Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας (ΑΜΜ) αποτελεί χώρο έκθεσης των αρχαιολογικών θησαυρών του νομού και, ταυτόχρονα, ζωντανό φορέα πολιτισμού. Η μόνιμη έκθεση φιλοξενείται σε νέο κτίριο, το οποίο δημιουργήθηκε στο σημείο όπου βρισκόταν η Παλαιά Δημοτική Αγορά της Καλαμάτας και οι σχετικές αρχιτεκτονικές αναφορές είναι εμφανείς.
Η έκθεση συνίσταται στη χαρτογράφηση και παρουσίαση των σημαντικότερων θέσεων και μνημείων της μεσσηνιακής γης μέσω επιλεγμένων ευρημάτων.
Οι δράσεις λειτουργίας και προβολής του ΑΜΜ χαρακτηρίζουν την παρουσία του και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της διαχείρισής του. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ιστοσελίδα, οι ξεναγήσεις, το λογότυπο, ο περιοδικές εκθέσεις και οι ενημερωτικές κάρτες αποτελούν αναπόσπαστα μέρη τόσο της ερμηνευτικής πολιτικής του Μουσείου όσο και της προσέλκυσης επισκεπτών.
Το κτίριο
Το κτίριο του Μουσείου βρίσκεται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Καλαμάτας, εκεί όπου παλιά βρισκόταν η Δημοτική Αγορά της πόλης, που κατακλυζόταν καθημερινά από το πολύβουο πλήθος των εμπόρων και των πελατών της.
Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986 το οικοδόμημα της Αγοράς κατεδαφίστηκε λόγω των σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί. Το νέο οικοδόμημα που κατέλαβε τη θέση της παλαιάς Αγοράς, παραχωρήθηκε από τον Δήμο Καλαμάτας στο ΥΠΠΟΤ, προκειμένου να λειτουργήσει ως Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η έκθεση
Η ιδιαιτερότητα στο σχεδιασμό και στην πραγμάτωση της έκθεσης του ΑΜΜ συνίσταται στο γεγονός πως συνεργάστηκαν αρμονικά και επίμονα τρεις διαφορετικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟΤ: η ΛΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η 26η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και το Τμήμα Δημοσίων Αρχαιολογικών Μουσείων και Συλλογών (ΤΔΑΜΣ) της Διεύθυνσης Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων (ΔΜΕΕΠ).
Στόχος της έκθεσης είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση των αρχαιοτήτων της Μεσσηνίας διαχρονικά, δηλαδή από τους προϊστορικούς χρόνους έως και τη βυζαντινή περίοδο, προκειμένου ο επισκέπτης, κατά την περιήγησή του στις επιμέρους εκθεσιακές ενότητες, να αποκτά σφαιρική αντίληψη της πολιτισμικής εξέλιξης κάθε περιοχής διαμέσου των αιώνων.
Ακολουθώντας την παλιά γεωγραφική διαίρεση του νομού σε τέσσερις επαρχίες, Καλαμάτας, Μεσσήνης, Πυλίας και Τριφυλίας, η έκθεση αναπτύσσεται σε αντίστοιχες μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, όπου εντάσσονται οι σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις με αντιπροσωπευτικά ευρήματα, που προέρχονται είτε από ανασκαφές, είτε από επιφανειακές έρευνες ή ακόμη και από τυχαίες παραδόσεις αρχαίων από τους απλούς πολίτες.
H τοπογραφική παρουσίαση του εκθεσιακού υλικού οδηγεί τον επισκέπτη σε μία πρωτότυπη γεωγραφική περιήγηση στο νομό Μεσσηνίας με οδηγό τα σύγχρονα τοπωνύμια, όπως αναγράφονται στον κεντρικό χάρτη της έκθεσης.
Προκειμένου ο επισκέπτης να «διεισδύσει» στις γεωγραφικές ενότητες ακολουθεί μια κεντρική «οδική αρτηρία», ανάμεσα στις προθήκες και τα εκθέματα, η οποία θυμίζει τη ροή του ποταμού Παμίσου, που διατρέχει μεγάλο μέρος της Μεσσηνίας και εκβάλλει στον Μεσσηνιακό κόλπο.
Από την κεντρική κυκλοφοριακή αρτηρία διακλαδώνονται οι δευτερεύοντες δρόμοι που οδηγούν στις τέσσερις ενότητες των επαρχιών. Κάθε ενότητα παρουσιάζει αυτοτέλεια και ο επισκέπτης μπορεί επιλεκτικά να δει μέρος της έκθεσης, χωρίς να ακολουθήσει ολόκληρη την πορεία της κεντρικής αρτηρίας.
Οι χωροθεματικές ενότητες
Προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη ιστορική αντίληψη τόσο για την πολιτική όσο και για την πολιτιστική οντότητα ορισμένων περιοχών της Μεσσηνίας στην Αρχαιότητα, σηματοδοτούνται με εποπτικό υλικό δέκα θεματικές ενότητες, μέσα από τις οποίες γίνεται ερμηνεία της ιστορίας με βάση το χώρο στον οποίο διαδραματίστηκαν διάφορα γεγονότα.
Οι ενότητες αυτές είναι:
"Οι Βιλλεαρδουίνοι και η Μεσσηνία"
"Η Μάνη και το Δεσποτάτο του Μορέως"
"Θουρία μια 'περίοικος' πόλη"
"Έξω Μάνη, στα σύνορα Μεσσηνίας-Λακωνίας"
"Ο όσιος Νίκων ο 'Μετανοείτε' και η Μεσσηνία"
"Η πρωτεύουσα του ανεξάρτητου μεσσηνιακού κράτους στις υπώρειες της Ιθώμης"
"Η Ενετοκρατούμενη Πυλία (1206-1500)"
"Ένα μυκηναϊκό κέντρο στο μεσσηνιακό κόλπο"
"Η 'επικράτεια' του ανακτόρου του Νέστορος"
"Οι Μυκηναίοι της Τριφυλίας"
Επαρχία Τριφυλίας- Το κέντρο του ομηρικού βασιλείου του Νέστορος.
Στην επαρχία Τριφυλίας, κορυφαίας σημασίας είναι η ενότητα του Ανακτόρου του Νέστορος. Εδώ εκτίθενται λιγοστά αντιπροσωπευτικά ευρήματα που έχουν αποσπαστεί από το πλήθος της κεραμικής και των μικροευρημάτων και φιλοξενούνταν μέχρι σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας
Σε οικισμούς που βρίσκονταν υπό την επιρροή του Ανακτόρου ανήκαν τα νεκροταφεία με τις συστάδες των θαλαμωτών μυκηναϊκών τάφων, που ανακαλύφθηκαν στη θέση Κάτω Ρούγα Χώρας και στα Βολιμίδια και από τα οποία εκτίθενται χαρακτηριστικά ευρήματα. Από τους πλούσιους θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους του Ρούτση Μυρσινοχωρίου και του Αμπελοφύτου προέρχονται τα αρχαία που φιλοξενούνται στις προθήκες της ίδιας ενότητας, ενώ ένα και μοναδικό αγγείο προέρχεται από τον ημικατεστραμμένο τύμβο Μεσοελλαδικών χρόνων που ανασκάφηκε στον Πύργο Τριφυλίας.
Στην ενδοχώρα της Τριφυλίας τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της Τελικής Νεολιθικής εποχής στη Μεσσηνία εντοπίστηκαν μέσα στο Σπήλαιο Κουφιέρου, από το οποίο εκτίθεται χαρακτηριστική αποσπασματική κεραμική της εποχής αυτής.
Από το σπουδαίο λιμάνι της Κυπαρισσίας, που συνέδεε στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους τη Μεσσηνία με τη Δύση, παρουσιάζονται ορισμένα ευρήματα περιορισμένων σωστικών ανασκαφών, μεταξύ των οποίων και νομίσματα της αρχαίας πόλης. Λίγα είναι τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά εκθέματα από την Κυπαρισσία, παρά τη σημασία της πόλης κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και αργότερα, όταν μεταφέρεται στη θέση του Κάστρου και ονομάζεται Αρκαδία, εξ αιτίας της μετοίκησης εκεί πλήθους Αρκάδων.
Σε μικρή απόσταση από την Κυπαρισσία βρίσκεται ο εξαιρετικά σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Περιστεριάς, όπου οι μνημειώδεις, χρυσοφόροι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι μαρτυρούν την ύπαρξη μιας ισχυρής δυναστείας, που κυριαρχούσε στην περιοχή ήδη πριν από την ακμή του Ανακτόρου του Νέστορος. Το χρυσό κύπελλο από την Περιστεριά, που φιλοξενείται στην έκθεση, αποτελούσε ένα από τα πλούσια, πολύτιμα κτερίσματα των βασιλικών θολωτών τάφων. Στην ίδια περιοχή αναπτύχθηκε ο μεσαιωνικός οικισμός της Χριστιανούπολης. Εντυπωσιακά είναι τα γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη από τη Μεταμόρφωση Σωτήρος στους Χριστιανούς, εξέχοντα βυζαντινό ναό, από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα.
Στο Κοπανάκι, μέσα στην πλατιά κοιλάδα του Σουλιμά, που καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Τριφυλίας, ήλθε στο φως η μοναδική γνωστή έως σήμερα, οργανωμένη αγροικία αρχαϊκών χρόνων της Μεσσηνίας, τα χαρακτηριστικά ευρήματα της οποίας εκτίθενται στην αντίστοιχη προθήκη. Στην κορυφή του λόφου της Μάλθης που δεσπόζει στην κοιλάδα αποκαλύφθηκαν τα λείψανα τειχισμένης ακρόπολης και οικισμού των μεσοελλαδικών χρόνων. Αργότερα, η κατασκευή ενός μεγαροειδούς κτιρίου στο κέντρο της ακρόπολης, καθώς και η ίδρυση δύο ηγεμονικών θολωτών τάφων στους δυτικούς πρόποδές της, μαρτυρούν την ακμή της εγκατάστασης στη μυκηναϊκή εποχή. Εκτός από την πλουσιότατη χρηστική κεραμική που απέδωσαν οι ανασκαφές του μεγάλου σουηδού αρχαιολόγου M.N.Valmin, στη Μάλθη βρέθηκε επίσης μεγάλος αριθμός λίθινων και οστέινων εργαλείων, τα οποία συνδέονται με την καθημερινή ζωή και τις δραστηριότητες των προϊστορικών κατοίκων της ακρόπολης.
Οι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν στο βορειότατο άκρο της κοιλάδας, στις θέσεις Ψάρι και Χαλκιά, μαρτυρούν την ύπαρξη και άλλων ευημερούντων οικισμών στην περιοχή κατά την εποχή αυτή.
Επαρχία Μεσσήνης- Η εύφορη ενδοχώρα της Μεσσηνίας με την πρωτεύουσα του μεσσηνιακού κράτους.
Κορυφαίος αρχαιολογικός χώρος της επαρχίας Μεσσήνης είναι η αρχαία Μεσσήνη, η πρωτεύουσα του ελεύθερου μεσσηνιακού κράτους, που ιδρύθηκε από τον Επαμεινώνδα το -396. Στην έκθεση παρουσιάζονται λιγοστά ενδεικτικά ευρήματα, όπως η ενεπίγραφη ερμαϊκή στήλη του Αρμονείκου και κυρίως μια ομάδα χαρακτηριστικών νομισμάτων από τον τεράστιο αριθμό που έχει βρεθεί κατά τις ανασκαφές της αρχαίας πόλης.
Το σύνολο των ευρημάτων των ανασκαφών φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μεσσήνης. Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά εκθέματα από την αρχαία Μεσσήνη μαρτυρούν τη συνέχιση της ζωής στην πόλη - έδρα επισκοπής ήδη από το 4ο τουλάχιστον έως τον 7ο αιώνα -, ενώ κατά το 10ο, αν και συρρικνωμένη, γνωρίζει νέα ακμή.
Από την έρευνα ενός κιβωτιόσχημου τάφου που ανασκάφηκε στην περιοχή της Αρσινόης, όπου τοποθετείται ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας Μεσσήνης, προέρχονται τα ευρήματα που εκτίθενται στην αντίστοιχη προθήκη, ενώ τυχαίο εύρημα από τη γειτονική Ελληνοκλησιά είναι ο μαρμάρινος ακέφαλος κορμός νέου, που πλαισιώνει την ίδια ενότητα. Η θέση είναι ευρύτερα γνωστή λόγω της παρουσίας του ναού της Ζωοδόχου Πηγής, ενός από τα σημαντικότερα μεσοβυζαντινά μνημεία της Πελοποννήσου.
Η μυκηναϊκή παρουσία στην περιοχή φαίνεται περιορισμένη και εντοπίζεται στους θολωτούς τάφους των Διοδίων και της Μάδενας και στο θαλαμωτό τάφο του Αριστομένη.
Από την περιοχή στης Αρχαίας Ανδανίας, προέρχεται η εξαιρετικής σημασίας επιγραφή για το τελετουργικό των μυστηρίων, που βρίσκεται εντοιχισμένη στην εκκλησία των Κωνσταντίνων και το εκμαγείο της παρουσιάζεται στην έκθεση.
Τμήματα από το αξιόλογο ψηφιδωτό που κοσμούσε το δάπεδο ρωμαϊκής έπαυλης στην περιοχή του Δεσύλλα εκτίθενται στο μουσείο, ενώ τα μικρά χάλκινα ζωόμορφα ειδώλια της προθήκης υπήρξαν αφιερώματα των πιστών σε κάποιο άγνωστο ιερό στον Μίλα.
Επαρχία Πυλίας- Θολωτοί τάφοι και μεγάλα κάστρα σε ένα τοπίο μοναδικό.
Στην ενότητα αυτή εκτίθενται ευρήματα από την Αρχαία Κορώνη, δηλαδή το σημερινό Πεταλίδι, από το ιερό του Απόλλωνα Κορύ(ν)θου στον Άγιο Ανδρέα Λογγά, και από τους θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους της Πλατανόβρυσης, του Χανδρινού, της Κουκουνάρας, των Κρεμμυδίων και του Σουληναρίου. Εξέχουσα θέση καταλαμβάνει το εντυπωσιακό μωσαϊκό δάπεδο υστερορωμαϊκών χρόνων, από το Χαρακοπιό της Κορώνης. τα κινητά παλαιοχριστιανικά ευρήματα (γλυπτά, αγγεία, νομίσματα) από την Κορώνη, τη Μεθώνη, το Πεταλίδι, το Αχλαδοχώρι, τη Λογγά, συμπληρώνουν και επιβεβαιώνουν τις μαρτυρίες που παρέχουν τα λείψανα των βασιλικών, αλλά και το διάσκαφο κοιμητήριο του Αγίου Ονουφρίου έξω από τη Μεθώνη, για την ύπαρξη ανθηρών κοινοτήτων στην περιοχή.
Λατινική επιγραφή από την Κορώνη και θησαυρός νομισμάτων παραπέμπουν στο φραγκικό παρελθόν της Πυλίας, ενώ για την ενετική κυριαρχία στην Πυλία, με σημαντικότερα κέντρα τη Μεθώνη και την Κορώνη, μαρτυρούν λιγοστά εκθέματα, με κυριότερο το θησαυρό νομισμάτων της Σφακτηρίας.
Βορειότερα αναπτύσσεται η ενότητα των Νιχωρίων, της σημαντικότατης περιοχής, που ανήκε στην επικράτεια του Νέστορα κατά την περίοδο της ακμής του Ανακτόρου. Η ενότητα των Νιχωρίων περιλαμβάνει τρία μέρη. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στα πλούσια κτερίσματα του ηγεμονικού θολωτού μυκηναϊκού τάφου, το δεύτερο στον οικισμό, με τα αντιπροσωπευτικά ευρήματα της καθημερινής ζωής, ενώ στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται ευρήματα από τις συστάδες των τάφων του Ριζόμυλου-Καρποφόρας των μυκηναϊκών, γεωμετρικών και κλασικών χρόνων. Ακολουθούν νομίσματα και μικροτεχνήματα της παλαιοχριστιανικής και της κυρίως βυζαντινής περιόδου.
Η δυτική πλευρά της Πυλίας, με την πανέμορφη εκτεταμένη παραλία της και το πολυτάραχο ιστορικό της παρελθόν, εκπροσωπείται από τα προϊστορικά ευρήματα του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς και τα κτερίσματα των μυκηναϊκών τάφων της Τραγάνας και της Πύλας. Η διαχρονικότητα της περιοχής αποκαλύπτεται μέσα από τα ευρήματα του εκτεταμένου ελληνιστικού νεκροταφείου στο Διβάρι Γιάλοβας, καθώς και από τους τάφους αθλητών της ίδιας εποχής που βρέθηκαν στον ταφικό τύμβο της Τσοπάνη Ράχης.
Επαρχία Καλαμάτας- Αρχαιότητα και Βυζάντιο στη σκιά του Ταϋγέτου.
Τα ευρήματα από τις Θαλάμες, το Λεύκτρο ή την Καρδαμύλη, προέρχονται κυρίως από τις μικρές σωστικές ανασκαφές ή από τυχαίες περισυλλογές, ενώ πολύ σημαντικά και χαρακτηριστικά είναι τα χάλκινα αφιερώματα που προέρχονται από το ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος στον Βόλυμνο της Αρτεμισίας και παραδόθηκαν στην Εφορεία από αρχαιόφιλους πολίτες που τα περισυνέλεξαν.Αφιερωματικό πλακίδιο από το εσωτερικό του τάφου με ανάγλυφη παράσταση νεκρόδειπνου. Σχετίζεται με τελετές προγονολατρείας ή ηρωολατρείας.
Τα ευάριθμα εκθέματα από τη μεσσηνιακή Μάνη, Καστάνια, Λαγκάδα, Θαλάμες, Νομιτσί, έρχονται σε αντίθεση με το πλήθος των βυζαντινών ναών που βρίσκονται στους παραπάνω οικισμούς, αλλά και σε πολλούς άλλους της περιοχής.
Λιγοστά είναι τα εκθέματα που προέρχονται από την περιοχή της Καλαμάτας, όπου τοποθετούνται οι αρχαίες Φαρές, ενώ μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενότητα αποτελούν τα Ακοβίτικα, όπου οι ανασκαφές έφεραν στο φως το αρχαϊκό και κλασικό ιερό του Ποσειδώνος και τα επιβλητικά λείψανα των δύο πρωτοελλαδικών μεγάρων.
Το βυζαντινό και φράγκικο παρελθόν της Καλαμάτας εκπροσωπείται από ευρήματα που προέρχονται από τους ναούς και το Φρούριο της πόλης.
Το βόρειο τμήμα της επαρχίας είναι αφιερωμένο στην αρχαία Θουρία, την πρώτη πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, πριν από την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης. Εκτός από τα επιβλητικά τείχη και τα ερείπια δημόσιων κτιρίων της κλασικής εποχής, οι ανασκαφές έφεραν στο φως δύο εντυπωσιακούς ταφικούς τύμβους Μεσοελλαδικών χρόνων στη θέση Κραστρούλια, ένα εκτεταμένο νεκροταφείο θαλαμωτών μυκηναϊκών τάφων στη θέση Ελληνικά και έναν ηγεμονικό θολωτό μυκηναϊκό τάφο στην Άνθεια με πλήθος πολύτιμων και σπάνιων ευρημάτων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στις προθήκες της αίθουσας.
Στην επαρχία Τριφυλίας, κορυφαίας σημασίας είναι η ενότητα του Ανακτόρου του Νέστορος. Εδώ εκτίθενται λιγοστά αντιπροσωπευτικά ευρήματα που έχουν αποσπαστεί από το πλήθος της κεραμικής και των μικροευρημάτων και φιλοξενούνταν μέχρι σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας
Σε οικισμούς που βρίσκονταν υπό την επιρροή του Ανακτόρου ανήκαν τα νεκροταφεία με τις συστάδες των θαλαμωτών μυκηναϊκών τάφων, που ανακαλύφθηκαν στη θέση Κάτω Ρούγα Χώρας και στα Βολιμίδια και από τα οποία εκτίθενται χαρακτηριστικά ευρήματα. Από τους πλούσιους θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους του Ρούτση Μυρσινοχωρίου και του Αμπελοφύτου προέρχονται τα αρχαία που φιλοξενούνται στις προθήκες της ίδιας ενότητας, ενώ ένα και μοναδικό αγγείο προέρχεται από τον ημικατεστραμμένο τύμβο Μεσοελλαδικών χρόνων που ανασκάφηκε στον Πύργο Τριφυλίας.
Στην ενδοχώρα της Τριφυλίας τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της Τελικής Νεολιθικής εποχής στη Μεσσηνία εντοπίστηκαν μέσα στο Σπήλαιο Κουφιέρου, από το οποίο εκτίθεται χαρακτηριστική αποσπασματική κεραμική της εποχής αυτής.
Από το σπουδαίο λιμάνι της Κυπαρισσίας, που συνέδεε στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους τη Μεσσηνία με τη Δύση, παρουσιάζονται ορισμένα ευρήματα περιορισμένων σωστικών ανασκαφών, μεταξύ των οποίων και νομίσματα της αρχαίας πόλης. Λίγα είναι τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά εκθέματα από την Κυπαρισσία, παρά τη σημασία της πόλης κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και αργότερα, όταν μεταφέρεται στη θέση του Κάστρου και ονομάζεται Αρκαδία, εξ αιτίας της μετοίκησης εκεί πλήθους Αρκάδων.
Σε μικρή απόσταση από την Κυπαρισσία βρίσκεται ο εξαιρετικά σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Περιστεριάς, όπου οι μνημειώδεις, χρυσοφόροι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι μαρτυρούν την ύπαρξη μιας ισχυρής δυναστείας, που κυριαρχούσε στην περιοχή ήδη πριν από την ακμή του Ανακτόρου του Νέστορος. Το χρυσό κύπελλο από την Περιστεριά, που φιλοξενείται στην έκθεση, αποτελούσε ένα από τα πλούσια, πολύτιμα κτερίσματα των βασιλικών θολωτών τάφων. Στην ίδια περιοχή αναπτύχθηκε ο μεσαιωνικός οικισμός της Χριστιανούπολης. Εντυπωσιακά είναι τα γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη από τη Μεταμόρφωση Σωτήρος στους Χριστιανούς, εξέχοντα βυζαντινό ναό, από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα.
Στο Κοπανάκι, μέσα στην πλατιά κοιλάδα του Σουλιμά, που καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Τριφυλίας, ήλθε στο φως η μοναδική γνωστή έως σήμερα, οργανωμένη αγροικία αρχαϊκών χρόνων της Μεσσηνίας, τα χαρακτηριστικά ευρήματα της οποίας εκτίθενται στην αντίστοιχη προθήκη. Στην κορυφή του λόφου της Μάλθης που δεσπόζει στην κοιλάδα αποκαλύφθηκαν τα λείψανα τειχισμένης ακρόπολης και οικισμού των μεσοελλαδικών χρόνων. Αργότερα, η κατασκευή ενός μεγαροειδούς κτιρίου στο κέντρο της ακρόπολης, καθώς και η ίδρυση δύο ηγεμονικών θολωτών τάφων στους δυτικούς πρόποδές της, μαρτυρούν την ακμή της εγκατάστασης στη μυκηναϊκή εποχή. Εκτός από την πλουσιότατη χρηστική κεραμική που απέδωσαν οι ανασκαφές του μεγάλου σουηδού αρχαιολόγου M.N.Valmin, στη Μάλθη βρέθηκε επίσης μεγάλος αριθμός λίθινων και οστέινων εργαλείων, τα οποία συνδέονται με την καθημερινή ζωή και τις δραστηριότητες των προϊστορικών κατοίκων της ακρόπολης.
Οι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν στο βορειότατο άκρο της κοιλάδας, στις θέσεις Ψάρι και Χαλκιά, μαρτυρούν την ύπαρξη και άλλων ευημερούντων οικισμών στην περιοχή κατά την εποχή αυτή.
Επαρχία Μεσσήνης- Η εύφορη ενδοχώρα της Μεσσηνίας με την πρωτεύουσα του μεσσηνιακού κράτους.
Κορυφαίος αρχαιολογικός χώρος της επαρχίας Μεσσήνης είναι η αρχαία Μεσσήνη, η πρωτεύουσα του ελεύθερου μεσσηνιακού κράτους, που ιδρύθηκε από τον Επαμεινώνδα το -396. Στην έκθεση παρουσιάζονται λιγοστά ενδεικτικά ευρήματα, όπως η ενεπίγραφη ερμαϊκή στήλη του Αρμονείκου και κυρίως μια ομάδα χαρακτηριστικών νομισμάτων από τον τεράστιο αριθμό που έχει βρεθεί κατά τις ανασκαφές της αρχαίας πόλης.
Το σύνολο των ευρημάτων των ανασκαφών φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μεσσήνης. Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά εκθέματα από την αρχαία Μεσσήνη μαρτυρούν τη συνέχιση της ζωής στην πόλη - έδρα επισκοπής ήδη από το 4ο τουλάχιστον έως τον 7ο αιώνα -, ενώ κατά το 10ο, αν και συρρικνωμένη, γνωρίζει νέα ακμή.
Από την έρευνα ενός κιβωτιόσχημου τάφου που ανασκάφηκε στην περιοχή της Αρσινόης, όπου τοποθετείται ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας Μεσσήνης, προέρχονται τα ευρήματα που εκτίθενται στην αντίστοιχη προθήκη, ενώ τυχαίο εύρημα από τη γειτονική Ελληνοκλησιά είναι ο μαρμάρινος ακέφαλος κορμός νέου, που πλαισιώνει την ίδια ενότητα. Η θέση είναι ευρύτερα γνωστή λόγω της παρουσίας του ναού της Ζωοδόχου Πηγής, ενός από τα σημαντικότερα μεσοβυζαντινά μνημεία της Πελοποννήσου.
Η μυκηναϊκή παρουσία στην περιοχή φαίνεται περιορισμένη και εντοπίζεται στους θολωτούς τάφους των Διοδίων και της Μάδενας και στο θαλαμωτό τάφο του Αριστομένη.
Από την περιοχή στης Αρχαίας Ανδανίας, προέρχεται η εξαιρετικής σημασίας επιγραφή για το τελετουργικό των μυστηρίων, που βρίσκεται εντοιχισμένη στην εκκλησία των Κωνσταντίνων και το εκμαγείο της παρουσιάζεται στην έκθεση.
Τμήματα από το αξιόλογο ψηφιδωτό που κοσμούσε το δάπεδο ρωμαϊκής έπαυλης στην περιοχή του Δεσύλλα εκτίθενται στο μουσείο, ενώ τα μικρά χάλκινα ζωόμορφα ειδώλια της προθήκης υπήρξαν αφιερώματα των πιστών σε κάποιο άγνωστο ιερό στον Μίλα.
Επαρχία Πυλίας- Θολωτοί τάφοι και μεγάλα κάστρα σε ένα τοπίο μοναδικό.
Στην ενότητα αυτή εκτίθενται ευρήματα από την Αρχαία Κορώνη, δηλαδή το σημερινό Πεταλίδι, από το ιερό του Απόλλωνα Κορύ(ν)θου στον Άγιο Ανδρέα Λογγά, και από τους θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους της Πλατανόβρυσης, του Χανδρινού, της Κουκουνάρας, των Κρεμμυδίων και του Σουληναρίου. Εξέχουσα θέση καταλαμβάνει το εντυπωσιακό μωσαϊκό δάπεδο υστερορωμαϊκών χρόνων, από το Χαρακοπιό της Κορώνης. τα κινητά παλαιοχριστιανικά ευρήματα (γλυπτά, αγγεία, νομίσματα) από την Κορώνη, τη Μεθώνη, το Πεταλίδι, το Αχλαδοχώρι, τη Λογγά, συμπληρώνουν και επιβεβαιώνουν τις μαρτυρίες που παρέχουν τα λείψανα των βασιλικών, αλλά και το διάσκαφο κοιμητήριο του Αγίου Ονουφρίου έξω από τη Μεθώνη, για την ύπαρξη ανθηρών κοινοτήτων στην περιοχή.
Λατινική επιγραφή από την Κορώνη και θησαυρός νομισμάτων παραπέμπουν στο φραγκικό παρελθόν της Πυλίας, ενώ για την ενετική κυριαρχία στην Πυλία, με σημαντικότερα κέντρα τη Μεθώνη και την Κορώνη, μαρτυρούν λιγοστά εκθέματα, με κυριότερο το θησαυρό νομισμάτων της Σφακτηρίας.
Βορειότερα αναπτύσσεται η ενότητα των Νιχωρίων, της σημαντικότατης περιοχής, που ανήκε στην επικράτεια του Νέστορα κατά την περίοδο της ακμής του Ανακτόρου. Η ενότητα των Νιχωρίων περιλαμβάνει τρία μέρη. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στα πλούσια κτερίσματα του ηγεμονικού θολωτού μυκηναϊκού τάφου, το δεύτερο στον οικισμό, με τα αντιπροσωπευτικά ευρήματα της καθημερινής ζωής, ενώ στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται ευρήματα από τις συστάδες των τάφων του Ριζόμυλου-Καρποφόρας των μυκηναϊκών, γεωμετρικών και κλασικών χρόνων. Ακολουθούν νομίσματα και μικροτεχνήματα της παλαιοχριστιανικής και της κυρίως βυζαντινής περιόδου.
Η δυτική πλευρά της Πυλίας, με την πανέμορφη εκτεταμένη παραλία της και το πολυτάραχο ιστορικό της παρελθόν, εκπροσωπείται από τα προϊστορικά ευρήματα του όρμου της Βοϊδοκοιλιάς και τα κτερίσματα των μυκηναϊκών τάφων της Τραγάνας και της Πύλας. Η διαχρονικότητα της περιοχής αποκαλύπτεται μέσα από τα ευρήματα του εκτεταμένου ελληνιστικού νεκροταφείου στο Διβάρι Γιάλοβας, καθώς και από τους τάφους αθλητών της ίδιας εποχής που βρέθηκαν στον ταφικό τύμβο της Τσοπάνη Ράχης.
Επαρχία Καλαμάτας- Αρχαιότητα και Βυζάντιο στη σκιά του Ταϋγέτου.
Τα ευρήματα από τις Θαλάμες, το Λεύκτρο ή την Καρδαμύλη, προέρχονται κυρίως από τις μικρές σωστικές ανασκαφές ή από τυχαίες περισυλλογές, ενώ πολύ σημαντικά και χαρακτηριστικά είναι τα χάλκινα αφιερώματα που προέρχονται από το ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος στον Βόλυμνο της Αρτεμισίας και παραδόθηκαν στην Εφορεία από αρχαιόφιλους πολίτες που τα περισυνέλεξαν.Αφιερωματικό πλακίδιο από το εσωτερικό του τάφου με ανάγλυφη παράσταση νεκρόδειπνου. Σχετίζεται με τελετές προγονολατρείας ή ηρωολατρείας.
Τα ευάριθμα εκθέματα από τη μεσσηνιακή Μάνη, Καστάνια, Λαγκάδα, Θαλάμες, Νομιτσί, έρχονται σε αντίθεση με το πλήθος των βυζαντινών ναών που βρίσκονται στους παραπάνω οικισμούς, αλλά και σε πολλούς άλλους της περιοχής.
Λιγοστά είναι τα εκθέματα που προέρχονται από την περιοχή της Καλαμάτας, όπου τοποθετούνται οι αρχαίες Φαρές, ενώ μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενότητα αποτελούν τα Ακοβίτικα, όπου οι ανασκαφές έφεραν στο φως το αρχαϊκό και κλασικό ιερό του Ποσειδώνος και τα επιβλητικά λείψανα των δύο πρωτοελλαδικών μεγάρων.
Το βυζαντινό και φράγκικο παρελθόν της Καλαμάτας εκπροσωπείται από ευρήματα που προέρχονται από τους ναούς και το Φρούριο της πόλης.
Το βόρειο τμήμα της επαρχίας είναι αφιερωμένο στην αρχαία Θουρία, την πρώτη πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, πριν από την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης. Εκτός από τα επιβλητικά τείχη και τα ερείπια δημόσιων κτιρίων της κλασικής εποχής, οι ανασκαφές έφεραν στο φως δύο εντυπωσιακούς ταφικούς τύμβους Μεσοελλαδικών χρόνων στη θέση Κραστρούλια, ένα εκτεταμένο νεκροταφείο θαλαμωτών μυκηναϊκών τάφων στη θέση Ελληνικά και έναν ηγεμονικό θολωτό μυκηναϊκό τάφο στην Άνθεια με πλήθος πολύτιμων και σπάνιων ευρημάτων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στις προθήκες της αίθουσας.
Οι επικουρικές δράσεις
Τρία αναπόσπαστα μέρη της έκθεσης λειτουργούν επικουρικά και βιωματικά στη συνολική εκθεσιακή εμπειρία: • Οι ψηφιακές εφαρμογές αναπτύσσονται σε δύο σταθμούς εργασίας υπολο- γιστών, έξω από την Αίθουσα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Ο επισκέπτης επιλέγει σε ψηφιακό χάρτη τοπωνύμια της έκθεσης και πληροφορείται για την αρχαιολογική μαρτυρία, το ιστορικό της έρευνας της περιοχής, την προέλευση των τοπωνυμίων και τη βιβλιογραφία σχετικά με το πολιτιστικό απόθεμα του νομού. Τέσσερα ψηφιακά παιχνίδια βοηθούν τους μικρότερους επισκέπτες να αφομοιώσουν ευχάριστα τα εκθέματα του μουσείου.
• Το δίγλωσσο φυλλάδιο περιέχει πληροφοριακό υλικό για το κτίριο του ΑΜΜ και την έκθεση με αναφορά στις μουσειολογικές αρχές και στις σημαντικότερες εκθεσιακές ενότητες. Σχεδιάστηκε με σύγχρονη αισθητική και απευθύνεται στο σύνολο των επισκεπτών.
• Το ψηφιακό παράθυρο στη ΒΔ εξωτερική όψη του ΑΜΜ προβάλλει αντιπρο- σωπευτικά εκθέματα και φωτογραφικό υλικό από σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις της Μεσσηνίας. Πρόκειται για ψηφιακή προβολή στην πίσω όψη του κτιρίου, η οποία ενημερώνει τους περαστικούς για την ύπαρξη του Μουσείου και των θησαυρών που φιλοξενεί.
Η λειτουργία του Μουσείου
Η μόνιμη έκθεση συνιστά τον κεντρικό άξονα του ΑΜΜ, το οποίο αποτελεί έναν αναπτυσσόμενο και εξελισσόμενο ζωντανό οργανισμό. Η συντήρηση του κτιρίου και των εκθεμάτων, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ιστοσελίδα, το λογότυπο καθώς και οι ενέργειες με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας του Μουσείου (ξεναγήσεις, δημοσιεύσεις, ενημερωτικές κάρτες, συνεντεύξεις τύπου, εκδηλώσεις κ.ά.) συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία του ΑΜΜ.
Συντήρηση κτιρίου και εκθεμάτων
Το κτίριο της Παλαιάς Δημοτικής Αγοράς, όπου φιλοξενείται η έκθεση του ΑΜΜ, διαθέτει έναν κεντρικό εκθεσιακό χώρο 455 τ.μ., δευτερεύοντες βοηθητικούς χώρους (αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητήριο, εκδοτήριο κ.ά.), εργαστήρια συντήρησης και αποθήκες αρχαίων της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, η οποία είναι διοικητικά υπεύθυνη για το ΑΜΜ.
Τμήμα της κεντρικής αίθουσας στεγάζεται από υαλοστάσιο, το οποίο καλύφθηκε με μεμβράνες συσκότισης, ώστε να επιτευχθεί ο αρμονικός συνδυασμός φυσικού και τεχνητού φωτός. Το γυάλινο στέγαστρο συνιστά μια ιδιαίτερη και ευαίσθητη κατασκευή και η συντήρηση της μόνωσής της αποτελεί αντικείμενο συστηματικής επιμέλειας. Βεβαίως, η συνολική υγρομόνωση του κτιρίου ελέγχεται και συντηρείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Παράλληλα, εντοπίζονται οι ελλείψεις που προκύπτουν στο φωτισμό, στον κλιματισμό, στο σύστημα ασφαλείας και ενεργοποιούνται οι αντίστοιχοι τεχνικοί. Τέλος, οι συντηρητές της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ μελετούν την προσαρμογή των αντικειμένων στις συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης και στήριξης και πραγματοποιούν διορθώσεις, κατά περίπτωση.
Εκπαιδευτικά προγράμματα
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν προτεραιότητα για το ΑΜΜ και απευθύνονται σε οικογένειες (εκπαιδευτικοί σάκοι), σε μαθητές (εκπαιδευτικό προγράμματα και θεματικές επισκέψεις) και σε εκπαιδευτικούς.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για οικογένειες αποτελούνται από τέσσερις εκπαιδευτικούς σάκους. Ο αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος πραγματο- ποιήθηκε από τη ΔMEEΠ, με υπεύθυνη τη δρα Π. Καλαμαρά και συνεργάτες την αρχαιολόγο Σ. Αηδόνη και την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Έ. Γλύτση. Ο κάθε εκπαιδευτικός σάκος αντιστοιχεί σε ένα θέμα (λυχνάρια, ζώα, μεταφορικά μέσα, εργαλεία), μια ηλικιακή ομάδα και μια δημιουργική κατασκευή. Οι σάκοι δανείζονται σε οικογένειες με παιδιά κατά την είσοδό τους στο Μουσείο. Έρευνα κοινού με θέμα τη λειτουργία των εκπαιδευτικών σάκων πραγματοποιείται από τον Ιούλιο του 2009, τα αποτελέσματα της οποίας αξιολογούνται μηνιαίως.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές απευθύνονται σε προκαθορισμένες ηλικιακές ομάδες μαθητών ή αφορούν θεματικές περιηγήσεις, τις οποίες ο εκπαιδευτικός δύναται να προσαρμόσει στις ανάγκες και την ηλικία των μαθητών του, και είναι τα εξής:
Το 1. εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Οι χρωματιστές πετρούλες» επιδιώκει τη γνωριμία των παιδιών με τον κόσμο των ψηφιδωτών μέσα από μια διαδικασία παιχνιδιού και γλωσσικών δραστηριοτήτων, και απευθύνεται σε μαθητές του νηπιαγωγείου και της Α΄ Δημοτικού.
2. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια Πινελιά στον Χρόνο» δημιουργήθηκε το 2009 στο πλαίσιο της Πανελλήνιας Εκστρατείας του ΥΠΠΟ «Περιβάλλον και Πολιτισμός». Το πρόγραμμα επιδιώκει να εμφυσήσει στα παιδιά της Γ΄ Δημοτικού την αναγκαιότητα για την προστασία του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα της ελιάς, μέσα από ένα παραμύθι εμπνευσμένο από τα αρχαιολογικά ευρήματα του Ανακτόρου του Νέστορος.
3. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ο Μαγικός Κόσμος των Σφραγιδολίθων» εγκαινιάστηκε στο ΑΜΜ στο πλαίσιο του εορτασμού των «Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς» τον Σεπτέμβριο του 2009. Μέσω της συγκεκριμένης θεματικής περιήγησης οι επισκέπτες κάθε ηλικίας (μεμονωμένοι και σχολεία) γνωρίζουν τους σφραγιδόλιθους, μικρά έργα τέχνης από πολύτιμα και ημιπολύτιμα υλικά και πληροφορούνται τη χρήση τους.
Τα προγράμματα για εκπαιδευτικούς αφορούν κύκλους εκπαίδευσης δασκάλων και καθηγητών από τους αρχαιολόγους της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ και της 26ης ΕΒΑ. Στόχος των περιηγήσεων είναι η ενημέρωση των εκπαιδευτικών για το υλικό του Μουσείου και η προσαρμογή της επίσκεψης των μαθητών στις ανάγκες της ηλικίας τους και της διδακτέας ύλης.
Λογότυπο
Ένα έκθεμα του Μουσείου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία του λογότυπου. Πρόκειται για έναν χρυσό ρόδακα του -16ου αι., εύρημα από μυκηναϊκό τάφο, στη θέση «Τουρκοκίβουρα» Καρποφόρας. Το αντικείμενο έχει ανάγλυφη διακόσμηση με κεντρικό οφθαλμό, που περιβάλλεται από στικτό πλοχμό και επτά επιπλέον οφθαλμούς.
Πρόκειται για ένα σχέδιο της μυκηναϊκής εποχής, το οποίο αντικατοπτρίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σημαντικό προϊστορικό και ιστορικό παρελθόν της Μεσσηνίας. Επιπλέον, συμβολίζει την αέναη κίνηση και, ταυτόχρονα, την αρμονική εξέλιξη, τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα, ενωμένες σε ένα σύνολο.
Ιστοσελίδα
Η ιστοσελίδα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας (www.archmusmes.gr) δημιουργήθηκε ως μια ανοιχτή πύλη επικοινωνίας με κάθε ενδιαφερόμενο για το Μουσείο και την ιστορία του νομού Μεσσηνίας. Στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα παρουσιάζονται στοιχεία για το κτίριο του Μουσείου, τη μουσειολογική μελέτη και τα εκθέματα. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό κάθε επισκέπτης της ιστοσελίδας μπορεί να περιηγηθεί εικονικά και να ενημερωθεί για τους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα του νομού Μεσσηνίας από τους προϊστορικούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους. Η παρουσίαση του Μουσείου συμπληρώνεται με ενημερωτικό υλικό για εκπαιδευτικούς, παρουσίαση του Πωλητηρίου και λεπτομερείς πληροφορίες πρόσβασης στο Μουσείο. Βεβαίως, η ιστοσελίδα στη σημερινή της μορφή αποτελεί μόνο την αρχή εφόσον κάθε νέα δραστηριότητα και πρόγραμμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας θα εντάσσονται σταδιακά στη δομή της.
Εκδηλώσεις, ξεναγήσεις και ενημερωτικές κάρτες
Αρχαιολόγοι της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ και της 26ης ΕΒΑ πραγματοποίησαν τέσσερις ξεναγήσεις υπό τον τίτλο «Ραντεβού στο Μουσείο» για το ευρύ κοινό τον Ιούλιο του 2009 με στόχο να κάνουν γνωστό το ΑΜΜ στους κατοίκους και στους επισκέπτες του νομού Μεσσηνίας. Το κοινό επέδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και εντυπωσιάστηκε με τις αρχαιότητες της Μεσσηνίας, τις ψηφιακές εφαρμογές, τα ντοκιμαντέρ και τη συνολική παρουσία και λειτουργία του Μουσείου.
Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε ειδική ξενάγηση για τους ξενοδόχους του νομού Μεσσηνίας, ώστε να ενημερωθούν για το ΑΜΜ ως νέο προτεινόμενο τουριστικό προορισμό. Παράλληλα, 10.000 ειδικές ενημερωτικές κάρτες προβολής του ΑΜΜ διανεμήθηκαν σε κεντρικά σημεία της Καλαμάτας, σε τουριστικούς πράκτορες καθώς και σε επιλεγμένα ξενοδοχεία του νομού για την ενημέρωση των επισκεπτών τους.
Το ΑΜΜ επιδιώκει να καθιερωθεί στη συνείδηση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών ως ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού στην πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η διοίκηση της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ πραγματοποίησε τις εκδηλώσεις «Αγγίζοντας το σεληνόφως…» και «Εξερευνώ το παρελθόν μου» για να γιορτάσει την Πανσέληνο του ΥΠΠΟΤ και την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με αναπηρία αντίστοιχα και σχεδιάζει νέες δράσεις εντός του 2010.
Συνολικά, το ΑΜΜ απευθύνεται τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες του νομού Μεσσηνίας. Φιλοδοξεί, μέσω της μόνιμης έκθεσης και των δράσεων λειτουργίας και προβολής του, να αποτελέσει σημείο αναφοράς στην τοπική πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη.
Πηγές:
-"Ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού- Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας". Δρ Ξένη Αραπογιάννη Αρχαιολόγος, Νατάσα Γλαράκη Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, Φώτης Σταυριανόπουλος Αρχαιολόγος ΜΑ
- archmusmes.culture.gr
Σημειώσεις
1 Συντελεστές Υλοποίησης Έργου Γενική Εποπτεία- Συντονισμός Έργου: Ξ. Αραπογιάννη- Διευθύντρια ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, Ε. Χαλκιά- Διευθύντρια 26ης ΕΒΑ, Π. Καλαμαρά- Προϊσταμένη ΤΔΜΑΣ, ΔΜΕΕΠ, Α. Παρίση- Αρχιτέκτων-Μηχανικός ΔΜΕΕΠ, Β. Αλμπάνη- Αρχαιολόγος- Αναπληρώτρια Διευθύντρια 26ης ΕΒΑ, Μ. Μούλιου- Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, ΔΜΕΕΠ. Επιμέλεια Έκθεσης: Ν. Γλαράκη, Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, Έ. Γλύτση, Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, ΔΜΕΕΠ, Ε. Δούμα- Αρχαιολόγος, ΔΜΕΕΠ, Ε. Μηλίτση Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Ε. Μπαρμπαρίτσα- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Φ. Σταυριανόπουλος- Αρχαιολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ. Αρχαιολογική τεκμηρίωση: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Ν. Γλαράκη, Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ,Δ.Κοσμόπουλος- Αρχαιολόγος, Σ. Κουρσούμης- Αρχαιολόγος, Ε. Μαλαπάνη- Αρχαιολόγος, †Χρ. Σγουροπούλου- Αρχαιολόγος, Φ. Σταυριανόπουλος- Αρχαιολόγος, Μ. Τσουλάκου- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ: Β. Αλμπάνη- Αρχαιολόγος, Μ. Κάππας- Αρχαιολόγος, Έ. Κατερίνη-Αρχαιολόγος, Ε. Μηλίτση- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Ε. Μπαρμπαρίτσα- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, ΔΜΕΕΠ: Σ. Αηδόνη- Αρχαιολόγος, Α. Μητροπούλου- Αρχαιολόγος. Μουσειογραφικός σχεδιασμός: Α. Παρίση- Αρχιτέκτων-Μηχανικός ΔΜΕΕΠ, Α. Σκουρογιάννη- Αρχιτέκτων- Μηχανικός ΔΜΕΕΠ. Συντήρηση εκθεμάτων: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Α. Θωμόπουλος, Ε. Τεμπελοπούλου, Σ. Ράθωση, 26η ΕΒΑ: Θ. Αντωνοπούλου, Μ. Βασιλειάδη, Σ. Δουβόγιαννη, Ο. Θεοδωροπούλου, Θ. Κατάκος, Π. Πανταζόπουλος. Διοικητική Υποστήριξη: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Ε. Ανδριανοπούλου, Θ. Τότση. 26η ΕΒΑ: Α. Γεωργακοπούλου. Εξωτερικοί συνεργάτες: Η. Κωνσταντακόπουλος (φωτισμοί), Ε. Κελίδου (γραφιστική επεξεργασία), Κλ. Φλέσσα (βίντεο), Β. Γεωργιάδης (φωτογραφήσεις), Ντ. Καζάζη, Δ. Σαλταμπάσης (μεταφράσεις), Γ. Νεστορίδου (επιμέλεια κειμένων, Β. Μπεζεριάνου & ΣΙΑ Ο.Ε. (εκτυπώσεις), Make Believe & Minimatik (ψηφιακή εφαρμογή), Εκδόσεις «Καλειδοσκόπιο» (Εκπαιδευτικοί σάκοι- παραγωγή), Εμ. Λιγνός (κατασκευή προθηκών), Μ. Βαρεντζής & ΣΙΑ Ε.Ε. (μεταλλικές κατασκευές), Κ. Βελώνης & Υιός (ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις), Μ. Τσάφας, Ν. Μυλωνάς (κατασκευές plexiglass), Δηλάρης Ιωάννης- Ελαιοχρωματισμοί, Δ. Κουράνος- Π. Κουτσοπέτρος Ε.Π.Ε. (Δαπεδοστρώσεις).
2 Η Ν. Γλαράκη (αρχαιολόγος-μουσειολόγος), ο Δ. Κοσμόπουλος (αρχαιολόγος) και η Μ. Τσουλάκου (αρχαιολόγος) έχουν τη γενική επιμέλεια του σχεδιασμού και της εφαρμογής των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ.
3 Συντελεστές δημιουργίας της ιστοσελίδας: Ν. Γλαράκη (αρχαιολόγος-μουσειολόγος), Π. Δημητρακόπουλος (Μηχανικός Λογισμικού), Α. Ιντζέμπελη (τεχνικός Η/Υ), Δ. Κοσμόπουλος (αρχαιολόγος).
• Το δίγλωσσο φυλλάδιο περιέχει πληροφοριακό υλικό για το κτίριο του ΑΜΜ και την έκθεση με αναφορά στις μουσειολογικές αρχές και στις σημαντικότερες εκθεσιακές ενότητες. Σχεδιάστηκε με σύγχρονη αισθητική και απευθύνεται στο σύνολο των επισκεπτών.
• Το ψηφιακό παράθυρο στη ΒΔ εξωτερική όψη του ΑΜΜ προβάλλει αντιπρο- σωπευτικά εκθέματα και φωτογραφικό υλικό από σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις της Μεσσηνίας. Πρόκειται για ψηφιακή προβολή στην πίσω όψη του κτιρίου, η οποία ενημερώνει τους περαστικούς για την ύπαρξη του Μουσείου και των θησαυρών που φιλοξενεί.
Η λειτουργία του Μουσείου
Η μόνιμη έκθεση συνιστά τον κεντρικό άξονα του ΑΜΜ, το οποίο αποτελεί έναν αναπτυσσόμενο και εξελισσόμενο ζωντανό οργανισμό. Η συντήρηση του κτιρίου και των εκθεμάτων, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ιστοσελίδα, το λογότυπο καθώς και οι ενέργειες με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας του Μουσείου (ξεναγήσεις, δημοσιεύσεις, ενημερωτικές κάρτες, συνεντεύξεις τύπου, εκδηλώσεις κ.ά.) συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία του ΑΜΜ.
Συντήρηση κτιρίου και εκθεμάτων
Το κτίριο της Παλαιάς Δημοτικής Αγοράς, όπου φιλοξενείται η έκθεση του ΑΜΜ, διαθέτει έναν κεντρικό εκθεσιακό χώρο 455 τ.μ., δευτερεύοντες βοηθητικούς χώρους (αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητήριο, εκδοτήριο κ.ά.), εργαστήρια συντήρησης και αποθήκες αρχαίων της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, η οποία είναι διοικητικά υπεύθυνη για το ΑΜΜ.
Τμήμα της κεντρικής αίθουσας στεγάζεται από υαλοστάσιο, το οποίο καλύφθηκε με μεμβράνες συσκότισης, ώστε να επιτευχθεί ο αρμονικός συνδυασμός φυσικού και τεχνητού φωτός. Το γυάλινο στέγαστρο συνιστά μια ιδιαίτερη και ευαίσθητη κατασκευή και η συντήρηση της μόνωσής της αποτελεί αντικείμενο συστηματικής επιμέλειας. Βεβαίως, η συνολική υγρομόνωση του κτιρίου ελέγχεται και συντηρείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Παράλληλα, εντοπίζονται οι ελλείψεις που προκύπτουν στο φωτισμό, στον κλιματισμό, στο σύστημα ασφαλείας και ενεργοποιούνται οι αντίστοιχοι τεχνικοί. Τέλος, οι συντηρητές της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ μελετούν την προσαρμογή των αντικειμένων στις συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης και στήριξης και πραγματοποιούν διορθώσεις, κατά περίπτωση.
Εκπαιδευτικά προγράμματα
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν προτεραιότητα για το ΑΜΜ και απευθύνονται σε οικογένειες (εκπαιδευτικοί σάκοι), σε μαθητές (εκπαιδευτικό προγράμματα και θεματικές επισκέψεις) και σε εκπαιδευτικούς.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για οικογένειες αποτελούνται από τέσσερις εκπαιδευτικούς σάκους. Ο αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος πραγματο- ποιήθηκε από τη ΔMEEΠ, με υπεύθυνη τη δρα Π. Καλαμαρά και συνεργάτες την αρχαιολόγο Σ. Αηδόνη και την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Έ. Γλύτση. Ο κάθε εκπαιδευτικός σάκος αντιστοιχεί σε ένα θέμα (λυχνάρια, ζώα, μεταφορικά μέσα, εργαλεία), μια ηλικιακή ομάδα και μια δημιουργική κατασκευή. Οι σάκοι δανείζονται σε οικογένειες με παιδιά κατά την είσοδό τους στο Μουσείο. Έρευνα κοινού με θέμα τη λειτουργία των εκπαιδευτικών σάκων πραγματοποιείται από τον Ιούλιο του 2009, τα αποτελέσματα της οποίας αξιολογούνται μηνιαίως.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές απευθύνονται σε προκαθορισμένες ηλικιακές ομάδες μαθητών ή αφορούν θεματικές περιηγήσεις, τις οποίες ο εκπαιδευτικός δύναται να προσαρμόσει στις ανάγκες και την ηλικία των μαθητών του, και είναι τα εξής:
Το 1. εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Οι χρωματιστές πετρούλες» επιδιώκει τη γνωριμία των παιδιών με τον κόσμο των ψηφιδωτών μέσα από μια διαδικασία παιχνιδιού και γλωσσικών δραστηριοτήτων, και απευθύνεται σε μαθητές του νηπιαγωγείου και της Α΄ Δημοτικού.
2. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια Πινελιά στον Χρόνο» δημιουργήθηκε το 2009 στο πλαίσιο της Πανελλήνιας Εκστρατείας του ΥΠΠΟ «Περιβάλλον και Πολιτισμός». Το πρόγραμμα επιδιώκει να εμφυσήσει στα παιδιά της Γ΄ Δημοτικού την αναγκαιότητα για την προστασία του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα της ελιάς, μέσα από ένα παραμύθι εμπνευσμένο από τα αρχαιολογικά ευρήματα του Ανακτόρου του Νέστορος.
3. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ο Μαγικός Κόσμος των Σφραγιδολίθων» εγκαινιάστηκε στο ΑΜΜ στο πλαίσιο του εορτασμού των «Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς» τον Σεπτέμβριο του 2009. Μέσω της συγκεκριμένης θεματικής περιήγησης οι επισκέπτες κάθε ηλικίας (μεμονωμένοι και σχολεία) γνωρίζουν τους σφραγιδόλιθους, μικρά έργα τέχνης από πολύτιμα και ημιπολύτιμα υλικά και πληροφορούνται τη χρήση τους.
Τα προγράμματα για εκπαιδευτικούς αφορούν κύκλους εκπαίδευσης δασκάλων και καθηγητών από τους αρχαιολόγους της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ και της 26ης ΕΒΑ. Στόχος των περιηγήσεων είναι η ενημέρωση των εκπαιδευτικών για το υλικό του Μουσείου και η προσαρμογή της επίσκεψης των μαθητών στις ανάγκες της ηλικίας τους και της διδακτέας ύλης.
Λογότυπο
Ένα έκθεμα του Μουσείου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία του λογότυπου. Πρόκειται για έναν χρυσό ρόδακα του -16ου αι., εύρημα από μυκηναϊκό τάφο, στη θέση «Τουρκοκίβουρα» Καρποφόρας. Το αντικείμενο έχει ανάγλυφη διακόσμηση με κεντρικό οφθαλμό, που περιβάλλεται από στικτό πλοχμό και επτά επιπλέον οφθαλμούς.
Πρόκειται για ένα σχέδιο της μυκηναϊκής εποχής, το οποίο αντικατοπτρίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σημαντικό προϊστορικό και ιστορικό παρελθόν της Μεσσηνίας. Επιπλέον, συμβολίζει την αέναη κίνηση και, ταυτόχρονα, την αρμονική εξέλιξη, τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα, ενωμένες σε ένα σύνολο.
Ιστοσελίδα
Η ιστοσελίδα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας (www.archmusmes.gr) δημιουργήθηκε ως μια ανοιχτή πύλη επικοινωνίας με κάθε ενδιαφερόμενο για το Μουσείο και την ιστορία του νομού Μεσσηνίας. Στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα παρουσιάζονται στοιχεία για το κτίριο του Μουσείου, τη μουσειολογική μελέτη και τα εκθέματα. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό κάθε επισκέπτης της ιστοσελίδας μπορεί να περιηγηθεί εικονικά και να ενημερωθεί για τους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα του νομού Μεσσηνίας από τους προϊστορικούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους. Η παρουσίαση του Μουσείου συμπληρώνεται με ενημερωτικό υλικό για εκπαιδευτικούς, παρουσίαση του Πωλητηρίου και λεπτομερείς πληροφορίες πρόσβασης στο Μουσείο. Βεβαίως, η ιστοσελίδα στη σημερινή της μορφή αποτελεί μόνο την αρχή εφόσον κάθε νέα δραστηριότητα και πρόγραμμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας θα εντάσσονται σταδιακά στη δομή της.
Εκδηλώσεις, ξεναγήσεις και ενημερωτικές κάρτες
Αρχαιολόγοι της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ και της 26ης ΕΒΑ πραγματοποίησαν τέσσερις ξεναγήσεις υπό τον τίτλο «Ραντεβού στο Μουσείο» για το ευρύ κοινό τον Ιούλιο του 2009 με στόχο να κάνουν γνωστό το ΑΜΜ στους κατοίκους και στους επισκέπτες του νομού Μεσσηνίας. Το κοινό επέδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και εντυπωσιάστηκε με τις αρχαιότητες της Μεσσηνίας, τις ψηφιακές εφαρμογές, τα ντοκιμαντέρ και τη συνολική παρουσία και λειτουργία του Μουσείου.
Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε ειδική ξενάγηση για τους ξενοδόχους του νομού Μεσσηνίας, ώστε να ενημερωθούν για το ΑΜΜ ως νέο προτεινόμενο τουριστικό προορισμό. Παράλληλα, 10.000 ειδικές ενημερωτικές κάρτες προβολής του ΑΜΜ διανεμήθηκαν σε κεντρικά σημεία της Καλαμάτας, σε τουριστικούς πράκτορες καθώς και σε επιλεγμένα ξενοδοχεία του νομού για την ενημέρωση των επισκεπτών τους.
Το ΑΜΜ επιδιώκει να καθιερωθεί στη συνείδηση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών ως ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού στην πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η διοίκηση της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ πραγματοποίησε τις εκδηλώσεις «Αγγίζοντας το σεληνόφως…» και «Εξερευνώ το παρελθόν μου» για να γιορτάσει την Πανσέληνο του ΥΠΠΟΤ και την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με αναπηρία αντίστοιχα και σχεδιάζει νέες δράσεις εντός του 2010.
Συνολικά, το ΑΜΜ απευθύνεται τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες του νομού Μεσσηνίας. Φιλοδοξεί, μέσω της μόνιμης έκθεσης και των δράσεων λειτουργίας και προβολής του, να αποτελέσει σημείο αναφοράς στην τοπική πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη.
Πηγές:
-"Ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού- Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας". Δρ Ξένη Αραπογιάννη Αρχαιολόγος, Νατάσα Γλαράκη Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, Φώτης Σταυριανόπουλος Αρχαιολόγος ΜΑ
- archmusmes.culture.gr
Σημειώσεις
1 Συντελεστές Υλοποίησης Έργου Γενική Εποπτεία- Συντονισμός Έργου: Ξ. Αραπογιάννη- Διευθύντρια ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, Ε. Χαλκιά- Διευθύντρια 26ης ΕΒΑ, Π. Καλαμαρά- Προϊσταμένη ΤΔΜΑΣ, ΔΜΕΕΠ, Α. Παρίση- Αρχιτέκτων-Μηχανικός ΔΜΕΕΠ, Β. Αλμπάνη- Αρχαιολόγος- Αναπληρώτρια Διευθύντρια 26ης ΕΒΑ, Μ. Μούλιου- Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, ΔΜΕΕΠ. Επιμέλεια Έκθεσης: Ν. Γλαράκη, Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ, Έ. Γλύτση, Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, ΔΜΕΕΠ, Ε. Δούμα- Αρχαιολόγος, ΔΜΕΕΠ, Ε. Μηλίτση Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Ε. Μπαρμπαρίτσα- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Φ. Σταυριανόπουλος- Αρχαιολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ. Αρχαιολογική τεκμηρίωση: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Ν. Γλαράκη, Αρχαιολόγος- Μουσειολόγος, ΛΗ΄ ΕΠΚΑ,Δ.Κοσμόπουλος- Αρχαιολόγος, Σ. Κουρσούμης- Αρχαιολόγος, Ε. Μαλαπάνη- Αρχαιολόγος, †Χρ. Σγουροπούλου- Αρχαιολόγος, Φ. Σταυριανόπουλος- Αρχαιολόγος, Μ. Τσουλάκου- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ: Β. Αλμπάνη- Αρχαιολόγος, Μ. Κάππας- Αρχαιολόγος, Έ. Κατερίνη-Αρχαιολόγος, Ε. Μηλίτση- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, Ε. Μπαρμπαρίτσα- Αρχαιολόγος, 26η ΕΒΑ, ΔΜΕΕΠ: Σ. Αηδόνη- Αρχαιολόγος, Α. Μητροπούλου- Αρχαιολόγος. Μουσειογραφικός σχεδιασμός: Α. Παρίση- Αρχιτέκτων-Μηχανικός ΔΜΕΕΠ, Α. Σκουρογιάννη- Αρχιτέκτων- Μηχανικός ΔΜΕΕΠ. Συντήρηση εκθεμάτων: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Α. Θωμόπουλος, Ε. Τεμπελοπούλου, Σ. Ράθωση, 26η ΕΒΑ: Θ. Αντωνοπούλου, Μ. Βασιλειάδη, Σ. Δουβόγιαννη, Ο. Θεοδωροπούλου, Θ. Κατάκος, Π. Πανταζόπουλος. Διοικητική Υποστήριξη: ΛΗ΄ ΕΠΚΑ: Ε. Ανδριανοπούλου, Θ. Τότση. 26η ΕΒΑ: Α. Γεωργακοπούλου. Εξωτερικοί συνεργάτες: Η. Κωνσταντακόπουλος (φωτισμοί), Ε. Κελίδου (γραφιστική επεξεργασία), Κλ. Φλέσσα (βίντεο), Β. Γεωργιάδης (φωτογραφήσεις), Ντ. Καζάζη, Δ. Σαλταμπάσης (μεταφράσεις), Γ. Νεστορίδου (επιμέλεια κειμένων, Β. Μπεζεριάνου & ΣΙΑ Ο.Ε. (εκτυπώσεις), Make Believe & Minimatik (ψηφιακή εφαρμογή), Εκδόσεις «Καλειδοσκόπιο» (Εκπαιδευτικοί σάκοι- παραγωγή), Εμ. Λιγνός (κατασκευή προθηκών), Μ. Βαρεντζής & ΣΙΑ Ε.Ε. (μεταλλικές κατασκευές), Κ. Βελώνης & Υιός (ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις), Μ. Τσάφας, Ν. Μυλωνάς (κατασκευές plexiglass), Δηλάρης Ιωάννης- Ελαιοχρωματισμοί, Δ. Κουράνος- Π. Κουτσοπέτρος Ε.Π.Ε. (Δαπεδοστρώσεις).
2 Η Ν. Γλαράκη (αρχαιολόγος-μουσειολόγος), ο Δ. Κοσμόπουλος (αρχαιολόγος) και η Μ. Τσουλάκου (αρχαιολόγος) έχουν τη γενική επιμέλεια του σχεδιασμού και της εφαρμογής των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ.
3 Συντελεστές δημιουργίας της ιστοσελίδας: Ν. Γλαράκη (αρχαιολόγος-μουσειολόγος), Π. Δημητρακόπουλος (Μηχανικός Λογισμικού), Α. Ιντζέμπελη (τεχνικός Η/Υ), Δ. Κοσμόπουλος (αρχαιολόγος).
