Μεσαιωνικός οικισμός και κάστρο σε ύψωμα ανατολικά από το χωριό Πλατιάνα της Τριφυλίας.
Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία
Το κάστρο Παλιακούμπα βρίσκεται κοντά στην Ακρόπολη της Πλατιάνας, έναν πολύ ενδιαφέροντα αρχαιολογικό χώρο της Ελληνιστικής περιόδου. Το κάστρο βρίσκεται 1 χλμ. ανατολικά από την ακρόπολη και 1 χλμ. νοτιοδυτικά από την γέφυρα της Τσεμπερούλας.
Η τοποθεσία του κάστρου είναι σε στρατηγική θέση της περιοχής της Τριφυλίας αφού ελέγχει τους δύο κύριους παλιούς οδικούς άξονες της περιοχής: Τον δρόμο Πλατιάνα-Βρεστό-Ζούρτσα (Κάτω Φιγάλεια) και τον δρόμο Πλατιάνα-Λογγό-Φανάρι-Ανδρίσταινα, ενώ επιτηρεί ένα μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Αλφειού.
Το Όνομα του Κάστρου
Το κάστρο ταυτίζεται με το κάστρο La Combe του καταλόγου κάστρων του 1391 και το Castello della Cumba του 1377, την Acumba του 1467 και την Accomba που σημειώνεται στον χάρτη του Νicolas de Fer (1705).
H ταύτιση και η η ονομασία «κάστρο Παλιακούμπας» οφείλεται στον μελετητή Meyer (1957) και βασίστηκε αφενός στη θέση που -στο περίπου- δείχνει ο χάρτης de Fer (στο βαθμό που ένας χάρτης του 1705 είναι ακριβής) και αφετέρου στο τοπωνύμιο «Παλιακούμπα» που διασώζεται ακόμα (κατά τον Meyer) στα ορεινά της περιοχής.
Η φράγκικη ονομασία μάλλον προέρχεται από μεσαιωνική λέξη ισπανικής ή ιταλικής προέλευσης που σημαίνει «καμπούρα». Πράγματι, το σχήμα του υψώματος πάνω από την Πλατάνια, ιδίως στο σημείο που είναι η αρχαία ακρόπολη, θυμίζει καμπούρα καθώς η νότια πλαγιά διαγράφει μια ομαλή καμπύλη ενώ η βόρεια πλευρά διαμορφώνεται σε ένα κύρτωμα. Πάντως το τοπωνύμιο «Παλιακούμπα» δεν είναι σε χρήση σήμερα, εξ όσων γνωρίζουμε. Το ύψωμα της αρχαίας ακρόπολης ονομάζεται σήμερα «Κάστρο» και η περιοχή στα ανατολικά που βρίσκεται το περί ου ο λόγος μεσαιωνικό κάστρο λέγεται «Ρουπάκι». Αυτή η ονομασία οφείλεται προφανώς στο ότι ο λόφος είναι κατάφυτος από ρουπάκια (είδος βελανιδιάς) που έχουν καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των ερειπίων του κάστρου.
Ιστορία
Η αρχαία πόλη που βρίσκεται δυτικά του κάστρου, περί το ένα χιλιόμετρο, δεν έχει ταυτοποιηθεί με βεβαιότητα. Εικάζεται ότι ήταν η αρχαία πόλη Τυπανεαί ή η Υπάνα (πόλεις που αναφέρονται από τον Πολύβιο) ή το (ομηρικό) Αίπυ (που σημαίνει απόκρημνο). Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για την αρχαία Υπάνα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Meyer (1957). Όποια κι αν ήταν η αρχαία πόλη, φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε μετά την Ελληνιστική περίοδο.
Ο μεσαιωνικός οικισμός πιθανόν να δημιουργήθηκε κατά την βυζαντινή περίοδο ή την Φραγκοκρατία, άγνωστο πότε ακριβώς. Το πιο πιθανό είναι να είναι του 13ου αιώνα.
Για την ιστορία του κάστρου δεν γνωρίζουμε τίποτε. Οι μόνες αναφορές που υπάρχουν για αυτό απαντώνται στις διάφορες φράγκικες λίστες με τα φέουδα.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1377, το κάστρο ανήκε, τότε, στον Πρίγκηπα της Αχαΐας. Στην απογραφή του 1391 φέρεται να ανήκει σε κάποιον Moyne de Pollay, μαζί με εκατό φέουδα. Κατά πάσα πιθανότητα, ο de Pollay ήταν κύριος του κάστρου μόνο στα χαρτιά και δεν πρέπει να πάτησε ποτέ το πόδι του εκεί. Την ταραγμένη εκείνη εποχή (τέλος του 14ου αιώνα) το Πριγκιπάτο της Αχαΐας το διαφέντευαν οι ηγεμόνες της μισθοφορικής εταιρείας των Ναβαρραίων, ενώ οι διάφοροι Φράγκοι που διεκδικούσαν το Πριγκιπάτο κληρονομικώ διακιώματι (ο Αμαντέο της Σαβοϊας και ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ της Νάπολης) απένειμαν τίτλους και φέουδα στον Μοριά χωρίς πραγματική αξία.
Στις αρχές του 15ου αιώνα το κάστρο, όπως και η ευρύτερη περιοχή, πέρασε στη δικαιοδοσία των Βυζαντινών του Δεσποτάτου του Μυστρά.
Στην ενετική λίστα των κάστρων του 1467 καταγράφεται ως οθωμανική κτήση. Επί Τουρκοκρατίας είτε δεν χρησιμοποιήθηκε είτε εγκαταλείφθηκε νωρίς, διαφορετικά θα υπήρχαν αναφορές και ευρήματα. Το γεγονός ότι η τοποθεσία υπάρχει σε χάρτη του 18ου αιώνα μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι ο χαρτογράφος αντιγράφει παλαιότερους χάρτες.
Ο Meyer αναφέρει την εύρεση ενός χάλκινου βενετσιάνικου νομίσματος του 14ου αιώνα στο κάστρο. (Tornesselo, ενετικό νόμισμα του Δόγη Antonio Venieri,1382-1400). Είναι το μοναδικό ίχνος μεσαιωνικής κατοίκησης από το χώρο, πέρα από τα κτίσματα. Πάντως ο χώρος δεν έχει ερευνηθεί ποτέ διεξοδικά.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Η περίμετρος του κάστρου είναι περίπου 350 μέτρα. Το μέγιστο μήκος, στον άξονα δύσης-ανατολής, είναι 140 μέτρα ενώ το μέγιστο πλάτος 35 μέτρα. Πρόκειται δηλαδή για εντελώς μακρόστενο σχήμα. Το περίεργο είναι ότι και η γειτονική αρχαία ακρόπολη Πλατιάνας έχει ένα εξίσου μακρόστενο σχήμα.
Το κάστρο αποτελείται από τρία επίπεδα. Το υψηλότερο επίπεδο είναι στη δυτική πλευρά, και δεν είναι οχυρωμένο. Το μεσαίο και το χαμηλότερο επίπεδο είναι οχυρωμένα και περιέχουν σπίτια. Μεγάλο μέρος της νότιας πλευράς δεν έχει οχύρωση επειδή προστατεύεται από την απόκρημνα βράχια. Στην υπόλοιπη εξωτερική περίμετρο υπήρχε τείχος το οποίο καλύπτεται κατά μεγάλο μέρος από την πυκνή βλάστηση. Το τείχος είναι κατασκευασμένο από ημικατεργασμενους λίθους με συνδετικό κονίαμα. Το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τείχους είναι περί τα 2 μέτρα.
Η είσοδος ήταν πιθανότατα στην ευάλωτη –και στενή– ανατολική πλευρά. Από το σημείο αυτό, η κατασκευή ακολουθεί μια ανηφορική πορεία χωρισμένη σε 2-3 επίπεδα μέχρι την δυτική-βορειοδυτική μεριά που βρίσκεται η ακρόπολη.
Η ακρόπολη αποτελείται από ένα μικρό πλάτωμα με διάσπαρτους λιθοσωρούς. Δίπλα από την ακρόπολη, προς τα δυτικά, στη δυτική γωνία του κάστρου υπάρχει βράχος που έχει λαξευτεί σε κάποια σημεία ώστε να σχηματίζεται ένας φυσικός ακρόπυργος.
Στον εσωτερικό χώρο του κάστρου υπάρχουν δυσδιάκριτα ερείπια κτισμάτων και οικιών πνιγμένα στη βλάστηση.
Αναδημοσίευση από Καστρολόγος
Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία
Το κάστρο Παλιακούμπα βρίσκεται κοντά στην Ακρόπολη της Πλατιάνας, έναν πολύ ενδιαφέροντα αρχαιολογικό χώρο της Ελληνιστικής περιόδου. Το κάστρο βρίσκεται 1 χλμ. ανατολικά από την ακρόπολη και 1 χλμ. νοτιοδυτικά από την γέφυρα της Τσεμπερούλας.
Η τοποθεσία του κάστρου είναι σε στρατηγική θέση της περιοχής της Τριφυλίας αφού ελέγχει τους δύο κύριους παλιούς οδικούς άξονες της περιοχής: Τον δρόμο Πλατιάνα-Βρεστό-Ζούρτσα (Κάτω Φιγάλεια) και τον δρόμο Πλατιάνα-Λογγό-Φανάρι-Ανδρίσταινα, ενώ επιτηρεί ένα μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Αλφειού.
Το Όνομα του Κάστρου
Το κάστρο ταυτίζεται με το κάστρο La Combe του καταλόγου κάστρων του 1391 και το Castello della Cumba του 1377, την Acumba του 1467 και την Accomba που σημειώνεται στον χάρτη του Νicolas de Fer (1705).
H ταύτιση και η η ονομασία «κάστρο Παλιακούμπας» οφείλεται στον μελετητή Meyer (1957) και βασίστηκε αφενός στη θέση που -στο περίπου- δείχνει ο χάρτης de Fer (στο βαθμό που ένας χάρτης του 1705 είναι ακριβής) και αφετέρου στο τοπωνύμιο «Παλιακούμπα» που διασώζεται ακόμα (κατά τον Meyer) στα ορεινά της περιοχής.
Η φράγκικη ονομασία μάλλον προέρχεται από μεσαιωνική λέξη ισπανικής ή ιταλικής προέλευσης που σημαίνει «καμπούρα». Πράγματι, το σχήμα του υψώματος πάνω από την Πλατάνια, ιδίως στο σημείο που είναι η αρχαία ακρόπολη, θυμίζει καμπούρα καθώς η νότια πλαγιά διαγράφει μια ομαλή καμπύλη ενώ η βόρεια πλευρά διαμορφώνεται σε ένα κύρτωμα. Πάντως το τοπωνύμιο «Παλιακούμπα» δεν είναι σε χρήση σήμερα, εξ όσων γνωρίζουμε. Το ύψωμα της αρχαίας ακρόπολης ονομάζεται σήμερα «Κάστρο» και η περιοχή στα ανατολικά που βρίσκεται το περί ου ο λόγος μεσαιωνικό κάστρο λέγεται «Ρουπάκι». Αυτή η ονομασία οφείλεται προφανώς στο ότι ο λόφος είναι κατάφυτος από ρουπάκια (είδος βελανιδιάς) που έχουν καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των ερειπίων του κάστρου.
Ιστορία
Η αρχαία πόλη που βρίσκεται δυτικά του κάστρου, περί το ένα χιλιόμετρο, δεν έχει ταυτοποιηθεί με βεβαιότητα. Εικάζεται ότι ήταν η αρχαία πόλη Τυπανεαί ή η Υπάνα (πόλεις που αναφέρονται από τον Πολύβιο) ή το (ομηρικό) Αίπυ (που σημαίνει απόκρημνο). Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για την αρχαία Υπάνα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Meyer (1957). Όποια κι αν ήταν η αρχαία πόλη, φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε μετά την Ελληνιστική περίοδο.
Ο μεσαιωνικός οικισμός πιθανόν να δημιουργήθηκε κατά την βυζαντινή περίοδο ή την Φραγκοκρατία, άγνωστο πότε ακριβώς. Το πιο πιθανό είναι να είναι του 13ου αιώνα.
Για την ιστορία του κάστρου δεν γνωρίζουμε τίποτε. Οι μόνες αναφορές που υπάρχουν για αυτό απαντώνται στις διάφορες φράγκικες λίστες με τα φέουδα.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1377, το κάστρο ανήκε, τότε, στον Πρίγκηπα της Αχαΐας. Στην απογραφή του 1391 φέρεται να ανήκει σε κάποιον Moyne de Pollay, μαζί με εκατό φέουδα. Κατά πάσα πιθανότητα, ο de Pollay ήταν κύριος του κάστρου μόνο στα χαρτιά και δεν πρέπει να πάτησε ποτέ το πόδι του εκεί. Την ταραγμένη εκείνη εποχή (τέλος του 14ου αιώνα) το Πριγκιπάτο της Αχαΐας το διαφέντευαν οι ηγεμόνες της μισθοφορικής εταιρείας των Ναβαρραίων, ενώ οι διάφοροι Φράγκοι που διεκδικούσαν το Πριγκιπάτο κληρονομικώ διακιώματι (ο Αμαντέο της Σαβοϊας και ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ της Νάπολης) απένειμαν τίτλους και φέουδα στον Μοριά χωρίς πραγματική αξία.
Στις αρχές του 15ου αιώνα το κάστρο, όπως και η ευρύτερη περιοχή, πέρασε στη δικαιοδοσία των Βυζαντινών του Δεσποτάτου του Μυστρά.
Στην ενετική λίστα των κάστρων του 1467 καταγράφεται ως οθωμανική κτήση. Επί Τουρκοκρατίας είτε δεν χρησιμοποιήθηκε είτε εγκαταλείφθηκε νωρίς, διαφορετικά θα υπήρχαν αναφορές και ευρήματα. Το γεγονός ότι η τοποθεσία υπάρχει σε χάρτη του 18ου αιώνα μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι ο χαρτογράφος αντιγράφει παλαιότερους χάρτες.
Ο Meyer αναφέρει την εύρεση ενός χάλκινου βενετσιάνικου νομίσματος του 14ου αιώνα στο κάστρο. (Tornesselo, ενετικό νόμισμα του Δόγη Antonio Venieri,1382-1400). Είναι το μοναδικό ίχνος μεσαιωνικής κατοίκησης από το χώρο, πέρα από τα κτίσματα. Πάντως ο χώρος δεν έχει ερευνηθεί ποτέ διεξοδικά.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Η περίμετρος του κάστρου είναι περίπου 350 μέτρα. Το μέγιστο μήκος, στον άξονα δύσης-ανατολής, είναι 140 μέτρα ενώ το μέγιστο πλάτος 35 μέτρα. Πρόκειται δηλαδή για εντελώς μακρόστενο σχήμα. Το περίεργο είναι ότι και η γειτονική αρχαία ακρόπολη Πλατιάνας έχει ένα εξίσου μακρόστενο σχήμα.
Το κάστρο αποτελείται από τρία επίπεδα. Το υψηλότερο επίπεδο είναι στη δυτική πλευρά, και δεν είναι οχυρωμένο. Το μεσαίο και το χαμηλότερο επίπεδο είναι οχυρωμένα και περιέχουν σπίτια. Μεγάλο μέρος της νότιας πλευράς δεν έχει οχύρωση επειδή προστατεύεται από την απόκρημνα βράχια. Στην υπόλοιπη εξωτερική περίμετρο υπήρχε τείχος το οποίο καλύπτεται κατά μεγάλο μέρος από την πυκνή βλάστηση. Το τείχος είναι κατασκευασμένο από ημικατεργασμενους λίθους με συνδετικό κονίαμα. Το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τείχους είναι περί τα 2 μέτρα.
Η είσοδος ήταν πιθανότατα στην ευάλωτη –και στενή– ανατολική πλευρά. Από το σημείο αυτό, η κατασκευή ακολουθεί μια ανηφορική πορεία χωρισμένη σε 2-3 επίπεδα μέχρι την δυτική-βορειοδυτική μεριά που βρίσκεται η ακρόπολη.
Η ακρόπολη αποτελείται από ένα μικρό πλάτωμα με διάσπαρτους λιθοσωρούς. Δίπλα από την ακρόπολη, προς τα δυτικά, στη δυτική γωνία του κάστρου υπάρχει βράχος που έχει λαξευτεί σε κάποια σημεία ώστε να σχηματίζεται ένας φυσικός ακρόπυργος.
Στον εσωτερικό χώρο του κάστρου υπάρχουν δυσδιάκριτα ερείπια κτισμάτων και οικιών πνιγμένα στη βλάστηση.
Αναδημοσίευση από Καστρολόγος
Πηγές
-Έρευνα, φωτογραφίες (+ κάτοψη) και πληροφορίες από τον Σάκη Αμφιτρείδη και το blog του ΑΜΦΙΤΡΕΙΔΗΣ
-Konstantinos Kourelis, “MONUMENTS OF RURAL ARCHAEOLOGY MEDIEVAL SETTLEMENTS ΙΝ ΤΗΕ NORTHWESTERN PELOPONNESE”, Presented to the Faculties of the University of Pennsylvania in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, pag.339, 2003
-Antoine Bon, 1969, La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d'Achaïe (1205-1430), Editions de Boccard, pag.391
-Meyer, Emst, Neue Peloponnesische Wαnderungen , Bern, 1957, pag. 36-39.
-Ιωάννης Θ. Σφηκόπουλος, Τα µεσαιωνικά κάστρα του Μορηά , Αθήνα,1987, σελ. 307-308
-Website Αριστομένης ο Μεσσήνιος - Kάστρο Παλιακούμπα, Τριφυλία
-W. Kendrick Pritchett, Studies in Greek Topography, Part VI , University of California Press, 1989, σελ. 54- 58
-Konstantinos Kourelis, “MONUMENTS OF RURAL ARCHAEOLOGY MEDIEVAL SETTLEMENTS ΙΝ ΤΗΕ NORTHWESTERN PELOPONNESE”, Presented to the Faculties of the University of Pennsylvania in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, pag.339, 2003
-Antoine Bon, 1969, La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d'Achaïe (1205-1430), Editions de Boccard, pag.391
-Meyer, Emst, Neue Peloponnesische Wαnderungen , Bern, 1957, pag. 36-39.
-Ιωάννης Θ. Σφηκόπουλος, Τα µεσαιωνικά κάστρα του Μορηά , Αθήνα,1987, σελ. 307-308
-Website Αριστομένης ο Μεσσήνιος - Kάστρο Παλιακούμπα, Τριφυλία
-W. Kendrick Pritchett, Studies in Greek Topography, Part VI , University of California Press, 1989, σελ. 54- 58
