Κοπανάκι Τριφυλία: Αρχαϊκή αγροτική κατοικία

Η ανασκαφή του 1981
Η ανασκαφή άρχισε μετά την εμφάνιση κομματιών από κεραμίδια στέγης και τμήματος τοίχου κατά τη διαμόρφωση ενός δρόμου μέσα στο χωριό, πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις και έφερε στο φως τα θεμέλια μεγάλου τμήματος αρχαίου κτιρίου, πιθανώς κατοικίας.
Συνολικά αποκαλύφθηκαν τρεις χώροι και τμήματα δύο άλλων. 
Ο χώρος I έχει σχήμα ορθογώνιου παραλληλόγραμμου και εσωτ. διαστ. 9X 3,5μ. Το πάχος των τοίχων είναι 0,45- 0,48μ. Νότια του χώρου αυτού αποκαλύφθηκε ο χώρος II, πολύ μεγάλων διαστάσεων, 9X 8,5μ. Ο δυτικός τοίχος των χώρων αυτών είναι διπλάσιος σε πάχος από τους άλλους τοίχους. Η λειτουργία του ως εξωτερικού τοίχου του οικοδομήματος δικαιολογεί τη διαφορά πάχους σε σχέση με τους άλλους, οι οποίοι ήταν ίσως ενδιάμεσοι. Αν ο τοίχος αυτός ανήκε σε διώροφη κατασκευή, αυτό θα γίνει σαφές μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής.

Κοπανάκι. Άποψη των χώρων I, II και III.

Ο χώρος II επικοινωνεί με το χώρο V, του οποίου τμήμα μόνο του βόρειου τοίχου αποκαλύφθηκε, με ένα άνοιγμα, πλ. 1μ., με κατώφλι από δύο πλάκες. Βόρεια του χώρου V βρίσκεται ο χώρος IV, του οποίου επίσης τμήμα μόνο της δυτικής πλευράς ανασκάφτηκε. Ο χώρος αυτός επικοινωνούσε με τον I με άνοιγμα, πλ. 1μ., χωρίς ιδιαίτερη διαμόρφωση.
Τέλος ο τραπεζοειδής χώρος III, βόρεια του χώρου I, φαίνεται πως ανήκε στα προσκτίσματα του κυρίως οικοδομήματος, γιατί οι τοίχοι του δεν είναι οργανικά δεμένοι με το βόρειο τοίχο του χώρου I.

Οι τοίχοι εμφανίστηκαν σχεδόν επιφανειακά και σώζονται σε βάθος μόλις 0,30 0,40μ., πράγμα που σημαίνει ότι βρισκόμαστε στα θεμέλια του κτιρίου. Η τοιχοδομία συνίσταται σε σειρές ακατέργαστων πλακαρών λίθων τοποθετημένων χωρίς συνδετικό υλικό. Στα σημεία όπου οι τοίχοι σχηματίζουν γωνίες χρησιμοποιούνται μεγάλες πλάκες για το δέσιμο των τοίχων μεταξύ τους.

Σε όλη την επιφάνεια της έκτασης που ερευνήθηκε αποκαλύφθηκε το στρώμα καταστροφής, με πολλά κομμάτια κεραμιδιών λακωνικού τύπου -στρωτήρων και καλυπτήρων- που προέρχονται από τη στέγη του κτιρίου.
Μόνο σε ορισμένα σημεία ερευνήθηκε το στρώμα καταστροφής, δοκιμαστικά, γιατί η ανασκαφή έπρεπε να διακοπεί για την περίοδο αυτή. Πιστεύουμε ότι όταν ερευνηθεί το στρώμα θα προκόψουν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία και για τη μορφή του κτιρίου αλλά και για τη λειτουργικότητα των χώρων του. Ήδη τα σημεία που ερευνήθηκαν έδωσαν μερικά στοιχεία, όπως κομμάτια από μικρά και μεγάλα αγγεία οικιακής χρήσης, κομμάτια καμένου πηλού από τη δόρωση της στέγης και μεγάλα κομμάτια καμένου ξύλου, ίσως από τα δοκάρια της στέγης.Το κτίριο θα πρέπει να καταστράφηκε από φωτιά.
Από την κεραμική θα πρέπει να το χρονολογήσουμε στο β' μισό του -6ου αι.
Δεξιά: Κοπανάκι: Τμήμα του ανατολικού τοίχου των χώρων I και II.

Δεν μπορεί να συμπεράνει κανείς αν το κτίριο είναι μια αυτόνομη αγροικία ή αν ανήκει σε οικισμό, πριν ερευνηθεί όλος ο χώρος για να βρεθούν οι εξωτερικοί τοίχοι του. Είναι όμως σίγουρο ότι έχει άμεση σχέση με τα λείψανα οχύρωσης που σώζονται στο λόφο «Στυλάρι», περίπου 1 χλμ. ΒΑ. του χωριού (βλ. Etudes de topographie 1930, σ.79-81, Minnesota Messenian Expedition, 1972, σ.298). Τη θέση αυτή, στα 1928, ο Valmin την ταύτισε με την πόλη Πολίχνη που αναφέρει o Παυσανίας (βλ Παυσανίου, Μεσσηνιακά- Ηλιακά IV,33,6).
Ας σημειωθεί τέλος ότι το κτίριο αυτό είναι η πρώτη μέχρι τώρα οικία αρχαϊκής εποχής που αποκαλύπτεται στη Μεσσηνία.

Κοπανάκι: Στρώμα καταστροφής.

Η ανασκαφή του 1982
Συνεχίστηκε η ανασκαφή στο Κοπανάκι κατά το μήνα Ιούνιο. Με τη φετινή έρευνα αποκαλύφθηκε το κτίριο εκτός από τη βορειοανατολική γωνία του, που καλύπτεται από τη σύγχρονη οικοδομή του Χρ. Κουμπαρούλη. 
Συνολικά αποκαλύφθηκαν έντεκα δωμάτια με διάταξη σε σχήμα πει (Π) γύρω από μια εσωτερική αυλή, εκτός από το δωμάτιο XI, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως πρόσκτισμα και βοηθητικός χώρος του συγκροτήματος.
Το κτίριο έχει σχήμα ορθογώνιου παραλληλογράμμου με τον κατά μήκος άξονα ΒΔ.-ΝΑ. Έχει εξωτ. διαστάσεις 30,20 x 17μ. ένα από τα λίγα παραδείγματα οικιών τέτοιων διαστάσεων στον ελληνικό χώρο. Η επίχωση, που κάλυπτε τα λείψανα, ήταν πολύ μικρή και το στρώμα καταστροφής, αν και σε όλα σχεδόν τα σημεία διαταραγμένο ήταν ευδιάκριτο.
Στο κέντρο και προς τη νοτιοανατολική πλευρά του οικοδομήματος βρίσκεται μία εσωτερική αυλή ορθογώνιου σχήματος, γύρω από την οποία διατάσσονται τα δωμάτια. Τη βορειοδυτική πτέρυγα της οικίας καταλαμβάνουν ένας χώρος, που επικοινωνεί με την αυλή και χαρακτηρίστηκε ως «παστάς» (χώρος II) και τέσσερα άλλα δωμάτια, από τα οποία το ένα στο κέντρο έχει μία ορθογώνια εστία πρόχειρης σχετικά κατασκευής. Το δωμάτιο IV, πολύ μεγάλων διαστάσεων, χαρακτηρίστηκε ως «πιθεών» εξαιτίας του μεγάλου αριθμού πίθων, που βρέθηκαν μέσα σε αυτό, από τους οποίους δύο στη θέση τους. Στο κέντρο σχεδόν του δωματίου αυτού και με κατεύθυνση Β.-Ν. βρέθηκαν τρεις βάσεις από λιθοδομή για ισάριθμα ξύλινα στηρίγματα της οροφής και της στέγης. Το πάχος των τοίχων των δωματίων III-V είναι 0,45-0,50μ. ενώ ο βορειοδυτικός τοίχος του δωματίου IV έχει πάχος 0,80μ., πράγμα που σημαίνει ότι τα δωμάτια αυτά έφεραν και δεύτερο όροφο. Τα διώροφα δωμάτια των οικιών της Ολύνθου έχουν τοίχους με το ίδιο πάχος.

Κοντά στο χωριό Κοπανάκι, στη θέση Στυλάρι, έχουν εντοπιστεί σημαντικές οχυρώσεις της κλασικής περιόδου αλλά και η μοναδική, ως τώρα, αγροικία αρχαϊκής περιόδου, στη Μεσσηνία. Η αγροικία περιλάμβανε ένα κεντρικό παραλληλόγραμμο κτίριο και αρκετούς βοθητικούς χώρους (αποθήκες και εργαστήρια)

Κατά μήκος της νότιας πλευράς της αυλής αποκαλύφθηκαν τρία δωμάτια (VIII-IX) από τα οποία τα δύο έφεραν πλακοστρωμένο δάπεδο από μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες, ακατέργαστες ακανόνιστου σχήματος, και λειτουργούσαν πιθανώς ως βοηθητικοί χώροι και χώροι διαμονής. Στη βόρεια πλευρά αποκαλύφθηκε ένα δωμάτιο, ορθογώνιο, αλλά θα πρέπει να υπήρχαν τουλάχιστον άλλα δύο.
Τη στέγη του κτιρίου αποτελούσαν λακωνικού τύπου στρωτήρες και καλυπτήρες μεγάλων διαστάσεων (οι διαστάσεις τους πλησιάζουν αυτές των κεράμων του Ηραίου της Ολυμπίας), με καστανόμαύρο επίχρισμα. 
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα μισά σχεδόν από τα κεραμίδια ήταν από κίτρινο πηλό, ενώ τα υπόλοιπα από κόκκινο, πράγμα που σημαίνει ότι έγινε κάποια επισκευή στη στέγη.
Μετά την αφαίρεση του στρώματος καταστροφής περισυλλέχθηκαν αγγεία και όστρακα αγγείων επαρχιακού, πιθανώς ντόπιου, εργαστηρίου με επιδράσεις από τη Λακωνία και την Ηλεία. Ανάμεσα στα πιο αξιόλογα είναι κομμάτια κυλικών, σκύφοι και κύπελλα. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα πιθάρια τόσο για το σχήμα τους, που μιμείται μεταλλικά πρότυπα, όσο και για τη διακόσμησή τους με ομάδες περιφερειακών πλαστικών σχοινιών και λαβές με μαστοειδείς αποφύσεις και οφιοειδείς απολήξεις.

Από τα ευρήματα του Αρχαϊκού οικισμού στο Κοπανάκι (Μουσείο Καλαμάτας): Πάνω: Πήλινο ιγδίο (Γουδί) Κάτω:Τμήμα πίθου με λαβή σε σχήμα φιδιού ή κορδονιού. Για την αποθήκευση υγρών ή στερεών τροφίμων. Χρονολόγηση ευρημάτων: -6ος αιώνας

Όλα τα ευρήματα χρονολογούνται γύρω στα μέσα περίπου του 6ου αι. μέχρι το τέλος του α ' τέταρτου του -5ου αι., πράγμα που σημαίνει ότι η κατοικία χτίστηκε γύρω στο -550, καταστράφηκε και δεν ξανακατοικήθηκε μετά τις αρχές του β' τετάρτου του -5ου αι.

Πηγές:
Ν. ΚΑΛΤΣΑΣ: Α.Δ.36 (1981)- Α.Δ.37 (1982)