Διάσπαρτα και δυσδιάκριτα υπολείμματα οχύρωσης μέσα στον οικισμό της Αβίας, νότια από την Καλαμάτα, στη Μεσσηνία. Πιστεύεται ότι πρόκειται για το μεσαιωνικό κάστρο της Μαντινείας.
Ιστορία
Το κάστρο ήταν χτισμένο στη θέση της αρχαίας Αβίας, που αναφέρεται και στον Όμηρο. Ήταν μια από τις εφτά πόλεις που είχε τάξει ο Αγαμέμνων στον Αχιλλέα. Ο περιηγητής του 1ου αιώνα Παυσανίας την αναφέρει, αλλά μετά δεν ξαναγίνεται λόγος γι’ αυτήν.
Δεν είναι γνωστό πότε χτίστηκε το μεσαιωνικό κάστρο. Πιθανότατα δημιουργήθηκε επί Φραγκοκρατίας, τον 13ο ή 14ο αιώνα. Δεν έχουμε καμιά ένδειξη ότι προϋπήρχε εκεί κάποια οχύρωση από τη Μεσοβυζαντινή περίοδο.
Ξέρουμε ότι υπήρχε μεσαιωνικό κάστρο στη Μαντίνεια από τις λίστες με τα κάστρα (χωρογραφικοί πίνακες του Hopf) όπου το κάστρο εμφανίζεται στον κατάλογο του 1463 ως Mantenya, του 1467 ως Mantegna και του 1471 ως Mantinea. Και στις 3 περιπτώσεις καταγράφεται ως ενετικό κάστρο. Προφανώς ήταν μεταξύ των κάστρων που έσπευσαν να καταλάβουν οι Ενετοί μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου του Μορέως από τους Οθωμανούς. Πάντως αποκλείεται να υπήρξε έδρα βαρωνίας όπως εσφαλμένα αναγράφεται σε κάποιες ιστοσελίδες.
Το κάστρο της Μαντινείας εμφανίζεται ιστορικά μόλις τον 15ο αιώνα. Αρκετές πηγές εκείνης της εποχής (το Χρονικό των Τόκκων, ο Χαλκοκονδύλης κ.ά.) αναφέρουν ένα περιστατικό το 1415, όπου ο Μεγάλος Τζάσης του Μοριά Ελεαβούρκος που είχε έδρα τη Γιάννιτσα ( σημ. Ελαιοχώρι) επαναστάτησε εναντίον του Βυζαντίου και ο ίδιος ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Β΄, ο οποίος είχε κατέβει στην Πελοπόννησο για να εδραιώσει τη Βυζαντινή κυριαρχία, αναγκάστηκε να τον πολιορκήσει στη Μαντίνεια και μετά από αιματηρή μάχη να τον νικήσει.
«Μεγάλος Τζάσης» είναι παραφθορά του Μεγάλος Τζαούσης που ήταν ανώτατος υστεροβυζαντινός τίτλος. Αλλά δεν είναι γνωστό κάτω από ποιες συνθήκες βρέθηκε ένα τοπάρχης με βυζαντινό τίτλο να εξεγείρεται εναντίον των Βυζαντινών. Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι εκείνη την εποχή που το φράγκικο Πριγκιπάτο της Αχαΐας ψυχορραγούσε, μερικοί τοπικοί φεουδάρχες (κάποιοι από τους οποίους ήταν Έλληνες) προτίμησαν να μείνουν ανεξάρτητοι και ήρθαν σε σύγκρουση με τους Βυζαντινούς που και αυτοί επεδίωκαν να επωφεληθούν από την παρακμή του Πριγκιπάτου.
Η Μαντίνεια επανεμφανίζεται στις ιστορικές πηγές το 1429, όταν πια είχε καταλυθεί το Πριγκιπάτο της Αχαΐας από τους Βυζαντινούς, και ο Δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Β’ Παλαιολόγος, αναγκάστηκε να μοιραστεί κάποιες από τις νέες κτήσεις με τα αδέρφια του Κωνσταντίνο και Θωμά. Έτσι παραχώρησε στον Κωνσταντίνο (τον μετέπειτα αυτοκράτορα) περιοχές μεταξύ των οποίων το πλουσιότερο μέρος της Μεσσηνίας με πόλεις όπως η Ανδρούσα, η Καλαμάτα, το Νησί, η Ιθώμη και η Μαντίνεια.
Λίγο μετά ήρθε στη Μαντίνεια ακόμα ένας αδερφός των Παλιολόγων, ο Ανδρόνικος, ο οποίος ήταν Δεσπότης (κυβερνήτης) της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1430 που κατακτήθηκε η πόλη από τους Οθωμανούς. Πιθανολογείται ότι ο Ανδρόνικος πέθανε στη Μαντίνεια.
Μετά την κατάκτηση της Βυζαντινής Πελοποννήσου από του Οθωμανούς, οι Ενετοί επωφελήθηκαν και πήραν κάποια κάστρα στη νότια Πελοπόννησο, μεταξύ των οποίων και της Mαντινείας, όπως προκύπτει από τους πίνακες Hopf. Το 1479 οι Ενετοί την άφησαν στους Τούρκους.
Επί Τουρκοκρατίας, η μεσαιωνική Μαντίνεια εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοι μετοίκησαν στην ενδοχώρα ιδρύοντας τη σημερινή Μεγάλη Μαντίνεια.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
To κάστρο βρισκόταν σε παραθαλάσσια θέση, σε ελαφρά υπερυψωμένο επίπεδο (10 με 15 μέτρα) πάνω από τη θάλασσα, σε μέρος που καταλαμβάνει σήμερα ο οικισμός της Αβίας.
Τα ελάχιστα υπολείμματα του κάστρου είναι ορατά κυρίως σε τοίχους αντιστήριξης στη βόρεια πλευρά του χωριού, κοντά στον δρόμο. Κάποια κατάλοιπα είναι ορατά σε θεμέλια σπιτιών στον κροκαλοπαγή βράχο, στα δυτικα, πάνω από τη θάλασσα. Επίσης στο δρομάκι που ανηφορίζει προς την κορυφή και το κέντρο του χωριού, στην αρχή του (βλ. κάτοψη) υπάρχουν ερείπια τειχών που διαμορφώνονται κατά τρόπο που δείχνει ότι ίσως εδώ ήταν μια πύλη.
Η περίμετρος της οχύρωσης δεν είναι ορατή, αλλά λογικά ταυτίζεται με την περίμετρο του υπερυψωμένου τμήματος του χωριού, οπότε πρέπει να ήταν περί τα 480 μέτρα. Η επιφάνεια εντός των τειχών ήταν περίπου 10 στρέμματα.
Πηγή: Ιστολόγιο Καστρολόγος
Φωτογραφίες, επιτόπου έρευνα και πληροφορίες Γιώργος Κωστόπουλος, Οκτώβριος 2020
