Το σπήλαιο του Κουφιέρου της Τριφυλίας είναι ένας πολύ σημαντικός τόπος. Υπήρξε τόπος κατοίκησης αλλά και καταφύγιο των Ελλήνων από την -5η χιλιετία μέχρι την Επανάσταση του΄21! Κατοικήθηκε από την Νεολιθική εποχή, -4500 ίσως και παλαιότερα, ενώ ήταν σε αδιάλειπτη χρήση από την Μυκηναϊκή εποχή έως και την Βυζαντινή. Στην τουρκοκρατία βρήκαν σε αυτό μαρτυρικό θάνατο πολλοί Έλληνες.
Το σπήλαιο Κουφιέρου βρίσκεται πάνω στο ομώνυμο βουνό Κουφιέρος απέναντι από το χωριό Παλαιό λουτρό (Αληκοντούζι), πρόκειται για μιά μεγάλη τρύπα πάνω στον τεράστιο βράχο.
Στο σπήλαιο αυτό στην ενδοχώρα της Τριφυλίας εντοπίστηκαν τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της Τελικής Νεολιθικής εποχής στη Μεσσηνία. Εύρεση τμημάτων αγγείων μέσα και γύρω από το σπήλαιο βαβαιώνει την ανθρώπινη παρουσία από το τέλος της Νεολιθικής εποχής, -4500 έως -3200, ίσως και παλαιότερα.
Σε ότι αφορά την Νεολιθική εποχή το σπήλαιο του Κουφιέρου θα πρέπει να χρησίμευε ως κατάλυμα για τους ημινομάδες κτηνοτρόφους κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Στο σπήλαιο πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές έρευνες το 1983 (Zachos 1987, 14-16). Το σπήλαιο βρίσκεται σε μια κατάφυτη περιοχή της ορεινής Μεσσηνίας κοντά σε πλούσιες πηγές νερού.
Οι επάλληλες εστίες που βρέθηκαν στα διάφορα στρώματα της ΝΝ, τα υπολείμματα τροφών, τα εξαιρετικής τεχνολογίας εργαλεία από κόκαλο, οψιανό και πυριτόλιθο, μαζί με την κεραμική, η οποία εκτός από τη διακοσμημένη περιλαμβάνει και κεραμική καθημερινής χρήσης από τροφοπαρασκευαστικά και αποθηκευτικά αγγεία, επιβεβαιώνουν τη χρήση του σπηλαίου για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Ο Εντοπισμός Μυκηναϊκής κεραμικής δηλώνει την επαναχρησιμοποίηση του σπηλαίου, ίσως για λατρευτικούς σκοπούς από το -2000 και μετά.
Υπάρχει μέσα στο σπήλαιο μικρός ναός των Αγίων Αναργύρων, που διασώζει κάτω από νεώτερα επιχρίσματα τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Σε άλλα επίσης σημεία του σπηλαίου σώζονται σε αρκετά μεγάλο ύψος και άλλες τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Διαπιστώνεται λοιπόν συνέχεια ζωής στο σπήλαιο από τα Nεολιθικά μέχρι τα Bυζαντινά χρόνια.
Στο σπήλαιο αυτό στην ενδοχώρα της Τριφυλίας εντοπίστηκαν τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της Τελικής Νεολιθικής εποχής στη Μεσσηνία. Εύρεση τμημάτων αγγείων μέσα και γύρω από το σπήλαιο βαβαιώνει την ανθρώπινη παρουσία από το τέλος της Νεολιθικής εποχής, -4500 έως -3200, ίσως και παλαιότερα.
Σε ότι αφορά την Νεολιθική εποχή το σπήλαιο του Κουφιέρου θα πρέπει να χρησίμευε ως κατάλυμα για τους ημινομάδες κτηνοτρόφους κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Στο σπήλαιο πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές έρευνες το 1983 (Zachos 1987, 14-16). Το σπήλαιο βρίσκεται σε μια κατάφυτη περιοχή της ορεινής Μεσσηνίας κοντά σε πλούσιες πηγές νερού.
Οι επάλληλες εστίες που βρέθηκαν στα διάφορα στρώματα της ΝΝ, τα υπολείμματα τροφών, τα εξαιρετικής τεχνολογίας εργαλεία από κόκαλο, οψιανό και πυριτόλιθο, μαζί με την κεραμική, η οποία εκτός από τη διακοσμημένη περιλαμβάνει και κεραμική καθημερινής χρήσης από τροφοπαρασκευαστικά και αποθηκευτικά αγγεία, επιβεβαιώνουν τη χρήση του σπηλαίου για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Ο Εντοπισμός Μυκηναϊκής κεραμικής δηλώνει την επαναχρησιμοποίηση του σπηλαίου, ίσως για λατρευτικούς σκοπούς από το -2000 και μετά.
Υπάρχει μέσα στο σπήλαιο μικρός ναός των Αγίων Αναργύρων, που διασώζει κάτω από νεώτερα επιχρίσματα τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Σε άλλα επίσης σημεία του σπηλαίου σώζονται σε αρκετά μεγάλο ύψος και άλλες τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Διαπιστώνεται λοιπόν συνέχεια ζωής στο σπήλαιο από τα Nεολιθικά μέχρι τα Bυζαντινά χρόνια.
Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε αρχαιός ναός από τον οποίο δεν σώζεται τίποτα, για να μας τον θυμίζει, έστω και ονομαστικά.
Στο εσωτερικό της σπηλιάς υπήρχε μεγάλη στοά, που σήμερα είναι καλυμμένη από πέτρες. Όταν χτυπάς το πόδι σου στο δάπεδο της εκκλησίας, σείεται όλος ο τόπος γιατί είναι κούφιος. Στη ρίζα του βράχου είναι η πηγή της Μαργέλαινας η οποία τροφοδοτεί με τα πλούσια νερά της το ποτάμι της Βελίκας. Όλο το συγκρότημα του Σπηλαίου Κουφιέρου, είναι αρχαίο μνημείο και προστατεύεται με τις διατάξεις του Νόμου.
Τόπος Μαρτυρίας επί Τουρκοκρατίας
Στο σπήλαιο αυτό κατέφευγαν από το 1610 σε κάθε επιδρομή Τούρκων ή Αλβανών οι κάτοικοι από τα χωριά Πάνω και Κάτω Κοντογόνι, Αληκοντούζι, Πεδαιμένου, Μαργέλι, Βούτενα κ.ά. Εκεί κατέφυγαν και το 1770 στα Ορλωφικά για να γλιτώσουν από τους μανιασμένους Αλβανούς Η ασφάλεια του σπηλαίου ήταν δεδομένη και όλες τις φορές τους είχε γλιτώσει από τις μεγάλες συμφορές. Σύμφωνα μάλιστα με μια παράδοση υπόγεια στοά οδηγούσε ως κάτω το ποτάμι Βελίκα. Ήταν όμως, μοιραίο την εποχή των Ορλωφικών το σπήλαιο να περάσει στην ιστορία με μια νέα θυσία του Ελληνισμού. Η πληροφορία για την ύπαρξη του σπηλαίου έφτασε στους Αλβανούς οι οποίοι το περικύκλωσαν και προσπάθησαν να το κυριεύσουν αλλά απέτυχαν χάρη στην προσπάθεια των γενναίων υπερασπιστών του και το δύσβατο του εδάφους. Τότε έριξαν εύφλεκτα υλικά στο εσωτερικό, έβαλαν φωτιά και έκαψαν ζωντανούς τους Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί. Μέχρι σήμερα οι τοίχοι του σπηλαίου είναι κατάμαυροι από τη φωτιά.
Οι αγιογραφίες που υπήρχαν στους τοίχους του σπηλαίου καταστράφηκαν. Μόνο στην κορυφή σε κάποιο σημείο διακρίνεις τις μορφές των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Γι΄ αυτό και από τότε το σπήλαιο πήρε την ονομασία «Σπήλαιο Αγίων Αναργύρων».
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
Στο εσωτερικό της σπηλιάς υπήρχε μεγάλη στοά, που σήμερα είναι καλυμμένη από πέτρες. Όταν χτυπάς το πόδι σου στο δάπεδο της εκκλησίας, σείεται όλος ο τόπος γιατί είναι κούφιος. Στη ρίζα του βράχου είναι η πηγή της Μαργέλαινας η οποία τροφοδοτεί με τα πλούσια νερά της το ποτάμι της Βελίκας. Όλο το συγκρότημα του Σπηλαίου Κουφιέρου, είναι αρχαίο μνημείο και προστατεύεται με τις διατάξεις του Νόμου.
Τόπος Μαρτυρίας επί Τουρκοκρατίας
Στο σπήλαιο αυτό κατέφευγαν από το 1610 σε κάθε επιδρομή Τούρκων ή Αλβανών οι κάτοικοι από τα χωριά Πάνω και Κάτω Κοντογόνι, Αληκοντούζι, Πεδαιμένου, Μαργέλι, Βούτενα κ.ά. Εκεί κατέφυγαν και το 1770 στα Ορλωφικά για να γλιτώσουν από τους μανιασμένους Αλβανούς Η ασφάλεια του σπηλαίου ήταν δεδομένη και όλες τις φορές τους είχε γλιτώσει από τις μεγάλες συμφορές. Σύμφωνα μάλιστα με μια παράδοση υπόγεια στοά οδηγούσε ως κάτω το ποτάμι Βελίκα. Ήταν όμως, μοιραίο την εποχή των Ορλωφικών το σπήλαιο να περάσει στην ιστορία με μια νέα θυσία του Ελληνισμού. Η πληροφορία για την ύπαρξη του σπηλαίου έφτασε στους Αλβανούς οι οποίοι το περικύκλωσαν και προσπάθησαν να το κυριεύσουν αλλά απέτυχαν χάρη στην προσπάθεια των γενναίων υπερασπιστών του και το δύσβατο του εδάφους. Τότε έριξαν εύφλεκτα υλικά στο εσωτερικό, έβαλαν φωτιά και έκαψαν ζωντανούς τους Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί. Μέχρι σήμερα οι τοίχοι του σπηλαίου είναι κατάμαυροι από τη φωτιά.
Οι αγιογραφίες που υπήρχαν στους τοίχους του σπηλαίου καταστράφηκαν. Μόνο στην κορυφή σε κάποιο σημείο διακρίνεις τις μορφές των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Γι΄ αυτό και από τότε το σπήλαιο πήρε την ονομασία «Σπήλαιο Αγίων Αναργύρων».
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
