Η προϊστορική ακρόπολη Καλόψανα βρίσκεται στην στενή πεδιάδα της Μεταξάδας η οποία οριοθετείται από τα Δ και Α από δύο οροσειρές που απολήγουν από το όρος Αιγάλεω. Καθώς κατευθυνόμαστε Β από την Μεταμόρφωση και 1,5 χλμ. πριν από την Μεταξάδα συναντάμε την γέφυρα του ρέματος του Ξεροποτάμου. Από την γέφυρα στα 300μ. προς τα Δ βρίσκεται ο λόφος Καλόψανα. Ο λόφος έχει περίπου τριγωνικό σχήμα και συνδέεται με μιά στενή ράχη με τους πρόποδες της Δ οροσειράς.
Την θέση πρώτοι εντόπισαν και ερεύνησαν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson οι οποίοι διενήργησαν επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην Μεσσηνία στην περίοδο 1961- 68.[1]
Η ακρόπολη καταλάμβανε τις Ν και ΝΑ πλευρές του λόφου με έκταση 200μ. ΒΔ-ΝΑ Χ 150μ. [2] Εκτός από το Ξεροπόταμο υπάρχει η πηγή Δραγαστούλα στα 400μ. Α/ΝΑ. Οι Αμερικανοί εντόπισαν πληθώρα κεραμικών αποτμημάτων στον αρχαιολογικό χώρο που χρονολόγησαν στην πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο. Σχετικώς αναφέρουν:" Prehistoric pottery is fairly plentiful. Among finer wares are a fiattish base in red fabric from a stemmed bowl that may be early Mycenaean and part of a LH III Kylix of white fabric and with hollowed base. Coarse ware is represented by jar han dles in white and red fabric, others in "oatmeal" fabric, and rims and raised bands from pithoi with rope decoration."
Οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι στο σημείο αυτό υπήρχε προϊστορικός οικισμός μεσαίου μεγέθους που ήλεγχε το τμήμα αυτό της πεδιάδας και βρισκόταν σε σχετικά κοντινή απόσταση με τα άλλα μεγάλα προϊστορικά κέντρα στην περιοχή της Χώρας στις Ν απολήξεις του όρους Αιγάλεω. Την σημαντικότητα του οικισμού δείχνουν και κάποιες παραδόσεις αρχαιοτήτων από την περιοχή της ακρόπολης. Κάτοικος της Μεταξάδες βρήκε στις Ν πλαγιές της ακρόπολης ένα χάλκινο διπλό πέλεκυ τον οποία παρέδωσε στο Μουσείο της Χώρας. Ένας ακόμα διπλός πέλεκυς που βρίσκεται στο μουσείο της Χώρας αναφέρεται ότι προέρχεται από την ακρόπολη Καλόψανα. Οι δύο αυτοί διπλοί πέλεκυς παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες και με τον διπλό πέλεκυ που βρέθηκε το 2015 στην περίφημη άθικτη ταφή του "Γρύπα Πολεμιστή" στον Άνω Εγκλιανό.[3] Επίσης ένα χάλκινο ξίφος ή μεγάλο εγχειρίδιο που παραδόθηκε στο μουσείο της Χώρας αναφέρεται ότι προέρχεται από την Καλόψανα.
Οι McDonald και Simpson επίσης αναφέρουν ότι τους πληροφόρησαν ότι στο πάνω μέρος της ακρόπολης έγινε η ανασκαφή και κάποιων τάφων στους οποίους βρέθηκαν μεταξύ των άλλων διάφορα αγγεία και χάντρες.
Την ακρόπολη ερεύνησε και η Αμερικανική αρχαιολογική αποστολή The Pylos Regional Archaeological Project (PRAP) στα έτη 1991-5.[4] Αναφέρουν ότι στις Α πλαγιές της ακρόπολης υπάρχουν σε αρκετά σημεία μνημειώδη τείχη που σχηματίζουν αναβαθμούς. Είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους ογκόλιθους που σε κάποιες περιπτώσεις φτάνουν το 1 μέτρο μήκος ενώ τα τείχη σε κάποια σημεία φτάνουν σε ύψος τα 3- 4,5 μέτρα. Αρκετοί ογκόλιθοι υπάρχουν διασκορπισμένοι στον αρχαιολογικό χώρο. Σε ότι αφορά την κεραμική το PRAP αναφέρει ότι η συντριπτική πλειοψηφία ανήκει στις Μεσοελλαδικές και πρώιμες Υστεροελλαδικές περιόδους. Σχετικώς αναφέρουν:" 98% of the pottery from the site is MH-LH coarse wares, most not more closely datable. There are very few shapes. Pithos fragments are quite common, including bases and raised bands of rope decoration. There are fragments of several LH I-II plain fine ware vessels, but only one sherd of definite LH III date (LH IIIA). Two pedestalled feet resemble Geometric (?) example found at L2 (Stou Farfa Ti Rahi)."
Τα ευρήματα δείχνουν ότι η ακρόπολη της Καλόψανας γνώρισε άνθιση προς το τέλος της Μεσοελλαδικής εποχής μέχρι την πρώιμη Υστεροελλαδική, ενώ αργότερα πρέπει να εγκαταλείφθηκε.[5]
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] William A. McDonald και Richard Hope Simpson: Further Explorations in Southwestern Peloponnese: 1964-1968. Σελ.:147
[2] Η ακριβής θέση της ακρόπολης είναι 37.085587, 21.740781 όπως αναφέρεται στον ιστότοπο helladic.info
[3] Jack L. Davis and Sharon R. Stocker: The Lord of the Gold Rings: The Griffin Warrior of Pylos
[4] The Pylos Regional Archaeological Project: A02 Metaxada Kalopsana (1)
[5] Sarah M. Liko: Second Order Centers and Regional Integration in the Late Bronze Age Aegean.
