Μια σπουδαία ανακάλυψη έφερε στο φως η σκαπάνη του Jack L. Davis και της Sharon R. Stocker, από το Πανεπιστήμιο του Cincinnati, στην Πελοπόννησο, το Μάϊο του 2015. Ασύλητος, πλούσια κτερισμένος, λακκοειδής τάφος ανακαλύφθηκε το καλοκαίρι από διεθνή ομάδα αρχαιολόγων, πλησίον του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορος, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του δήμου Πύλου-Νέστορος. Ο τάφος, ο οποίος ανήκε σε πολεμιστή, χρονολογείται περίπου το -1500 (Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος) και αποτελεί την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της Ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία εξήντα πέντε χρόνια.
Δίπλα στον πολεμιστή είχαν εναποτεθεί: χάλκινο σπαθί με επιχρυσωμένη ελεφαντοστέινη
Σύμφωνα με τους ανασκαφείς, οι οποίοι εργάζονται πάνω από 25 χρόνια στην περιοχή της Πυλίας, η ανακάλυψη ασύλητου λακκοειδούς τάφου, εντός του οποίου είχε ενταφιασθεί νεαρός άνδρας, ηλικίας 30-35 ετών, που συνοδευόταν από περισσότερα από 1400 μοναδικά αντικείμενα, είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η υψηλή ποιότητα των αντικειμένων αποδεικνύει ότι η Πύλος, είχε έντονα επηρεαστεί από τη μινωική τέχνη γύρω στο -1.500. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι δεν βρέθηκε μυκηναϊκή ή μινωική κεραμική στον τάφο.
Στο δάπεδο του τάφου, που είχε διαστάσεις 2,44 μ. μήκος, 1,52 μ. βάθος και 1,22 μ. πλάτος, βρέθηκε σε στάση εκτάδην ο σκελετός ενός ενήλικα άνδρα, τοποθετημένου σε ξύλινο φέρετρο. Όπλα βρέθηκαν στην αριστερή πλευρά του και στο ύψος των ποδιών, κοσμήματα στην δεξιά πλευρά, ενώ, κοντά στο λαιμό, μια μοναδική και θαυμάσια διατηρημένη χρυσή αλυσίδα και χρυσά κύπελλα είχαν αποτεθεί επάνω στο στήθος και στο στομάχι του νεκρού. Στη δεξιά πλευρά του σκελετού και γύρω από το κεφάλι, βρέθηκαν πάνω από χίλιοι ψήφοι από ημιπολύτιμους λίθους —κορναλίνη, αμέθυστος, αχάτης και χρυσός, περισσότεροι από πενήντα (50) σφραγιδόλιθοι στην επιφάνεια των οποίων απεικονίζονται θεές, ταύροι με ακροβάτες πιασμένους από τα κέρατά τους (ταυροκαθάψια) καθώς και άλλες δυσερμήνευτες σκηνές. Επίσης, τέσσερα (4) χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια, προσωπικά αντικείμενα κύρους, με εγχάρακτες μινωικές παραστάσεις. Στα πόδια του νεκρού, βρέθηκε ελεφαντοστέινο πλακίδιο με απεικόνιση φτερωτού γρύπα και δίπλα του χάλκινος καθρέπτης με ελεφαντοστέινη λαβή.
Κτερίσματα που αρχικά είχαν τοποθετηθεί πάνω στο φέρετρο, διασκορπίστηκαν μετά τη διάλυσή του και θρυμματίστηκαν πάνω στον σκελετό, δυσκολεύοντας έτσι την ανασκαφική εργασία. Στα κτερίσματα που είχαν τοποθετηθεί επάνω από το φέρετρο περιλαμβάνονται: χάλκινες πρόχοι, μεγάλη χάλκινη λεκάνη, λεπτές λωρίδες χαλκού προερχόμενες ενδεχομένως από την πανοπλία του πολεμιστή και διάτρητοι χαύλιοι αγριόχοιρου από το κράνος του πολεμιστή.
Στα πόδια του νεκρού, βρέθηκε ελεφαντοστέινο πλακίδιο με απεικόνιση φτερωτού γρύπα και δίπλα του χάλκινος καθρέπτης με ελεφαντοστέινη λαβή. Εξαιτίας αυτού του τελευταίου ευρήματος, οι δρ. Ντέιβις και δρ. Στόκερ αποκαλούν τον πολεμιστή ως «πολεμιστή - γρύπα».
 |
| Από της ανασκαφές του λακοειδή τάφου του "Πολεμιστή: Αριστερά ομάδα φοιτητών αρχαιολογίας του πανεπιστημίου του Σινσινάτι, στο μέσον ο συντηρητής Αλέξης Ζώκος αφαιρεί τα κτερίσματα από τον τάφο και δεξιά η Sharon Stocker με τον Jack Davis επικεφαλείς της ανασκαφής. Και οι δύο εργάζονται στην Πύλο εδώ και 25 χρόνια. |
Οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι Davis και Stocker ξεκίνησαν ανασκαφές στον Άνω Εγκλιανό το Μάιο του 2015 και βρήκαν τη μία από τις τέσσερις πλευρές του τάφου την πρώτη μέρα της ανασκαφής. Ο καθαρισμός και η συντήρηση των ευρημάτων έγινε από το συντηρητή Αλέξανδρο Ζώκο. Σχολιάζοντας τη σπάνια ανακάλυψή τους, ο Jack L. Davis και η Sharon R. Stocker σημειώνουν ότι το τελευταίο πράγμα που περίμεναν να βρουν το περασμένο καλοκαίρι στην ανασκαφή της Πύλου ήταν ένας μυκηναϊκός λακκοειδής τάφος. Ήταν πράγματι μεγάλη τύχη η ανακάλυψή του δίπλα στο μεγάλο συλημένο θολωτό τάφο IV του Εγκλιανού, ο οποίος είχε μεγάλη διάρκεια χρήσης και περιείχε πολλές ταφές. Συμπληρώνουν, επίσης, ότι η εναπόθεση τόσων πολλών κοσμημάτων σε ανδρική ταφή αμφισβητεί την μέχρι τώρα ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι τα κοσμήματα συνόδευαν κυρίως γυναικείες ταφές.
Η ανασκαφή στον Άνω Εγκλιανό αποκάλυψε επίσης τα οικοδομικά κατάλοιπα ορισμένων μικρών σπιτιών, μικρό τμήμα από την πρώιμη οχύρωση της ακρόπολης, καθώς και αποθέτη της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου τoυ Cincinnati (Οχάϊο, ΗΠΑ) διεξήχθη από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών κατόπιν άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όλες οι εργασίες διενεργήθηκαν υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 αρχαιολόγοι, εξειδικευμένοι επιστήμονες και φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων από πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού.
Κατάλογος ευρημάτων
Χρυσά: Τέσσερα (4) ακέραια χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια∙ δύο συνθλιμμένα χρυσά κύπελλα, ένα ασημένιο κύπελλο με χρυσό χείλος και μία χρυσή αλυσίδα μήκους 0.76 μ., τα άκρα της οποίας καταλήγουν σε φύλλα κισσού καθώς και αμέτρητες χρυσές ψήφους.
Ασημένια: Έξι (6) ασημένια κύπελλα.
Χάλκινα: Επίμηκες ξίφος με ελεφαντοστέινη λαβή, επικαλυμμένη με χρυσό -σπάνια τεχνική που μιμείται την κεντητική- ήταν τοποθετημένο στο αριστερό στήθος του πολεμιστή. Ακριβώς από κάτω, βρέθηκε εγχειρίδιο με χρυσή λαβή παρόμοιας τεχνικής. Στα πόδια του νεκρού, βρέθηκαν χάλκινα όπλα, επίσης, χάλκινα αγγεία και κύπελλα, αμφορέας, πρόχοι και μία λεκανίδα.
Σφραγιδόλιθοι: Περισσότεροι από πενήντα σφραγιδόλιθοι, πιθανόν κατασκευασμένοι στην Κρήτη, με περίτεχνα εγχάρακτα σχέδια μινωικής τεχνοτροπίας, απεικονίζουν στην επιφάνειά τους θεές, βωμούς, καλάμια, λέοντες, ταύρους, ταυροκαθάψια κλπ., μινωικής τεχνοτροπίας.
Ελεφαντοστό: Διάφορα κομμάτια ελεφαντοστού, το ένα απεικονίζει γρύπα με μεγάλα φτερά, το άλλο λέοντα που επιτίθεται σε γρύπα, καθώς επίσης και έξι ελεφαντοστέινα κτένια.
Ψήφοι από πολύτιμους λίθους: Περισσότερες από 1000 ψήφοι από κορναλίνη, αχάτη, ίασπι, αμέθυστο. Κάποιες από αυτές φαίνεται ότι διακοσμούσαν το σάβανο του νεκρού.
 |
| Περιχαρής η ανασκαφέας Sharon Stocke εντός του ασύλητου λακοειδή τάφου. Μετά από 25 χρόνια έρευνας στην περιοχή οι κόποι αναταμείβονται με μια σπουδαία ανακάλυψη |
Την εποχή του "Πολεμιστή- γρύπα" η ταφή των ηγεμόνων της Μυκηναϊκής εποχής στην Μεσσηνία γίνονταν σε θολωτούς τάφους. Η χρήση των θολωτών τάφων, που προφανώς αποτελούν την εξέλιξη του μεσοελλαδικού τύμβου, διαπυστώνεται στην Μεσσηνία ήδη από τον -17ο αιώνα (Θολωτός τάφος "Οσμάν- αγά"). Εκτός από τους μεγάλους θολωτούς τάφους των μεγάλων Μυκηναϊκών κέντρων της Μεσσηνίας και Τριφυλίας (Κακόβατος, λόφος Μετσίκι, Περιστεριά, Τραγάνα, Πύλος κ.α.) οι οποίοι έχουν διάμετρο 9 με 12 μέτρα περίπου, πολυάριθμοι μικρότεροι θολωτοί τάφοι έχουν βρεθεί υποδηλώνοντας την ταφή σ΄αυτούς και των τοπικών ηγεμόνων της Μυκηναϊκής κοινωνίας.
Σε ότι αφορά τον Εγκλιανό την εποχή που θάβεται ο "Πολεμιστής- γρύπας" είναι ήδη σε χρήση τρείς θολωτοί τάφοι στον λόφο ( Θολ. τ. ΙΙΙ, ΙV και V), πράγμα που μάλλον σημαίνει ότι δεν ανήκε στην τάξη των "ηγεμόνων". Η θέση του λακοειδούς τάφου, πολύ κοντά στον θολωτό τάφο IV, θα μπορούσε κατά μια άποψη να θεωρειθεί ως τιμητική και μαζί με τον πλούτο των κτερισμάτων ίσως να δηλώνει την ηγετική θέση του "Πολεμιστή" ανάμεσα στους υπόλοιπους πολεμιστές της εποχής του.
Σε ότι αφορά την αλληλεπίδραση Μυκηναϊκού και Μινωικού πολιτισμού αυτή ανιχνεύεται από την Μεσοελλαδική ακόμα περίοδο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ότι σε πολλούς τομείς οι Μυκηναίοι επηρεάστηκαν από τον πολιτισμό της Κρήτης ενσωματώνοντας πολλά στοιχεία. Ωστόσο η εξέλιξη του πολιτισμού της εποχής του χαλκού στην Μεσσηνία δείχνει από την Πρωτοελλαδική ακόμα περίοδο (βλ. Πρωτοελλαδικός οικισμός Ρωμανού) μια ομαλή εξέλιξη δια μέσω των αιώνων σε όλους τους τομείς και το να μιλάμε για μετάλλαξη των Μυκηναϊκού πολιτισμού γύρω στα -1500 με βάση έναν τάφο που αποτελεί την εξαίρεση στους δεκάδες (άν όχι εκατοντάδες) προϊστορικούς τάφους της περιοχής είναι τουλάχιστον θέση επισφαλής.
Ο Μινωϊκός πολιτισμός μετά την καταστρεπτική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (-1630/ -1620) δέχεται ισχυρό πλήγμα γεγονός που προφανώς συνδέεται με την εξάπλωση την Μυκηναίων στον Αιγιακό χώρο κατά τον -16ο αιώνα. Γύρω στα -1500, την εποχή δηλαδή που έχουμε την ταφή του "πολεμιστή- γρύπα" στον Εγκλιανό, οι Μυκηναίοι καταλαμβάνουν και το νησί της Κρήτης. Δεν μπορούμε λοιπόν να αποκλείσουμε την εκδοχή ότι τα τόσο πολλά κτερίσματα "Μινωικής εισαγωγής" να είναι λάφυρα από αυτή την κατάκτηση.
Σχετικοί σύνδεσμοι:
Ρωμανός Μεσσηνία: Πρωτοελλαδικός οικισμός, Θολωτός τάφος και ευρήματα εποχής Σιδήρου
Ρωμανός Μεσσηνία: Αρχαϊκός ναός και Ελληνιστική εγκατάσταση
Βοος Ναπα, (Βοϊδοκοιλιά)
Κορυφάσιο Μεσσηνία: Ο αρχαιότερος θολωτός τάφος της Ηπειρωτικής Ελλάδας
Πρωτοελλαδικός οικισμός Εγκλιανού
Ο όρμος του Ναυαρίνου και το ανάκτορο του Νέστορος, Γ. Κορρέ
Άνω Εγκλιανός: Προϊστορικός οικισμός και τάφοι
Το Ανάκτορο του Νέστορος
 |
| Αριστερά χρυσό δακτυλίδι με σκηνή από ταυροκαθάψια, δεξιά σφραγιδόλιθος με παράσταση ταύρων |
 |
| Χρυσό παριδέραιο που βρέθηκε στον λαιμό του "πολεμιστή- γρύπα' |
Χάλκινος καθρέπτης με λαβή από ελεφαντόδοντο
Το ξίφος όπως βρέθηκε κατά την ανασκαφή. Είχε μήκος ένα μέτρο ενώ η λαβή ήταν κατασκευασμένη από ελεφαντόδοτο και καλυπτόταν από χρυσό.
Η ανασκαφέας στο εσωτερικό του τάφου με το κρανίο του ενταφιασμένου
