Το Ανήλιο είναι χωριό της Τριφυλίας και υπάγεται διοικητικά στο δήμο Ζαχάρως. Απέχει έξι χιλιόμετρα από τη θάλασσα, τρία από τη Εθνική οδό Πύργου - Κυπαρισσίας και πέντε από τη Ζαχάρω. Βρίσκεται σε ύψος 135 μέτρων και ανάμεσα στα χωριά Καλύδονα -Νεοχώρι.
Στην θέση "Κάστρο" υπάρχει Προϊστορική ακρόπολη των Μεσοελλαδικών χρόνων, -2200. Είναι πολύ πιθανή η διασύνδεση της ακρόπολης με το σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο του Κακοβάτου που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
Η κατοίκηση στο Ανήλιο συνεχίστηκε και στους Αρχαϊκούς, Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους, ενώ πρέπει να υπήρξε και σημαντικό κέντρο και στην Βυζαντινή περίοδο όπως μαρτυρούν τα σπουδαία μνημεία αυτής της εποχής.
Το πρώτο όνομα του οικισμού μέχρι το 1927 ήταν Γλάτσα. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομα αυτό. Η πρώτη ότι είναι σλαβική λέξη. Η άλλη εκδοχή είναι ότι κατοικούσε στη περιοχή, μετά τις σταυροφορίες, ένας Γάλλος βαρόνος Ντε Γλάτσης. Το πιθανότερο όμως να προήλθε από το ρήμα γλιστρώ (γλίστρα, γλίτσα, γλάτσα). Υπάρχει και άλλη μία εκδοχή ότι προέρχεται από τον πανάρχαιο ήρωα της Μυθολογίας μας Γλαύκων.
Βορειοανατολικά του χωριού και σε απόσταση 1500 μέτρων βρίσκεται ο λόφος "Κάστρο". Ο λόφος βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο αφού εποπτεύει ολόκληρη την γύρω περιοχή. Σ΄αυτόν υπάρχουν εκτεταμένες αρχαίες οχυρώσεις των Προϊστορικών χρόνων αλλά και των Αρχαϊκών, Κλασικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.[1]
Η ακρόπολη του "Κάστρου" χρησιμοποιήθηκε και κατά τους βυζαντινούς χρόνους αφού βρέθηκαν τείχη αλλά και πύργος της εποχής αυτής τα οποία χτίστηκαν με τα παλαιότερα Προϊστορικά οικοδομικά υλικά. Επίσης στο τμήμα αυτό της ακρόπολης βρέθηκαν Βυζαντινά αγγεία και νομίσματα.
Ο ναός της μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που βρίσκεται κοντά στο "Κάστρο" και σήμερα είναι σχεδόν κατεστραμένος, κατά μία άποψη είναι χτισμένος τον 7ο αιώνα και πιθανό σχετίζεται με την Βυζαντινή περίοδο.
Εκτός του ναού της μεταμορφώσεως του Σωτήρος σημαντικό μνημείο της Γλάτσας (Ανήλιου) είναι ο Φραγκοβυζαντινός ναός της Παναγιάς της των Πάντων Χαράς που κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα
Στις πηγές τό χωριό αναφέρεται άπό τόν 14ο αιώνα καί σχετίζεται μέ τήν παρουσία τών Φράγκων στην περιοχή. Τό χωριό μέ 25 εστίες άνηκε τό 1391 σέ κάποιον Pierre Gros καί αναφέρεται στίς πηγές μέ τό όνομα La Glace
Στην θέση "Κάστρο" υπάρχει Προϊστορική ακρόπολη των Μεσοελλαδικών χρόνων, -2200. Είναι πολύ πιθανή η διασύνδεση της ακρόπολης με το σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο του Κακοβάτου που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
Η κατοίκηση στο Ανήλιο συνεχίστηκε και στους Αρχαϊκούς, Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους, ενώ πρέπει να υπήρξε και σημαντικό κέντρο και στην Βυζαντινή περίοδο όπως μαρτυρούν τα σπουδαία μνημεία αυτής της εποχής.
Το πρώτο όνομα του οικισμού μέχρι το 1927 ήταν Γλάτσα. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομα αυτό. Η πρώτη ότι είναι σλαβική λέξη. Η άλλη εκδοχή είναι ότι κατοικούσε στη περιοχή, μετά τις σταυροφορίες, ένας Γάλλος βαρόνος Ντε Γλάτσης. Το πιθανότερο όμως να προήλθε από το ρήμα γλιστρώ (γλίστρα, γλίτσα, γλάτσα). Υπάρχει και άλλη μία εκδοχή ότι προέρχεται από τον πανάρχαιο ήρωα της Μυθολογίας μας Γλαύκων.
Βορειοανατολικά του χωριού και σε απόσταση 1500 μέτρων βρίσκεται ο λόφος "Κάστρο". Ο λόφος βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο αφού εποπτεύει ολόκληρη την γύρω περιοχή. Σ΄αυτόν υπάρχουν εκτεταμένες αρχαίες οχυρώσεις των Προϊστορικών χρόνων αλλά και των Αρχαϊκών, Κλασικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.[1]
Η ακρόπολη του "Κάστρου" χρησιμοποιήθηκε και κατά τους βυζαντινούς χρόνους αφού βρέθηκαν τείχη αλλά και πύργος της εποχής αυτής τα οποία χτίστηκαν με τα παλαιότερα Προϊστορικά οικοδομικά υλικά. Επίσης στο τμήμα αυτό της ακρόπολης βρέθηκαν Βυζαντινά αγγεία και νομίσματα.
Ο ναός της μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που βρίσκεται κοντά στο "Κάστρο" και σήμερα είναι σχεδόν κατεστραμένος, κατά μία άποψη είναι χτισμένος τον 7ο αιώνα και πιθανό σχετίζεται με την Βυζαντινή περίοδο.
Εκτός του ναού της μεταμορφώσεως του Σωτήρος σημαντικό μνημείο της Γλάτσας (Ανήλιου) είναι ο Φραγκοβυζαντινός ναός της Παναγιάς της των Πάντων Χαράς που κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα
Στις πηγές τό χωριό αναφέρεται άπό τόν 14ο αιώνα καί σχετίζεται μέ τήν παρουσία τών Φράγκων στην περιοχή. Τό χωριό μέ 25 εστίες άνηκε τό 1391 σέ κάποιον Pierre Gros καί αναφέρεται στίς πηγές μέ τό όνομα La Glace
Το Ανήλιο Τριφυλίας πρέπει να ήταν αξιόλογο κέντρο στους Βυζαντινούς χρόνους και την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όπως καταδεικνύουν τα μεσαιωνικά μνημεία, χωρίς βέβαια να συναγωνίζεται τις μεγάλες πόλεις της εποχής αυτής στην Τριφυλία .(Ολυμπία, Κυπαρισσία, Αγία Κυριακή Φιλιατρών, Χριστιάνοι)
Ο ναός της μεταμόρφωσης του Σωτήρος:
Σύμφωνα με τον Άγγελο Κολιαδήμα, πρώην γραμματέας τη κοινότητας, ο ναός πρέπει να κτίστηκε τον 7ο αιώνα. Βρίσκεται σε απόσταση 150 μέτρων από το κέντρο του χωριού και δυστυχώς σήμερα δεν σώζετε σχεδόν τίποτα από αυτόν. Σύμφωνα με παλαιότερες μαρτυρίες στον ναό αυτό ήταν ενσωματωμένα πολλά αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία η παράδοση αναφέρει ότι ανήκαν σε αρχαίο ναό του Απόλλωνος. Γύρω στο 10ο αιώνα η περιοχή και ο ναός εγκαταλείπονται ενώ στα νεότερα χρόνια τα μάρμαρα και ο ναός λεηλατήθηκαν.
Σύμφωνα με τον Άγγελο Κολιαδήμα, πρώην γραμματέας τη κοινότητας, ο ναός πρέπει να κτίστηκε τον 7ο αιώνα. Βρίσκεται σε απόσταση 150 μέτρων από το κέντρο του χωριού και δυστυχώς σήμερα δεν σώζετε σχεδόν τίποτα από αυτόν. Σύμφωνα με παλαιότερες μαρτυρίες στον ναό αυτό ήταν ενσωματωμένα πολλά αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία η παράδοση αναφέρει ότι ανήκαν σε αρχαίο ναό του Απόλλωνος. Γύρω στο 10ο αιώνα η περιοχή και ο ναός εγκαταλείπονται ενώ στα νεότερα χρόνια τα μάρμαρα και ο ναός λεηλατήθηκαν.
Ο Φραγκοβυζαντινός ναός της Παναγιάς της των Πάντων Χαράς:
Κάτω από τον οικισμό Πάνω Γλάτσα και γύρω στα 100 μέτρα υπάρχει σχεδόν ερειπωμένος ο ναός της Παναγίας της των Πάντων Χαράς, μεγαλοπρεπή και σχετικά μεγάλων διαστάσεων. Από τα υλικά που έχει κατασκευασθεί ορισμένα, όπως μάρμαρα και πωρόλιθοι, πρέπει να έχουν παρθεί από τον ναό της μεταμόρφωσης του Σωτήρος.
Σύμφωνα με τον Βυζαντινολόγο Χαράλαμπο Μπούρα[2] ο ναός αυτός κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα. Επίσης αναφέρει ότι γιά τήν Πελοπόννησο, από πλευράς ιστορίας τής αρχιτεκτονικής, ό 13ος αιώνας είναι μιά εποχή πού θά μπορούσε ίσως νά χαρακτηριστεί ώς μεταβατική, μεταξύ τής Μεσοβυζαντινής καί τής Παλαιολογείου. Μετά τόν διαμελισμό τής αυτοκρατορίας άπό τους Σταυροφόρους, στην επικράτεια τού φραγκικού πριγκιπάτου τής Αχαϊας θά διαπιστωθεί μιά διπλή αρχιτεκτονική δραστηριότητα με τήν ανέγερση αφενός μερικών μεγάλων, καθαρά γοτθικών μνημείων από τό επικυρίαρχο φραγκικό στοιχείο καί αφετέρου μικρών ορθόδοξων εκκλησιών πού συνεχίζουν τήν ντόπια παράδοση καί επηρεάζονται κατά περίπτωση από τήν ξένη. Στή δεύτερη αυτή κατηγορία ανήκει ή εκκλησία τής Θεοτόκου του Ανήλιου. Είναι ενα μνημείο πού, έγινε μέ κάποιες προθέσεις καί ενώ διατήρησε σέ πολλά τήν τοπική παράδοση, έχει στοιχεία πού μαρτυρούν τίς νέες ιδέες τής εποχής. Η σημασία της, λοιπόν, γιά τήν έρευνα τών προβλημάτων τής ναοδομίας στην Πελοπόννησο κατά τή φραγκοκρατία, δέν είναι μικρή.
"Ο ναός αυτός ήταν σε καλή κατάσταση σχεδόν μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα όπου κάθε χρόνο, το ψυχοσάββατο και την παραμονή της Πεντηκοστής λειτουργούσαν καθ' ότι εκεί μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα ήταν νεκροταφείο. Επίσης αντί για κόλλυβα μοίραζαν κρέατα και διάφορα γαλακτοκομικά προϊόντα διότι εκεί ήταν κτηνοτρόφοι. Ο ναός αυτός κατέρρευσε πιθανότατα κατά τα έτη 1896-98 από σεισμούς, ο πρόναος και τμήμα της οροφής, και επειδή ο οικισμός της Άνω Γλάτσας «παλιοχωρίου» εγκαταλείφθηκε.
Ο κόσμος δεν γνώριζε την αξία του μνημείου και άρχισε να το καταστρέφει αφαιρώντας τους πωρόλιθους αλλά και οι προεστοί το ίδιο έκαναν όταν το 1950 κτιζόταν το δημοτικό σχολείο αφαίρεσαν πωρόλιθους για αγκωνάρια και ο παπάς του χωριού για την καμπάνα του ναού του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου αφαίρεσαν τους ολίγους πωρόλιθους.
Το 1950 το τμήμα του ιερού ήταν σε σχεδόν καλή κατάσταση και όταν συνειδητοποίησαν οι προεστοί την αξία του μνημείου, αν και το είχαν οι ίδιοι καταστρέψει, ειδοποίησαν την αρχαιολογική υπηρεσία και ήρθαν αρχαιολόγοι ως και ο καθηγητής βυζαντινολογίας Χαράλαμπος Μπούρας περίγραψε και προσδιόρισε το χρόνο κατασκευής του. Όμως για την διατήρησή του στο σημείου που βρίσκεται χρειάζονταν έξοδα που το ελληνικό κράτος και η αρχαιολογική υπηρεσία δεν είχαν να τον συντηρήσουν. Επίσης υπήρχε μέχρι κάποια εποχή αρχαιοφύλακας που 2 φορές το μήνα τον επισκεπτόταν.
Όταν το 1998 δόθηκαν χρήματα για την συντήρηση του ναού ήρθαν και στύλωσαν το ναό με, «καλάμια» λέω εγώ, καδρόνια τα οποία τα κάλυψαν με νάιλον αλλά ήταν χλωρά και άναψαν. Όταν είδε η υπηρεσία ότι κακώς έκανε, το έδιωξε το νάιλον, όμως η ζημιά είχε γίνει αφού τα ξύλα σάπισαν και η νότια αχιβάδα κατέρρευσε, ήρθαν και οι πυρκαγιές του 2007 και τα έκαψε. Τότε η βυζαντινή υπηρεσία συνειδητοποίησε την αξία του ναού και χρηματοδότησε στο σημείο που είναι σήμερα να τον υποστυλώσει και να τον σκεπάσει."
Αριστομένης ο Μεσσήνιος
[1] Περισσότερα για το Προϊστορικό και αρχαίο Ανήλιο μπορείτε να δείτε στον σύνδεσμο:
Ανήλιο Τριφυλία: Ένα σημαντικό κέντρο των Προϊστορικών και Ιστορικών χρόνων
Ανήλιο Τριφυλία: Ένα σημαντικό κέντρο των Προϊστορικών και Ιστορικών χρόνων
[2] Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την μελέτη του Χαράλαμπου Μπούρα στον παρακάτω σύνδεσμο: Ανήλιο Τριφυλία, ο Φραγκοβυζαντινός ναός της Θεοτόκου, 13ος αιώνας
