Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα οικοδομικά κατάλοιπα μυκηναϊκού οικισμού που ήλθε στο φως κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών για την κατασκευή του νέου αυτοκινητόδρομου Τσακώνα- Καλαμάτα το 2013. Ο οικισμός εντοπίσθηκε στη θέση Καλάμι Ασπροχώματος, 5 περίπου χιλιόμετρα βορείως της Καλαμάτας και, σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση της ευρεθείσας κεραμικής, χρονολογείται στην ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο (ΥΕΙΙΙΑ- Γ πρώιμη).
Ο πρόσφατα αποκαλυφθείς οικισμός στο Καλάμι Ασπροχώματος παρέχει επίσης σημαντικά στοιχεία για την οικιστική οργάνωση της ΝΑ Μεσσηνίας κατά τους ύστερους μυκηναϊκούς χρόνους. Ο οικισμός είχε αναπτυχθεί στις δυτικές παρυφές υψώματος που επόπτευε τον εύφορο κάμπο της Μεσσήνης και τον Μεσσηνιακό κόλπο.
Οι τοίχοι των κτιρίων του, οι οποίοι βρέθηκαν σε ελάχιστο βάθος από την επιφάνεια του εδάφους, σώζονται σε χαμηλό ύψος, ενώ υπάρχουν και ορισμένοι που το σωζόμενο ύψος τους φθάνει το 1 μέτρο. Ορισμένοι έχουν κτιστεί επάνω σε προγενέστερους, γεγονός που υποδηλώνει την αλληλοδιάδοχη κατοίκηση του χώρου. Το σχήμα των αποσπασματικά σωζόμενων κτιρίων του οικισμού πρέπει να ανήκει στην κατηγορία των απλών τετράπλευρων μονόχωρων οικιών, ενώ φαίνεται ότι υπάρχουν και κτίρια με περισσότερα δωμάτια καθώς και κτίριο ή κτίρια με συνθετότερη μορφή. Οι τοίχοι, το πλάτος των οποίων κυμαίνεται από 0.40- 0.50μ., είναι απλοί κτισμένοι με αργούς ανισομεγέθεις λίθους και ορισμένοι περιέχουν θραύσματα κεραμίδων και χειροποίητων οστράκων στα γεμίσματα. Η ανωδομή, όπως διαφαίνεται από τα ανευρεθέντα τεμάχια πηλού, ήταν σε ορισμένα κτίρια από πλίθρες, ενώ δεν αποκλείεται κάποιο ή κάποια κτίρια να ήταν κτισμένα εξ ολοκλήρου από αργούς λίθους.
Στη δυτική πλευρά του οικισμού, όπου και το βαθύτερο σημείο της επίχωσης, βρέθηκαν και θραύσματα κονιάματος, ένδειξη επιμελημένης τοιχοποιίας. Σε ψηλότερο επίπεδο, ΑΝΑ των ανευρεθέντων οικιστικών καταλοίπων, βρέθηκε επίμηκης τοίχος, πλάτους περίπου 0.80μ., κατασκευασμένος με αργούς λίθους και κατεύθυνση ΝΑ- ΒΔ. Ο ανωτέρω τοίχος, ο οποίος εδράζεται στο φυσικό έδαφος, δύναται να ταυτισθεί με αναλημματικό τοίχο ή με περίβολο, και ενδεχομένως οριοθετούσε την νοτιανατολική πλευρά του οικισμού.
Η ακριβής ταύτιση των χώρων του οικισμού δεν είναι δυνατή καθώς οι τοίχοι σώζονται αποσπασματικά. Υποθετικά μπορεί να αναφερθεί ότι στην περιοχή υπήρχε χώρος με καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα καθώς βρέθηκε τμήμα πήλινου ρυτού κωνικού σχήματος, μικρά αναθηματικά αγγεία και μικκύλες κύλικες. Η ανεύρεση επίσης μεγάλου αριθμού πήλινων ανθρωπόμορφων, ζωόμορφων και σκευόμορφων ειδωλίων συνηγορεί προς αυτή την κατεύθυνση. Στα ευρήματα συγκαταλέγονται γραπτά και άβαφα αγγεία της ΥΕ ΙΙΙΑ1-ΙΙΙΓ πρώιμης, χειροποίητη χρηστική κεραμική, πήλινα σφονδύλια, κομβία, θραύσματα χάλκινων αντικειμένων και θραύσματα τοιχογραφιών.
Η ανεύρεση τοιχογραφιών είναι ιδιαιτέρως σημαντική καθώς υποδηλώνει την παρουσία μεγαλοπρεπούς κτιρίου στο χώρο του οικισμού. Το κτίριο ή τα κτίρια από τα οποία προέρχονται οι τοιχογραφίες πιθανόν να σχετίζονταν με κάποιο δημόσιο οικοδόμημα ή να ανήκαν σε εξέχοντα μέλη της τοπικής κοινωνίας.1
Η μικρή απόσταση του ανωτέρω οικισμού από το νεκροταφείο των Ελληνικών διευκόλυνε την επικοινωνία και τις μεταξύ τους επαφές, γεγονός που πιστοποιείται από τις παρατηρούμενες ομοιότητες στην κεραμική των δύο θέσεων. Πιθανότατα ο οικισμός στο Καλάμι, στην πρώτη τουλάχιστον φάση του, βρισκόταν υπό την επιρροή του μυκηναϊκού κέντρου που έλεγχε την πεδιάδα του Παμίσου. Κατά την ΥΕΙΙΙΒ, ωστόσο, πρέπει να είχε ενσωματωθεί πλήρως στο βασίλειο της Πύλου και να αποτελούσε τμήμα της Εκείθεν Επαρχίας του.
Από τη μελέτη των αρχαιολογικών δεδομένων προκύπτει άλλωστε ότι η ανοδική πορεία του μυκηναϊκού κέντρου που είχε αναπτυχθεί στην ΝΑ πλευρά της μεσσηνιακής επικράτειας φαίνεται ότι ανακόπηκε προς το τέλος της ΥΕΙΙΙΑ2 από το μεγάλο ανταγωνιστή του για το συνολικό έλεγχο της μεσσηνιακής επικράτειας, το βασίλειο της Πύλου, το οποίο από την ΥΕΙΙΙΑ περίοδο είχε ήδη επεκτεταθεί δυτικά του όρους Αιγάλεω και μάχονταν για την προς ανατολάς επέκτασή του. Η προς ανατολάς επέκταση της Πύλου φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε στην ΥΕΙΙΙΒ καθώς από τα κείμενα των πινακίδων πληροφορούμαστε τη διαίρεση του βασιλείου σε δύο επαρχίες και την ύπαρξη δεύτερης πρωτεύουσας στην Εκείθεν Επαρχία. Πρόκειται για το Re-u-ko-to-ro (Λεύκτρον), η ακριβής θέση του οποίου δεν έχει ακόμη ταυτισθεί.2 Ο Hope Simpson και η Carothers ταύτισαν τη θέση με την περιοχή των Ελληνικών (Αρχαία Θουρία), ενώ ο John Benett δεν αποκλείει την περίπτωση το Re-u-ko-to-ro να ταυτίζεται με τη νέα ΥΕΙΙΙΒ θέση Ελληνικό της Μουριατάδας, ΝΑ της Περιστεριάς.3
Η κεραμική του νεκροταφείου των Ελληνικών στο σύνολό της μοιάζει τόσο ως προς τα σχήματα όσο και ως προς τον πηλό με την κεραμική από τον πρόσφατα ανακαλυφθέντα μυκηναϊκό οικισμό στη θέση Καλάμι Καλαμάτας. Κοινά σχήματα είναι οι κύλικες, οι οποίες απαντούν σε ποικιλία σχημάτων (μόνωτες, δίωτες, χαμηλόποδες, υψίποδες), τα άωτα κυάθια, τα μόνωτα κύπελλα, οι λεκανίδες, τα αρτόσχημα αλάβαστρα, οι ψευδόστομοι αμφορίσκοι, οι πιθαμφορίσκοι, οι πρόχοι, οι σκύφοι, οι κρατήρες, οι αρύταινες, οι αμφορίσκοι κ.λ.π. Η πλειοψηφία της κεραμικής από τον οικισμό είναι ακόσμητη και χειροποίητη (λεκάνες, λεκανίδια, χυτροειδή σκεύη, αμφορίσκοι, κρατευτές, ταψία). Απαντά, ωστόσο, και η μονόχρωμη, αλλά και η γραπτή κεραμική με γεωμετρικά και αφηρημένα διακοσμητικά θέματα καθώς και με σχηματοποιημένα φυσιοκρατικά, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για εισαγωγές από την Κρήτη και την Αργολίδα.
Επίσης, ο πρόσφατα ανακαλυφθείς οικισμός στη θέση Καλάμι Ασπροχώματος, 7 χιλ. περίπου Ν της περιοχής των Ελληνικών, ίσως βρισκόταν τουλάχιστον κατά την πρώιμη φάση του υπό την κυριαρχία του μυκηναϊκού κέντρου των Ελληνικών. Από το Καλάμι , όπως και από τον Άγιο Αθανάσιο, πρέπει να διερχόταν η οδική αρτηρία που συνέδεε τα ‘‘Ελληνικά’’ με την περιοχή του κάστρου Καλαμάτας (αρχαίες Φαρές). Λαμβάνοντας υπόψη τη διαδεδομένη χρήση των θαλαμωτών τάφων στην ΝΑ Μεσσηνία καθώς και το πέτρωμα της περιοχής, το οποίο είναι κατάλληλο για τη λάξευσή τους, θεωρώ σχεδόν βέβαιη την παρουσία νεκροταφείου θαλαμωτών τάφων σε όμορο χώρο του ανωτέρω οικισμού. Πιθανόν αυτό να βρίσκεται σε κάποιες από τις παρειές του υψώματος στη βορειοανατολική ή νοτιοανατολική πλευρά ή ακόμη και στους γειτονικούς γηλόφους.
Βιβλιογραφία
Ευαγγελία Β. Μαλαπάνη: "Η Νεκρόπολη των Ελληνικών Ανθείας στο πλαίσιο της θεώρησης των Θαλαμωτών τάφων της Μεσσηνίας κατά την Υστεροελλαδική περίοδο"
Σημειώσεις:
1. Το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού υλικού φαίνεται ότι έχει ‘‘καταπέσει’’ από την κορυφή του υψώματος.2. Αρκετοί μελετητές, ανάμεσά τους και ο Chadwick, υποστήριξαν ότι το Λεύκτρο ίσως ήταν η δεύτερη πρωτεύουσα του βασιλείου του Νέστορος (Hiller 1972, 162-163. Chadwick 1976, 46). Για τη θέση του στο βασίλειο της Πύλου πρβλ. Bennet 1995, 593-600. 2002, 11-30.
3. Bennet 2002, 22-25, 29-30. Η θέση Ελληνικό στη Μουριατάδα, εκτάσεως περίπου 30.000 τ.μ., διαθέτει στην κορυφή του λόφου αρχιτεκτονική κατασκευή με πολλά δωμάτια διακοσμημένα με τοιχογραφίες, ενώ στις υπώρειες της νότιας πλαγιάς βρέθηκε μέγαρο, ανατολικά του οποίου και στις νότιες παρειές δεύτερου χαμηλού λόφου είχε κατασκευαστεί θολωτός τάφος της ΥΕ ΙΙΙΒ περιόδου (Μαρινάτος 1960, 195-209). Για τη Μουριατάδα βλ. επίσης Κορρές 1981γ, 579.
-Η σωστική ανασκαφή στον τύπο:
Μάρτιος 2013
Σημαντικός είναι ο αρχαίος οικισμός, των μυκηναϊκών χρόνων, που έχει βρεθεί στον Αντικάλαμο, κοντά στον υποσταθμό της ΔΕΗ, κατά τις εργασίες κατασκευής του αυτοκινητόδρομου. Αυτό τόνισε στην "Ε" η προϊσταμένη της ΛΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Άννα Καραπαναγιώτη. «Πέσαμε σε κάτι πολύ σημαντικό και πρέπει να κάνουμε την καλύτερη δυνατή τεκμηρίωση», παρατήρησε η προϊσταμένη, ενημερώνοντας πως συνεχίζονται οι ανασκαφές. Επεσήμανε πως «είναι ο πρώτος οικισμός, που ανακαλύπτεται τόσο κοντά στην πόλη της Καλαμάτας. Μέχρι τώρα είχαμε οικισμούς στην Πυλία, ενώ στην ευρύτερη περιοχή, στην Αρχαία Θουρία, έχουν βρεθεί τάφοι και νεκροταφεία». Σημείωσε ότι στον οικισμό βρέθηκαν κομμάτια από τοιχογραφίες και ειδώλια, μικρά πήλινα αγαλματάκια. Εκτίμησε πως ο οικισμός που χρονολογείται εδώ 3.000 χρόνια, από τη μυκηναϊκή εποχή, ήταν σε πλαγιά με καταπληκτική θέα. Η κ. Καραπαναγιώτη παρατήρησε ότι η αρχαιολογική έρευνα και αποστολή θα ολοκληρωθεί, όπως απαιτείται, χωρίς να καθυστερήσει η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου.
Μάϊος 2013
Να καταχωθούν τα αρχαία που βρέθηκαν στον Αντικάλαμο, δίπλα στον υποσταθμό της ΔΕΗ, κατά τις εργασίες κατασκευής του περιφερειακού αυτοκινητόδρομου της Καλαμάτας, ενέκρινε με απόφασή του ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας. Με την απόφαση αυτή δίνεται το "πράσινο φως" για τη συνέχιση του έργου και την ολοκλήρωση της κατασκευής της γέφυρας πάνω από τον υφιστάμενο εθνικό δρόμο. Για να φτιαχθεί η γέφυρα στο συγκεκριμένο σημείο απαιτείται και η ολοκλήρωση της διαδικασίας των απαλλοτριώσεων, καθώς εκεί πρέπει να κατεδαφιστούν κατοικίες. Στην απόφαση, ως προϋπόθεση για την απελευθέρωση του χώρου και τη συνέχιση του έργου, επισημαίνεται πως «σε δεύτερη φάση, μετά την παράδοση του ανασκαφικού χώρου της ημιγέφυρας, να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί η αρχαιολογική έρευνα και τεκμηρίωση των οικιστικών καταλοίπων στα υψηλότερα πρανή του λόφου». Έρευνα που δεν εμποδίζει τη συνέχιση των εργασιών του αυτοκινητόδρομου.
Πηγή: eleftheriaonline.gr
