Η Τριφυλία έλαβε αυτό το προσωνύμιο από τη συνένωση τριών αρχαίων φύλων: των Επειών, των Μινύων και των Ηλείων ή Αιτωλοηλείων3. Οι πρώτοι που ήρθαν στην περιοχή ήταν οι Επειοί ή Πύλιοι από τη Θεσσαλία4 με ηγεμόνες τους Νειλήδες5. Αυτοί, αφού συγχωνεύτηκαν με τους Καύκωνες6 ίδρυσαν τις πόλεις που αναφέρονται στον κατάλογο των «νεών» του Ομήρου7.
Στη συνέχεια, ήρθαν στην περιοχή οι Μινύες από την Λήμνο, στην οποία είχαν καταφύγει από τον τόπο καταγωγής τους, τη Θεσσαλία. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο8 κατέπλευσαν στα παράλια της περιοχής, εκδίωξαν τους προηγουμένους κατοίκους και ίδρυσαν έξι οχυρές πόλεις: το Λέπρεο, τη Μάκιστο, τη Φρίξα, τον Πύργο, το Έπιο και το Νούδιο, τη λεγόμενη «Μινυακή εξάπολη». Ο κύριος τόπος συγκέντρωσης των Μινύων ήταν το ιερό του Ποσειδώνα, στην περιοχή του Σαμικού, την επιμέλεια του οποίου είχαν οι Μακίστιοι-Μινύες9.
Το τελευταίο φύλο ήταν οι Ηλείοι ή Αιτωλοηλείοι, οι οποίοι τον -6ο αι. επιτέθηκαν και εκδίωξαν τους Μινύες. Στην αρχή εγκαταστάθηκαν στο βόρειο τμήμα της Ηλείας και μετά τους περσικούς πολέμους μέχρι και τα μέσα του -5ου αι. επέκτειναν την κυριαρχία τους στην Τριφυλία10.
Στη συνέχεια, ήρθαν στην περιοχή οι Μινύες από την Λήμνο, στην οποία είχαν καταφύγει από τον τόπο καταγωγής τους, τη Θεσσαλία. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο8 κατέπλευσαν στα παράλια της περιοχής, εκδίωξαν τους προηγουμένους κατοίκους και ίδρυσαν έξι οχυρές πόλεις: το Λέπρεο, τη Μάκιστο, τη Φρίξα, τον Πύργο, το Έπιο και το Νούδιο, τη λεγόμενη «Μινυακή εξάπολη». Ο κύριος τόπος συγκέντρωσης των Μινύων ήταν το ιερό του Ποσειδώνα, στην περιοχή του Σαμικού, την επιμέλεια του οποίου είχαν οι Μακίστιοι-Μινύες9.
Το τελευταίο φύλο ήταν οι Ηλείοι ή Αιτωλοηλείοι, οι οποίοι τον -6ο αι. επιτέθηκαν και εκδίωξαν τους Μινύες. Στην αρχή εγκαταστάθηκαν στο βόρειο τμήμα της Ηλείας και μετά τους περσικούς πολέμους μέχρι και τα μέσα του -5ου αι. επέκτειναν την κυριαρχία τους στην Τριφυλία10.
 |
• Ο Ηρόδοτος στο έργο του «Ἱστορὶαι» (μέσα -5ου αι.)12 αναφέρει το Λέπρεον, τη Μάκιστο, τη Φρίξα, τον Πύργο, το Έπιον και το Νούδιον.
• Ο Ξενοφών στα «Ἐλληνικὰ» (-411/ -361)13 τους Λετρίνους, τους Αμφιδόλους, τους Μαργανείς, το Επιτάλιο και τη Φρίξα.
• Ο Πολύβιος στο έργο του «Ἱστορὶαι» (-220/ -146)14 τις πόλεις Σαμικό, Ύπανα, Τυπανέαι, Βώλακα, Στυλάγγιον, Φρίξα, Επιτάλιο, Πύργο και Έπιον.
• Ο Στράβων στο 8ο βιβλίο των «Γεωγραφικών» του για την Πελοπόννησο (τέλος -1ου αι.) το Λέπρεον, τη Μάκιστο, τη Φρίξα, τον Πύργο, το Νούδιο15 και μια πόλη με την επωνυμία Χάα16, κοντά στο Λέπρεο, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο δεν υπήρχε πλέον στην εποχή του. Στις παραπάνω πρέπει να προστεθεί και ο Σκιλλούς, που αναφέρεται ως Τριφυλιακή πόλη αποκλειστικά και μόνο από τον Παυσανία17.
Διαπιστώνεται ότι στην περιοχή της Τριφυλίας πρέπει να είχαν αναπτυχθεί 12 μεγάλες οικιστικές ενότητες (Βώλακας, Έπιο, Επιτάλιο, Ύπανα, Λέπρεο, Μάκιστος, Νούδιο, Φρίξα, Πύργος, Σαμικό, Στυλλάγιον, Τυπανέαι και Σκιλλούς), οι οποίες δεν συνυπήρξαν την ίδια χρονική περίοδο18 (Εικ.1).
• Ο Ξενοφών στα «Ἐλληνικὰ» (-411/ -361)13 τους Λετρίνους, τους Αμφιδόλους, τους Μαργανείς, το Επιτάλιο και τη Φρίξα.
• Ο Πολύβιος στο έργο του «Ἱστορὶαι» (-220/ -146)14 τις πόλεις Σαμικό, Ύπανα, Τυπανέαι, Βώλακα, Στυλάγγιον, Φρίξα, Επιτάλιο, Πύργο και Έπιον.
• Ο Στράβων στο 8ο βιβλίο των «Γεωγραφικών» του για την Πελοπόννησο (τέλος -1ου αι.) το Λέπρεον, τη Μάκιστο, τη Φρίξα, τον Πύργο, το Νούδιο15 και μια πόλη με την επωνυμία Χάα16, κοντά στο Λέπρεο, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο δεν υπήρχε πλέον στην εποχή του. Στις παραπάνω πρέπει να προστεθεί και ο Σκιλλούς, που αναφέρεται ως Τριφυλιακή πόλη αποκλειστικά και μόνο από τον Παυσανία17.
Διαπιστώνεται ότι στην περιοχή της Τριφυλίας πρέπει να είχαν αναπτυχθεί 12 μεγάλες οικιστικές ενότητες (Βώλακας, Έπιο, Επιτάλιο, Ύπανα, Λέπρεο, Μάκιστος, Νούδιο, Φρίξα, Πύργος, Σαμικό, Στυλλάγιον, Τυπανέαι και Σκιλλούς), οι οποίες δεν συνυπήρξαν την ίδια χρονική περίοδο18 (Εικ.1).
Οι πόλεις αυτές είχαν δύο κοινά χαρακτηριστικά: χωροθετούνταν μεταξύ του Αλφειού και της Νέδα και παράλληλα παρείχαν οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη στους Ηλείους ως περιοικίδες19 πόλεις τους. Δεν υπήρχαν δηλαδή άλλοι δεσμοί μεταξύ τους που να επιτρέπουν τη συγκρότηση ενός κράτους αντίστοιχου της Ήλιδας. Έτσι, μέχρι τον -4ο αι. ο όρος «Τριφυλία» δεν είχε καμία άλλη σημασία εκτός του γεωγραφικού προσδιορισμού20.
Η Ήλιδα από την άλλη πλευρά είχε από παλαιά όλα τα χαρακτηριστικά μιας συγκροτημένης πόλης κράτους, η οποία ισχυροποιήθηκε περαιτέρω με το συνοικισμό του -471 και έγινε το μοναδικό κέντρο εξουσίας21. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της επεκτατικής της πολιτικής μέχρι και την περιοχή της Τριφυλίας. Οι Ηλείοι το -580 ανέκτησαν από τους Πισάτες την κηδεμονία του ιερού της Ολυμπίας με τη βοήθεια της Σπάρτης. Κατέστρεψαν τις πόλεις της Πισάτιδας και πολλοί από τους κατοίκους της εξορίστηκαν22. Στράφηκαν όμως και εναντίον των Σκιλλουντίων και των Μακιστίων, συμμάχων των Πισατών, τους οποίους κυρίευσαν23. Προοδευτικά η ισχύς των Ηλείων μεγάλωνε και αντίστοιχα οι επεκτατικές τους διαθέσεις. Επεκτάθηκαν ακόμη νοτιότερα της Μακίστου έως την περιοχή του Λεπρέου, το οποίο όμως παρέμενε άθικτο λόγω των φιλικών σχέσεων που είχε αναπτύξει μαζί τους24. Εκείνη την περίοδο φαίνεται ότι έγινε και η μεταφορά του αγάλματος του Σαμίου Ποσειδώνα στην Ήλιδα25.
Το ζήτημα όμως της κατάληψης του Λεπρέου ήταν ζωτικής σημασίας για τους Ηλείους. Πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου το Λέπρεο στη σύγκρουση με τους Αρκάδες ζήτησε τη βοήθεια των Ηλείων. Οι Ηλείοι την παρείχαν με αντάλλαγμα τη μισή χώρα των Λεπρεατών. Ο όρος όμως αυτός δεν έγινε δεκτός και οι Ηλείοι αντιπρότειναν την ετήσια καταβολή ενός ταλάντου στο ιερό της Ολυμπίας.
Η συμφωνία αυτή ανησύχησε τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι έβλεπαν τους συμμάχους τους να επεκτείνουν την εδαφική τους κυριαρχία και την πολιτική τους ισχύ. Το ρήγμα μεταξύ των δύο έγινε περισσότερο έντονο όταν στο τέλος του Αρχιδάμειου πολέμου (-431/ -421) οι Λεπρεάτες αρνήθηκαν την καταβολή του ενός ταλάντου στους Ηλείους εξαιτίας της έναρξης του Πελοποννησιακού πολέμου26. Οι Ηλείοι ζήτησαν τη βοήθεια των Λακεδαιμονίων συμμάχων τους, οι οποίοι την αρνήθηκαν υποστηρίζοντας το Λέπρεο27. Οι Ηλείοι αν και στην αρχή έκαναν πίσω, στη συνέχεια προέβησαν σε λεηλασίες στην περιοχή του Λεπρέου. Η Σπάρτη προκειμένου να προστατέψει την πόλη εγκατέστησε δική της φρουρά εκεί. Αυτή η στάση των Σπαρτιατών εξόργισε τους Ηλείους, οι οποίοι αποχώρησαν από την Πελοποννησιακή συμμαχία και τάχθηκαν με το μέρος των Αθηναίων. Επιπλέον, τιμώρησαν τους πρώην συμμάχους με αποκλεισμό από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του -420, καθώς ο στρατός των Σπαρτιατών κατά την εισβολή του στο Λέπρεο παραβίασε την ιερή εκεχειρία και αρνήθηκε να πληρώσει το πρόστιμο που του επεβλήθη. Το διάστημα που ακολούθησε οι σχέσεις των δύο πόλεων παρέμειναν οξυμένες με αποτέλεσμα ο Άγης, βασιλιάς των Σπαρτιατών, να εκστρατεύσει εναντίον της Ηλείας, να την λεηλατήσει και να την υποτάξει ολοκληρωτικά28.
Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς επέβαλε πολύ σκληρούς όρους στους Ηλείους μεταξύ αυτών και η απελευθέρωση των περιοικίδων πόλεων με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να περιοριστούν για πρώτη φορά στην Κοίλη Ήλιδα και σε μικρό μέρος της Πισάτιδας.
Η τόνωση των μεταξύ τους δεσμών εδραιώθηκε ακόμη περισσότερο με την καθιέρωση του ιερού του Ποσειδώνα στο Σαμικό ως κοινό θρησκευτικό τους κέντρο29.
Το ιερό θα υπήρχε πιθανότατα από παλαιά εκεί και θα είχε τοπικό χαρακτήρα30. Αν ο Στράβων έχει δίκιο, τότε αυτό θα προσέλαβε την ανωτέρω περίοδο έναν ευρύτερο χαρακτήρα εξυπηρετώντας το εγχείρημα πολιτικής και εθνικής ενοποίησής τους. Η ομόσπονδη λειτουργία του πρέπει να συνδεθεί με την περίοδο αυτονομίας των Τριφυλιακών πόλεων και όχι αργότερα, καθώς ήταν το μόνο χρονικό διάστημα που οι Τριφύλιοι θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες ενός τέτοιου ιερού. Επίσης, δεν φαίνεται πιθανό να συνέχισε την λειτουργία του στην Ελληνιστική περίοδο καθώς ο όρος Τριφυλία απέκτησε εκ νέου γεωγραφική σημασία και μόνο31.
Από πολιτικής άποψης οι Τριφύλιοι οργανώθηκαν σε μια Ομοσπονδία, η οποία εκπλήρωνε τις απαραίτητες διοικητικές λειτουργίες και παράλληλα ασκούσε και εξωτερική πολιτική32. Η πολιτική λειτουργία της Ομοσπονδίας τεκμηριώνεται αρχαιολογικά από δύο επιγραφές σύμφωνα με τις οποίες χορηγείται στους αναφερόμενους το δικαίωμα του Τριφύλιου πολίτη33. H πρώτη επιγραφή, άγνωστης προέλευσης, είναι χαραγμένη σε χάλκινο δίσκο, που εκτίθεται στο Λούβρο. Στο κείμενο αναφέρεται η χορήγηση του δικαιώματος του πολίτη καθώς και ατέλειας από την Ομοσπονδία σε τρεις πολίτες από την Τριφυλία και ως υπεύθυνοι τήρησης του ψηφίσματος αναφέρονται οι Δαμιοργοί.
Η δεύτερη επιγραφή, η οποία είναι παλαιότερη, προέρχεται από το ναό της Αθηνάς στο Μάζι Σκιλλουντίας και χρονολογείται στις αρχές του -4ου αι. (Εικ. 2).
Είναι χαραγμένη σε χάλκινη πλάκα και γραμμένη σε ηλειακή διάλεκτο. Σύμφωνα με το κείμενό της απονέμεται το δικαίωμα του πολίτη σε τρεις νέους κατοίκους της πόλης της Μακίστου, οι οποίοι έχουν την δυνατότητα να λάβουν και δικαστικά αξιώματα. Ως αρμόδιοι για την τήρηση εφαρμογής των όρων του ψηφίσματος αναφέρονται οι Κατάκοοι.
Από την ανάγνωση των ανωτέρω επιγραφών βγάζουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τον τρόπο λειτουργίας της Ομοσπονδίας τόσο για τη δυνατότητα εκχώρησης του δικαιώματος του πολίτη34 όσο και για την ανάθεση καθηκόντων σε αξιωματούχους- κρατικούς λειτουργούς.
Η άσκηση κοινής εξωτερικής πολιτικής από τις Τριφυλιακές πόλεις35 διαπιστώνεται από την αποστολή εκστρατευτικού σώματος στη Νεμέα το -394 36 και πιθανότατα από την συμμετοχή των Τριφυλίων στην υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας στην Αθήνα το -371 37.
Την περίοδο αυτή παρατηρείται επίσης και μια βελτίωση του βιοτικού και οικονομικού επιπέδου των Τριφυλιακών πόλεων, γεγονός που αντανακλάται τόσο στο σχεδιασμό τους όσο και στην ταφική αρχιτεκτονική και στα κτερίσματα των τάφων38. Η ανέγερση στοών στην πόλη του Σαμικού ή θεάτρου στην αρχαία ακρόπολη της Πλατιάνας και η οικοδόμηση ισχυρών οχυρώσεων αντανακλούν το νέο χαρακτήρα των πόλεων, τον οποίο επιθυμούν να προστατεύσουν. Η οικονομική όμως αυτή ευημερία δεν αποτέλεσε εφαλτήριο για την οικοδόμηση μιας πολιτικής ενότητας μεταξύ των διαφορετικών πόλεων με συνέπεια το πλεονέκτημα αυτό να μην έχει περαιτέρω αντίκρισμα39.
Λίγο πριν το -360 με πρωτοβουλία της πόλης του Λεπρέου, η Τριφυλία προσχώρησε στην Αρκαδική ομοσπονδία40, χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει ότι οι πόλεις έπαψαν να λειτουργούν ως κοινός πολιτικός οργανισμός. Οι λόγοι που οδήγησαν τους Τριφύλιους σε αυτήν την κίνηση δεν είναι απόλυτα σαφείς, ωστόσο μπορούμε να ανιχνεύσουμε εν μέρει τα κίνητρά τους. Η ήττα των Σπαρτιατών στη μάχη των Λεύκτρων το -371 είχε ως αποτέλεσμα την επανάκτηση εδαφών του βόρειου τμήματος της Τριφυλίας από τους Ηλείους. Ακόμη και εάν η εξέλιξη αυτή δεν ήταν ο βασικός λόγος για την αρχή τους τέλους της Τριφυλιακής Ομοσπονδίας, θα πρέπει να προκάλεσε ένα βαθύ ρήγμα στα θεμέλιά της41. Επιπλέον, τόσο η επίκληση της Αρκαδικής προέλευσης των Λεπρεατών, λόγω της σχέσης τους με τον γιο του Καύκωνα, (ο οποίος με τη σειρά του ήταν γιος του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα42) και των υπόλοιπων Τριφυλίων (ο Τρίφυλος ήταν γιος του Αρκά) όσο και η επιθυμία των Αρκάδων να επαναπατρίσουν τους παλαιούς «συγγενείς» τους διευκόλυναν το εγχείρημα αυτό43.Η νέα πολιτική των Τριφυλίων περί της αρκαδικής τους καταγωγής αντανακλάται και στα αετώματα του ναού της Αθηνάς στη Σκιλλουντία. Η διαμόρφωση του κράνους ενός γίγαντα σε κεφαλή λύκου (Εικ. 3) σε συνδυασμό με μαρτυρίες από την αγγειογραφία και τη μυθολογία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η παράσταση της Γιγαντομαχίας περιείχε στοιχεία του αρκαδικού μύθου των Λυκανοειδών. Αν όντως ισχύει αυτό, τότε ένας από τους γιους του Λυκάονα ήταν ο Μηκιστεύς, ο οποίος αν και δεν αναφέρεται, ήταν ίσως ο οικιστής της Μακίστου. Η διακόσμηση λοιπόν του ναού εκφράζει τη νέα πολιτική ιδεολογία των Τριφυλίων, δηλαδή τη σύνδεσή τους με την Αρκαδική παράδοση44.
Έτσι από το -360 και μετά οι Τριφυλιακές πόλεις εισήλθαν στην Αρκαδική Ομοσπονδία και η περιοχή αποτέλεσε μέρος της Αρκαδίας.
Συμπερασματικά, η πολιτική των Τριφυλίων είχε πρωταρχικό σκοπό την απαλλαγή τους από την εξουσία των Ηλείων. Γι’ αυτό το λόγο μετείχαν σε διαφορετικές συμμαχίες κάθε φορά ακόμη και με πόλεις που πριν από λίγα χρόνια ήταν σε αντίπαλους συνασπισμούς. Στην αρχή, συμμάχησαν με τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι για δικούς τους όμως λόγους45 τους παραχώρησαν την πολυπόθητη αυτονομία τους.
Ωστόσο, δεν κατάφεραν να αποκτήσουν την απαιτούμενη πολιτική και στρατιωτική συγκρότηση που θα τους επέτρεπε να αντιπαρατεθούν επί ίσοις όροις στους Ηλείους. Μετά και την ήττα των Σπαρτιατών το Λέπρεο πρωτοστάτησε στη σύναψη συμμαχίας με τους Αρκάδες διεκδικώντας μια καλύτερη τύχη για την περιοχή46.
ΟΙ ΤΡΙΦΥΛΙΑΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ Η ΗΛΕΙΑ. ΙΣΤΟΡΙΑ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
1. Ο κ. Χρίστος Λιάγκουρας είναι αρχαιολόγος, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Διαχείριση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Εργάζεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας. Στα ενδιαφέροντα του συγκαταλέγονται η πολιτιστική διαχείριση, η κλασική αρχαιολογία και ο περιηγητισμός.
2. Αραπογιάννη 2012, 413.- Παπανδρέου 1924, 56.
3. Στράβων 8,3,3.-Bölte 1939, 186. –O Meyer σημειώνει ότι δεν υπάρχει σαφής ερμηνεία για τον Τριφυλία (Μeyer 1975, 962-963).
4. Για τις σχέσεις των Ηλείων με τη Θεσσαλία βλ. Γιαλούρης 1996, 17-18. Οι Επειοί είναι η αρχαιότερη ονομασία των Ηλείων. Σύμφωνα με την παράδοση ο βασιλιάς Αέθλιος ήρθε από τη Θεσσαλία και εγκαταστάθηκε στην Ηλεία. Το ίδιο μαρτυρείται και για τον Ενδυμίωνα το γιο του, ο οποίος προκήρυξε αγώνες στην Ολυμπία για την παράδοση του θρόνου του σε έναν από τους τρεις γιους. Νικητής αναδείχθηκε ο Επειός, ο οποίος έδωσε και το όνομα του στους κατοίκους της περιοχής. (Παυσανίας 5,1,4.)
5. Παυσανίας 4,36,1,και 177, υποσημ. 2.
6. Ηρόδοτος 1,147,1.- Στράβων 8,3,9.
7. Ιλ. Β, 590-595.
8. Ηρόδοτος 4,148,4.
9. Στράβων 8,3,13.
10. Ηρόδοτος 4,148,4.-Παπανδρέου 1924, 66.- Γιαλούρης 1996,33.-Αραπογιάννη2012,414.
11. Για τη χρήση του όρου πόλη και την καταγωγή της βλ. Hansen 1996, 7-9: - 1997, 22, 40, 55. Ο Ηρόδοτος στο 4,147,20-25 χρησιμοποιεί τον όρο πόλις, κάνοντας αναφορά σε έξι πόλεις της Τριφυλίας.
12. Ηρόδοτος 4,148,4.
13. Ξενοφών, Ελλ. 3,2,30. Οι Λετρίνοι, τα Μάργανα, και η Αμφιδολίααν και γεωγραφικά χωροθετούνταν στην περιοχή της Πισάτιδας, ωστόσο ο Ξενοφών τις συμπεριλαμβάνει στην τριφυλιακή επικράτεια. Για τους Λετρίνους βλ. Παυσανίας 6,22,8-9. Για τα Μάργανα και τους Αμφιδόλους βλ. Παπανδρέου 1924, 56. – Γιαλούρης 1996, 38.
14. Πολύβιος 4,77,9, για το Επιτάλιο 4,80,13.
15. Στράβων 8,3,13.
16. Στράβων 8,3,21. - Ο Παπανδρέου θεωρεί ότι το τοπωνύμιο αυτό ουδέποτε υπήρξε και είναι λάθος του Στράβωνα (Παπανδρέου 1924, 140). - Βλ. επίσης Βερτσέτης 1989, 57-58.
17. Παυσανίας 5,6,4.
18. Nielsen 2004, 541.
19. Ο όρος περιοικίδες αναφέρεται για τις κατακτημένες πόλεις από τους Ηλείους (Zoumbaki 2005, 21.). ORoy αναφέρει ότι ο όρος αυτός δεν είναι ηλειακός αλλά χρησιμοποιήθηκε από τους Σπαρτιάτες όταν νίκησαν τους Ηλείους για να περιγράψουν τις πόλεις, που βρίσκονταν υπό την κατοχή των Ηλείων. (Roy 1997, 283,βλ. επίσης Ξενοφών Ελλ. 3,2,23 και Διόδωρο 14.17.5). Οι υποχρεώσεις των περιοικίδων πόλεων έναντι των Ηλείων δεν ήταν απολύτως ξεκάθαρες. Ωστόσο, η παροχή οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξηςσε αυτούς ήταν απαραίτητη (Roy 1997, 292).
20. Roy 2000,144.
21. Γιαλούρης 1996,23-24.
22. Στράβων 8,3,32.
23. Παυσανίας 5,6,5 & 6,22,4.
24. Στράβων 8,3,30.
25. Γιαλούρης 1996, 33.- Στην Ήλιδα σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε ένα χάλκινο άγαλμα το οποίο παρίστανε μια αγένεια μορφή, το οποίο πιθανόν να ήταν το άγαλμα του Ποσειδώνα το οποίο είχαν πάρει οι Ηλείοι από το ιερό του στο Σαμικό, το οποίο ο περιηγητής αναφέρει ότι τιμώνταν από τα χρόνια του Αυγούστου και μετά με το προσωνύμιο Σατράπης, ως επίκληση του Κορύβαντα. (Παυσανίας 6,26,5-6, και 406-407, υποσημ.4.).
26. Θουκυδίδης 5,31,1.
27. Θουκυδίδης 5,34,1.
28. Ξενοφών Ελλ. 3,2,26.
29. Στράβων 8,3,13.
30. Nielsen 1997, 147.
31. Nielsen 2013, 233-234.
32. Nielsen 1997, 150.
33. Ruggeri 2002, 167-173.- 2009, 140.
34. Ruggeri 2009, 140.- Ο Nielsen εκφράζει την άποψη ότι η από κοινού απονομή τοπικής και ευρύτερης υπηκοότητας, (τόσο από τη Μάκιστο όσο και από την Τριφυλιακή Ομοσπονδία) δεν προσομοιάζει σε ομοσπονδίες (Nielsen 1997, 149.)
35. Νielsen 1997, 150.
36. Ξενοφών Ελλην. 4,2,16.
37. Ξενοφών Ελλην. 6,5,2.
38. To παράδειγμα των δύο νεκροταφείων στη Σκιλλουντία είναι χαρακτηριστικό. (Heiden-Rhon 2015, 338).
39. Ηeiden-Rhon 2015, 341.
40. H Ruggeri (Ruggeri 2009, 53) σημειώνει ότι ήδη το 369 π.Χ. η Τριφυλία είχε προσχωρήσει στην Αρκαδική Ομοσπονδία μετά την εκστρατεία της Σπάρτης εναντίον της Μαντίνειας, στην οποία οι Λεπρεάτες είχαν πάρει μέρος. Επίσης γύρω στο 366/365 π.Χ. επιδιαιτητής μεταξύ των Θηβαίων και των αντιπάλων τους είχε οριστεί ο Πέρσης βασιλιάς Αρταξέρξης Β΄. Αντιπρόσωπος εκ μέρους της Αρκαδικής Ομοσπονδίας εστάλη κάποιος Αντίοχος με καταγωγή από το Λέπρεο. [ Ξενοφών, Ελλ. 7,1,33. Ο Παυσανίας αναφέρει έναν παγκρατιαστή με το όνομα Αντίοχο νικητή στην Ολυμπία και σε άλλους αγώνες, ο οποίος πιθανόν να είναι το ίδιο πρόσωπο με τον αντιπρόσωπο του Λεπρέου. (Παυσανίας 6,3,9, και 333υποσημ. 2)]. Βλ. επίσης Roy 2000, 145. ΟNielsenέχει την γνώμη ότι η προσχώρηση των Τριφυλιακών πόλεων στην Αρκαδική Ομοσπονδία δεν τους στέρησε, θεωρητικά τουλάχιστον, τη δυνατότητα να λειτουργούν ως κοινός πολιτικός οργανισμός (Nielsen 1997, 152).41. Ο Siewert πιστεύει ότι μετά την μάχη των Λεύκτρων η ομοσπονδία διασπάστηκε (Siewert 1987-88,12.).
42. Παυσανίας 5,5,5 υποσημ. 2, 209-210.- Στράβων 8,3,17.
43. Nielsen 2005, 75.
44. Τριάντη 1985, 135-136.
45. Η Σπάρτη επεδίωκε πιθανόν την δημιουργία ενός κράτους υπό την σκέπη της για την τροφοδότηση της Πελοποννησιακής συμμαχίας με ένα διαχειρίσιμο τμήμα στρατού (Siewert 1987-88, 11.- Nielsen 1997, 151-153.).
46. Nielsen 2005, 81. - Ruggeri 2009, 152.
Βιβλιογραφία
• Αραπογιάννη Ξ., 2012, «Από τον Αλφειό ως τη Νέδα: Ιστορικοί χρόνοι», στο Α. Βλαχόπουλος (επιμ.), Αρχαιολογία: Πελοπόννησος, Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 408-419.
• Βερτσέτης Α., 1989, «Τα πολεωνύμια της αρχαίας Τριφυλίας (Γραμματειακή και γλωσσολογική διερεύνηση)» Πρακτικά του Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Ηλειακών Σπουδών, Αμαλιάς 13-15 Νοεμβρίου 1987, Αθήνα, 227-239.
• Bölte. F., 1939, «Triphylia» RE, VII A, 1, J.B. Metzlerscher Verlag, Stuttgart, 186-202
• Γιαλούρης Ν., 1996, Αρχαία Ήλις: Το λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων, Εκδόσεις Αδάμ, Αθήνα.
• Hansen M. H, 1996, «ΠΟΛΛΑΧΩΣ ΠΟΛΙΣ ΛΕΓΕΤΑΙ (Arist. Pol. 1276a 23): The Copenhagen Inventory of Poleis and the Lex Hafniensis de Civitate», in: M. H. Hansen (ed.), Introduction to an Inventory of Poleis, Acts of the Copenhagen Polis Centrev.3, Copenhagen 7–72.
• Hansen M.H., 1997, «The polis as an urban centre: The literary and epigraphical evidence», in: M.H. Hansen (ed.), The polis as an urban centre and as a political community, Symposium August 29-31 August 1996, Acts of the Copenhagen Polis Centre, v.4, Copenhagen, 9-86. Heiden J.- Rhon C., 2015, «Die Antike Landschaft Triphylien: Siedlungs topographischer Wandel und Repräsentations möglichkeiten im Hellenismus», in: A. Matthaei-M. Zimmermann (hrsg.), Urbane Strukturen und bürgerlicheIdentitätimHellenismus, Die hellenistische Polis alsLebenform, Bd 5., Verlag Antike 330-349.
• Meyer E., 1975, «Triphylia», Der Kleine Pauly, 5, Alfred Drucken Müller, Verlag in München, 962-963.
• Nielsen T.H., 1997, «Triphylia: An experiment in ethnic construction and political organization» in: T.H Nielsen (ed.), Yet more studies in the ancient Greek polis, Historia Einzelschriften 117, 129-162.
• Nielsen T.H., 2004, «Triphylia» in: M.H Hansen. - Nielsen T.H (eds.) An inventory of archaic and classical Greek poleis, an investigation conducted by the Copenhagen Polis centre for the Danish National Research Foundation, Oxford University Press, 540-546.
• Nielsen T.H., 2005, «A Polis as part of larger identity group. Glimpses from the history of Lepreon», Classica et Mediaevalia 56, Museum Tusculanum Press, 57-89.
• Nielsen T.H., 2013, «Can federal sanctuaries be identifi ed in Triphylia and Arcadia? » in: P. Funke- M. Haake (e ds.), Greek federal states and their sanctuaries: identity and integration, Proceedings of an international conference of the cluster excellence «Religion and Politics» held in Münster, 17.06-19.06.2010, Stuttgart, 227-244.
• Παπανδρέου Γ., 1924, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων, Ν.Ε.Λ.Ε Ηλείας, Ηλειακή Βιβλιοθήκη, Λεχαινά.
• Roy J., 1997, «The perioikoi of Elis», in: M.H Hansen (ed.), The Polis as an urban centre and as p olitical community, Acts of Copenhagen, Polis Centre v.4, Copenhagen, 282-320.
• Roy J., 2000, «The frontier between Arcadia and Elis in Classical Antiquity», in: Flensted- Jensen P. et al., (eds): Polis and politics: Studies in Ancient Greek History, Aarhus, 133-156.
• Ruggeri C., 2002, «L’ état federal de la Triphylie: Remarques sur l’ histoire politique et constιtutionnelle», Πρακτικά του Στ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Τρίπολη 24-29 Σεπτεμβρίου 2000, Παράρτημα 24, τ. Β΄, 165-176.
• Ruggeri C., 2009, «Triphylia from Elis to Arcadia», in: F. Peter-N. Luraghi (eds.), The politics of ethnicity and the crisis of Peloponnesian league», Hellenic Studies 32, Harvard, Center of Hellenic Studies, Washington DC, 49-64.
• Siewert P.,1987-1988, «Triphylia and Akroreia: Spartanische «Regionalstaaten» in der Westlichen Peloponnes», Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Πελοποννησιακά Παράρτημα 13, τ. Β΄, Καλαμάτα 8-15 Σεπτεμβρίου 1985, Αθήναι, 7-12.
• Τριάντη Α.Ι., 1985, Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού στο Μάζι της Ηλείας, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη.
• Zoumbaki S., 2005, «Prosographie der Eleerbiszum 1. Jh. V. Chr», Μελετήματα 40, Κέντρον Ελληνικής Ρωμαϊκής Αρχαιότητας, ΕΙΕ, Αθήνα.
Αρχαίοι Συγγραφείς
• Diodorus Siculus, 1952, Library of History, book 15.20-16.65, (Transl: C.H Sherman) The Loeb Classical Library, Harvard University Press.
• Herodotus, v.II, books III-IV, (Transl: A.D Godley), The Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1921.
• Homer., The Iliad I, The Loeb Classical Library, (Transl: A.T Murray), Harvard University Press, 1928.
• Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησης, Μεσσηνιακά και Ηλιακά, (μτφρ Ν. Δ. Παπαχατζής), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1979.
• Polybius., 1922, The Histories, v. II, books III-IV, (Transl: W.R Paton) The Loeb Classical Library, Harvard University Press.
• Xenophon., 1968, Hellenica, books I-V, (Transl: C.H Brownson), The Loeb Classical Library, Harvard University Press.
• Xenophon., 1921, Hellenica, books V-VΙΙ, (Transl: C.H Brownson), The Loeb Classical Library, Harvard University Press.
• The Geography of Strabo, v. 4, books VIII-IX, (Transl: H.L Jones) The Loeb Classical Library, Harvard University Press,1961.
• Thucydides, History of the Peloponnesian War, v. III, books V-VI, (Transl: C.F Smith), The Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1921.
