Το Μουσείο Πασά βρίσκεται στον εξωτερικό περίβολο του Οθωμανικού Φρουρίου της Πύλου (Νιόκαστρο), εκεί που αναπτυσσόταν ο οικισμός του Κάστρου. Πρόκειται για μία επιμήκη, διμερή αίθουσα, η οποία χρονολογείται στο 17ο και 18ο αιώνα. Είναι ένα παλαιό λίθινο κτίσμα με στιβαρή τοιχοδομία, το οποίο στεγάζεται με μια πρόσφατα ανακαινισμένη ξύλινη στέγη. Το όνομα, που έχει αποδοθεί στο κτίριο προέρχεται από τον Ιμπραήμ Πασά, που κυριαρχούσε στο Κάστρο από το 1816 έως το 1828, χρονολογία κατά την οποία το Νιόκαστρο απελευθερώθηκε από το Γάλλο Στρατηγό Μαιζόν.
Στη σύγχρονη ιστορία υπάρχουν πηγές, που υποδηλώνουν ότι το κτίριο του Πασά χρησιμοποιήθηκε σαν φυλακή κατά τη γερμανική και ιταλική κατοχή. Το 1953 όταν οι ελληνικές αστυνομικές αρχές παρέδωσαν το Φρούριο στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, κατεδαφίστηκαν όλα τα κτίσματα εκτός από το Κτίριο του Πασά, καθώς ήταν το μεγαλύτερο που σώζονταν.
Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων χρησιμοποίησε το κτίριο σαν αποθηκευτικό χώρο για κάποια έτη. Στη συνέχεια έως και το 2008, στέγασε τα εργαστήρια του ξυλουργείου, βαφείου και σιδηρουργείου, που υπήρχαν στο Νιόκαστρο με σκοπό να καλυφθούν οι ανάγκες της αναστήλωσης του Νιόκαστρου. Μετά την ανακαίνιση το 2010, το Μουσείο Πασά διαμορφώθηκε κατάλληλα για να φιλοξενήσει την Έκθεση « Βυθισμένα Ταξίδια, Ανθρώπινες Εξερευνήσεις: Ίχνη Σημαίνοντα στις Θάλασσες της Πελοποννήσου » και αποτελεί το πρώτο Μουσείο έκθεσης ενάλιων αρχαιολογικών ευρημάτων στον Ελλαδικό χώρο. Ταυτόχρονα διαμορφώθηκε το ανατολικό του τμήμα σε υπαίθριο χώρο, που προορίζεται για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
"Βυθισμένα Ταξίδια, Ανθρώπινες Εξερευνήσεις: Ίχνη Σημαίνοντα στις Θάλασσες της Πελοποννήσου"
Σκοπός της έκθεσης αυτής που διοργανώνεται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, είναι να αποκτήσουμε μέσα από μια επιλογή ναυαγίων που βρέθηκαν στα πελάγη της Πελοποννήσου, μια αντιπροσωπευτική εικόνα του πλούτου των εναλίων αρχαιοτήτων της Χώρας μας, αλλά και του μοναδικού κόσμου της ενάλιας ανασκαφής, με τις εκπλήξεις και τις δυσκολίες που εμπεριέχει. Η έκθεση αυτή θεωρείται ουσιαστικά το πρώτο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Ελλάδα.
Στον πρώτο, ημιυπαίθριο χώρο της έκθεσης, συναντούμε πληροφορίες για το κτήριο που στεγάζει την έκθεση, μια ενότητα για την Πελοπόννησο, τα πελάγη της και το δίκτυο οδών ναυσιπλοΐας, αλλά και για το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που διαχειρίζεται τον αρχαιολογικό πλούτο των ελληνικών θαλασσών.
Στην δεύτερη αίθουσα παρουσιάζονται στοιχεία για τις υποθαλάσσιες ανασκαφές και για την μετέπειτα συντήρηση των ευρεθέντων αντικειμένων, τις αιτίες πρόκλησης ενός ναυαγίου και την παράνομη δραστηριότητα αρχαιοκαπηλίας στο βυθό, αλλά και οπτικοακουστικό υλικό για τη διαδικασία της υποθαλάσσιας ανασκαφής
Στην κεντρική αίθουσα, που έχει διαμορφωθεί σαν αρχαίο ξύλινο σκαρί πλοίου, ο επιδαπέδιος χάρτης της Πελοποννήσου βοηθά τον επισκέπτη να εντοπίσει τα επτά ναυάγια που παρουσιάζονται στην έκθεση και τα οποία προέρχονται από την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο, τα Κύθηρα και τη Μεθώνη, καλύπτοντας μια ευρεία χρονολογική περίοδο, από τους προϊστορικούς έως τους νεότερους χρόνους. Μέσα από την παρουσίαση του ιστορικού τους και ξεχωριστών ευρημάτων από τα ναυάγια αυτά, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει και να εκτιμήσει τον υποθαλάσσιο αρχαιολογικό πλούτο που έχει να επιδείξει η περιοχή. Η έκθεση εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 2012.
Τα ναυάγια αυτά είναι:
- Ύφαλος Δημήτρης (‘Σινιάλο’) Ζακύνθου : Το ξύλινο πλοίο του 16ου αιώνα βυθίστηκε έξω από το λιμάνι της Ζακύνθου, με φορτίο από ξηρούς καρπούς (φουντούκια).
- Όρμος Γιαγιάνα, Κεφαλονιά: Πρόκειται κατά κύριο λόγο για τμήματα μεγάλων αγγείων κλειστού τύπου, τα οποία, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, χρονολογούνται στην Πρωτοελλαδική Περίοδο (ΠΕ ΙΙ - ΠΕ ΙΙΙ, -2.750/ -2.000). H σημαντικότητα του ναυαγίου έγκειται στην χρονολόγησή του στην Προϊστορική Περίοδο και αποτελεί ένα από τα λιγοστά γνωστά ναυάγια της περιόδου αυτής.
- Ναυάγιο «Μέντωρ» - Κύθηρα: Πρόκειται για το γνωστό ναυάγιο του πλοίου ‘Μέντωρ’ που μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία απέσπασε ο Λόρδος Έλγιν.
- Ναυάγιο Κιόνων νήσου Σαπιέντζας- Μεθώνη: Οι κίονες του ομώνυμου ναυαγίου είναι διασκορπισμένοι σε έκταση περίπου 30 τ.μ. και πιθανόν αυτό να χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους. Κάποιοι είναι τοποθετημένοι στον βυθό ο ένας δίπλα στον άλλο, όπως πιθανόν θα ήταν στο βυθισμένο πλοίο, ενώ άλλοι βρίσκονται διάσπαρτοι στο βυθό.
- Ναυάγιο Σαρκοφάγων νήσου Σαπιέντζας - Μεθώνη : Σε σχετικά μικρή απόσταση από το ναυάγιο των κιόνων, ένα δεύτερο ναυάγιο εντοπίστηκε σε βάθος 15 μ. Το φορτίο του αποτελείται από λίθινες σαρκοφάγους με τα καλύμματά τους. Το ναυάγιο αυτό χρονολογείται στον +3ο αι.
- Αγ. Νικόλαος Βολιμών – Ζάκυνθος: Το φορτίο του ναυαγίου αυτού βρέθηκε σε αμμώδη βυθό με πέτρες κατά τόπους και σε βάθος περίπου 35 μ. Αποτελείται από έναν κυρίως σωρό ρωμαϊκών αμφορέων (δέκα περίπου τεμάχια). Το ναυάγιο χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους (-1ος/ +1ος αι.).
- Ακρωτήριο Ξι - Ληξούρι Κεφαλονιάς: Το συνολικό αρχαιολογικό εύρημα αποτελείται από έξι μαρμάρινα αγάλματα, τρεις μαρμάρινες βάσεις κιόνων και δύο μαρμάρινα κιονόκρανα. Τα εντυπωσιακά αυτά ευρήματα χρονολογούνται στους ελληνιστικούς χρόνους και αποτελούσαν κατά πάσα πιθανότητα αντικείμενο λεηλασίας από ελληνικό ναό και φορτώθηκαν σε πλοίο που κατευθυνόταν προς την Ιταλία αλλά ναυάγησε.
Δρ. Αγγελική Γ. Σίμωσι, Προϊσταμένη της Ε.Ε.Α.
Στέλλα Αργύρη, Αρχαιολόγος της Ε.Ε.Α.
Υπεύθυνοι: Η.Κούβελας-Κ.Καλδής
