλαβάστρου, βρίσκει όμως παράλληλα σε YE ΙΙΙΑ1 παραδείγματα του σχήματος από την Αχαΐα18.
ΕΛΕΝΑ Γρ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ: Η ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΙΙΙΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΒΟΛΙΜΙΔΙΩΝ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Σημ. H Πυξίδα είναι είδος της κεραμικής, της αγγειοπλαστικής και ξυλογλυπτικής τέχνης αρχικά, συνήθως στρογγυλό με ξεχωριστό καπάκι. Η αρχαία ελληνική λέξη πυξίδα χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα κουτί κατασκευασμένο από πυξάρι, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τους γιατρούς για τη αποθήκευση των φαρμάκων τους. Επίσης χρησιμοποιούνταν από τις γυναίκες για να φυλάσσουν τα κοσμήματα και τα καλλυντικά τους. Σε μεταγενέστερες περιόδους κατασκευάζονται και από μέταλλο, φίλντισι ή άλλα υλικά.
1 ΠΑΕ1964, πίν. 96α.
2 Furumark 1972, 655.
3 Βλ. και το κεφάλαιο για την ττροέλευση-διάδοση του πώματος στο μυκηναϊκό κόσμο.
4 Βλαχόπουλος1995, 363.
5 Kanta 1980, 282. Βλ. και το κεφάλαιο για την προέλευση και διάδοση του σχήματος στο μυκηναϊκό κόσμο.
6 Mountjoy 1990, 257.
7 Pylos III, εικ. 155:17. επίσης BCH 84 (1960), 709 εικ. 2. Επίσης πρβλ. και το κεφάλαιο για το σχήμα του κυπέλλου Βαφειού στη Μεσσηνία.
8 Mountjoy 1986, 63 εικ. 73.
9 Biegen 1937, εικ. 724:462.
10 ΑΔ 27 (1970), Β2, πίν. 267 (κέντρο).
11 Ενδεικτικώς πρβλ. Kanta 1980, εικ. 93:8-10.
12 Py/os 111, εικ. 155:17.
13 Popham 1970,107 εικ. 13:79.
14 Αναστασίου-Αλεξοπούλου 1989, 546.
15 Pylos III, εικ. 155:10.
16 Mountjoy 1999, 531 εικ. 190:157.
17 Ενδεικτικώς πρβλ. Mountjoy 1999, 107 εικ. 20:111.
18 Papadopoulos 1976, πίν. 80b.
