Πεδιάδα Αυλώνα
Η κοιλάδα του Αυλώνος, όπως είναι γνωστή κυρίως στους ντόπιους, βρίσκεται στο ορεινό τμήμα της βόρειας Μεσσηνίας, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου πίσω (Β.) από το βουνό όπου υπάρχει το Σιδηρόκαστρο. Η στενή αυτή κοιλάδα έχει μήκος περίπου 6 χιλιόμετρα με κατεύθυνση Δ.- Α. και περιβάλλεται απ΄ όλες τις πλευρές από βουνά. Στην κοιλάδα υπάρχουν αρκετές πηγές με νερό, ενώ τα εδάφη είναι αρκετά γόνιμα.
Στην απόμερη, ασφαλής και γόνιμη κοιλάδα του Αυλώνος αναπτύχθηκε σημαντικό πόλισμα της ΥΕ περιόδου στην θέση Σφακούλια. Υπάρχει η άποψη ότι η πόλη ταυτίζεται με μιά από τις σημαντικές πόλεις του "Μέσα" Βασιλείου της Πύλου, όπως αυτές αναφέρονται στις πινακίδες Γραμμικής Β του ανακτόρου του Άνω Εγκλιανού.Δύο ακόμα μικρότερες εγκαταστάσεις στις θέσεις Καστρί και Τσουκέδα προστάτευαν την κοιλάδα, ελέγχοντας την κίνηση προς αυτήν από τα Δ. και Α. αντίστοιχα.
Σφακούλια- (Σιδηρόκαστρο)
Ο λόφος Σφακούλια δεσπόζει στην Δ. πλευρά της κοιλάδας του Αυλώνος. Βρίσκεται 1,5 χλμ. Β- ΒΑ από το Σιδηρόκαστρο και απέχει περίπου 700μ. από το πιό κοντινό σημείο του δρόμου Σιδηρόκαστρο- Αυλώνα. Ο λόφος εκτείνετε νότια από την υψηλότερη κορυφογραμμή στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας.
Την θέση εντόπισαν και περιέγραψαν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson, οι οποίοι πραγματοποίησαν επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην Μεσσηνία την περίοδο 1961- 1968[1] ενώ παλιότερα την είχε επισκεφθεί ο M. N. Valmin.[2]Στην επίπεδη κορυφή του λόφου με διαστάσεις 100μ. Β-ΒΔ / Ν-ΝΔ επί 70μ, υπάρχουν παντού κτίσματα και τοιχία. Στα άνδηρα γύρω από το πλάτωμα της κορυφής παρατηρείτε επίσης μεγάλη συγκέντρωση κεραμικών αποτμημάτων, κυρίως στις Ν και Δ πλαγιές. Έτσι η συνολική έκταση του πολίσματος στα Σφακούλια θα πρέπει να ήταν έως και 250μ. Β-ΒΔ / Ν-ΝΑ επί 100μ.
Κάποια από τα κεραμικά αποτμήματα δείχνουν να ΜΕ ή ΜΕ παραδόσεως με το μεγαλύτερο μέρος της καραμεικής να χρονολογείτε στην ΥΕ περίοδο. Οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι αναφέρουν σχετικώς: "Some fragments from high-swung strap handles and flat bases in reddish fabric resemble MH kantharos type. There are also fragments of LH IIIB kylikes, stemmed bowls and deep bowls in good pink and white fabrics, white and reddish LH jar han. dles, and handles of "oatmeal ware." Pithoi are represented by rims, bases and raised bands decorated with rope patterns and finger impressions."
Στην σημερινή του μορφή ο λόφος Σφακούλια έχει αρκετά πυκνή βλάστηση που δυσχεραίνει την ανάβαση στην κορυφή, που είναι πάντως πιό εύκολη από την Α πλευρά. Στο ξέφωτο της κορυφής υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο κτίσμα που φαίνεται να είναι νεότερων χρόνων, ενώ γύρω του υπάρχουν κεραμίδες νεότερων χρόνων. Σε όλα τα υπόλοιπα σημεία ειδικά στα πλάτωμα της κορυφής υπάρχουν παντού υπολείμματα προϊστορικών κτισμάτων και τοιχίων ενώ στην βλάστηση Δ του νεότερου κτίσματος σώζονται τα πιό εντυπωσιακά ευρήματα του πολίσματος. Εδώ ξεχωρίζει μια μεγάλη τετράγωνη κατασκευή που σώζεται σε ύψος 1,5μ. και μοιάζει με βάση πύργου, ενώ σε κοντινή απόσταση σώζονται τμήματα κτηρίων και άλλων κατασκευών. Κεραμικά αποτμήματα υπάρχουν παντού στον αρχαιολογικό χώρο.
Η καλύτερη πηγή νερού είναι αυτή που λέγεται Καρούγενα, περ. 300μ. προς ΒΑ. Μια μικρότερη πηγή, του Μηλιά, είναι περίπου 500μ. NA κάτω από τον σύγχρονο δρόμο στο σημείο που είναι πιο κοντά στην τοποθεσία. Γενικά στην κοιλάδα του Αυλώνος φαίνεται να υπάρχουν αρκετά νερά και τα εδάφη είναι αρκετά γόνιμα, ενώ σε πολλά σημεία υπάρχουν διάφορες καλλιέργειες.Οι William A. McDonald και Richard Hope Simpson αναφέρουν ότι πρόκειται για έναν μεγάλο αρχαιολογικό χώρο. Στην ασφάλεια που πρόσφερε η απόμερη κοιλάδα του Αυλώνος με τα άφθονα νερά και την γόνιμη γη, αναπτύχθηκε σημαντικό πόλισμα έκτασης τουλάχιστον 25 στρεμμάτων.
Οι περισσότεροι μελετητές των πινακίδων Γραμμικής Β, θεωρούν ότι τα Βόρεια σύνορα του "Μέσα" Βασιλείου της Πύλου ήταν ο ποταμός της Νέδας. Στην Βόρεια αυτή περιοχή του Βασιλείου μεταξύ της περιοχής της Κυπαρισσίας και της Νέδας τοποθετούνται οι πόλεις Me-ta-pa και Pi-*82. Η πόλη Pi-*82 πιθανότατα είναι η Pi-swa δηλαδή Pisa.[3]
O Hope Simpson προτείνει την ταύτιση της πόλης Me-ta-pa με την Μουριατάδα ενώ για την Pi-*82 προτείνει την ταύτιση με τα Σφακούλια.[4]
Καστρί- (Βανάδα)
Καθώς πλησιάζει στη Βανάδα, ο δρόμος από την Αγαλιανή περνά κοντά στους βόρειους πρόποδες μιας μακριάς κορυφογραμμής μεσαίου ύψους. Στη χαμηλότερη Α. πλευρά της κορυφογραμμής βρίσκεται το χωριό Βανάδα, ενώ η προϊστορική θέση βρίσκετε στο υψηλότερο Δ. άκρο περίπου 600μ. Δ.- Β.Δ. του χωριού. Την θέση εντόπισαν και περιέγραψαν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson, οι οποίοι πραγματοποίησαν επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην Μεσσηνία την περίοδο 1961- 1968.[1]
Η προϊστορική εγκατάσταση βρίσκεται στην επίπεδη κορυφή ενός χαμηλού λόφου με διάμετρο περίπου 60μ. Περιμετρικά του λόφου σώζονται τοίχοι σε αρκετά καλή κατάσταση, ενώ στο κέντρο του πλατώματος της κορυφής υπάρχουν μεγάλοι λιθοσωροί. Κεραμικά αποτμήματα υπάρχουν στο λόφο αλλά και στις πλαγιές προς το χωριό. Η συνολική έκσταση της θέσης πρέπει να είχε 100μ. περίπου διάμετρο. Η πλησιέστερη πηγή νερού βρίσκεται περίπου 250μ. Α. του χωριού.
Η κεραμική χρονολογείται από το τέλος της ΜΕ ή αρχές ΥΕ εποχής. Οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι αναφέρουν σχετικά: "The pottery has a provincial appearance and there seems to be very little fine ware. Two pinkish fragments from high-swung strap handles could be MH or early LH. White bases of stemmed bowls, presumably LH, have unusually broad hollows. Handles of LH deep bowls and handles, rims and bases of jars in good pink and white fabrics are represented. The coarse ware is mainly of the same brown-black fabric with added white grit as that at Sellas (#22D) and exhibits the same smoothed surfaces. There are many fragments of pithoi, some with raised bands decorated with incision and finger impressions."
Η θέση χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην ΥΕΙΙΙ αλλά πιθανόν και νωρίτερα. Επίσης βρέθηκαν κομμάτια οψιανού ενώ στην Δ πλευρά της ακρόπολης υπάρχει κατασκευή που πιθανόν να ανήκει σε κιβωτιόσχημο τάφο.Η θέση Καστρί φαίνεται ότι επιλέχθηκε για την στρατηγική της θέση, αφού διαθέτει οπτική επαφή με ολόκληρο τον Κυπαρισσιακό κόλπο. Τοποθετημένη αμέσως μετά την κοιλάδα του Αυλώνος στα Δ, ήλεγχε την κίνηση προς αυτήν και είχε τον ρόλο φυλακίου.
Τσουκέδα- (Κεφαλόβρυσο)
Η θέση Τσουκέδα ήλεγχε την Α. πλευρά της κοιλάδας του Αυλώνος. Την θέση εντόπισαν και περιέγραψαν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson, οι οποίοι πραγματοποίησαν επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες στην Μεσσηνία την περίοδο 1961- 1968.[1]
Καταλαμβάνει τις ΒΑ, Α, και ΝΑ πλαγιές ενός μικρού βραχώδες λόφου, που βρίσκεται 2 χλμ. Ν του χωριού Αυλώνα και 1,5 χλμ. Δ./ΒΔ από το χωριό Κεφαλόβρυσο.
Υπάρχει μια μικρή πηγή που λέγεται Κοτσάνη ακριβώς από κάτω στα ΝΔ, μια άλλη που ονομάζεται Κρούσταλλο περίπου 700μ. προς Α κοντά στον δρόμο Αυλώνα- Κεφαλόβρυσης, και ακόμη μιά πηγή 1 χλμ. στα Ν./ΝΔ. Επίσης σημαντική πηγή νερού υπάρχει και στο Κεφαλόβρυσο.
Η συνολική έκταση της θέσης υπολογίζεται στα 120μ. ΒΔ- ΝΑ επί 80μ. Η κεραμική που βρέθηκε χρονολογείτε στην ΥΕ και πιθανόν κάποια αποτμήματα να ανήκουν στην ΜΕ. Επίσης βρέθηκαν κομμάτια οψιανού. Σχετικά με την κεραμεική οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι αναφέρουν:" Most of the pottery is "oatmeal" and coarse wares with smoothed dark brown surfaces. There are also handles of LH jars in white fabric and some thin orange and white LH pieces. A fragment of a high-swung strap handle from a goblet in orange fabric may be MH. A piece of worked obsidian was also recovered."
Καταλαμβάνει τις ΒΑ, Α, και ΝΑ πλαγιές ενός μικρού βραχώδες λόφου, που βρίσκεται 2 χλμ. Ν του χωριού Αυλώνα και 1,5 χλμ. Δ./ΒΔ από το χωριό Κεφαλόβρυσο.
Υπάρχει μια μικρή πηγή που λέγεται Κοτσάνη ακριβώς από κάτω στα ΝΔ, μια άλλη που ονομάζεται Κρούσταλλο περίπου 700μ. προς Α κοντά στον δρόμο Αυλώνα- Κεφαλόβρυσης, και ακόμη μιά πηγή 1 χλμ. στα Ν./ΝΔ. Επίσης σημαντική πηγή νερού υπάρχει και στο Κεφαλόβρυσο.
Η συνολική έκταση της θέσης υπολογίζεται στα 120μ. ΒΔ- ΝΑ επί 80μ. Η κεραμική που βρέθηκε χρονολογείτε στην ΥΕ και πιθανόν κάποια αποτμήματα να ανήκουν στην ΜΕ. Επίσης βρέθηκαν κομμάτια οψιανού. Σχετικά με την κεραμεική οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι αναφέρουν:" Most of the pottery is "oatmeal" and coarse wares with smoothed dark brown surfaces. There are also handles of LH jars in white fabric and some thin orange and white LH pieces. A fragment of a high-swung strap handle from a goblet in orange fabric may be MH. A piece of worked obsidian was also recovered."
Η θέση Τσουκέδα, τοποθετημένη στην Α πλευρά της κοιλάδας του Αυλώνος ήλεγχε το πέρασμα με κατεύθυνση Ν- Β ανάμεσα στα βουνά από την άνω πεδιάδα του Σουλιμά προς την κοιλάδα. Η θέση είχε οπτική επαφή με την σημαντική προϊστορική ακρόπολη του Μεσοβουνίου στο Καμάρι.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
Σημειώσεις- Βιβλιογραφία:
[1] Messenia III: McDonald, William A. and Richard Hope Simpson. ‘Further Explorations in Southwestern Peloponnese: 1964-1968, American Journal of Archaeology. Vol.73, No.2 (Apr., 1969), pp. 123-177, 21E Sphakoulia (Sidherokastro), 21D Kastri (Vanadha), 21F Tsoukedha (Kephalovrisi), pg. 131. (online)
[2] Valmin, Mathias Natan. Études topographiques sur la Messénie ancienne. Lund, C.Blom, 1930, pg.82. Ο Valmin αναφέρει ότι λίγα χλμ. βορειοανατολικά του Σιδηρόκαστρο υπάρχει ο λόφος Ασφακούλια, όπου εντοπίζονται ίχνη κτηρίων. Αναφέρει ότι τα κεραμεικά αποτμήματα είναι των Ελληνιστικών χρόνων. Επίσης αναφέρει την εύρεση αγαλματιδίων και ενός χάλκινου πέλεκυ στην περιοχή. Ωστόσο η πληροφορίες που παραθέτει ο Σουηδός αρχαιολόγος έρχονται σε αντίθεση με αυτά που διαπίστωναν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson όταν ερεύνησαν τον αρχαιολογικό χώρο. Σχετικώς Αναφέρουν: "Προφανώς αυτή είναι η θέση που περιγράφεται από τον Valmin στο Etudes 82, αν και υπάρχουν σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ του λογαριασμού του και του δικού μας. Ονομάζει την τοποθεσία Ασφακούλια και περιγράφει τη θέση της αρκετά χιλιόμετρα από το Σιδερόκαστρο. Πάνω απ' όλα αναφέρει μόνο επιφανειακά ευρήματα των ελληνιστικών χρόνων, ενώ σπάνια είδαμε ένα όστρακο που να μην είναι προϊστορικό ή σύγχρονο."[3] Richard Janko: Amber inscribed in Linear B from Bernstorf in Bavaria. New Light on the Mycenaean Kingdom of Pylos (online)
[4] Hope Simpson 2014: Hope Simpson, Mycenaean Messenia and the Kingdom of Pylos (Philadelphia 2014). 58-60
